Diagnoza psychologiczna w kontekście
Transkrypt
Diagnoza psychologiczna w kontekście
Diagnoza psychologiczna w kontekście wielojęzyczności najczęstsze błędy i dobre praktyki Daniel 1 Dzida , 2 Grzymała-Moszczyńska , 2 Barzykowski , Joanna Krystian 2 3 Magdalena Kosno , Halina Grzymała-Moszczyńska 1 – Instytut Zdrowia Publicznego CM UJ, 2 – Instytut Psychologii UJ, 3 – Instytut Religioznawstwa UJ Wiadomości codzienne Mieszka w Polsce i nie mówi po polsku? Do poradni psychologiczno-pedagogicznej trafia dziewczynka romska, która od urodzenia mieszka w Polsce. Na początku roku szkoła zgłosiła prośbę o diagnozę poziomu inteligencji dziewczynki. Po wstępnej rozmowie i nawiązaniu kontaktu psycholog rozpoczyna diagnozę inteligencji za pomocą skali WISC-R. W trakcie badania okazuje się, że dziewczynka nie jest w stanie odpowiedzieć na liczne Pytania ze Skali Słownej, dobrze radząc sobie z zadaniami Skali Bezsłownej. Przygotowanie i opracowanie merytoryczne: mgr Krystian Barzykowski, prof. dr hab. Halina Grzymała-Moszczyńska, mgr Daniel Dzida, mgr Joanna Grzymała-Moszczyńska i mgr Magdalena Kosno W prezentowanej pozycji, omówione zostały następujące zagadnienia związane z diagnozą dzieci wielokulturowych i wielojęzycznych: postawy diagnosty wobec obcości kulturowej; kompetencje diagnosty; wybór narzędzi diagnostycznych adekwatnych do badania dzieci dwujęzycznych i dwukulturowych; nawiązanie kontaktu z dzieckiem i z rodzicami dzieci odmiennymi kulturowo; wpływ sytuacji zmiany kultury na zachowanie dziecka. Kompetencje osoby prowadzącej diagnozę w kontekście wielokulturowości i wielojęzyczności (opracowanie własne na podstawie Stemplewska-Żakowicz, 2011; s. 24) Co osoba prowadząca diagnozę powinna zrobić w tej sytuacji? Jakie hipotezy o funkcjonowaniu dziewczynki powinna postawić? W jaki sposób można je zweryfikować? Poniższy plakat w skrótowy sposób zaprezentuje odpowiedzi na te pytania, równocześnie zapraszając do lektury książki „Wybrane zagadnienia diagnozy psychologicznej w kontekście wielokulturowości oraz wielojęzyczności dzieci”. DWUJĘZYCZNOŚĆ W POLSKICH SZKOŁACH Sytuacje takie jak opisana powyżej mogą zdarzać się w polskich szkołach i poradniach psychologiczno-pedagogicznych coraz częściej, co wynika ze wzrastającej liczby osób pochodzących z odmiennych niż polska grup etnicznych i kulturowych. Będą to : Dzieci imigrantów, dzieci Polaków powracających z pobytu zagranicznego do Polski, u których nauka języka opiera się na wcześniej nabytym, pierwszym języku Dzieci z rodzin wielokulturowych nabywające kompetencji w zakresie dwóch (lub więcej) języków Zapowiedź książki: Wybrane zagadnienia diagnozy psychologicznej w kontekście wielokulturowości oraz wielojęzyczności dzieci dwujęzyczność Narzędzia do określenia gotowości do podjęcia nauki szkolnej/ diagnoza niepowodzeń szkolnych: Kompetencje w zakresie narzędzi pomiaru funkcjonowania poznawczego Pewnym rozwiązaniem problemów (choć nie idealnym) z językiem jest możliwość rozszerzenia stosowanych narzędzi o testy, niewymagające biegłej znajomości języka polskiego, dla przykładu, Test Matryc Ravena, Międzynarodowa Skala Wykonaniowa Leitera , Skala Dojrzałości Columbia. Dodatkowo Pracownia Testów Psychologicznych zapowiada wydanie następujących testów dotyczących funkcjonowania poznawczego, które bezpośrednio odwołują się do zagadnienia neutralności kulturowej: Neutralny Kulturowo Test „G” – CFT 3, Neutralny Kulturowo Test Inteligencji – CFT 20-R oraz CFT 1-R , Test Słów i Test Liczb – WS/ZF-R. Należy pamiętać jednakże, że wszystkie tego typu testy zawierają instrukcje przekazywane za pomocą języka. Co więcej, były normalizowane na grupach dzieci polskich o jednorodnym zapleczu kulturowym. Dlatego też nawet jeśli nie mają komponentu językowego, to jednak ich wykonanie, jak i wynik zależą zarówno od języka jak i zaplecza kulturowego. 2. W jaki sposób prowadzić diagnozę deficytów językowych lub gotowości do podjęcia nauki? Gdy celem diagnozy jest, np. określenie gotowości do podjęcia nauki, opracowanie optymalnego programu kształcenia lub diagnoza deficytów językowych – prowadzenie badania w języku polskim, jeśli nie jest on zarówno pierwszym, jak i dominującym językiem dziecka, może stanowić wartość, ponieważ znajomość języka polskiego jest jej właściwym przedmiotem zainteresowania. Kompetencje diagnosty kulturowe 1. W jaki sposób prowadzić diagnozę funkcjonowania poznawczego w kontekście dwujęzyczności? Zagadnienie znajomości języka jest szczególnie istotne w przypadku pomiaru poziomu funkcjonowania poznawczego. Wynik ten może być zaniżony, a w ekstremalnych wypadkach osoba może zostać uznana na tej podstawie za osobę niepełnosprawną intelektualnie. Jeżeli to możliwe, należy stosować testy w języku, który znany jest osobie badanej w najlepszym stopniu. W niektórych przypadkach – jeśli nawiązanie kontaktu za pomocą języka polskiego okazuje się niemożliwe – można rozważyć skorzystanie z wsparcia osoby trzeciej - tłumacza , bądź innej osoby, która może pomóc w skutecznym porozumieniu się z dzieckiem. Stosując testy, które wymagają biegłego posługiwania się językiem polskim (np. WAIS-R, WISC-R), należy pamiętać, że ich możliwości diagnostyczne mogą być w znacznym stopniu ograniczone. W przypadku Skali Inteligencji Wechslera – uśrednianie wyników Skali Słownej i Bezsłownej w postaci ilorazu inteligencji w Skali Pełnej, w sytuacji gdy różnice pomiędzy nimi są bardzo duże, jest błędem. Należy w takiej sytuacji wyniki w obu skalach rozpatrywać oddzielnie oraz tylko i wyłącznie na ich podstawie (a nie wyniku w Skali Pełnej) podejmować dalsze decyzje: (a) diagnostyczne – o ponownym badaniu za jakiś czas lub zbadaniu innymi narzędziami, (b) prognostyczne – wskazówki co do działań edukacyjnych (np. które obszary należy z dzieckiem intensywnie rozwijać w celu zwiększenia harmonijności rozwoju, jak indywidualizować dalszą naukę). Wyzwania diagnostyczne Kompetencje • wiedza z dziedziny psychometrii • wiedza z zakresu psychologii kulturowej • wiedza, umiejętności i znajomość technik diagnozowania uwzględniających specyfikę funkcjonowania dzieci wielokulturowych i wielojęzycznych • umiejętność krytycznej oceny różnorodnych ról, kontekstów i relacji, w których funkcjonują psycholog i klient pochodzący z odmiennej kultury • umiejętność ustanowienia, podtrzymania i rozumienia współpracującej relacji profesjonalnej • budowanie postawy kooperacyjnej • kompetencja kulturowa • uświadomienie sobie własnych postaw wobec osób odmiennych kulturowo • techniczne umiejętności diagnostyczne: • wybór odpowiednich metod diagnozy, • efektywne zastosowanie procedur diagnostycznych, • systematyczne zbieranie danych; • analiza danych; • opracowanie wyników diagnozy i sformułowanie adekwatnych zaleceń; • dostarczenie klientowi zrozumiałych i użytecznych informacji zwrotnych. - Test Umiejętności na Starcie Szkolnym (TUNSS, 2012) - Bateria metod diagnozy przyczyn niepowodzeń szkolnych u dzieci ośmioletnich (Bogdanowicz i in.) - Bateria metod diagnozy rozwoju psychomotorycznego dzieci pięcio- i sześcioletnich (Bogdanowicz i in.) - Skali Gotowości Szkolnej (Matuszewski i in., 2006) językowego Jednakże w przypadku wszystkich wymienionych powyżej narzędzi wynik dziecka dwujęzycznego lub pochodzącego z odmiennej od polskiej kultury będzie oddawał jedynie fragment jego kompetencji, związany z funkcjonowaniem w kontekście użycia języka polskiego. Nie będzie zatem dawał podstaw do pełnej oceny jego możliwości (poznawczych, społecznych, czy językowych). Testy zdolności werbalnych, które mogą być pomocne w pracy diagnostycznej W ostatnich latach w mediach pojawiały się liczne doniesienia sugerujące występowanie błędów diagnostycznych (w odniesieniu do dzieci wielojęzycznych, a także pochodzących z różnych kręgów kulturowych), przypisywanych Poradniom Psychologiczno-Pedagogicznym. W szczególności koncentrowano się na sytuacji dzieci pochodzenia romskiego, sugerując że ze względu na pochodzenie kulturowe i nieznajomość języka polskiego nagminnie kierowane są do szkół specjalnych. Dodatkowo, niedawno przeprowadzone badania pod kierunkiem prof. dr hab. Haliny Grzymała-Moszczyńskiej Funkcjonowanie poznawcze i językowe dzieci romskich uczęszczających do szkół podstawowych specjalnych i masowych – konteksty społeczne (2011) sugerują, że wyniki uzyskiwane przez ponad 50% przebadanych dzieci pochodzenia romskiego w szkołach specjalnych nie wskazują na niepełnosprawność intelektualną. Niezależnie od możliwych powodów tego stanu rzeczy, pojawiła się konieczność napisania opracowania uwrażliwiającego środowiska psychologów na proces diagnozy dzieci o odmiennym pochodzeniu - Test Słów i Liczb WS/FZ-R (zapowiedź Pracowni PTP) - Test Słownikowy dla dzieci TSD(Pracownia PTP) - Obrazkowy Test Słownikowy – Rozumienie (OTSR) (Pracownia Testów Psychologicznych i Pedagogicznych, 2012) Również wywiad z rodzicami stanowi istotne źródło informacji. W szczególności warto zapytać o: •język rodzimy dziecka oraz kompetencje posługiwania się nim w mowie, piśmie oraz umiejętności czytania; znajomość innych języków; •w jakim języku mówi się w domu? Czy ktoś z domowników lub ważnych dla dziecka osób posługuje się innym językiem? •jeśli dziecko rozumie/mówi w języku polskim, gdzie słyszy ten język i gdzie się nim posługuje? •W którym momencie dziecko zaczęło uczyć się języka polskiego? Jak przebiegał wczesny rozwój mowy u dziecka? Jak przebiega nauka języków w edukacji szkolnej? PODSUMOWANIE Temat wielokulturowości i wielojęzyczności jest w naszym społeczeństwie tematem na tyle nowym, że specjaliści pracujący z osobami pochodzącymi z odmiennej kultury niż polska, mogą odczuwać potrzebę dokształcania się w tym zakresie. W świetle prowadzonych przez nas badań chcieliśmy podzielić się z Czytelnikami i Czytelniczkami przemyśleniami i wnioskami dotyczącymi sposobów traktowania w postępowaniu poradnianym osób wielojęzycznych i/lub pochodzących z innych kultur. PLANOWANA DATA WYDANIA: WRZESIEŃ 2013 – wersja elektroniczna; I KWARTAŁ 2014 wersja papierowa KONTAKT: [email protected] , [email protected], [email protected], [email protected], [email protected] RESEARCH POSTER PRESENTATION DESIGN © 2012 www.PosterPresentations.com