STYL I KOMPOZYCJA FORMY DYSKURSYWNEJ

O PRAC . D OROTA W OJDA
STYL I KOMPOZYCJA FORMY DYSKURSYWNEJ
KOMPOZYCJA TEKSTU NAUKOWEGO: WSTĘP
Kompozycja dyskursywna – podporządkowana regułom logiki, oparta na dowodzeniu i
wnioskowaniu
Struktura partii początkowej:
Temat i tytuł pracy.
Spis treści.
Wstęp – wprowadzenie do tematu, określenie jego rangi, zarysowanie przedmiotu
(materiału) badań.
Wprowadzenie teoretyczne oparte na przeglądzie literatury naukowej (tzw. „stan
badań”).
Sformułowanie problemu badań – założenia, hipotezy, tezy, pytania, cele pracy.
Charakterystyka własnych metod, określenie stanowiska badawczego (metodologii, definicji,
ustaleń, itp.), które uznaje się za wyjściowe i podstawowe.
Zapowiedź formalnego układu pracy.
Wstęp
„Wstęp – w referacie i w pracy dyplomowej objaśnia temat, ujawnia motywy jego
podjęcia i informuje o intencjach autora pracy.
We wstępie pomija się rzeczy oczywiste i dlatego nie zamieszcza się tam zdań mówiących np.
o tym, że jej napisanie jest jednym z warunków ukończenia studiów i uzyskania dyplomu.
Wskazuje się natomiast motywy czysto poznawcze lub metodyczne, słowem na chęć
wypełnienia luk w naszej wiedzy lub pragnienie rozwiązania trudności praktycznej, (...)
trudności dotąd nie opisanej i przez swą nowość będącej realnym problemem
metodycznym”. (wg W. Zaczyńskiego)
Pomocne formuły
Jednym z poważniejszych problemów literatury współczesnej jest...
Intrygująca wydaje się kwestia, czy...
Warto zastanowić się nad...
Zagadnieniem, które budzi najwięcej kontrowersji jest...
Problematyka ta ma bogatą literaturę przedmiotu, którą można uporządkować w następujący
sposób...
Fundamentalna jest w tym zakresie rozprawa...
Dotąd nie zwrócono jednak dostatecznej uwagi na...
Kluczowa dla tej pracy teza to...
Badania zostały tu poprowadzone tak, aby sprawdzić wartość hipotezy...
Pragnę uczynić punktem wyjścia następujące pytania...
Celem tej pracy jest próba ustalenia, czy...
Podstawę metodologiczną badań stanowi tu...
Opowiadam się tutaj za...
Kluczową dla pracy terminologię przyjmuję za...
KOMPOZYCJA TEKSTU NAUKOWEGO: ZAKOŃCZENIE
Struktura zakończenia:
Zebranie wniosków cząstkowych w formie ogólnych konkluzji.
Potwierdzenie tezy lub hipotezy, udzielenie odpowiedzi na pytania.
Określenie wartości pracy poprzez charakterystykę jej odkrywczych efektów.
Wskazanie perspektyw dla dalszych badań.
Wnioski
„nie tworzą one autonomicznego rozdziału i dlatego nie są oznaczane podobnie jak
rozdziały. Wnioski z badań nie są rozdziałem dlatego, że przez swoją treść układem
merytorycznego odniesienia jest dla nich całe opracowanie .
Wielkim ułatwieniem dla czytelnika jest porządkowanie wniosków w kolejności przyjętych
założeń (hipotez). Wtedy wie on, które z przyjętych hipotez znalazły w materiale
faktograficznym potwierdzenie, a które nie i dlaczego.
We wnioskach jednak nie wolno ograniczać się do wyliczenia hipotez i krótkiego
stwierdzenia, że badania je potwierdziły w całości lub w części. Tu autor powinien przywołać
z pracy fakty, na podstawie których sformułował dane ogólne”
Zakończenie
„jest krótkim ustosunkowaniem się autora do całości. Mamy tu więc skrótowe
przypomnienie zamierzeń i opis stopnia ich realizacji. Często w zakończeniu wskazuje się
plany możliwych obszarów badań, które są rzeczową konsekwencją prób opisanych w
danej pracy. Formułowanie w pracy nowych przypuszczeń, które wynikają
z przeprowadzonych już badań, jest godne polecenia, bo może być uznane za autentycznie
twórczą postawę autora danej pracy i jest rzeczywistym jego udziałem w dalszym rozwoju
dyscypliny”.
(wg W. Zaczyńskiego)
Pomocne formuły:
Z przeprowadzonych badań można wyprowadzić następujące wnioski...
Jak wynika z powyższych analiz...
Sformułujmy teraz ogólną konkluzję...
Na podstawie przeprowadzonej argumentacji można uznać postawioną na wstępie tezę za
słuszną.
Wypada teraz udzielić ogólnej odpowiedzi na wyjściowe pytania...
Uważam więc, iż kluczowa dla tego wywodu hipoteza znalazła potwierdzenie...
Kwestią otwartą pozostaje czy...
Otwierają się zatem dalsze perspektywy badawcze...
KOMPOZYCJA TEKSTU NAUKOWEGO: „STAN BADAŃ”
Formułą „stan badań” określa się część wstępną pracy, w której charakteryzowane są
dotychczasowe ustalenia badawcze istotne dla problemu poruszanego w pracy.
W klasycznie skonstruowanej rozprawie zdanie sprawy ze stanu badań jest zabiegiem
koniecznym, dzisiaj często odchodzi się od tej konwencji i stosuje rozwiązania innego
rodzaju.
FUNKCjONALNOŚĆ „STANU BADAŃ”
- poświadcza, że autor dysponuje wiedzą na temat przedmiotu badań
- wskazuje, iż autor ma dane ku rozpoznaniu, czy jego ustalenia są trafne i nowatorskie
- dokumentuje umiejętności gromadzenia materiału, dokonywania selekcji, hierarchizacji
problematyki, budowania klasyfikacji, wartościowania, wyprowadzania wniosków z prac
naukowych, czerpania inspiracji, prowadzenia polemiki.
„Przegląd literatury tematu – stanowi analizę krytyczną dotychczasowych badań z zakresu
tematu, dokonywaną na podstawie literatury. [...]
Sposobem właściwym porządkowania informacji w tej części pracy, która w pracach
dyplomowych i magisterskich jest autonomicznym rozdziałem, jest przyjęcie struktury
zagadnieniowej.
Treść tej części (rozdziału) pracy układać można w różne bloki treściowe, zależnie od
potrzeb tematu. Tak więc gromadzimy informacje o rozumieniu kluczowych kategorii w
różnych okresach, [...], o interpretacji przytaczanych faktów i wreszcie o wyciąganych
wnioskach.
W rozdziale tym należy porządkować treść w sposób doprowadzający czytelnika (...) do
pytań, które są problemami współczesnej nauki, a których rozwiązania podejmujemy się w
naszej pracy.
Strukturę tego fragmentu opracowania nazwać możemy strukturą zagadnieniową dlatego,
że w istocie rzeczy chodzi nam o ujawnienie problemów, sposobów ich badania i
wyciągania wniosków, które były podejmowane w pracach opublikowanych w różnych
okresach czasu”.
(wg W. Zaczyńskiego)
POMOCNE FORMUŁY
Fundamentalne znaczenie dla tej problematyki mają rozprawy...
Najważniejszy nurt badawczy dotyczy...
W latach 60. zaczęto się zajmować innym aspektem zagadnienia...
Warto zwrócić uwagę na polemikę X i Y, gdyż jest ona świadectwem różnicy zdań na temat...
Za kluczowe dla mojej pracy uznałem rozpoznania X..., równocześnie będę starał się pokazać, że
stanowisko proponowane przez Y ma szereg ograniczeń.
Z wypowiedzi X wynika, że...., podczas gdy...
X słusznie wskazuje, iż..., ale – jak sądzę – trzeba jeszcze zwrócić uwagę na...
Wbrew zdaniu X uważam, że...
Podzielam zdanie X, jakkolwiek koncepcja Y także jest przekonująca, albowiem...
Trudno zgodzić się ze zdaniem X....
Jestem tego samego (przeciwnego) zdania, co X...
Praca X stanowi uzupełnienie badań Y, gdyż...
Należy jeszcze uwzględnić rozprawę X, która otwiera nowy nurt badań w zakresie...
Z ustaleń X można wyciągnąć wniosek, iż...
KOMPOZYCJA TEKSTU NAUKOWEGO: UKŁAD ROZDZIAŁU
Rozdział: jedna z części dzieła naukowego stanowiąca zamkniętą całość, wyodrębniona
jako fragment dotyczący osobnego zagadnienia. Rozdział przekazuje treści tworzące
samodzielne ogniwo w łańcuchu dowodzenia i sam zawiera takie ogniwa: wstęp (teza,
hipoteza lub pytania), rozwinięcie (argumentacja) i podsumowanie (wnioski).
Wstęp: sformułowanie rozważanej dalej problematyki, motywacja ujęcia, przywołanie
uzasadniającej to ujęcie literatury przedmiotu, zawiązanie ciągu logicznego. Wstęp powinien
wynikać z treści poprzedniego rozdziału.
Rozwinięcie: przedstawienie analiz oraz interpretacji jako rozwinięcie tematu;
NAJWAŻNIEJSZA CZĘŚĆ PRACY zawierająca obserwacje, ustalenia, które staną się podstawą
konkluzji.
Podsumowanie: zebranie w jedną całość wynikających z wcześniejszych badań wniosków,
otwarcie problematyki, która będzie przedmiotem kolejnego rozdziału.
„Każdy rozdział poprzedzający winien zapowiadać następny. Taki układ pozwala na
rozwijanie wątku, zachowując od początku do końca pracy jedność tematu. Kolejność
rozdziałów powinna wyrażać rozwinięcie tematu (...) ma to być wyraźnie przestrzegane, żeby
«każdy następny rozdział był logicznym potomkiem następnego, a poprzedzający –
rodzicielem następnego»”
W. Pytkowski
Formuły pomocne w „otwieraniu” rozdziału:
Formuły tytułowe: wprowadzenie, uwagi wstępne, uwagi ogólne, wstęp
Rozdział ten będzie dotyczyć...
W poprzednim rozdziale ustaliliśmy, że...
Konsekwencją przedstawionych w ostatnim rozdziale wniosków jest podjęcie problematyki...
Poprzednio starałam się odpowiedzieć na pytanie, dlaczego... . Obecnie podejmę inny problem,
szczególnie ważny dla twórczości X, a mianowicie:...
Zamiarem przedstawionego w tym rozdziale przedsięwzięcia badawczego jest...
Przedmiotem rozważań w tym rozdziale będą...
Podstawowy problem niniejszego rozdziału sprowadza się do następującego pytania: czy i jaka
zachodzi zależność między...?
Ta część pracy poświęcona jest analizie wyników badań nad...
Jak już wspomniałam we wstępie, pierwsza część pracy ma charakter interpretacyjny – podejmę
teraz lekturę wierszy X, w których dominują motywy solarne.
Formuły pomocne w „zamykaniu” rozdziału:
Formuły tytułowe: podsumowanie rozdziału, wnioski, uwagi końcowe, wnioski ogólne,
podsumowanie i wnioski
W rozdziale tym szukałam odpowiedzi na dwa pytania...
W tej części pracy starałam się przedstawić...
Przedstawione w tym rozdziale wyniki badań pozwalają stwierdzić, że...
Podsumowując całość dokonanych w tym rozdziale analiz , można stwierdzić, iż...
Na zakończenie tych rozważań spróbujmy uporządkować zebrane w toku interpretacji
ustalenia:...
Rozważania przeprowadzone w tym rozdziale prowadzą do następujących konkluzji:..
Podsumowaniem moich badań są następujące wnioski:...
KOMPOZYCJA TEKSTU NAUKOWEGO: DYSKURSYWNOŚĆ, część I
Klasyczny tekst naukowy powinien mieć formę dyskursywną, a więc logiczną,
uporządkowaną zgodnie z regułami racjonalnego myślenia. Oznacza to, że w partiach
otwierających (wstęp do całości i wstępy do kolejnych rozdziałów) powinien zawierać
założenia, definicje kluczowych pojęć, hipotezy, tezy i pytania, w częściach środkowych,
zasadniczych – argumentację, zaś we fragmentach końcowych – wnioski,
podsumowania, potwierdzenia hipotez i tez, odpowiedzi na pytania.
Podstawową operacją logiczną wywodu naukowego jest sylogizm asertoryczny, czyli
wnioskowanie oparte na prawdziwej przesłance i prowadzące do prawdziwych konkluzji.
Pożądane jest, aby nie był on entymematem – aby przesłanka była jasno sformułowana.
„Aby uniknąć niejasnego wyrażania myśli, trzeba jednoznacznie określić podstawowe
pojęcia. Twierdzenia i wnioski powinny być ujmowane możliwie prosto, aby ich zrozumienie
nie powodowało zbędnych trudności. Należy unikać budowania zbyt długich zdań
zawierających szereg różnych twierdzeń, nadmiernej rozwlekłości wywodów połączonej
nieraz z kilkakrotnym omawianiem tych samych zagadnień. Niewłaściwe jest również
skrótowe, a przez to niejasne ich przedstawianie. Poszczególne koncepcje, tezy, wnioski
powinny być rozwinięte, uzasadnione, a również także zilustrowane odpowiednimi
przykładami”
[Z. Skorny]
Definicja: określenie znaczenia wyrazu lub pojęcia, sprowadzające się do sprecyzowania jego
treści, orientującej w możliwym zakresie; jednoznaczna charakterystyka przedmiotu (zjawiska)
podająca jego cechy swoiste; członami definicji są: definiendum (człon określany) i definiens (człon
określający).
Założenie: teza stanowiąca podstawę i punkt wyjścia dalszych wywodów; główna myśl, zasada
czegoś.
Zwroty służące wprowadzaniu definicji i założeń:
W swojej pracy jako obowiązujące przyjmuje określenie X, który twierdzi, że...
Dla potrzeb tych rozważań adaptuję definicję X, zgodnie z którą...
Spośród kilku definicji X za najbardziej adekwatną uznałam Y...
Idę tu w ślady X, który pod pojęciem Y rozumie...
Fundamentalne dla podjętych tu badań jest założenie, iż...
Zakładam, za X, że jeśli spełnione są warunki Y, to Z...
Formułować, odrzucać, udowadniać, przyjmować założenie.
Hipoteza: przypuszczenie naukowe wysunięte dla objaśnienia jakiegoś zjawiska lub szeregu
zjawisk, wymagające stwierdzenia; domysł tłumaczący stwierdzone fakty; orzeczenie niezupełnie
pewne, przypuszczenie.
Zwroty służące wprowadzaniu hipotez:
Przypuszczam, że...; sądzę, iż jest wielce prawdopodobne, że; można – jak uważam –
domniemywać, że...; w pracy tej spróbuję dowieść wprowadzanego tu w trybie
hipotetycznym twierdzenia, iż...
Przykłady hipotezy istotnościowej:
Jak można przypuszczać, charakter grupy rówieśniczej ma wpływ na stosunek dziecka do szkoły.
Poetyka awangardy odegrała – prawdopodobnie – znaczną rolę w kształtowaniu się
koncepcji języka Nowej Fali.
Przykład hipotezy zależnościowej:
Uznaję za możliwe, że im częściej uczniowie podejmują zadania dydaktyczne z
wewnętrznych racji działania, tym wyższy jest ich poziom osiągnięć szkolnych.
Teza: twierdzenie podstawowe dla jakiejś problematyki, dla którego przedstawia się
uzasadnienie; część twierdzenia, którą należy udowodnić, opierając się na przyjętym
założeniu.
Zwroty służące wprowadzaniu tez:
W niniejszej pracy utrzymuję, że X, co zyska w pracy rozbudowaną argumentację.
Stawiam tutaj tezę, iż X. W dalszej partii wywodu będę dowodzić jej trafności.
Przedstawione w tej pracy ustalenia dowieść mają prawdziwości tezy, że
Przykłady tez:
Uważam za prawdziwe twierdzenie, zgodnie z którym romantyzm – jako formacja
kulturowa – w dużej mierze określa charakter współczesnej kultury.
Będę tu argumentował za utrzymaniem tezy, iż leksyka akwatyczna pełni w twórczości
Mickiewicza niezwykle istotną funkcję, a mianowicie: ...
KOMPOZYCJA TEKSTU NAUKOWEGO: DYSKURSYWNOŚĆ, część II
TEORIA DOWODZENIA
„Rozumowania analityczne, wychodząc z przesłanek koniecznych lub przynajmniej
niewątpliwie prawdziwych, dzięki niezawodnym sposobom wnioskowania prowadzą także
do wniosków koniecznych lub prawdziwych. W rozumowaniach tych konieczność lub
prawdziwość przesłanek zostaje przeniesiona na wniosek: nie jest możliwe, by wniosek nie
był prawdziwy, jeśli rozumuje się poprawnie w oparciu o prawdziwe przesłanki”
[Ch. Perelman]
Osobne miejsce zajmują w teorii dowodzenia znaki: konieczne (pewne)
i niekonieczne (niepewne). Do tych pierwszych należy np. dowód wyprowadzony
z macierzyństwa o stosunku płciowym z jakimś mężczyzną, do drugich – choćby stany
ducha. W dyskursie naukowym korzysta się zasadniczo ze znaków koniecznych.
ARGUMENTACJA
Arystoteles odróżnia dowody naukowe od dialektycznych. Pierwsze są rzetelne i
zmierzają do prawdy, drugie natomiast posługują się prawdopodobieństwem i zmierzają
do przekonania (pozyskania przychylności).
Sylogizm (w zasadzie sylogizm asertoryczny): wnioskowanie logicznie poprawne, a więc
złożone z dwu przesłanek i wniosku, np. „jeśli każde P jest M i niektóre S nie jest M, to
niektóre S nie jest P”.
Entymemat: wnioskowanie nie tyle niepoprawne, ile narażone na niepoprawność –
takie, w którym jedna z przesłanek zostaje opuszczona. Nie należy się nimi posługiwać
w dowodzeniu naukowym. Przykład e. poprawnego logicznie: „wszyscyśmy ludzie” [na
określenie X, który jest grzeszny]  „wszyscy ludzie są grzeszni, X jest człowiekiem,
przeto X jest grzeszny”. . Przykład e. niepoprawnego logicznie: „tam trzeba wysłać
kogoś odważnego, wyślij tego Polaka, Jana”  „wszyscy Polacy są odważni, Jan jest
Polakiem, a więc Jan jest odważny”. Przesłanka powinna być tu s formułowana:
„niektórzy Polacy są odważni”.
Wówczas, gdy nie dowodzi się tzw. prawdy obiektywnej, ale ustala relacje między
faktami a kodeksem, między normami ogólnoetycznymi a interesami ogólnospołecznymi
lub partykularnymi, pojawia się wymiar aksjologiczny, a wraz z nim dialektyka, czyli
sztuka prowadzenia sporu.
W ramach dialektyki ważną rolę odgrywają sylogizmy nieasertoryczne: dialektyczny –
gdy wnioskowanie opiera się na przesłankach zgodnych z opinią powszechną oraz
erystyczny – gdy tylko wydaje się, że wnioskowanie opiera się na przesłankach
zgodnych z opinią powszechną; ten ostatni może być celowo ukrytym fałszem, dlatego
jest chwytem niebezpiecznym i często ganionym.
PRZYKŁADY ARGUMENTÓW:
ab exemplo (z przykładu), a simili (z podobieństwa): dowodzenie przez porównanie z
prawdziwym X, a contrario (z przeciwieństwa): dowodzenie tezy przeciwnej do zbijanej,
a coherentia (ze spójności systemu): jeśli dwa sądy są sprzeczne, to znaczy, że jeden jest
nieprawdziwy.
STYLISTYKA TEKSTU NAUKOWEGO
FORMUŁY SPAJAJĄCE TREŚĆ
zatem, więc, natomiast, przeciwnie, zaś, jednak, jednakże, przede wszystkim, a
zwłaszcza, w szczególności, mianowicie, tym samym, jakkolwiek, bowiem
REGULATORY METATEKSTOWE
Zacznę od...
Zajmijmy się najpierw
Zanim przejdę do X, wskażę...
Przede wszystkim chciałbym zwrócić uwagę na...
Przejdę teraz do...
Przejdźmy do kolejnego zagadnienia...
Rozpatrzmy więc...
Omówię teraz...
Zobaczmy więc, jak...
Chciałabym się teraz skupić na...
Z kolei zajmę się...
Podsumujmy dotychczasowe rozważania...
FORMUŁY MODALNOŚCIOWE
W moim przekonaniu...
Uważam więc, iż...
Warto podkreślić że...
Jestem przekonany, iż...
Nie ulega wątpliwości, że...
Jak przypuszczam...
Można powiedzieć, że...
FORMUŁY NAWIĄZUJĄCE DO INNYCH WYPOWIEDZI
Z wypowiedzi X wynika, że..., tymczasem...
Zgadzam się z X, ale chciałabym dodać, że...
Nawiązując do wypowiedzi X...
Podzielam przekonanie X, że...
Warto jeszcze zaznaczyć, iż...
Trudno przystać na...
Wahałbym się, czy stanowisko X...
Mam pewne (poważne, niejakie), wątpliwości, c zy...
Należy jeszcze uwzględnić...
Trzeba też dodać...
Należałby jednak postawić pytanie, czy...
Będę polemizować z tezą X...
Wbrew zdaniu X uważam...
FORMUŁY WPROWADZAJĄCE CYTATY
Najlepiej chyba potwierdzą ten argument następujące słowa:...
X zauważa (pisze, zaznacza, wskazuje, stwierdza, podkreśla, oznajmia):...
Oto, co mówi na ten temat X:...
Na poparcie tej tezy można przytoczyć słowa:
Powołam się tu na słowa X:...
O tym samym pisze X:...
Powtórzę za X:...
Najpełniej (najdobitniej, najlepiej, najtrafniej) wyraził to X:..
Wedle sformułowania X:...
FORMUŁY WPROWADZAJĄCE PRZYKŁADY:
Oto przykłady potwierdzające postawioną tezę:
Podam reprezentatywny przykład:
Dla ilustracji przedstawmy jeden z tekstów:
A oto przykładowe frazy:
Dla przykładu podaję odpowiednie hasła:
Niżej podaję przykładowo...
Warto przywołać najciekawszy fragment:
Dla egzemplifikacji posłużmy się cytatem:
Zapoznajmy się z niektórymi formami...
Oddajmy głos wybranym znawcom przedmiotu:
Wypowiedzi niżej cytowane przedstawiają ten problem w innym świetle...