Uwaga na stawy

PIC Polska – rekomendacje weterynaryjne
Uwaga na stawy (cz. II. przyczyny niezakaźne)
W opracowaniu, które publikowano w poprzednim wydaniu Hoduj z głową koncentrowałem się na zakaźnych
przyczynach problemów związanych z narządem ruchu u świń. Niniejsze omówienie dotyczyć będzie kulawizn o podłoŜu
niezakaźnym, które często przebiegają bezobjawowo i stąd są niezauwaŜalne zarówno przez lekarza wet. jak i hodowcę.
ChociaŜ ich skutki uwidaczniają się dopiero u zwierząt dorosłych to proces chorobowy rozpoczyna się juŜ we wcześniejszej
fazie wzrostu (warchlakarnia). Obserwowany w ostatnich latach trend w kierunku selekcji świń szybko rosnących i o większej
mięsności wymusza na hodowcach i producentach dostosowanie jakości i składu dawki pokarmowej do zapotrzebowania
nowych linii i generacji świń na składniki odŜywcze. Uwaga powinna być zwrócona na ogólną ilość i jakość komponentów
paszowych oraz zawartość mikro- i makroelementów, szczególnie w sytuacji, gdy za wszelką cenę próbuje się obniŜać koszt
paszy. Niekiedy tylko przejściowy nadmiar lub niedobór niektórych składników pokarmowych u prosiąt po odsadzeniu moŜe
mieć długo trwający negatywny skutek w zakresie jakości kończyn u świń starszych.
Choroba degeneracyjna stawów (dysplazja stawów) oraz zwyrodnienie chrząstek stawowych stanowi najwaŜniejszą
przyczynę kulawizn oraz róŜnego rodzaju deformacji stawów u szybko rosnących – wysoce mięsnych świń juŜ od ok. 4
miesiąca Ŝycia. Z tego powodu wiele loszek i knurów jest selekcjonowanych negatywnie, jako zwierzęta nie nadające się do
dalszego uŜytkowania.
W kolejności chciałbym omówić kulawizny u zwierząt młodszych (6-16tyg. Ŝycia) i u zwierząt dorosłych (loszki, lochy i knury)
Warchlakarnia i tucz
Pomimo dobrze poznanej etiopatogenezy i metod jej zapobiegania i leczenia - krzywicę moŜna niekiedy jeszcze
spotkać u świń w wieku ok. 10 tyg., chociaŜ pierwsze zmiany chorobowe musiały pojawić się kilka tygodni wcześniej.
Zachorowalność w stadach dotkniętych krzywicą moŜe być wysoka. Zwierzęta kuleją, są apatyczne i w konsekwencji tracą
kondycję. Kości długie nie rozwijają się prawidłowo, dochodzi do ich skrzywienia, przez co kończyny stają się karłowate, stawy
obrzękłe, a głowa jest nieproporcjonalnie duŜa w stosunku do tułowia. W skrajnych przypadkach świnie nie mogą się podnieść,
zwłaszcza przy złamaniach kości długich lub Ŝeber lub przyjmują postawę siedzącego psa. Badanie diagnostyczne powinno
uwzględnić przebieg kliniczny zachorowań oraz zmiany pośmiertne, w tym złamania lub zgrubienia na kościach długich i/lub
Ŝebrach. Radiologicznie obserwuje się słabą mineralizację kości oraz wiele zmian na chrząstce stawowej, która jest pogrubiała i
pokryta wybroczynami. Leczenie najczęściej nie przynosi większego efektu nawet po iniekcyjnym podaniu wapnia, fosforu i
witaminy D. Krzywica charakteryzująca się słabością kości u młodych świń moŜe powodować powaŜne straty ekonomiczne dla
producentów i przetwórców w przypadku spontanicznych złamań kości długich (kość ramienna, udowa, Ŝebra) przed lub w
trakcie uboju, co niejednokrotnie jest przyczyną konfiskaty części lub niekiedy całych półtusz. Nie ulega wątpliwości, Ŝe stopień
mineralizacji szkieletu u młodych świń oraz czas uŜytkowania loch w stadzie są uzaleŜnione w duŜym stopniu od zawartości
wapnia i fosforu w dawce pokarmowej. W przypadku problemów klinicznych w stadzie naleŜy pobierać próbki z kaŜdej partii
paszy w celu przeprowadzenia dokładnej analizy retrospektywnej na zawartość składników mineralnych.
Choroba zwyrodnieniowa stawów oraz zwyrodnienie chrząstek stawowych klinicznie ujawniają się u świń ok. 1-3
miesiące później niŜ krzywica i stanowią problem zdrowotno-ekonomiczny u loszek, loch i knurów.
U młodych świń od czasu do czasu obserwuje się kulawizny, o podłoŜu niezakaźnym, zlokalizowane w racicach.
Nadmierny rozrost ściany przedniej racicy występuje na gładkich powierzchniach podłóg. Mokre podłogi usposabiają do
rozrostu piętowej części racicy. Dość często stwierdza się stłuczenia ściany racic i podeszwy oraz pęknięcia ściany racicy
niekiedy sięgające koronki. Podobne zmiany mogą pojawić się na granicy ściany racicy i pięty. DuŜego stopnia uszkodzenia
Strona 1 z 3
PIC Polska Sp. z o.o.; ul. Wazów 8A, 01-986 Warszawa; tel 022 569 5740; fax 022 569 5750;
[email protected] ; www.pic.com/poland
PIC Polska – rekomendacje weterynaryjne
racic i z tym związane kulawizny rejestrowano u tuczników, które przypadkowo przez okres 6 tyg. Ŝywiono paszą zawierającą
selen w ilości przekraczającej 14 ppm.
Loszki, lochy i knury
Loszki i knurki są selekcjonowane na podstawie jakości kończyn, ich konstytucji oraz innych cech mających
znaczenie uŜytkowe. W ciągu ostatnich 20 lat nastąpił ogromny postęp w metodach selekcji, ukierunkowanej na wydajność
rozrodczą, przyrost oraz jakość tusz świń. Niestety niewiele udało się poprawić w zakresie eliminacji choroby zwyrodnieniowej
stawów, co ma jak wspomniano wcześniej ogromny wpływ na długość uŜytkowania loch i knurów zarówno w stadach
zarodowych jak i produkcyjnych. Choroba zwyrodnieniowa stawów określana jest inaczej jako osteochondroza. Niekiedy uŜywa
się nazwy – słabość kończyn (leg weakness), który to termin obejmuje róŜnorodne kulawizny u świń, niezaleŜnie od ich
przyczyny. W róŜnych badaniach wykazano, Ŝe od 35 do 100% świń hodowlanych jest eliminowanych z hodowli z powodu
kulawizn. Skandynawowie włoŜyli wiele wysiłku w eliminację choroby zwyrodnieniowej stawów jednak z minimalnym tylko
skutkiem. Z uwagi na powszechność zjawiska prawie niemoŜliwe jest znalezienie świń, które byłyby oporne na chorobę
zwyrodnieniową stawów.
Etiopatogeneza dysplazji stawowej jest stosunkowo mało poznana, chociaŜ pewnym jest, Ŝe ma podłoŜe
wieloczynnikowe. Generalnie uwaŜa się, Ŝe zaburzenia w ukrwieniu chrząstki stawowej powodują martwicę chondrocytów, co w
efekcie moŜe prowadzić do zaburzeń w kostnieniu i mineralizacji chrząstki stawowej. Przetrwałe niedoŜywienie chondrocytów
prowadzi do powstania ognisk martwicy w chrząstce, co przy obciąŜeniu sprawia zwierzęciu ogromny ból. Zmiany w chrząstce
mają charakter progresywny i nie cofają się. W przypadkach zaawansowanych w miejscu chrząstki stawowej wytwarzana jest
tkanka włóknista. NaleŜy zauwaŜyć, Ŝe tego typu zmiany w chrząstce stawowej obserwuje się u większości nowoczesnych
ras/linii świń w wieku od ok. 2 miesięcy. Warto dodać, Ŝe takich zmian nie rejestruje się u dzików, które osiągają dojrzałość
dopiero w wieku 2 lat. Reasumując, naleŜy stwierdzić, Ŝe osteochondroza jest zjawiskiem typowym dla nowoczesnej produkcji
świń i w decydującym stopniu zaleŜy od warunków chowu. Jest to wynik bardzo intensywnej wieloletniej selekcji w kierunku
szybkiego wzrostu, duŜej masy mięśniowej, niskiego zuŜycia paszy, co w połączeniu z metodami intensywnej produkcji jest
duŜym stresem i obciąŜeniem dla płytki wzrostowej kości szczególnie u świń młodych. W tym miejscu warto podkreślić, Ŝe
rozwój kości u świni kończy się w wieku dopiero 14-16 miesięcy.
Choroba zwyrodnieniowa dotyczy głównie powierzchni stawowej odcinka dalszego kości udowej oraz ramiennej.
Zmiany związane z dysplazją stawów rozwijają się w płytce wzrostowej odcinka tylnego łopatki. Objawy kliniczne i ich nasilenie
uzaleŜnione są od typu zmian i miejsc, których dotyczą. Towarzyszyć im moŜe krótki i sztywny chód, „kątowa” postawa
kończyn. Jednak nade wszystko widoczna jest silna kulawizna jednej lub kilku kończyn. W skrajnych przypadkach zwierzę nie
wstaje. W przewlekłej formie proces chorobowy rozwija się stopniowo. Chód świń moŜe być utrudniony z wyraźnymi oznakami
bólu. Wewnętrzna ciepłota ciała pozostaje bez zmian. Zwierzęta przyjmują nienormalną postawę kończyn. MoŜe się to objawiać
podsiebnym ułoŜeniem kończyn tylnych; świnie poruszają się tzw. „gęsim chodem”. Utrudnione moŜe teŜ być właściwe uŜycie
zwierząt do rozrodu zarówno loch jak i knurów, szczególnie w gospodarstwach, gdzie praktykuje się krycie naturalne. Niekiedy
obserwuje się zapalenie stawów, szczególnie kolanowych, barkowych i biodrowych. Osteochondroza moŜe pojawić się u loszek
w ciągu 3 miesięcy po wstawieniu, w czasie pierwszej ciąŜy, w czasie laktacji lub w ciągu 2-3 tyg. po odsadzeniu.
Strona 2 z 3
PIC Polska Sp. z o.o.; ul. Wazów 8A, 01-986 Warszawa; tel 022 569 5740; fax 022 569 5750;
[email protected] ; www.pic.com/poland
PIC Polska – rekomendacje weterynaryjne
Jak zapobiegać osteochondrozie u świń?
•
eliminować śliskość podłóg zarówno w kojcach grupowych dla loszek i loch jak teŜ w
•
kojcach porodowych
•
eliminować róŜnego rodzaju nierówności i ubytki w podłodze jako przyczynę wielu urazów
•
unikać umieszczania loszek i loch po odsadzeniu w jednym kojcu grupowym (loszki są bardziej naraŜone na róŜnego
rodzaju urazy kończyn i złamania
•
wysoki, przekraczający 20 000 j.m./kg witaminy A moŜe wpływać negatywnie na rozwój płytki wzrostowej u młodych świń.
Takie zmiany obserwowano nawet u 3-4 tyg. prosiąt, których matki Ŝywiono paszą z nadmierną ilością witaminy A
•
osteochondroza pojawia się u świń Ŝywionych z dodatkiem duŜej ilości lizyny
•
unikać nadmiernego zagęszczenia świń w pomieszczeniach
•
sprawdzać poziom wapnia i fosforu w dawce pokarmowej
•
podawać ekstra wapń i fosfor jeśli jest taka potrzeba szczególnie w okresie laktacji
•
w przypadku uogólnionego problemu stosować 0.5% dwuwęglanu sodu na tonę paszy. Wykazano jego przydatność
w zmniejszeniu nasilenia osteochondrozy.
Doc. dr hab. Kazimierz Tarasiuk
Główny Lekarz Weterynarii PIC Polska i Europa Centralna
Strona 3 z 3
PIC Polska Sp. z o.o.; ul. Wazów 8A, 01-986 Warszawa; tel 022 569 5740; fax 022 569 5750;
[email protected] ; www.pic.com/poland