Prawidłowości rozwoju motorycznego dziecka

Prawidłowości rozwoju motorycznego dziecka
Motoryka to pojęcie obejmujące całokształt czynności ruchowych człowieka
(sferę ruchowej aktywności). W literaturze psychologicznej, a także w wychowaniu
fizycznym często używa się określenia „psychomotoryka”. Rozwój
psychomotoryczny jest elementem całego rozwoju osobniczego. Zależy on od
pozostałych procesów rozwojowych, a równocześnie aktywność ruchowa dziecka
wpływa
na
rozwój
fizjologiczny,
umysłowy,
emocjonalny
oraz
społeczny.[przetacznik- Gierłowska, 1992]
O poziomie sprawności psychomotorycznej dziecka decyduje rozwój
poszczególnych cech ilościowych i jakościowych. Wśród ilościowych cech
(motoryczne) wyróżniamy: szybkość, zwinność, siłę, moc, wytrzymałość i gibkość.
Efektem rozwoju wymienionych cech jest ogólna sprawność fizyczna. Jakościowe
cechy psychomotoryki to: koordynacja nerwowo – ruchowa, zręczność manualna,
nawyk prawidłowej postawy, szybkość reakcji (refleks), zmysł równowagi
statycznej i dynamicznej, wyobraźnia przestrzenna, ekspresja cielesna i graficzna.
Do tej grupy zaliczyć możemy również bardziej zewnętrzne formy, cechy ruchu,
jak: rytm ruchu, płynność, harmonię, elastyczność czy sprężystość ruchu.
[ Owczarek,2001]
Podłożem rozwoju psychomotorycznego jest działalność centralnego układu
nerwowego. Największe znaczenie dla koordynacji ruchu ma czucie kinestetyczne,
dające informacje o położeniu części ciała względem siebie, o zakresie, szybkości
oraz sile ruchu. Koordynacja nerwowo – ruchowa to umiejętność precyzyjnego
wykonywania złożonych aktów ruchowych. Dzielimy ją na statyczną i dynamiczną.
W skład koordynacji ruchowej dynamicznej wchodzą dwie cechy ruchu: zręczność
i zwinność.
Zręczność manualna to zdolność do sprawnego wykonywania określonych
czynności, przede wszystkim za pomocą ekonomicznych ruchów rąk i palców. Na
zajęciach wychowania fizycznego należy stosować dużą liczbę różnych przyborów,
które stymulują czynności manualne i manipulacyjne.
Z koordynacją ruchową wiąże się także zmysł równowagi statycznej i dynamicznej.
Na tę złożoną funkcję składają się: czucie mięśniowo – stawowe, ogólna kondycja,
stopień dojrzałości systemu nerwowego, zdolności adaptacyjne ustroju oraz
sprawność narządu równowagi i analizatora wzroku.
Rozwój psychomotoryczny dziecka przedszkolnego ulega stałemu przeobrażeniu
i doskonaleniu. Charakterystyczna cecha tego okresu jest ruchliwość, potrzeba
wypowiadania się za pomocą ruchu. Dziecko potrafi już swobodnie chodzić,
biegać, skakać, rzucać, wspinać się, utrzymywać równowagę statyczną
i dynamiczną. Dziecko około piątego roku życia osiąga tzw. równowagę
przedszkolną. Okres ten zwany „okresem złotym” stanowi jednocześnie pierwsze
apogeum motoryczności.
Następuje intensywny rozwój psychomotoryki dziecka (cech ilościowych
i jakościowych). Dziecko jest silniejsze, zwinniejsze, zręczniejsze, wytrzymalsze,
bardziej zdolne do łączenia znanych ruchów w coraz bogatsze kombinacje
i kompozycje. Poprawia się również funkcjonowanie całej sfery odbiorczej,
wszystkich zmysłów w tym i czucia kinestetycznego, pozwalającego na lepsze
władanie własnym ciałem, lepsze poznawanie własnych możliwości ruchowych.
Następuje rozwój wszystkich procesów poznawczych: wrażeń i spostrzeżeń, uwagi,
pamięci, wyobrażeń. Zaczynają pojawiać się zaczątki woli, myślenia
abstrakcyjnego, przyczynowo – skutkowego. Wyraźniejsze staje się uspołecznienie
dziecka.
W tym okresie istnieją duże możliwości stymulowania i doskonalenia sprawności
psychomotorycznej, jak również przyswajania, opanowywania przez dziecko
różnych umiejętności i nawyków ruchowych o znaczeniu zdrowotno –
rekreacyjnym oraz sportowym: zabawy i gry ruchowe, gimnastyka podstawowa,
pływanie, jazda na łyżwach i nartach. Dają one dziecku lepsze możliwości
panowania nad własnym ciałem.
Aktywność ruchowa jest najważniejszym stymulatorem biologicznym, który
wpływa na ogólny rozwój dziecka. Pamiętać należy, że rozwój sprawności
ruchowej odbywa się w dwóch kierunkach:
1. – wzdłuż ciała tzn. od głowy do stóp,
2. – od bliższego do dalszego tzn. od osi centralnej do zewnątrz.
Niezależnie od różnic indywidualnych w tempie rozwoju, kierunek rozwoju jest
zawsze ten sam oznacza to, że aby uzyskać dobrą sprawność w zakresie precyzji
ruchów dłoni i palców trzeba najpierw zadbać o dobrą sprawność i koordynację
dużych ruchów u rąk. Rozwojowi sprawności w tym zakresie będzie służyło
zarówno systematyczne zachęcanie dziecka do wykonywania wszelkich czynności
samoobsługowych, jak i organizowanie zabaw ruchowych i rytmizujących.
Umożliwienie wykonywania różnorodnych czynności ruchowych stymuluje rozwój
motoryczny. Wyręczanie i nadmierna opiekuńczość powoduje hamowanie rozwoju
ruchowego dziecka. Rozwój sprawności motorycznej dziecka odbywa się w sposób
ciągły i postępujący. Zmiany jakościowe tego rozwoju zależą od środowiska
wychowawczego. Jeżeli środowisko, w którym żyje dziecko jest ubogie w bodźce
i brakuje w nim osób, które będą wspierały jego rozwój doskonalenie sprawności
przebiega metodą prób i błędów. Taka sytuacja często prowadzi do ukształtowania
się nieprawidłowych nawyków ruchowych np. trzymanie łyżki, chwyt narzędzia
pisarskiego itp., które mają silna tendencję do utrzymywania się mimo
podejmowanych działań korekcyjnych. Bardzo istotna jest dbałość o wprowadzanie
prawidłowych nawyków i przekazywanie dzieciom modelowych wzorów
czynności. Korzystniejsza i skuteczniejsza dla rozwoju jest sytuacja, gdy dziecko
jest właściwie stymulowane i może uczyć się przez naśladowanie wzorów oraz
wielokrotne powtarzanie czynności. Dzieci w wieku przedszkolnym chętnie
powtarzają czynności, cieszą się gdy udaje im się osiągnąć coraz lepszą sprawność
ćwiczonych umiejętności. Znając tę prawidłowość osoba dorosła powinna
organizować aktywność ruchową dziecka w sposób umożliwiający wielokrotne
powtarzanie potrzebnych do opanowania ruchów i ich sekwencji. Każdy ruch
wykonywany przez człowieka jest związany z pobudzeniem i hamowaniem
odpowiednich struktur w korze mózgowej. Dzięki aktywności ruchowej doskonalą
się zmysły, sfera odbioru bodźców oraz funkcje poznawcze dziecka. Wykonywane
ruchy zostają zapamiętane i ulegają powolnej automatyzacji. Im częściej
wykonywany jest dany rodzaj ruchu, tym szybciej utrwalany jest jego wzorzec.
Niedobór ruchu (hipokinezja) może być przyczyną zaburzeń równowagi
wewnętrznej w organizmie dziecka. Skutkiem niedoboru ruchu mogą być
nieadekwatne zachowania, napięcia emocjonalne, zmiany nastroju itp. Aktywność
ruchowa dziecka w wieku przedszkolnym powinna trwać ok. 6 godzin dziennie.
Należy pamiętać o tej prawidłowości i dbać o zaspokajanie potrzeb dziecka w tym
obszarze. Zadaniem nauczyciela jest zachęcanie rodziców do spacerów z dziećmi
oraz umożliwiania dzieciom zabaw ruchowych na świeżym powietrzu i w domu.
Zabawy na świeżym powietrzu sprzyjają nie tylko rozwojowi ruchowemu, ale przy
okazji służą uodparnianiu na choroby. Dziecko powinno zażywać kąpieli
powietrznych, czyli przebywać na świeżym powietrzu, niezależnie od pory roku w
i każdą pogodę. W wyniku tego rodzaju działań będzie właściwie zahartowane.
Maluch powinien przyzwyczajać się do zmieniającej się temperatury. W ten sposób
jego odporność będzie znacznie lepsza.
Marta Kosiba