broszura - Fundacja Promyk Słońca

SPRAWNI W PRACY
Materiały informacyjne
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej
w ramach
Europejskiego Funduszu Społecznego
Przygotował zespół Fundacji „Promyk Słońca”
Teksty w ramce pochodzą z „Praktycznego poradnika savoirvivre wobec osób niepełnosprawnych”, Judy Cohen,
Adaptacja Biuro Pełnomocnika Rządu
do Spraw Osób Niepełnosprawnych
Publikacja bezpłatna
Lider projektu:
Wydział ds. Osób Niepełnosprawnych,
Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego
Partnerzy:
Fundacja „Promyk Słońca”
Fundacja Eudajmonia
Forum Aktywności Lokalnej
Polski Związek Głuchych
SPIS TREŚCI
1. Wstęp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
2. Asystent Osobisty Osoby Niepełnosprawnej . . . . . . . . . . 5
2.1 Prawne aspekty pracy Asystenta Osobistego
Osoby Niepełnosprawnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7
2.2 Kompetencje i predyspozycje . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
2.3 Zakres usług . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
2.4 Uprawnienia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19
2.5 Aspekty psychologiczne pracy AOON . . . . . . . . . . . . . . 30
3. Niepełnosprawność . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
3.1 Aspekty prawne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 38
3.2. Rodzaje niepełnosprawności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41
3.2.1 Osoby z niepełnosprawnością fizyczną . . . . . . . . . 42
3.2.2 Osoby z niepełnosprawnością sensoryczną . . . . . . 44
3.2.3 Osoby z niepełnosprawnością psychiczną. . . . . . . 50
3.2.4 Osoby z niepełnosprawnością intelektualną . . . . . 51
3.2.5 Osoby z urazowym uszkodzeniem mózgu . . . . . . 53
3.2.6 Osoby z zaburzeniami mowy . . . . . . . . . . . . . . . . 54
3.2.7 Osoby z porażeniem mózgowym . . . . . . . . . . . . . 54
3.2.8 Epilepsja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
4. Projekt „Sprawni w pracy” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
4.1 Założenia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
4.2 Praca asystenta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57
4.3 Realizacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
4.3.1 Realizatorzy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
4.3.2 Miejsce i okres realizacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59
3
1. WSTĘP
Niniejsze opracowanie powstało na potrzeby realizacji szkoleń
dla kandydatów na Asystentów Osobistych Osób Niepełnosprawnych w ramach projektu „Sprawni w pracy”, realizowanego przez Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego we współpracy z czterema partnerami – organizacjami
pozarządowymi, reprezentującymi subregiony:
wrocławski - Fundacja „Promyk Słońca”;
wałbrzyski - Forum Aktywności Lokalnej;
jeleniogórski - Polski Związek Głuchych;
polkowicko-legnicki - Fundacja Eudajmonia.
Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego, z Programu Operacyjnego „Kapitał Ludzki” 2007-2013.
4
2. ASYSTENT OSOBISTY OSOBY
NIEPEŁNOSPRAWNEJ
Asystent Osobisty Osoby Niepełnosprawnej ma umożliwiać
nieskrępowane, niezależne, samodzielne i aktywne funkcjonowanie osoby niepełnosprawnej w codziennym życiu prywatnym i zawodowym.
Asystent Osobisty Osoby Niepełnosprawnej pełni funkcję
kompensacyjną w zależności od stopnia i rodzaju niepełnosprawności osoby niepełnosprawnej.
Asystent Osobisty Osoby Niepełnosprawnej ma być zatem „protezą”, czyli umożliwia wykonywanie czynności, jakie wykonywałaby osoba niepełnosprawna, gdyby była osobą
sprawną (zadaniem asystenta jest więc pomóc osobie niepełnosprawnej w wykonaniu tych czynności albo je za nią wykonać).
Asystent ma wspierać, a nie wyręczać!
Rezultat przygotowany w ramach PIW EQUAL:
Usługa asystenta osobistego umożliwia osobom ze znaczną niepełnosprawnością ruchową i intelektualną samodzielne
i niezależne funkcjonowanie w życiu społeczno-zawodowym
bez konieczności angażowania członków rodziny beneficjenta.
Jarosław Duda, pełnomocnik rządu ds. osób niepełnosprawnych:
„Asystent wykonuje swoją pracę jedynie na wyraźne polecenie osoby niepełnosprawnej, wspierając ją w sytuacjach,
w których nie radzi sobie sama.”
5
Krystyna Mrugalska, prezes Polskiego Stowarzyszenia na Rzecz
Osób z Upośledzeniem Umysłowym:
„Asystentura oznacza wspieranie w tych momentach, w których osoba niepełnosprawna sama nie może sobie poradzić. Nie
zastępowanie, wyręczanie, pouczanie, rehabilitacja czy terapia,
ale tylko wspieranie w niezależnym funkcjonowaniu.”
Beata Karlińska, prezes Fundacji Pomocy Chorym na Zanik Mięśni w Szczecinie:
„Asystent osobisty osoby niepełnosprawnej powinien pełnić
przede wszystkim funkcję swoistej protezy (…) Wielu (…) nastawionych jest na wyręczanie tych osób. Tak najczęściej rozumiana jest rola asystenta - jako wyręczanie osoby niepełnosprawnej
w codziennych obowiązkach, np. robienie zakupów, sprzątanie,
gotowanie, załatwienie czegoś w urzędzie, wykupienie lekarstw.
Przy takim pojmowaniu sprawy osoba niepełnosprawna jak siedziała w domu, tak siedzi dalej i nic nie robi.”
6
1.1 Prawne aspekty pracy Asystenta
Osobistego Osoby Niepełnosprawnej
Opracowała: Dominika Woźniewska-Żol, doktor nauk prawnych
Usługi asystenckie w polskim systemie prawa – stan
obecny.
Obecnie usługi zbliżone o usług asystenckich świadczone są
w oparciu o dwie podstawy prawne:
• ustawę z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (u.p.s);
• ustawę z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej
i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych
(u.r.s.z)
Usługi asystenckie w systemie pomocy społecznej
Zgodnie z art. 50. 1. u.p.s. osobie samotnej, która z powodu wieku,
choroby lub innych przyczyn wymaga pomocy innych osób, a jest
jej pozbawiona, przysługuje pomoc w formie usług opiekuńczych
lub specjalistycznych usług opiekuńczych (s.u.o.). W przypadku
osób, które nie są samotne, usługi te mogą być przyznane również
osobie, która wymaga pomocy innych osób, a rodzina, a także
wspólnie niezamieszkujący małżonek, wstępni, zstępni nie mogą
takiej pomocy zapewnić.
Co prawda podkreśla się, że w przypadku spełnienia ustawowych przesłanek usługi opiekuńcze muszą być przyznane, niemniej jednak decyzje w sprawie tych usług mają charakter uznaniowy, zarówno co do przyznania świadczenia, jak i co do okresu
i miejsca świadczenia. Podejmując decyzję powinno się brać pod
uwagę z jednej strony rozmiar potrzeb wnioskodawcy, a z drugiej
– możliwości finansowe organów pomocy społecznej (wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Białymstoku z dnia 14
maja 2009 r. II SA/Bk 728/08).
7
Usługi opiekuńcze są płatne. Wysokość opłat jest ustalana
lokalnie przez radę gminy, z wyjątkiem usług na rzeczosób z zaburzeniami psychicznymi (opłaty ustalone są w rozporządzeniu).
Usługi opiekuńcze obejmują pomoc w zaspokajaniu codziennych potrzeb życiowych, opiekę higieniczną, zaleconą przez lekarza pielęgnację oraz, w miarę możliwości, zapewnienie kontaktów z otoczeniem, natomiast s.u.o. są dodatkowo dostosowane do
szczególnych potrzeb wynikających z rodzaju schorzenia lub
niepełnosprawności. Do specjalistycznych usług opiekuńczych
określonych w rozporządzeniu Ministra Polityki Społecznej
z dnia 22 września 2005 r. w sprawie specjalistycznych usług
opiekuńczych zalicza się czynności w zakresie:
1) uczenia i rozwijania umiejętności niezbędnych do samodzielnego życia, w tym zwłaszcza:
a) kształtowanie umiejętności zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych i umiejętności społecznego funkcjonowania,
motywowanie do aktywności, leczenia i rehabilitacji, prowadzenie treningów umiejętności samoobsługi i umiejętności
społecznych oraz wspieranie, także w formie asystowania
w codziennych czynnościach życiowych, w szczególności:
– samoobsługa, zwłaszcza wykonywanie czynności gospodarczych i porządkowych, w tym umiejętność utrzymania
i prowadzenia domu,
– dbałość o higienę i wygląd,
– utrzymywanie kontaktów z domownikami, rówieśnikami,
w miejscu nauki i pracy oraz ze społecznością lokalną,
– wspólne organizowanie i spędzanie czasu wolnego,
– korzystanie z usług różnych instytucji,
b) interwencje i pomoc w życiu w rodzinie, w tym:
– pomoc w radzeniu sobie w sytuacjach kryzysowych, poradnictwo specjalistyczne, interwencje kryzysowe, wsparcie
psychologiczne, rozmowy terapeutyczne,
– ułatwienie dostępu do edukacji i kultury,
– doradztwo, koordynacja działań innych służb na rzecz rodziny, której członkiem jest osoba uzyskująca pomoc w formie
usług specjalistycznych,
8
– kształtowanie pozytywnych relacji osoby wspieranej z osobami bliskimi,
– współpraca z rodziną - kształtowanie odpowiednich postaw
wobec osoby chorującej, niepełnosprawnej,
c) pomoc w załatwianiu spraw urzędowych, w tym:
– w uzyskaniu świadczeń socjalnych, emerytalno-rentowych,
– w wypełnieniu dokumentów urzędowych,
d) wspieranie i pomoc w uzyskaniu zatrudnienia, w tym zwłaszcza:
– w szukaniu informacji o pracy, w znalezieniu zatrudnienia lub
alternatywnego zajęcia, w szczególności uczestnictwo w zajęciach warsztatów terapii zajęciowej, zakładach aktywności
zawodowej, środowiskowych domach samopomocy, centrach
i klubach integracji społecznej, klubach pracy,
– w kompletowaniu dokumentów potrzebnych do zatrudnienia,
– w przygotowaniu do rozmowy z pracodawcą, wspieranie
i asystowanie w kontaktach z pracodawcą,
– w rozwiązywaniu problemów psychicznych związanych
z pracą lub wynikających z jej braku,
e) pomoc w gospodarowaniu pieniędzmi, w tym:
– nauka planowania budżetu, asystowanie przy ponoszeniu
wydatków,
– pomoc w uzyskaniu ulg w opłatach,
– zwiększanie umiejętności gospodarowania własnym budżetem oraz usamodzielnianie finansowe;
2) pielęgnacji jako wspieranie procesu leczenia, w tym:
a) pomoc w dostępie do świadczeń zdrowotnych,
b) uzgadnianie i pilnowanie terminów wizyt lekarskich, badań
diagnostycznych,
c) pomoc w wykupywaniu lub zamawianiu leków w aptece,
d) pilnowanie przyjmowania leków oraz obserwowanie ewentualnych skutków ubocznych ich stosowania,
e) w szczególnie uzasadnionych przypadkach zmiana opatrunków, pomoc w użyciu środków pomocniczych i materiałów
9
medycznych, przedmiotów ortopedycznych, a także w utrzymaniu higieny,
f) pomoc w dotarciu do placówek służby zdrowia,
g) pomoc w dotarciu do placówek rehabilitacyjnych;
3) rehabilitacji fizycznej i usprawniania zaburzonych funkcji
organizmu w zakresie nieobjętym przepisami ustawy z dnia 27
sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. Nr 210, poz. 2135, z późn.
zm.3):
a) zgodnie z zaleceniami lekarskimi lub specjalisty z zakresu rehabilitacji ruchowej lub fizjoterapii,
b) współpraca ze specjalistami w zakresie wspierania psychologiczno-pedagogicznego i edukacyjno-terapeutycznego, zmierzającego do wielostronnej aktywizacji osoby korzystającej ze
specjalistycznych usług;
4) pomoc mieszkaniowa, w tym:
a) w uzyskaniu mieszkania, negocjowaniu i wnoszeniu opłat,
b) w organizacji drobnych remontów, adaptacji, napraw, likwidacji barier architektonicznych,
c) kształtowanie właściwych relacji osoby uzyskującej pomoc
z sąsiadami i gospodarzem domu;
5) zapewnienia dzieciom i młodzieży z zaburzeniami psychicznymi dostępu do zajęć rehabilitacyjnych i rewalidacyjno-wychowawczych, w wyjątkowych przypadkach, jeżeli nie mają możliwości uzyskania dostępu do zajęć, o których mowa w art. 7 ustawy
z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz.
U. Nr 111, poz. 535, z późn. zm.4).
Specjalistyczne usługi opiekuńcze świadcząwskazane w rozporządzeniu osoby ze specjalistycznym przygotowaniem zawodowym.. Są wśród nich: pracownicy socjalni, psychologowie, pedagodzy, logopedzi, terapeuci zajęciowi, pielęgniarki,
asystenci osoby niepełnosprawnej, opiekunki środowiskowe,
specjaliści w zakresie rehabilitacji medycznej, fizjoterapeuci.
10
W tym miejscu należy podkreślić różnicę pomiędzy asystentem osobistym osoby niepełnosprawnej (AOON) a asystentem
osoby niepełnosprawnej (AON).
Zawód asystenta osoby niepełnosprawnej wymieniony został w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej
z dnia 27 kwietnia 2010 r.w sprawie klasyfikacji zawodów
i specjalności na potrzeby rynku pracy oraz zakresu jej
stosowania. Zawód ten objęty jest kształceniem w systemie
oświaty i występuje w Klasyfikacji zawodów szkolnictwa zawodowego (Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej
z dnia 23 grudnia 2011 r.). Zgodnie z klasyfikacją do wykonywania tego zawodu wymagane jest wykształcenie średnie oraz
zdobycie na specjalistycznych kursach kwalifikacji określonych
jako Udzielanie pomocy i organizowanie wsparcia osobie niepełnosprawnej.
Program szkolenia asystenta osoby niepełnosprawnej określa Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 7 lutego
2012 r. w sprawie podstawy programowej kształcenia w zawodach. Zgodnie z rozporządzeniem na naukę poświęcić należy co
najmniej 560 godzin.
Podsumowując należy wskazać, że usługi opiekuńcze i specjalistyczne usługi opiekuńcze są nadal rzadko wykorzystywaną
formą pomocy. Wynika to z ich odpłatności, niechęci do ich przyznawania oraz wąsko określoną grupę osób mogących je świadczyć (w przypadku s.u.o.). Podobnie jest w przypadku asystenta osoby niepełnosprawnej: zbyt długotrwały i mało przystający
do rzeczywistości system kształcenia powoduje, że na rynku jest
mało osób posiadających kwalifikacje do pracy w zawodzie asystenta.
Usługi asystenckie w ustawie o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.
W ustawie z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej
i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych ustawodawca kilkakrotnie wspomina o usługach zbliżonych do
usług asystenckich. Niestety, regulacja ta ma charakter fragmentaryczny i jest rzadko wykorzystywana.
11
Zgodnie z art. 26d. 1.u.r.s.z. pracodawca, który zatrudnia pracownika niepełnosprawnego, może otrzymać ze środków Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych
zwrot miesięcznych kosztów zatrudnienia pracowników
pomagających pracownikowi niepełnosprawnemu w pracy w zakresie czynności ułatwiających komunikowanie się
z otoczeniem, a także czynności niemożliwych lub trudnych
do samodzielnego wykonania przez pracownika niepełnosprawnego na stanowisku pracy. Ograniczona jednak została
liczba godzin przeznaczonych na pomoc pracownikowi niepełnosprawnemu domaksymalnie 20% liczby godzin pracy pracownika w miesiącu.
Art. 40.2. u.r.s.z. reguluje sytuację pokrywania kosztów szkolenia
osoby niepełnosprawnej, skierowanej na to szkolenie przez PUP.
Wśród tych kosztów wymienia się
koszt usług tłumacza języka migowego albo lektora dla niewidomych lub osoby towarzyszącej osobie niepełnosprawnej
ruchowo zaliczonej do znacznego stopnia niepełnosprawności.
O asystenturze wspomina się także przy okazji określania zasad dofinansowywania turnusów rehabilitacyjnych. Osobie
niepełnosprawnej o znacznym lub umiarkowanym stopniu
niepełnosprawności albo równoważnym oraz osobie niepełnosprawnej w wieku do 16 lat może być przyznane dofinansowanie pobytu na turnusie rehabilitacyjnym jej opiekuna, pod
warunkiem że:
1) wniosek lekarza dotyczący skierowania na turnus zawiera wyraźne wskazanie wraz z uzasadnieniem konieczności pobytu opiekuna;
2) opiekun:
a) nie będzie pełnił funkcji członka kadry na tym turnusie,
b) nie jest osobą niepełnosprawną wymagającą opieki innej osoby,
c) ukończył 18 lat lub
d) ukończył 16 lat i jest wspólnie zamieszkującym członkiem rodziny osoby niepełnosprawnej.
12
Konieczność zmian w systemie organizowania usług asystenckich
dla osób niepełnosprawnych dostrzegają od lat organizacje pozarządowe, samorządy, parlamentarzyści. Trwają prace nad zmianami w zakresie szeroko rozumianego wsparcia dla osób niepełnosprawnych, obejmujące m.in. problematykę asystentury.
Jak wyglądają planowane zmiany?
1. Wprowadzenie usługi AOON finansowanej przez PFRON,
przydzielanej już na poziomie orzekania o niepełnosprawności.
2. Zmiana systemu przydzielania specjalistycznych usług opiekuńczych w postaci rozszerzenia katalogu osób uprawnionych
do ich świadczenia.
3. Zmiany w zakresie kształcenia AOON.
4. Wpisanie AOON do klasyfikacji zawodów.
5. Uchwalenie ustawy o pomocy osobom niesamodzielnym –
wprowadzenie systemu usług (w tym usług asystenckich) dla
osób niesamodzielnych.
2.2 Kompetencje i predyspozycje Asystenta
Osobistego Osoby Niepełnosprawnej
Opracował: Sebastian Pietruszka – fizjoterapeuta, asystent,
tutor grupy asystentów w ramach projektu
„Sprawni w pracy”
Kim jest AOON?
Jest to osoba, która umożliwia niczym nieskrępowane funkcjonowanie osoby niepełnosprawnej w codziennym życiu (prywatnym
i zawodowym).
13
Definicja AOON
Asystent to taka osoba, która kompensuje mniejszą sprawność
osoby niepełnosprawnej poprzez zastępowanie wzroku u osób
niewidomych, słuchu u osób głuchych lub czynności motorycznych u osób niesprawnych ruchowo. Jednak AOON powinien
przede wszystkim towarzyszyć osobie niepełnosprawnejw realizacji jejplanów, a także wspomóc w pełnym uczestnictwie w życiu społecznym, oczywiście na wyraźne polecenie osoby niepełnosprawnej.
Profil AOON
Dobry asystent powinien kierować się dobrem osoby niepełnosprawnej, zachowując przy tym określonegranice, i działać zgodnie z prawem oraz własnym sumieniem. Cechy, jakimi powinien
się charakteryzować asystent godny polecenia to:
UMIEJĘTNOŚĆ SŁUCHANIA – bardzo ważna! Dobry asystent
słucha, co mówi do niego podopieczny.
DYSPOZYCYJNOŚĆ – możliwość udzielenia pomocy w określonych porach dnia.
ASERTYWNOŚĆ – umiejętność mówienia „nie”.
DYSKRECJA – nierozgłaszanie informacji uzyskanych od podopiecznego.
EMPATIA – zdolność nawiązania pozytywnych relacji, opartych
na szacunku i zaufaniu.
SPRAWNOŚĆ FIZYCZNA – ważna szczególnie u asystentów
osób niesprawnych ruchowo.
ODPORNOŚĆ NA STRES I TRUDNE SYTUACJE – asystent
powinien panować nad swoimi emocjami oraz szybko reagować
adekwatnie do zaistniałej sytuacji.
KULTURA – dobry asystent nie jest wulgarny ani agresywny.
14
SOLIDNOŚĆ – na dobrym asystencie można polegać, zawsze dotrzymuje słowa .
CIERPLIWOŚĆ I WYTRWAŁOŚĆ – dobry asystent nie poddaje
się trudnościom.
OPTYMIZM – dobry asystent nie mnoży problemów, lecz stara
się ich unikać.
POCZUCIE HUMORU – pogoda ducha i umiejętność rozładowywanianiemiłych sytuacji.
Jak pomagać osobie niepełnosprawnej?
Przede wszystkim z głową!
Osoby niepełnosprawne nie lubią, kiedy ktoś się nad nimi użala.
Aby nie urazić i nie wyrządzićkomuś krzywdy, należy pytać: jak
mogę pomóc? Każda próba przestawienia wózka z osobą niepełnosprawnąna siłę czyciągnięcie osoby niewidomej za rękę, przyniesie więcej szkody, niż pożytku.
Istnieją różne rodzaje niepełnosprawności i pomoc musi być
dostosowana do konkretnej osoby. Obowiązują jednak uniwersalne zasady, którymi należy się kierować:
– zanim udzielisz pomocy, zapytaj
– bądź taktowny i tolerancyjny
– nie podejmuj decyzji za innych
– jeśli możesz,spełnij prośbę
Opiekując się osobą niedowidzącą lub niewidomą pozwól chwycić się za ramię. Idź minimalnie przed nią, pierwszy przechodź
przez drzwi i wchodzimy na krawężnik. Spacerując z opisuj przeszkody, a nie tylko mów: „uważaj!” Jeżeli musisz zostawić podopiecznego na chwilę, powinieneś ją o tym poinformować.
Asystując osobie niedosłyszącej i niesłyszącej musiszzadbać
o to, by być zwróconym do niej twarzą, ponieważ osoby niesłyszące i niedosłyszące czytają z ruchu warg. Nnależymówić wyraźnie i krótkimi zdaniami.
15
W przypadku osób na wózkach powinieneś nauczyć się prowadzić i manewrować wózkami.
Jak uczyć osobę niepełnosprawną samodzielności?
Czynnikami znacząco hamującymi rozwój samodzielności u osób
niepełnosprawnych są:
– wyręczanie,
– obawa, że osoba niepełnosprawna zrobisobie krzywdę,
– krótkowzroczna miłość rodzicielska, czyli przekonanie, że niepełnosprawne dziecko nic nie musi robić,
– pewność, że zrobimy to szybciej i lepiej,
– obawa przed załamaniem w razie porażki,
– obawa rodziny przed niezależnością osoby niepełnosprawnej,
która znaczyłaby, że są niepotrzebni.
Osoba niepełnosprawnanotorycznie wyręczana we wszystkich sytuacjach zaczyna wątpić w swoje możliwości.
Pomagaj ile trzeba, ale nie więcej! Nie wyręczaj osoby niepełnosprawnej!
Jeżeli coś nie wychodzi, należy rozłożyć to na kilka etapów.
Motywowanie, pochwały i cierpliwość do sukcesu.
Bariery, z jakimi musi zmagać się ON
Jedną z barierjest niewątpliwie bariera psychospołeczna, która
opiera się na odmienności: jeżeli ktoś wygląda lub zachowuje się
inaczej, czujemy wobec takiej osoby obawę i dystans. Ponadto
można mówić o barierze psychicznej, czyli lęku odczuwanym
przez człowieka na myśl o chorobie czy kalectwie. Jest to instynkt
samozachowawczy, który skłania do zachowania dystansu wobec
takiej osoby w obawie np. przed zarażeniem (stereotypy).
Kolejną przeszkodą jest bariera ekonomiczna. Choroba czy
niepełnosprawność ze względu na zwiększone zapotrzebowanie
osoby niepełnosprawnej na opiekę medyczną stanowi znaczące
obciążenie dla budżetu domowego.
16
Kolejną bardzo ważną barierą jest bariera architektoniczna,
ograniczająca udział osoby niepełnosprawnej w życiu społecznym. Chodzi tu o wszelkiego rodzaju przeszkody dla osoby niepełnosprawnej, takie jak wysokie krawężniki, nierówne chodniki,
brak wind i podjazdów w urzędach czy sklepach, brak sygnalizacji dźwiękowej na przejściach dla pieszych itp.
ZANIM POMOŻESZ – ZAPYTAJ
Sam fakt bycia niepełnosprawnym nie oznacza, że dana
osoba potrzebuje pomocy.
Jeżeli znajduje się ona w przyjaznym otoczeniu, zwykle
sama da sobie świetnie radę. Dorośli niepełnosprawni chcą
być traktowani jak niezależni ludzie. Pomoc należy oferować
jedynie wówczas, gdy wydaje się, że dana osoba może jej
potrzebować. Jeżeli tak jest w istocie, zapytaj zanim zaczniesz
jej udzielać.
BĄDŹ TAKTOWNY INICJUJĄC KONTAKT FIZYCZNY
Niektóre osoby niepełnosprawne utrzymują równowagę
dzięki swoim rękom, dlatego chwytanie ich za nie – nawet
w celu udzielenia pomocy – może tę równowagę zakłócić.
Unikaj klepania takiej osoby po głowie a także dotykania jej
wózka, skutera czy laski. Osoby niepełnosprawne uważają je
za część ich przestrzeni osobistej.
POMYŚL ZANIM COŚ POWIESZ
Zawsze zwracaj się bezpośrednio do osoby niepełnosprawnej,
nie do jej towarzysza, pomocnika, ani tłumacza języka
migowego. Prowadzenie zwykłej rozmowy z osobą
niepełnosprawną jest fajne, po prostu zwracaj się do niej jak
do każdej innej osoby. Szanuj jej prywatność. Jeżeli będziesz
wypytywał ją o jej przypadłość, może się ona poczuć
jakbyś sprowadzał ją wyłącznie do jej niepełnosprawności,
a nie widział w niej człowieka (jednak wiele osób
niepełnosprawnych nie ma nic przeciwko naturalnej
ciekawości dzieci i nie krępują się odpowiadać na zadawane
przez nie pytania).
17
NIE RÓB ŻADNYCH ZAŁOŻEŃ
Osoby niepełnosprawne same najlepiej wiedzą co mogą
zrobić a czego nie.
Nie podejmuj za nie decyzji co do uczestnictwa w jakiejkolwiek
czynności.
W zależności od sytuacji, wykluczanie osób niepełnosprawnych
z jakiegokolwiek działania na podstawie założeń o ich
ograniczeniach może stanowić pogwałcenie ich praw.
2.3 Zakres usług
Jaki jest zakres usług świadczonych przez AOON?
Zadaniem Asystenta Osobistego Osoby Niepełnosprawnej jest:
– pomoc osobie niepełnosprawnej w wykonywaniu podstawowych codziennych czynności– ubieraniu, przesiadaniu się
z łóżka na wózek, toalecie, spożywaniu posiłków,
– pomóc w dojeździe do szkoły, pracy, miejsca szkolenia lub stażu,
– pomóc w wyjściu do sklepu, urzędu, banku, lekarza,
– pomóc podczas podróży środkami komunikacji miejskiej, PKP,
PKS,
– wykonywanie innych zadań, zgłoszonych przez osobę niepełnosprawną.
Wykonując swoje czynności Asystent Osobisty Osoby Niepełnosprawnej szanuje prywatność osoby niepełnosprawnych jest zobowiązany do zachowania tajemnicy!
Asystent osobisty osoby niepełnosprawnej nie jest opiekunem!
Czym AOON różni się od opiekuna / opiekunki?
– opiekun roztacza opiekę nad osobą niepełnosprawną – asystent
tylko jej asystuje;
18
– podejmowanie decyzji o wykonywanych czynnościach i odpowiedzialność za nie leży po stronie samej osoby niepełnosprawnej,
– układ pomiędzy osobą niepełnosprawną a asystentem przypomina zależność między pracodawcą a pracownikiem: strony
ustalają określony zakres zadań do wykonania w zależności od
rodzaju niepełnosprawności,
– podczas wykonywania obowiązków AOON kieruje się dobrem
osoby niepełnosprawnej,
– AOON wykonując czynności zlecone przez osobę niepełnosprawną zachowuje granice wyznaczane przez obowiązujące
prawo i własne sumienie.
2.4 Uprawnienia
Opracowała: Dominika Woźniewska-Żol, doktor nauk prawnych
Uprawnienia asystentów do przejazdów ulgowych
1. Komunikacja kolejowa i autobusowa: w przypadku towarzyszenia osobie niewidomej albo niezdolnej do samodzielnej
egzystencji (czyli znaczny stopień niepełnosprawności) asystentowi przysługuje ulga 95%.
2. Komunikacja miejska:zasady ulgowych przejazdów komunikacją miejską regulują odpowiednie uchwały Rady Miasta/
Gminy. W przypadku Miasta Wrocławia bezpłatne przejazdy
na wszystkich liniach przysługują osobom o znacznym stopniu niepełnosprawności, w tym osobom głuchym i głuchoniemym, osobom całkowicie niezdolnym do pracy i samodzielnej
egzystencji, dzieciom do lat 16, na które przysługuje zasiłek
pielęgnacyjny oraz ich opiekunom, a także osobom niewidomym lub ociemniałym oraz ich przewodnikom.
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 20 czerwca 1992 r. o uprawnieniach do ulgowych
19
przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego (j.t.
Dz.U.2012.1138).
Uchwała Rady Miejskiej Wrocławia z dnia 23 kwietnia 1999 roku
w sprawie zasad odpłatności za usługi przewozowe świadczone
środkami lokalnego transportu zbiorowego.
Prawo do bezpłatnych
przejazdów komunikacją miejską
Uprawnienie to regulowane jest uchwałami poszczególnych Rad
Miejskich. Najczęściej przyjmuje się zasadę, że prawo do bezpłatnych przejazdów przysługuje w przypadku towarzyszenia osobie
o znacznym stopniu niepełnosprawności.
20
1. Uchwała nr xxi/12/04 Rady Miejskiej Wałbrzycha z dnia 27
lutego 2004 r. – W sprawie taryf opłat i zasad odpłatności za
usługi przewozowe świadczone środkami transportu zbiorowego organizowanego przez gminę wałbrzych (ze zmianami).
Do korzystania z bezpłatnych przejazdów są uprawnieni:
L.p.
Określenie grupy
uprawnionych
Podstawa
1.
Dzieci w wieku do 4 lat
Dokumenty urzędowe
dziecka lub rodziców
(opiekunów) umożliwiające
stwierdzenie wieku dziecka
1a..
Dzieci powyżej 4 lat do
czasu rozpoczęcia nauki
w szkole podstawowej
Towarzyszący im opiekun
posiada bilet okresowy
i uiścił opłatę za przejazd
2.
Dzieci i młodzież
w wieku do 16 lat
posiadające orzeczenie
o niepełnosprawności
i wymagające stałego
współudziału opiekuna
w procesie leczenia,
rehabilitacji i edukacji
oraz towarzyszący im
opiekunowie
Orzeczenie Zespołu
ds. orzekania o stopniu
niepełnosprawności
3.
Dzieci uczęszczające do
przedszkoli specjalnych,
uczniowie szkół
specjalnych i uczniowie
posiadający orzeczenie
o kształceniu specjalnym
poprzez kształcenie
i wychowanie integracyjne
oraz towarzyszący im
opiekunowie na trasie
dom - przedszkole/szkoła
i z powrotem
Zaświadczenie wydane przez
przedszkole, legitymacja
szkoły specjalnej lub
legitymacja szkolna
i wydane przez szkołę
zaświadczenie o kształceniu
integracyjnym
21
L.p.
Określenie grupy
uprawnionych
Podstawa
4.
Uczestnicy
dziennych ośrodków
rehabilitacyjnych
lub ośrodków terapii
zajęciowej oraz
towarzyszący im
opiekunowie na trasie dom
- ośrodek i z powrotem
Zaświadczenie wydane przez
właściwy ośrodek
5.
Osoby, które ukończyły 70
rok życia
Dowód osobisty
6.
Osoby całkowicie
niezdolne do pracy i do
samodzielnej egzystencji,
osoby o znacznym stopniu
niepełnosprawności
oraz towarzyszący im
opiekunowie
Decyzja ZUS i dowód
tożsamości lub
orzeczenie Zespołu ds.
orzekania o stopniu
niepełnosprawności oraz
dokument tożsamości
7.
Ociemniali,
niewidomi i towarzyszący
im przewodnicy
Legitymacja wydana
przez Polski Związek
Niewidomych
i osoba wskazana w trakcie
przejazdu
8.
Umundurowani
funkcjonariusze Straży
Miejskiej
9.
Umundurowani
funkcjonariusze Policji
10.
Krwiodawcy w czasie
powrotu z punktu
krwiodawstwa, po oddaniu
krwi na trasie punkt
krwiodawstwa - miejsce
zamieszkania
22
Dowód osobisty i wpis do
legitymacji Honorowego
Dawcy Krwi PCK o oddaniu
krwi w dniu przejazdu
L.p.
Określenie grupy
uprawnionych
Podstawa
11.
Asystenci romscy przejazd na trasie miejsce
zamieszkania asystenta
- placówka oświatowa do
której uczęszczają dzieci
romskie i z powrotem oraz
podczas wykonywania
powierzonych
obowiązków asystenta
Zaświadczenie wydane
przez Dyrektora Zarządu
Dróg i Komunikacji wraz
z dokumentem ze zdjęciem
potwierdzającym tożsamość
asystenta romskiego
i zaświadczenie wystawione
przez placówkę oświatową
12.
Wolontariusze
uczestniczący w akcji
Wielkiej Orkiestry
Świątecznej Pomocy
Identyfikator wystawiony
przez organizatora akcji Fundację Wielkiej Orkiestry
Świątecznej Pomocy
Kierowcy samochodów
osobowych uczestniczący
w akcji „Dzień bez
samochodu”
Ważny dowód rejestracyjny
samochodu osobowego oraz
dokument potwierdzający
tożsamość właściciela,
współwłaściciela lub
użytkownika pojazdu
wpisanego do dowodu
rejestracyjnego
13.
23
2. Uchwała nr 338.Xxxiii.2012 Rady Miejskiej Jeleniej
Góry z dnia 20 grudnia 2012 r.
„(…) Osoby uprawnione do przejazdów bezpłatnych na podstawie uprawnień lokalnych
§3
1. Uprawnionymi do przejazdów na liniach:
(…)
b) normalnych są:
1) osoby, które ukończyły 75 rok życia - na podstawie dokumentu tożsamości;
2) posiadacze honorowego tytułu „Pionier Jeleniej Góry” - na
podstawie legitymacji „Pioniera Jeleniej Góry” i dokumentu tożsamości;
3) byli nauczyciele „Tajnego Nauczania” - na podstawie dokumentu potwierdzającego ten fakt i dokumentu tożsamości;
4) dzieci i młodzież niepełnosprawna do 16 roku życia i towarzyszący im opiekun - na podstawie dokumentu potwierdzającego niepełnosprawność;
5) młodzież niepełnosprawna w stopniu umiarkowanym ucząca się (od 16 do 24 roku życia) lub studiująca (od 16 do
26 roku życia) na podstawie legitymacji szkolnej (studenckiej) i dokumentu potwierdzającego niepełnosprawność
w stopniu umiarkowanym;
6) osoby posiadające ważne orzeczenie komisji lekarskiej
ds. inwalidztwa i zatrudnienia stwierdzające zaliczenie
do I grupy inwalidzkiej lub posiadające orzeczenie lekarza orzecznika ZUS w sprawie całkowitej niezdolności
do pracy oraz samodzielnej egzystencji lub posiadające orzeczenie powiatowego zespołu do spraw orzekania
o niepełnosprawności w sprawie znacznego stopnia niepełnosprawności na podstawie legitymacji osoby niepełnosprawnej lub dokumentu tożsamości i wypisu z treści
orzeczenia – a także opiekunowie towarzyszący osobom
wymagającym opieki innej osoby oraz wskazania opiekuna przez osobę wymagającą opieki;
24
7) osoby niepełnosprawne z tytułu narządu wzroku w stopniu
umiarkowanym – na podstawie dokumentu tożsamości
i ważnego dokumentu potwierdzającego niepełnosprawność;
8) emeryci po przepracowaniu minimum 15 lat i renciści po
przepracowaniu minimum 10 lat w MZK sp. z o.o. w Jeleniej Górze - na podstawie ważnej legitymacji poświadczającej posiadanie uprawnienia do przejazdów ulgowych
wydanej przez MZK sp. z o.o. w Jeleniej Górze.
3. Uchwała nr xxii/216/12 Rady Miejskiej Legnicy z dnia 25
czerwca 2012r. – W sprawie ustalenia cen i opłat, uprawnień
do przejazdów ulgowych w komunikacji miejskiej świadczone przez miejskie przedsiębiorstwo komunikacyjne sp. z o. o.
w Legnicy.
I. Przejazdy bezpłatne - ulga gminna
L.P.
Określenie grupy
uprawnionych
1
2
Dokumenty
3
Zaświadczenie wydane
przez przewodniczącego
rady miejskiej legnicy
wraz z dokumentem
tożsamości.
1.
Honorowi obywatele
miasta legnicy
2.
Umundurowani
funkcjonariusze policji
oraz straży miejskiej
Ważna legitymacja
służbowa.
3.
Osoby, które ukończyły 70
lat życia
Dokument stwierdzający
wiek oraz tożsamość
osoby.
4.
Dzieci w wieku do 4 lat
Urzędowy dokument
stwierdzający wiek
dziecka.
25
L.P.
Określenie grupy
uprawnionych
1
2
5.
Dokumenty
3
• Orzeczenie lub wypis
z orzeczenia wydany
przez odpowiedni organ
emerytalno-rentowy,
lekarza orzecznika,
komisję lekarską
ds. Inwalidztwa,
zespół ds. Orzekania
o niepełnosprawności,
okazywane wraz
z dokumentem
tożsamości,
Osoby niepełnosprawne
w stopniu znacznym
całkowicie niezdolne do
pracy oraz niezdolne do
samodzielnej egzystencji
(dawna i grupa inwalidzka)
• Legitymacja
z odpowiednim wpisem
stwierdzająca tożsamość
lub okazywana
wraz z dowodem
tożsamości, wydana
przez uprawniony organ
emerytalno-rentowy,
zespół ds. Orzekania
o niepełnosprawności
lub odpowiedni związek,
komitet, stowarzyszenie
osób niepełnosprawnych,
• Inny dokument
wydany przez właściwy
organ potwierdzający
niepełnosprawność
w stopniu znacznym,
określający tożsamość
osoby lub okazywany
wraz z dokumentem
tożsamości.
26
L.P.
Określenie grupy
uprawnionych
Dokumenty
1
2
3
6.
Dzieci i młodzież
dotknięta inwalidztwem
lub niepełnosprawna
objęta kształceniem
specjalnym na trasie:
miejsce zamieszkania lub
miejsce pobytu do miejsca
kształcenia i miejsca
odbywania przygotowania
przedszkolnego, do
placówki opiekuńczowychowawczej,
ośrodka rehabilitacyjnowychowawczego, domu
pomocy społecznej,
ośrodka wsparcia, zakładu
opieki zdrowotnej,poradni
psychologicznopedagogicznej
i z powrotem
• Ważna legitymacja
wydana przez
przedszkola, szkoły,
specjalistyczne
placówki opiekuńczowychowawcze i ośrodki
szkolenia dla uczniów
dotkniętych inwalidztwem
lub niepełnosprawnością,
• Ważna legitymacja
szkolna okazywana
wraz z orzeczeniem lub
wypisem z orzeczenia
zespołu ds. Orzekania
o niepełnosprawności,
• Ważna legitymacja
wydana dla osób
do ukończenia 16
roku życia przez
zespół ds. Orzekania
o niepełnosprawności,
• Aktualne orzeczenie
lub wypis z orzeczenia
wydanego dla osób
do ukończenia 16
roku życia przez
zespół ds. Orzekania
o niepełnosprawności,
• Aktualne orzeczenie
lub wypis z orzeczenia
o potrzebie kształcenia
specjalnego wydane
przez uprawniony zespół
orzekający,
27
L.P.
Określenie grupy
uprawnionych
1
2
Dokumenty
3
• Aktualne orzeczenie
lub wypis z orzeczenia
o potrzebie zajęć
rewalidacyjnowychowawczych
zespołowych/
indywidualnych, wydane
przez uprawniony zespół
orzekający,
• Aktualne orzeczenie
lub wypis z orzeczenia
o potrzebie
indywidualnego
nauczania, wydane
przez uprawniony zespół
orzekający.
• Przy przejazdach do
ośrodków wsparcia,
leczenia, konsultacji –
dokumenty okazywane są
wraz z zaświadczeniem
lub zawiadomieniem
odpowiedniej jednostki
określającym termin
i miejsce badania,
leczenia, konsultacji,
zajęć terapeutycznych
albo pobytu w ośrodku
wsparcia, domu pomocy
społecznej.
Dokumenty wymienione
w punktach 5 i 6
nie są wymagane
w przypadku widocznej
niepełnosprawności.
28
L.P.
1
7.
Określenie grupy
uprawnionych
Dokumenty
2
Opiekun osoby,
wymienionej w pkt 5 i 6
3
Na podstawie wskazania
przez tę osobę.
4. Uchwała nr xiv/149/11 Rady Miejskiej w Polkowicach
z dnia 28 grudnia 2011 r. W sprawie ustalenia cen za usługi
przewozowe środkami lokalnego transportuzbiorowego oraz
uprawnień do ulg i przejazdów bezpłatnych w środkach komunikacji miejskiej w granicach administracyjnych miasta
i gminy polkowice.
„(…) 7. Do korzystania z bezpłatnych przejazdów na wszystkich
liniach uprawnieni są:
1) osoby, które ukończyły 70 lat na podstawie dokumentu stwierdzającego wiek oraz tożsamość osób;
2) dzieci w wieku do 6 lat włącznie;
3) uczniowie szkół podstawowych, gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych w godzinach od 7.00 do 16.00 na podstawie ważnej
legitymacji szkolnej;
4) osoby niepełnosprawne w stopniu znacznym, całkowicie niezdolne do pracy oraz niezdolne do samodzielnej egzystencji
(dawna I grupa inwalidzka) na podstawie dokumentu potwierdzającego niepełnosprawność wraz z dokumentem tożsamości;
5) opiekunowie osób, o których mowa w pkt 4 na podstawie
wskazania przez te osoby;”
29
2.5 Aspekty psychologiczne pracy Asystenta
Osobistego Osoby Niepełnosprawnej
Opracowała: Marta Ziółkowska, psycholog
Cel asystowania:
Głównym celem pracy asystenta z osobą niepełnosprawną jest
umożliwienie jej niezależnego życia. Asystowanie nie ma więc
wyręczać osoby niepełnosprawnej ani uzależniać jej od niesionej
pomocy. Wręcz przeciwnie: ma ją wspierać w pełnej niezależności i korzystaniu z pełni praw przysługujących obywatelom.
Niezależne życie osoby niepełnosprawnej realizuje się
zwłaszcza poprzez:
• zaspokajanie własnych potrzeb,
• wolność myśli i emocji,
• samoakceptację i ochronę,
• traktowanie siebie jako równego partnera w kontaktachz innymi,
• możliwość realizacji swoich celów,
• samodzielne podejmowanie decyzji i ponoszenie ich konsekwencji,
• życie w i ze społeczeństwem,
• uczestnictwo w życiu politycznym ,
(za: Karlińska, 2008)
Oczekiwania osób niepełnosprawnych
Podczas rozmów z osobami niepełnosprawnymi uczestniczącymi
w projekcie zadawałam im pytanie, czego oczekują od asystentów,
jakie cechy powinien ich zdaniem posiadać dobry asystent. W odpowiedzi najczęściej słyszałam, że powinna to być osoba otwarta,
bez względu na wiek, płeć czy doświadczenie.
Osoby niepełnosprawne są tu ekspertami, dlaczego więc to
otwartość jest według nich kluczem do sukcesu w roli asystenta?
30
Otwartość to postawa umożliwiająca poznanie drugiej osoby. Wchodząc w nowe relacje nie warto zakładaj, że wiesz, jakiej
pomocy będziesz udzielać i w jaki sposób. Najlepiej o wszystko
najpierw zapytać i w parze wypracować najlepsze rozwiązania.
Otwartość pomaga również w pośredniczeniu w kontakcie
osoby niepełnosprawnej z otoczeniem.
Otwartość wyklucza ocenianie i pouczanie, a zakłada tolerancję i ciekawość drugiej osoby.
Otwartość oznacza gotowość do uczenia się od innych.
Asystent to tylko… i aż asystent.
Każdy z kandydatów na asystenta osoby niepełnosprawnej zapewne zgodzi się ze stwierdzeniem, że dobry asystent jest po
trosze przyjacielem, terapeutą, opiekunem i powiernikiem osoby
niepełnosprawnej.
Jednak często najlepsze chęci asystenta i duże zaangażowanie
stawiają go w trudnej sytuacji. Co zrobić, gdy osoba niepełnosprawna chce zaprosić asystenta na spotkanie towarzyskie?, Kiedy zwierza się z życiowych trudności? Jak zareagować, gdy prosi
o pomoc niezwiązaną z projektem?
Żeby odpowiedzieć sobie na te pytania, trzeba dobrze poznać rolę
asystenta i odróżnić ją od roli przyjaciela, powiernika, opiekuna
czy terapeuty.
Asystować to nie znaczy być przyjacielem
Asystent jest związany w wykonywaniu swoich zadań umową, za
którą uzyskuje wynagrodzenie. Jego zadania są określone i służą
osiągnięciu założeń projektu. Spotkanie z osobami niepełnosprawnymi nie mają więc charakteru czysto towarzyskiego.
Asystent nie może np. obarczać osoby niepełnosprawnej swoimi
problemami, zwierzając się jej jak przyjacielowi. Asystent nie zastępuje przyjaźni nawiązywanych przez osobę niepełnosprawną.
Zadaniem asystenta jest wspomóc osobę niepełnosprawną w pełnym uczestnictwie w społeczeństwie.
31
Asystować to nie znaczy być powiernikiem
Uwaga asystenta nie powinna skupiać się na roztrząsaniu problemów osoby niepełnosprawnej, ale na profesjonalnym wsparciu.
Wsparcie to dotyczy konkretnych, codziennych sytuacji, które
składają się na ogólne funkcjonowanie osoby niepełnosprawnej.
Koncentracja na smutku i żalu nie wspiera motywacji do podejmowania wysiłku. Wchodząc z podopiecznym w rozmowę o trudach
życia należy unikać licytowania się (kto ma gorzej), negatywnych
porównań, szukania winnych czy doradzania. Zamiast tego lepiej
przesunąć ciężar rozmowy na stronę możliwości, wyznaczonych
w projekcie celów i sposobów ich realizacji. Tylko podjęcie działań może zmienić trudne położenie osoby niepełnosprawnej.
Asystować to nie znaczy być opiekunem
Opiekun troszczy się o podopiecznego, wykonuje za niego różneczynności, podejmuje decyzje z myślą o nim, jest specjalistą w opiece i zna sposoby tej opieki. Asystent wykonuje to, o co prosi osoba
niepełnosprawna, wspomaga ją w realizowaniu jej celów. Nie narzuca kiedy i jak będzie asystował. Trwa w gotowości.
Asystować to nie znaczy być terapeutą
To rozróżnienie wydaje się jasne. Asystent nie musi mieć kompetencji terapeuty. Asystent nie leczy, nie wyznacza celów rozwoju.
Osoba niepełnosprawna jest w pełni odpowiedzialna za swoje decyzje i działania, przy których asystent, w razie potrzeby, jest „jej
przedłużeniem”.
Asystent to tylko i aż ASYSTENT.
Asystować to znaczy budować relację zaufania z osobą niepełnosprawną. Opierać się w działaniu na zasadzie otwartości. Współdziałać zachowując obopólnyszacunek. Asystent to osoba wrażliwa na potrzeby innych. Asystent potrafi pomóc dyskretnie, nie
powodując skrępowania. Asystent potrafi również wesprzeć „po
32
ludzku”, rozmową. Dobre asystowanie powinno dawać osobie
niepełnosprawnej poczucie wolności i niezależności.
Relacje z podopiecznymi
Nie ma dobrego asystowania bez prawidłowej relacji między asystentem a osobą niepełnosprawną. Ważne dla kształtowania tej relacji jest opisane powyżej zaznaczenie roli asystenta. Na co dzień
zaś udaną relację budujemy poprzez udaną komunikację. Poniższy graf przedstawia uproszczony schemat komunikacji.
Rozpoczynając współpracę z nową osobą nawiązujesz z nią kontakt wysyłając komunikaty, u podłoża których leżą dobre intencje.
Wypytując osobę niepełnosprawną o jej trudności, oczekiwania
i potrzeby możesz jednak spotkać się z początkową nieufnością,
zakłopotaniem lub pozorną niechęcią. Dopiero stopniowo poznając siebie nawzajem będzieszw stanie lepiej przewidywać, jak
będą odbierane będą twoje komunikaty. Poznajesz wtedy osobiste
filtry, które wpływają istotnie na odbiór intencji innych osób.
Poczucie własnej wartości jako filtr w komunikacji
„Czynnikiem mającym bardzo duże znaczenie w procesie komunikowania się jest poczucie własnej wartości. Jak pisze Virginia Satir
33
(2002), ludzi o wysokim poczuciu własnej wartości charakteryzuje
integralność, uczciwość, współczucie, odpowiedzialność, wiara we
własne siły i miłość. Osoby takie potrafią prosić o pomoc, doceniają
wartość innych, akceptują i szanują wszystkie swoje i cudze uczucia. Kryzysy traktują jako przejściowe sytuacje, które nie zaburzają
ich obrazu siebie, lecz są drogą do umocnienia i wzrostu. Niskie poczucie własnej wartości wiąże się z przekonaniem, że inni są wrogo
nastawieni, dążą do oszukania, poniżenia i wykorzystania. Osoby
o niskiej samoocenie czują się ofiarami. W lęku przed zranieniem
izolują się, stają się niewrażliwi na potrzeby własne i cudze, cierpią w samotności. Skłonne są do interpretowania zachowania i słów
w sposób negatywny. Łatwo ulegają więc zranieniu, często przyjmują neutralne stwierdzenia jako krytykę względem własnej osoby,
a komunikaty pozytywne są przez nie odbierane jako mało istotne
lub fałszywe. Niejednoznaczne komunikaty interpretują jako negatywne, co często bywa powodem nieporozumień.”
(za: Aleksandra Gajek)
Rolą projektu jest przełamywanie negatywnych filtrów i przerwanie zaklętego kręgu, który utrzymuje osobę niepełnosprawną
w przekonaniu, że nie warto podejmować wysiłków.
34
Analiza transakcyjna
EricBerne pisał, że każdy z nas komunikując się ze światem
wchodzi w trzy role. Czasem jest dzieckiem, daje się opanować
emocjom, grymasi, nie bierze odpowiedzialności. Czasem jest rodzicem, poucza, wychowuje innych, nakazuje, okazuje niezadowolenie lub chwali. Innym razem wchodzimy wrolę dorosłego,
odpowiedzialnego za siebie, panującego nad emocjami, rozważnego. Ważne jest, by w relacji asystent – osoba niepełnosprawna
spotkało się dwoje dorosłych, każdy równie ważny, na tych samych prawach, wypracowujący wspólnie rozwiązania.
Trudny klient
Asystując osobie niepełnosprawnej świadczysz pewne usługi,
osoba niepełnosprawna jest więc klientem. Jak każdy usługodawca chcesz, by klient był z twojejpracy zadowolony i jednocześnie
boisz się „trudnego klienta.”
Każdy z nas bywa czasem w restauracji, w urzędzie, u fryzjera tym „trudnym klientem”, bez kłopotu możeszwięc stwierdzić,
że jest to klient, który np:
• oczekuje współczucia, narzeka
• drwi
• kłamie
• krzyczy, obraża
• zgłasza pretensje
• zwierza się
• nie rozumie
• jest nieufny
• daje prezenty
• jest agresywny
Zachęcam, by w zależności od sytuacji oraz czynników osobowościowych wypracować własne metody postępowania z takimi
zachowaniami. Mając plan i umiejętności nie będziemy się ich
bać. Przytoczę tu tylko niektóre techniki asertywne:
35
• mówienie NIE – jasny sprzeciw jest niezbędny, zwłaszcza
w sytuacjach agresji, obrażania, przekraczania granic. Mówiąc
NIE nie musimy drugiej osoby ranić, ale zapewniamy sobie
ochronę.
• odraczanie odpowiedzi- technika użyteczna w sytuacjach narzekania lub pytania o radę czy doświadczenia osobiste. Można
wtedy powiedzieć; „nie wiem, nie zastanawiałem się nad tym.”,
„trudne pytanie”, „przemyślę to i potem odpowiem” lub żartobliwie: „gdybym ja to wiedział, to bym był bogaty…”
• samokrytyka wyprzedzająca – technika umożliwiająca rozładowanie napięcia w sytuacji popełnienia błędu, np.: „wiem,
znowu się spóźniłam, jestem najgorszym asystentem na świecie, tylko na mnie nie krzycz, następnym razem już na pewno
będę pierwsza.”
• sprowadzenie krytyki ogólnej do szczegółowej – w odpowiedzi na „jesteś beznadziejny, nie nadajesz się na asystenta” warto
spytać: „co konkretnie robię źle, jak to poprawić, powiedz mi
dokładnie, a się nauczę”
• przeformułowanie – przydatne, by zobaczyć drugą osobę w jaśniejszych barwach, np: „nie jest uparty, tylko dba o swoją niezależność”.
Sytuacje konfliktowe
Pytani o najlepszy sposób rozwiązywania konfliktów asystenci
zgodnie odpowiadają: rozmowa. Wierzę, że wchodząc w relacje
z postawą otwartości i dobrymi intencjami, dbając o poprawną
komunikację, poznając i przełamując pierwsze bariery i ucząc się
na błędach asystent uniknie wielu trudnych sytuacji. Jednocześnie
zachęcam do korzystania z pomocy specjalistów w położeniu,
które wydaje się bez wyjścia.
Przeciwdziałanie wypaleniu zawodowemu
Praca asystenta opiera się na relacjach z drugą osobą, często osobą w trudnym położeniu. Para asystent- osoba niepełnosprawna
spotyka się z wieloma barierami, trudnościami, przeciwnościami.
36
Wybierając tę pracę asystent gotów jest zainwestować w tworzonąrelację własne siły i emocje. Oto niektóre z ważnych czynników
przeciwdziałających wypaleniu zawodowemu w tej pracy:
• stawianie granic niesionej pomocy
• budowanie relacji z podopiecznymi opartej na otwartości, zaufaniu i szacunku
• dostrzeganie pierwszych sygnałów zniechęcenia, analiza i naprawa sytuacji
• aktywne rozwiązywanie trudności
• korzystanie z pomocy specjalistów zatrudnionych w projekcie
• dbałość o właściwy wypoczynek
• odnalezienie własnej samolubnej motywacji do tego rodzaju
pracy
Bibliografia:
Aronson Eliot (2011) Człowiek Istota Społeczna. Wydawnictwo Naukowe PWN
Berne E., W co grają ludzie? Psychologia stosunków międzyludzkich.
PWN, Warszawa 1987
Gajek Aleksandra (2012) Z materiałów publikowanych w internecie
Karlińska Beata (2008) Psychologiczne Wyznaczniki Powodzenia
w Pracy Zawodowej Asystenta Osobistego Osoby Niepełnosprawnej.
Szczecin
37
3. NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ
3.1 Aspekty prawne niepełnosprawności
Opracowała: Dominika Woźniewska-Żol, doktor nauk prawnych
W Polsce stosuje się co najmniej dwie definicje dotyczące osób
niepełnosprawnych. Pierwsza to definicja wynikająca z przepisów
prawa i dotycząca prawnej podstawy kwalifikacji do grupy osób
niepełnosprawnych, natomiast druga, dużo szersza, stosowana
także w statystyce GUS, ujmuje nie tylko osoby niepełnosprawne
pod względem prawnym, ale również osoby, które co prawda nie
posiadają orzeczenia o niepełnosprawności, lecz deklarująpoważne ograniczenia w wykonywaniu zwykłych czynności (tzw. niepełnosprawność biologiczna).
Prawna definicja niepełnosprawności została zawarta
w ustawie z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej
i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (dalej:
u.r.s.z):
Art. 2 u.r.s.z: „Ilekroć w ustawie jest mowa o niepełnosprawności - oznacza to trwałą lub okresową niezdolność do wypełniania ról społecznych z powodu stałego lub długotrwałego naruszenia sprawności organizmu, w szczególności powodującą
niezdolność do pracy.”
Wyróżniamy trzy stopnie niepełnosprawności:
A. Znaczny
Art. 4. 1. u.r.s.z: „Do znacznego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do
pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej
i wymagającą, w celu pełnienia ról społecznych, stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w związku z niezdolnością
do samodzielnej egzystencji.”
38
Na równi z orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności traktuje się orzeczenie lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o:
• całkowitej niezdolności do pracy i niezdolności do samodzielnej egzystencji, ustalone na podstawie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych;
• niezdolności do samodzielnej egzystencji, ustalone na podstawie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.
B. Umiarkowany
Art. 4. 2. u.r.s.z: „Do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności
zalicza się osobę z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną
do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej lub wymagającą czasowej albo częściowej pomocy innych
osób w celu pełnienia ról społecznych.”
Na równi z orzeczeniem o umiarkowanym stopniu niepełnosprawności traktuje się orzeczenie lekarza orzecznika Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych o całkowitej niezdolności do pracy.
C. Lekki
Art. 4. 3. u.r.s.z: „Do lekkiego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę o naruszonej sprawności organizmu, powodującej
w sposób istotny obniżenie zdolności do wykonywania pracy,
w porównaniu do zdolności, jaką wykazuje osoba o podobnych
kwalifikacjach zawodowych z pełną sprawnością psychiczną i fizyczną, lub mająca ograniczenia w pełnieniu ról społecznych dające się kompensować przy pomocy wyposażenia w przedmioty
ortopedyczne, środki pomocnicze lub środki techniczne.”
Na równi z orzeczeniem o lekkim stopniu niepełnosprawności
traktuje się orzeczenie lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych o częściowej niezdolności do pracy oraz o celowości
przekwalifikowania.
W ustawie zdefiniowane zostało także pojęcie niezdolności
do samodzielnej egzystencji, które oznacza naruszenie spraw39
ności organizmu w stopniu uniemożliwiającym zaspokajanie bez
pomocy innych osób podstawowych potrzeb życiowych, za które
uważa się przede wszystkim samoobsługę, poruszanie się i komunikację.
Znaczny albo umiarkowany stopień niepełnosprawności nie
wyklucza możliwości zatrudnienia osoby z niepełnosprawnością.
Przede wszystkim może ona podjąć pracę w warunkach pracy
chronionej, ale również u pracodawcy niezapewniającego warunków pracy chronionej w przypadkach:
• przystosowania przez pracodawcę stanowiska pracy do potrzeb osoby niepełnosprawnej;
• zatrudnienia w formie telepracy.
Osobie posiadającej orzeczenie o stopniu niepełnosprawności lub
równoważne przysługują świadczeniapieniężne oraz niepieniężne, w tym usługi.
40
3.2 Rodzaje niepełnosprawności
Światowa Organizacja Zdrowia (World Health Organization
-WHO) uznaje za niepełnosprawną osobę, która nie może, częściowo lub całkowicie, zapewnić sobie możliwości samodzielnego życia indywidualnego i społecznego, na skutek wrodzonego
lub nabytego upośledzenia sprawności fizycznych i/lub psychicznych. Konwencja Praw Osób Niepełnosprawnych uznaje natomiast, że niepełnosprawność to długotrwały stan, w którym
występuje obniżenie sprawności funkcji fizycznych,psychicznych, intelektualnych lub sensorycznych, którena skutek barier istniejących w środowisku życia osobyz niepełnosprawnością uniemożliwiają na równi zosobami sprawnymi na pełny
udział w życiuspołecznym. Konsekwencją niepełnosprawności
może być tzw.niepełnosprawność społeczna.
W podanej niżej charakterystyce postaraliśmy się wyodrębnić pewne cechy wspólne różnych rodzajów niepełnosprawności.
Pozostaje ona jednak opisem uproszczonym i uogólnionym. Należy pamiętać, że specyfika niepełnosprawności każdej osoby jest
inna, bo nie ma na świecie dwóch identycznych osób. Nie zawsze
wpisujemy się w schematy, dlatego informacje podane niżej powinny być traktowane raczej jako pewnego rodzaju wskazówka,
a nie zbiór obowiązujących prawd i reguł.
Jest wiele definicji i klasyfikacji niepełnosprawności. Niektóre skupiają się na aspektach medycznych, inne na społecznych,
a jeszcze inne próbują je łączyć. Upraszczając, ze względów
medycznych można wyróżnić następujące grupy osób niepełnosprawnych:
Osoby z niepełnosprawnością fizyczną:
• osoby z uszkodzeniem narządu ruchu,
• osoby z przewlekłymi chorobami wewnętrznymi.
Osoby z niepełnosprawnością sensoryczną:
• osoby niewidome i słabowidzące,
• osoby niesłyszące i słabosłyszące,
41
Osoby z niepełnosprawnością psychiczną:
• osoby z chorobą psychiczną,
• osoby z niesprawnością intelektualną.
NIE KAŻDY RODZAJ NIEPEŁNOSPRAWNOŚCI
JEST WIDOCZNY. Pewne osoby mogą prosić cię
o coś, lub zachowywać się w sposób, który wydaje ci się
dziwny. Taka prośba lub zachowanie może mieć związek
z niepełnosprawnością tej osoby.
Na przykład, możesz udzielać komuś na pozór prostych
wskazówek słownych, ale osoba ta prosi cię o zapisanie
tych informacji. Może mieć ona trudności z przyswajaniem
informacji i komunikacja w formie pisemnej jest dla niej
łatwiejsza. Albo na pozór zdrowa osoba może poprosić
w kolejce o miejsce siedzące, a nie stojące. Osoba ta może
odczuwać zmęczenie związane ze swoim stanem zdrowia, na
przykład chorobą nowotworową lub może odczuwać skutki
zażywania leków. Pomimo, iż ukryta, niepełnosprawność jest
w tych przypadkach prawdziwa. W miarę możliwości szanuj
potrzeby i prośby takiej osoby.
3.2.1 Osoby z niepełnosprawnością fizyczną
Niepełnosprawność ruchowa to nie tylko dysfunkcje powodujące
konieczność poruszania się nawózku inwalidzkim. W zależności
od przyczyny niepełnosprawności i stopnia jej zaawansowania
różna będzie specyfika poruszania się danej osoby i trudności,
których doświadcza.
Niepełnosprawność ruchowa to obniżenie funkcji motorycznych,
spowodowane:
• zmianami rozwojowymi (w okresie płodowym),
• chorobami,
• wypadkami,
• urazami.
Ogólnie niepełnosprawność ruchowa może wynikać z:
42
• braku kończyn/y lub jej części – w wyniku wad wrodzonych
lub amputacji,
• uszkodzenia obwodowego i ośrodkowego układu nerwowego
w postaci porażenia – całkowitej niemożności poruszania się
lub niedowładu – częściowego zniesienia czynności ruchowych, powodującego ograniczenie sprawności, osłabienie
siły mięśniowej, spowolnienie ruchów. Ze względu na lokalizację uszkodzenia porażenia mogą być spastyczne, wywołane uszkodzeniem ośrodkowego układu nerwowego (m.in.
wzmożone napięcie mięśniowe, nieprawidłowe ustawienie
kończyn w trakcie poruszania się, zaburzenia koordynacji,
przykurcz; może się nasilać podczas przeżywania silnych
emocji), lub wiotkie - wywołane uszkodzeniem obwodowym
(obniżenie napięcia mięśniowego, zaniki mięśni). Porażenie
lub niedowład mogą dotyczyć jednej, dwóch, trzech lub czterech kończyn – w zależności od postaci, dana osoba może poruszać się na wózku z napędem ręcznym lub elektrycznym.
• deformacji narządu ruchu - spowodowanej najczęściej wadą
wrodzoną lub chorobami kości lub mięśni.
Osoby korzystające z wózkamogą mieć różne stopnie
niepełnosprawności i zróżnicowane możliwości. Niektóre
osoby używają do poruszania się ramion i dłoni, inne mogą
wstać z wózka i przejść krótki dystans same.
• Osoby korzystające z wózka są ludźmi a nie sprzętami. Nie
pochylaj się nad osobą w wózku żeby ucisnąć komuś dłoń ani
nie proś takiej osoby, aby trzymała płaszcze. W żadnym razie
nie powinno się stawiać drinka na pulpicie przymocowanym
do czyjegoś wózka.
• Nie pchaj, ani nie dotykaj czyjegoś wózka, gdyż stanowi on
część przestrzeni osobistej tej osoby. Jeżeli rzucisz się komuś
do pomocy w zjechaniu z krawężnika, może się zdarzyć, że
wypadnie on z wózka. Elementy wózka mogą się urwać, jeżeli
podniesiesz go za rączki lub podnóżek.
43
• Pamiętaj, że osoby korzystające z wózka nie mogą wszędzie
dosięgnąć. Staraj się umieścić jak najwięcej przedmiotów
w zasięgu ich rąk, upewnij się, że na drodze do półek
i wieszaków nie ma żadnych przeszkód.
• Rozmawiając z osobą korzystającą z wózka weź krzesło
i usiądź na jej poziomie. Jeżeli nie jest to możliwe, stań
w niewielkiej odległości, żeby nie musiała ona nadwyrężać
szyi, aby nawiązać z tobą kontakt wzrokowy.
• Osoby poruszające się przy pomocy laski lub kul będą
chciały skorzystać z najdogodniejszej drogi, lecz niekiedy
schody są dla nich łatwiejsze do pokonania niż podjazd.
• Osoby poruszające się przy pomocy laski lub kul potrzebują
ramion, aby utrzymywać równowagę, więc nigdy ich za nie nie
chwytaj. Osoby mające trudności z poruszaniem się opierają
się czasem o drzwi, aby je otworzyć. Otwieranie im drzwi zza
ich pleców lub otwieranie ich znienacka może spowodować
ich upadek. Nawet popychanie lub wypychanie wózka może
przerodzić się w problem, więc zanim zaoferujesz swoją
pomoc, zawsze zapytaj, w jaki sposób to zrobić.
• Jeżeli oferujesz osobie mającej trudności z poruszaniem
się miejsce siedzące, pamiętaj, że niektórym osobom może
być łatwiej skorzystać z siedzenia z podłokietnikami lub
z wyższym siedziskiem.
• Niektóre osoby nie mogą w pełni poruszać swoimi dłońmi,
nadgarstkami czy ramionami. Bądź przygotowany na to, aby
udzielić im pomocy przy sięganiu, chwytaniu i podnoszeniu
przedmiotów, otwieraniu drzwi i gablot czy obsługiwaniu
automatów i innego sprzętu.
3.2.2 Osoby z niepełnosprawnością sensoryczną
Osoby z dysfunkcją wzroku:
• osoby niewidome od urodzenia
• osoby ociemniałe, które utraciły wzrok z różnych przyczyn
• osoby niedowidzące i słabowidzące
44
OSOBY NIEWIDOME umieją orientować się w terenie
i poruszać się po ulicach.
Osoby te są w stanie same podróżować, choć czasem korzystają
z laski lub z pomocy psa przewodnika.
Zanim nawiążesz kontakt fizyczny, uprzedź o tym osobę
niewidomą. Wymień swoje imię, a także funkcję, jaką pełnisz.
Powinieneś też przedstawić osobę niewidomą wszystkim
osobom z grupy, aby nie poczuła się ona wykluczona.
Osoby niewidome korzystają ze swoich rąk do utrzymywania
równowagi, więc jeżeli chcesz taką osobę poprowadzić,
zaproponuj jej swoje ramię, zamiast chwytać ją za rękę (można
jednak poprowadzić rękę osoby niewidomej do poręczy lub
oparcia krzesła, jeżeli chce ona wejść na schody lub usiąść).
Dopilnuj, aby na drodze, jaką poruszają się osoby niewidome
i niedowidzące, nie było żadnych przeszkód.
Jeżeli osoba niewidoma korzysta z pomocy psa przewodnika,
idź po przeciwnej stronie niż pies.
Idąc opisuj otoczenie i wskazuj przeszkody, np. schody
(„w górę” lub „w dół”) albo dziury w chodniku. Inne zagrożenia
to: drzwi obrotowe, otwarte drzwiczki szafy i przedmioty
wystające ze ścian na poziomie głowy, takie jak rośliny
czy lampy. Jeżeli chcesz ostrzec osobę niewidomą, zrób to
w sposób konkretny. Sam okrzyk „uważaj!” nie pozwoli jej
zorientować się, czy ma się zatrzymać, uciekać, pochylić czy
coś przeskoczyć.
Jeżeli wskazujesz osobie niewidomej drogę, podaj jej
konkretne wskazówki niewymagające orientacji wzrokowej.
Zamiast powiedzieć „skręć w prawo przy półce z materiałami
biurowymi” powiedz „idź prosto do końca alejki a potem skręć
w prawo”, gdyż osoba ta może nie wiedzieć, gdzie znajdują się
materiały biurowe.
Jeżeli musisz już iść i pozostawiasz osobę niewidomą w jakimś
miejscu samą, powiedz jej o tym, opisz jej drogę do wyjścia
a następnie pozostaw ją blisko ściany, stołu lub w jakimś
45
innym konkretnym miejscu. Pozostawiając taką osobę na
środku pomieszczenia sprawiasz jej duży kłopot.
Nie dotykaj laski ani psa osoby niewidomej. Pies jest w pracy
i nie może się rozpraszać, laska stanowi część przestrzeni
osobistej danej osoby.
Jeżeli osoba niewidoma położy gdzieś laskę, nie przekładaj jej,
uprzedzaj jedynie wtedy, jeżeli może stanowić ona przeszkodę.
Proponuj osobom niewidomym odczytanie informacji
podanych w formie pisemnej, np. karty dań, etykiet na
produktach albo wyciąg z konta.
Odlicz resztę na głos, aby mogli oni zapamiętać, jakie otrzymali
banknoty.
Jeżeli serwujesz osobie niewidomej posiłek, opisz jej
dokładnie zawartość talerza posługując się orientacją wg
zegara (godzina 12 znajduje się najdalej od niej a 6 najbliżej).
Usuń z talerza przybranie i wszystkie elementy, które nie
nadają się do jedzenia. Niektórzy goście mogą poprosić cię
o pokrojenie potrawy na kawałki, możesz to zrobić w kuchni
przed jej podaniem.
Osoby niedowidzące mogą przeczytać jedynie informacje
wydrukowane dużą czcionką. Rodzaj czcionki i odpowiednie
odstępy są równie ważne, jak jej rozmiar. Etykiety i oznaczenia
powinny być napisane wyraźnymi literami kontrastującymi
z tłem. Osobom niedowidzącym najłatwiej jest przeczytać
tekst napisany wielkimi białymi literami na czarnym tle.
Bardzo ważnym elementem jest dobre oświetlenie, lecz
nie powinno ono być zbyt jasne. Światło odbijające się od
błyszczącej tapety może razić w oczy.
Osoby z dysfunkcją słuchu:
• osoby niesłyszące- mające ubytek słuchu uniemożliwiający
rozumienie mowy nawet przy zastosowaniu aparatu słuchowego
46
• osoby słabo słyszące - które zależnie od stopnia ubytku słuchu mogą, ale nie muszą korzystać z aparatów słuchowych.
Osoby niedosłyszące w komunikacji wspierają się resztkami
słuchu. Zazwyczaj, choć nie zawsze posługują się językiem
fonicznym znacznie lepiej od osób głuchych.
Polski język migowy to zupełnie inny język niż polski
mówiony, charakteryzuje się on zupełnie inną składnią.
Czytanie z ruchu warg jest dla osób niesłyszących bardzo
trudne, jeśli ich pierwszym językiem jest język migowy, gdyż
większość dźwięków powstaje wewnątrz jamy ustnej – trudno
jest czytać z ruchu warg w drugim języku.
Osoby niedosłyszące porozumiewają się jednak w języku
polskim. Słysząc w ograniczonym stopniu, wspomagają się
aparatami słuchowymi i/lub patrzą na usta swojego rozmówcy,
aby ułatwić sobie komunikację.
Istnieje wiele sposobów i stylów komunikowania się,
stosowanych przez osoby z utratą słuchu, których nie sposób
krótko opisać. Należy wspomnieć, że większość dorosłych,
którzy niedawno utracili słuch, nie posługuje się językiem
migowym, lecz polskim i w komunikacji wspomaga się
urządzeniami do pisania lub wspomagającymi słuch. Osoby
z implantami ślimakowymi, tak samo jak osoby z innymi
formami utraty słuchu, informują zwykle swoich rozmówców
jak najlepiej się z nimi porozumiewać.
Jeżeli wymiana informacji ma być skomplikowana, np.
podczas rozmowy w sprawie pracy, wizyty u lekarza, czy
powiadamiania o podejrzeniu popełnienia przestępstwa,
najskuteczniejszym sposobem komunikowania się z osobą
posługującą się językiem migowym jako pierwszym językiem,
47
jest pomoc wykwalifikowanego tłumacza tego języka.
W prostych interakcjach, takich jak składanie zamówienia
w restauracji, czy wynajmowanie pokoju hotelowego, zwykle
wystarczy pisanie komunikatów na kartce.
Aby dowiedzieć się, czy dana osoba chce porozumiewać się
w języku migowym, za pomocą gestów, pisząc, czy mówiąc,
obserwuj, jakie daje ci sygnały. Jeżeli nie rozumiesz, co mówi
osoba niesłysząca lub niedosłysząca, poinformuj ją o tym.
Jeżeli podczas rozmowy obecny jest tłumacz języka migowego,
patrz na osobę niesłyszącą i utrzymuj z nią kontakt wzrokowy.
Zwracaj się bezpośrednio do niej („czego się napijesz?”), a nie
do tłumacza („spytaj czego się napije”).
Nie podejmuj decyzji za osoby niesłyszące, należy je włączać
w proces podejmowania decyzji ich dotyczących.
Zanim zaczniesz mówić do osoby niesłyszącej lub
niedosłyszącej, upewnij się że na ciebie patrzy. W zależności
od sytuacji możesz zamachać ręką, dotknąć jej ramienia lub
włączyć i wyłączyć światło.
Jeżeli osoba niesłysząca lub niedosłysząca nie zrozumie
któregoś zdania, nie powtarzaj go, a ujmij to, co chcesz
powiedzieć, inaczej.
Mów z twarzą zwróconą w kierunku rozmówcy. Cichy, dobrze
oświetlony pokój, jest najlepszy do skutecznej komunikacji.
Jeśli stoisz przy źródle światła, np. przy oknie, i jesteś zwrócony
do niego plecami, blask może spowodować, że twoja twarz
będzie niewyraźna, co uniemożliwi osobie niedosłyszącej
czytanie z ruchu warg.
48
Mów wyraźnie. Większość osób niedosłyszących pomaga
sobie w zrozumieniu wypowiedzi patrząc na usta rozmówcy.
Gdy mówisz nie żuj gumy, nie pal papierosów ani nie zasłaniaj
ust.
Nie musisz krzyczeć do osoby niesłyszącej lub niedosłyszącej.
Jeśli osoba ta używa aparatu słuchowego, jest on na pewno
dostosowany do normalnego poziomu głosu i twój krzyk
będzie przez to zniekształcony.
49
3.2.3 Osoby z niepełnosprawnością psychiczną
Wśród zaburzeń psychicznych można wydzielić cztery podstawowe rodzaje choroby:
• stany lękowe
• nerwice
• depresję
• schizofrenię.
Osoby z takimi zaburzeniami mają często trudności z koncentracją, bywają zagubione, zdezorientowane lub spięte, a w cięższych przypadkach choroba może uniemożliwiać im jakąkolwiek
aktywność. W przypadku depresji i schizofrenii bardzo częste są
zaburzenia nastroju, trudności z koncentracją, brak poczucia własnej wartości. Takie osoby bywają pobudzone i drażliwe, mogą
mieć też zaburzoną ocenę rzeczywistości.
Osoby z zaburzeniami psychicznymimogą mieć czasami
trudności z radzeniem sobie z zadaniami i kontaktami
codziennego życia. Ich zaburzenia mogą zakłócać ich zdolność
odczuwania, myślenia lub współżycia z innymi. Większość
osób z zaburzeniami psychiatrycznymi nie jest agresywna.
Jedną z głównych przeszkód, jakie napotykają, jest nastawienie
osób w swoim otoczeniu. W związku z tym, że zaburzenia
te mają charakter ukryty, może zdarzyć się, że nawet nie
zorientujesz się, że dana osoba ma problemy związane ze
stanem umysłowym.
Stres może wpływać na zdolność funkcjonowania takiej osoby.
Spróbuj ograniczyć do minimum napięcie towarzyszące danej
sytuacji.
Osoby z zaburzeniami psychicznymi mają różne osobowości
i różne sposoby radzenia sobie ze swoją niepełnosprawnością.
Niektórzy mogą mieć trudności z rozumieniem znaków
społecznych, podczas gdy inni mogą być nadwrażliwi. Jedna
osoba może być pełna energii, a inna może wydawać się
50
niemrawa. Traktuj każdą osobę jako indywidualną jednostkę.
Zapytaj, co sprawi, że poczuje się swobodnie i w możliwie jak
największym zakresie szanuj jej potrzeby.
W sytuacji kryzysowej zachowaj spokój i udziel wsparcia
w taki sam sposób, jak w przypadku każdej innej osoby.
Zapytaj, jak możesz pomóc i dowiedz się, czy osoba ta posiada
swojego asystenta, po którego można posłać. Jeżeli sytuacja
tego wymaga, możesz zapytać, czy osoba ta ma ze sobą
lekarstwa, które musi zażyć.
3.2.4 Osoby z niepełnosprawnością intelektualną
Przyjęto, że upośledzenie umysłowe jest dysfunkcją organizmu
człowieka, polegającą na opóźnionym rozwoju intelektualnym.
W upośledzeniu umysłowym można wyróżnić trzy składniki,
z których każdy dotyczy nieco innego aspektu upośledzenia:
• organiczny - zaburzenia i uszkodzenia w budowie i fizjologii
układu nerwowego
• psychologiczny - obniżenie sprawności intelektualnej i różne
konsekwencje dla psychicznego funkcjonowania jednostki,
• społeczny - szczególne uwarunkowania ról społecznych osoby upośledzonej.
OSOBY Z UPOŚLEDZENIEM UMYSŁOWYM (czasami
określanym jako zaburzenia rozwojowe) wolno się uczą. Mają
trudności z wykorzystaniem zdobytej wiedzy i umiejętności
oraz z zastosowaniem ich w różnych miejscach i sytuacjach.
Zwracaj się do takiej osoby, używając jasno sformułowanych
zdań, prostych słów i raczej konkretnych, a nie abstrakcyjnych
pojęć. Pomóż jej zrozumieć złożoną koncepcję, dzieląc ją na
mniejsze części.
51
Nie używaj języka dziecięcego, ani nie traktuj protekcjonalnie
osób z upośledzeniem umysłowym. Dostosuj tempo, stopień
złożoności i słownictwo twojej wypowiedzi do osoby, z którą
rozmawiasz.
Pamiętaj, że masz do czynienia z osobą dorosłą, która sama
może podejmować decyzje, chyba, że poinformowano cię, że
jest inaczej.
Osoby z upośledzeniem umysłowym mogą starać się za wszelką
cenę zadowolić rozmówcę. Podczas rozmowy taka osoba może
mówić ci to, co jej zdaniem chcesz usłyszeć. W niektórych
sytuacjach, takich jak egzekwowanie prawa czy badanie
lekarskie, może mieć to swoje poważne konsekwencje, jeżeli
stosowana przez ciebie technika rozmowy nie jest skuteczna.
Pytania powinny być formułowane w neutralny sposób,
aby uzyskać dokładne informacje. Zweryfikuj odpowiedzi,
powtarzając każde pytanie w inny sposób.
Osoby z upośledzeniem umysłowym mogą mieć trudności
z podejmowaniem szybkich decyzji. Bądź cierpliwy i daj
twojemu rozmówcy wystarczającą ilość czasu.
Osoby z upośledzeniem umysłowym działają w pracy
i w codziennym życiu według ustalonego i znajomego
porządku. Miej świadomość tego, że zmiana otoczenia lub
ustalonego porządku może wymagać pewnej uwagi i czasu na
dostosowanie się.
Nie wyrażaj zdziwienia w sytuacji, kiedy udzielasz komuś
prostych instrukcji, a osoba ta prosi cię o ich zapisanie. Osoba
mająca trudności z przyswajaniem wiedzy, na przykład
z zaburzeniami percepcji słuchowej, może potrzebować, aby
informacje zostały jej zademonstrowane lub przekazane na
piśmie, ponieważ informacje ustne „mieszają się” jej, kiedy
słucha.
Zapytaj taką osobę o najlepszy sposób przekazania jej
informacji. Niech twój przekaz będzie bezpośredni. Osoba
mająca trudności z przyswajaniem wiedzy może mieć trudności
z wychwytywaniem subtelności.
52
Takiej osobie może być łatwiej funkcjonować w cichym
otoczeniu, którego nie zakłóca na przykład włączone radio,
przechodzące osoby czy zasłony z jaskrawymi wzorami.
3.2.5 Osoby z urazowym uszkodzeniem mózgu
W przypadku osób z urazowym uszkodzeniem mózgu
zastosowanie mają również niektóre czynniki wpływające
na osoby mające trudności z przyswajaniem wiedzy.
Osoby z uszkodzeniem mózgu mogą nie mieć kontroli nad
mięśniami lub nie mogą wykonywać pewnych ruchów, co
może nie być oczywiste. Na przykład, dana osoba może
nie być w stanie napisać swojego nazwiska, chociaż może
poruszać ręką.
Osoba z uszkodzeniem mózgu może mieć słabą kontrolę nad
impulsami. Taka osoba może czynić nieodpowiednie uwagi
i nie rozumieć znaków społecznych, albo nie „wychwytywać”
oznak tego, że kogoś obraziła. W swojej frustracji, aby
zrozumieć, lub aby przekazać swoje opinie, może wydawać
się natarczywa. Wszystkie tego typu zachowania są wynikiem
odniesionych obrażeń.
Osoba z uszkodzeniem mózgu może nie być w stanie
postępować według wskazówek z powodu słabej pamięci
krótkoterminowej, albo słabej orientacji kierunkowej. Może
poprosić o to, aby jej towarzyszyć lub może korzystać
z pomocy psa przewodnika dla orientacji, chociaż nie wydaje
się mieć trudności z poruszaniem.
Jeżeli nie jesteś pewien, czy osoba, z którą rozmawiasz,
cię rozumie, zapytaj, czy chciałaby, żebyś zapisał jej to, co
mówisz.
Osoba ta może mieć trudności z koncentracją lub
uporządkowaniem myśli, w szczególności w otoczeniu,
w którym oddziałuje duża ilość bodźców, na przykład
w zatłoczonym kinie lub na dworcu. Bądź cierpliwy. Możesz
zaproponować przejście w inne miejsce, w którym działa mniej
czynników rozpraszających.
53
3.2.6 Osoby z zaburzeniami mowy
Osoba, która doznała udaru, ma poważne zaburzenia słuchu,
korzysta z protezy głosu, jąka się lub ma inne zaburzenia
mowy, które utrudniają jej zrozumienie.
Poświęć takiej osobie pełną uwagę. Nie przerywaj jej ani nie
kończ za nią zdań. Jeżeli masz trudności z jej zrozumieniem,
nie przytakuj. Po prostu poproś o powtórzenie. W większości
przypadków osoba ta nie będzie miała nic przeciwko
powtórzeniu i doceni twój wysiłek w wysłuchanie tego, co ma
do powiedzenia.
Jeżeli nie jesteś pewien, czy dobrze zrozumiałeś, dla
sprawdzenia możesz powtórzyć informację.
Jeżeli pomimo prób nadal nie możesz jej zrozumieć, poproś ją
o napisanie na kartce tego, co chce powiedzieć lub zaproponuj
inny sposób ułatwienia komunikacji.
Nie dokuczaj ani nie wyśmiewaj osób z zaburzeniami mowy.
Możliwość skutecznego komunikowania się oraz poważne
traktowanie jest ważne dla nas wszystkich.
3.2.7 Osoby z porażeniem mózgowym
W wyniku uszkodzenia centralnego układu nerwowego osoby
z porażeniem mózgowym mają trudności z kontrolowaniem
swoich mięśni.
Wiele osób z porażeniem mózgowym mówi w sposób
niewyraźny, wykonując przy tym mimowolne ruchy ciała.
Twoim pierwszym odruchem może być zlekceważenie tego,
co osoby te chcą powiedzieć, z powodu ich powierzchowności.
Kontroluj swoje reakcje i rozmawiaj z daną osobą w taki sam
sposób, jakbyś rozmawiał z kimkolwiek innym.
Osoba, która może wydawać się pijana, chora lub
wymagać natychmiastowej pomocy medycznej, może mieć
w rzeczywistości porażenie mózgowe lub posiadać inny rodzaj
niepełnosprawności. Zanim zaczniesz działać na podstawie
pierwszego wrażenia, zdobądź niezbędne informacje,
54
niezależnie od tego, czy dana sytuacja ma charakter biznesowy,
społeczny czy prawny.
3.2.8 Epilepsja
Epilepsja to stan neurologiczny, charakteryzujący się napadami
padaczkowymi, pojawiającymi się w przypadku zaburzeń
czynności mózgu w postaci wyładowań bioelektrycznych.
Napady padaczkowe mogą mieć gwałtowny przebieg lub
może wydawać się, że dana osoba znajduje się w transie.
Podczas napadów częściowych złożonych, osoba, która jest
nimi dotknięta, może chodzić lub wykonywać inne ruchy,
chociaż w rzeczywistości jest ona nieprzytomna.
Jeżeli ktoś dostaje ataku padaczki, nic nie można zrobić, aby
go powstrzymać.
Jeżeli osoba ta przewróciła się, upewnij się, że jej głowa jest
bezpieczna i czekaj, aż atak minie.
Kiedy atak ustąpi, osoba ta może czuć się zdezorientowana
i zawstydzona. Spróbuj zapewnić jej odosobnione miejsce, aby
mogła się uspokoić.
Miej świadomość tego, że u niektórych osób napady padaczkowe
mogą wywoływać pagery i światło stroboskopowe.
55
4. PROJEKT „SPRAWNI W PRACY”
Celem projektu jest aktywizacja zawodowa i społeczna osób
z umiarkowanym i znacznym stopniem niepełnosprawności
oraz członków ich rodzin, którzy ze względu na konieczność
sprawowania opieki nad osobą niepełnosprawną zrezygnowali
lub nie podjęli zatrudnienia.
Cel ten będzie realizowany przez przydzielenie osobie niepełnosprawnejAsystenta Osobistego Osoby Niepełnosprawnej
(AOON) oraz podniesienie kwalifikacji osób niepełnosprawnych
dzięki przygotowaniu indywidualnych planów działania oraz
udziałowi w szkoleniach i stażach zawodowych. Członkom rodziny oferujemy wsparcie w postaci pomocy przy działaniach aktywizacyjnych.
Dodatkowym aspektem projektu jest utworzenie Grupy Roboczej pod patronatem Wojewódzkiej Społecznej Rady ds. Osób
Niepełnosprawnych. Zadaniem Grupy będzie wypracowanie rozwiązań formalnych i prawnych, mających na celu wprowadzenie
instytucji Asystenta Osobistego Osoby Niepełnosprawnej do wojewódzkiego i krajowego sytemu wparcia osób niepełnosprawnych,
tj. wyłonienie liderów wdrażania instytucji Asystenta Osobistego
Osoby Niepełnosprawnej wśród jednostek samorządu terytorialnego Dolnego Śląska we wszystkich subregionach i opracowanie
niezbędnych zmian do zapisów ustawy o rehabilitacji, umożliwiających finansowane lub dofinansowanie instytucji Asystenta Osobistego Osoby Niepełnosprawnej ze środków publicznych.
56
4.1 Założenia
W projekcie bierze udział 50 osób niepełnosprawnych, które spełniają następujące warunki:
1. są w wieku aktywności zawodowej
2. mają orzeczenie o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności
3. mieszkają na terenie województwa dolnośląskiego
4. są w stanie zdrowia umożliwiającym podjęcie zatrudnienia
5. nie pracują zawodowo
6. deklarują chęć podjęcia aktywności zawodowej
7. wymagają przynajmniej jednego z poniższych rodzajów
wsparcia:
– w wykonywaniu podstawowych czynności dnia codziennego, np. ubieraniu, rozbieraniu, przesiadaniu się z łóżka
na wózek inwalidzki, toalecie, czynnościach fizjologicznych, spożywaniu posiłków,
– w utrzymaniu kontaktów społecznych
– w pełnieniu ról społecznych,
– w komunikowaniu się z otoczeniem
– w przemieszczaniu się
W ramach projektu osoby te uzyskają wsparcie w postaci usług
asystenckich, świadczonych przez ok. 30 Asystentów Osobistych,
zatrudnionych przez Partnerów w subregionach.
4.2 Praca Asystenta
W ramach projektu zakres usług AOON określa Regulamin. Zawarto w nim m.in. opis praw i obowiązków Asystenta oraz scharakteryzowano zakres obowiązków AOON:
– Pomoc w dojeździe w wybrane miejsce (np. praca, miejsce realizacji stażu lub szkolenia, rehabilitacja, szkoła,
kościół, placówka rehabilitacyjna)
– Pomoc w załatwieniu spraw urzędowych i innych codziennych (zakupy, wizyta u lekarza)
57
– Pomoc w korzystaniu z dóbr kultury, rekreacji, sportu
– Pomoc w czynnościach pielęgnacyjnych
– Pomoc w komunikowaniu się z otoczeniem.
Asystenci pracują na podstawie umowy – zlecenia, są rozliczani miesięcznie. Podstawą rozliczenia jest miesięczna karta czasu pracy. Każdy Asystent ma ponadto prawo do zwrotu kosztów
przejazdów i opłat telefonicznych związanych z wykonywanymi
usługami do wysokości określonej w Regulaminie.
Usługi Asystentów są bezpłatne dla osób niepełnosprawnych
objętych projektem, jednak wszelkie dodatkowe koszty związane
z wykonywaniem usługi Asystenta Osobistego Osoby Niepełnosprawnej, np. bilety wstępu do kina, teatru, muzeum itp., ponosi
osoba korzystająca z usługi.
4.3 Realizacja
Uczestnik projektu, który chce skorzystać z usługi Asystenta, powinien to zgłosić telefonicznie, mailowo lub osobiście specjaliście ds. rekrutacji i wdrażania w danym subregionie. Specjalista
koordynuje przyznawanie wsparcia Uczestnikowi, kontaktując się
z Asystentami w celu zlecenia usługi. Asystent, który może się
podjąć jej wykonania, zgłasza to specjaliście, a wykonaną usługę
zapisuje w karcie pracy, stanowiącej podstawę do wypłaty środków po zakończeniu miesiąca.
4.3.1 Realizatorzy projektu
Projekt systemowy „Sprawni w pracy” jest współfinansowany
ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego, Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki,
Priorytet VII – Promocja Integracji Społecznej, Działanie 7.4 –
Niepełnosprawni na rynku pracy. Projekt jest realizowany przez
Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego (Lidera
Projektu), w partnerstwie z czterema organizacjami pozarządowymi:
58
Fundacją Promyk Słońca, Oddziałem Fundacji, ul. Swobodna
8A, 50-088 Wrocław (subregion wrocławski);
Fundacją EUDAJMONIA, ul. Żarska 14, 59-100 Polkowice
(subregion legnicko-głogowski);
Forum Aktywności Lokalnej, ul. Ludowa 1c, 58-304 Wałbrzych
(subregion wałbrzyski);
Polskim Związkiem Głuchych, Oddziałem Dolnośląskim we
Wrocławiu, ul. Braniborska nr 2/10, 53-680 Wrocław (subregion
jeleniogórski).
4.3.2 Miejsce i okres realizacji
Projekt będzie realizowany na terenie całego Dolnego Śląska,
w podziale na subregiony: jeleniogórski, wrocławski, legnickogłogowski i wałbrzyski. Za realizację działań w subregionach odpowiadają właściwe terytorialnie organizacje partnerskie.
Okres realizacji projektu: 01.08.2012– 31.12.2014.
59