Czynniki wpływające na proces kształtowania równowagi dziecka

PRACA POGL ĄDOWA/REVIEW PAPER
Czynniki wpływające na proces kształtowania równowagi dziecka
oraz możliwości jej obiektywnej oceny
Factors affecting the process of balance development of child and the possibility
of objective evaluation
Grażyna Paszko-Patej1, Robert Terlikowski2, Wojciech Kułak1, Dorota Sienkiewicz1,
Bożena Okurowska-Zawada1
1
2
Klinika Rehabilitacji Dziecięcej Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku
Klinika Rehabilitacji Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego w Białymstoku
STRESZCZENIE
ABSTRACT
Typową dla człowieka postawę wyprostowaną charakteryzuje pionowe ustawienie osi ciała względem niewielkiej
płaszczyzny podparcia [1]. Przez równowagę człowieka
rozumie się zdolność do utrzymania rzutu środka ciężkości
ciała (center of mass – COM), zlokalizowanego w okolicy
podbrzusza, wewnątrz powierzchni podparcia wyznaczonej przez obrys stóp [2,3]. Proces utrzymania równowagi
w pozycji stojącej polega na ciągłej utracie i odzyskiwaniu
równowagi [3]. Głównym celem układu równowagi jest
utrzymanie środka ciężkości ciała w pozycji równowagi
w spoczynku i w ruchu [2]. Zachowanie równowagi statycznej oraz subiektywne odczucie prawidłowej orientacji
w przestrzeni zależą u człowieka od prawidłowego współdziałania kilku zmysłów, a mianowicie narządu przedsionkowego, narządu wzroku, zmysłu czucia głębokiego,
dotyku, a także narządu słuchu [4].
Do głównych zadań układu równowagi należy • dostarczanie danych o pozycji ciała w przestrzeni, kierunku
i prędkości jego ruchu • szybka, zapobiegająca upadkowi
reakcja, korygująca każde odchylenie środka ciężkości
ciała od pozycji równowagi w obrębie pola podstawy •
kontrola ruchu gałek ocznych w celu utrzymania prawidłowego obrazu otaczającej przestrzeni podczas ruchu danej
osoby, jej otoczenia lub obu jednocześnie [2,5]. Aby sprostać tym zadaniom, układ równowagi przyjmuje bodźce
z otaczającego środowiska poprzez receptory w narządzie
przedsionkowym, proprioceptory oraz narząd wzroku.
Uzyskane informacje są przetwarzane przez ośrodkowy
układ nerwowy a następnie przekazywane na obwód do
narządów efektorowych [2].
Proces przejścia z okresu całkowitego uzależnienia od
otoczenia, od okresu noworodkowego, do życia samodzielnego, umożliwiającego poruszanie się dziecka w otoczeniu
zachodzi w stosunkowo krótkim czasie i wymaga prawidłowego procesu dojrzewania poszczególnych elementów organizmu, szczególnie układu ruchu i ośrodkowego
układu nerwowego odpowiedzialnego za odbiór bodźców
zmysłowych i kształtowanie równowagi [6]. Z chwilą uro-
Celem pracy było przedstawienie wpływu wybranych czynników na kształtowanie się równowagi w trakcie rozwoju dzieci
zdrowych oraz z wybranymi jednostkami chorobowymi, a także
różnicy w zapisach statokinezjogramu i stabilogramu dzieci
zdrowych i dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym. Równowaga jest zdolnością organizmu do utrzymania pionowej pozycji ciała. Prawidłowa kontrola równowagi jest możliwa dzięki
precyzyjnej koordynacji nerwowo-mięśniowej wszystkich segmentów ciała. Postawa ciała oraz jej stabilność ulega zmianie
podczas wzrostu organizmu i jego dojrzewania. W przypadku
wielu chorób, zwłaszcza neurologicznych, mechanizmy sterujące utrzymaniem stabilności ciała nie rozwijają się prawidłowo
prowadząc m.in. do zaburzeń równowagi, a w konsekwencji do
zaburzeń lokomocji dziecka.
Słowa kluczowe: równowaga, mózgowe porażenie dziecięce,
postawa ciała, platforma balansowa.
Vol . 20/2011, nr 41
The objective of this study was to present selected factors for the evolution of the balance during the development
of healthy children and those with selected diseases, and
to present the difference in the stabilogram or statokinesiogram records between healthy children and children with
cerebral palsy. Human balance refers to the body’s ability to maintain an upright posture. Proper control of the body
balance is ​​possible by precise neuromuscular coordination of
all body segments. Postural control and stability is changing
during the growth of the organism and its maturation. In many
diseases, especially of the nervous system, the mechanisms
for maintaining balance control of the body do not develop properly, leading to the imbalance, and consequently, to the difficulty in the independent walking of a child.
Key words: balance, cerebral palsy, posture, balance platform.
121
PRACA POGL ĄDOWA/REVIEW PAPER
dzenia noworodek ma niewielkie zdolności wykonywania
ruchów antygrawitacyjnych, posiada jednak mechanizmy
zabezpieczające prawidłową pozycję ciała – statyczne
odruchy postawy oraz słabe reakcje obronne. Postawa
ciała, czyli ułożenie noworodków, zależy od warunków anatomicznych, a także od odruchów tonicznych
[6]. Receptory dla tych odruchów znajdują się w obrębie
stawów kręgosłupa szyjnego, w zakończeniach nerwów
czuciowych skóry oraz w błędnikach. Odruchy postawy
integrowane są na poziomie rdzenia kręgowego i rdzenia
przedłużonego. Należą do nich m.in.: odruch podparcia,
odruch toniczny szyjny asymetryczny, odruch toniczny
szyjny symetryczny, odruch toniczny błędnikowy, odruch
skrzyżowanego wyprostu [6,7]. Obecność tych odruchów
po urodzeniu umożliwia nabywanie nowych umiejętności i doznań motorycznych. Utrzymują się one do 6 miesiąca życia. W miarę przejmowania kontroli przez ośrodki
wyżej leżące dochodzi do wygasania niepotrzebnych, pierwotnych odruchów postawy, co umożliwia dalszy rozwój
motoryki spontanicznej i posturalnej [6,7].
W powstawaniu statokinetycznych odruchów prostowania dużą rolę, poza zakończeniami szyjnymi nerwów
czuciowych skóry i proprioceptorów kręgosłupa szyjnego,
odgrywa układ błędnikowy i wzrok. Odruchy te integrowane są na poziomie mostu i śródmózgowia [6,7]. Do
odruchów prostowania zalicza się: odruch toniczny szyjny
prostujący, odruch prostujący typu śrubowego, odruch prostujący głowę błędnikowo-optyczny, odruch reakcji spadochronowej, odruch gotowości do skoku, odruch Landaua
[6,8].
Reakcje równoważne, będące kompensacyjnymi
wahaniami napięcia mięśniowego mającymi za zadanie
utrzymanie lub przywrócenie równowagi w danej pozycji, pojawiają się w swojej pierwotnej formie około 6–8
miesiąca życia, a w pełni rozwijają się między 18 a 24
miesiącem życia i są aktywne przez całe życie. Odruchy
równowagi są integrowane na poziomie kory mózgowej,
jąder podkorowych i móżdżku [6,7]. Rola tych odruchów
polega na adaptacji i ustawieniu ciała do zmieniających
się warunków położenia środka jego ciężkości, zapewniających stabilną pozycję poprzez niewidoczną korektę
napięcia mięśni lub też przez widoczne „kontrruchy” szyi,
tułowia i kończyn [9].
Okres pokwitania – obok fazy niemowlęcej – charakteryzuje się wzmożoną dynamiką zmian w organizmie
dziecka [9]. Przemiany te posiadają charakter strukturalny,
fizjologiczny i psychiczny. Zmiany proporcji ciała i narządów wewnętrznych, odmienne mechanizmy wydzielania
dokrewnego, inny świat emocji, nowe zainteresowania
itp. powodują, że dziecko wchodzi w bardzo trudny okres
związany z pewnymi oporami w zakresie mobilizacji do
wszelkiej aktywności ruchowej. Ruchy często stają się niezgrabne, pozbawione płynności i harmonii. Rozchwianie
procesów pobudzenia i hamowania w centralnych ośrodkach nerwowych wywołuje zbędne ruchy dodatkowe i jest
powodem często występującej w tym czasie ociężałości
ruchowej. Warto podkreślić, iż zjawiska te omijają młodzież przejawiającą zwiększoną aktywność ruchową [10].
122
G. Paszko-Patej, R. Terlikowski, W. Kułak et al.
W rozwoju ontogenetycznym kontroli równowagi człowiek wykorzystuje różne schematy położenia segmentów
ciała i zmienia je w zależności od układu odniesienia. U
małych dzieci (2–6 lat) położenie i ruchy tułowia stanowią
układ odniesienia do stabilizacji pozostałych części ciała,
co nazwano egzocentryczną strategią kontroli postawy.
Tułów jest również tym segmentem, który inicjuje ruch
i stabilizację całego ciała podczas chodu. Dzieci w wieku
2–6 lat postrzegają tułów, kończyny górne i głowę jako
całość i dostosowują przemieszczanie całego segmentu
głowa–tułów–kończyny górne do bieżącej potrzeby utrzymania równowagi, wykonując ruchy głównie w stawach
biodrowych (strategia tułowia). Dzieci starsze oraz dorośli
stosują strategię stabilizacji głowy w przestrzeni (egzocentryczna strategia kontroli postawy) i ruch kończyn górnych
odnoszą do kierunku działania pola grawitacji, a nie do
położenia tułowia [9].
Rozwój ruchowy dziecka jest ściśle związany z rozwojem psychicznym. Zarówno ruch jak i psychika wzajemnie na siebie wpływają, zwłaszcza w okresie pierwszych
lat życia. Choć doskonalimy nasze umiejętności ruchowe
przez wiele lat, to podstawowe umiejętności nabywamy do
4–5 roku życia, tj. do czasu pełnego wykształcenia odruchów równowagi [9].
OBIEKTYWNE BADANIA RÓWNOWAGI
Z punktu widzenia biomechaniki ruchu człowieka umiejętność stabilizacji pozycji pionowej polega na minimalizowaniu wychyleń ciała w taki sposób, aby rzut pionowy środka
masy ciała (center of mass – COM) nie przemieszczał się
poza anatomiczne granice stabilności wyznaczone przez
pole powierzchni podstawy stóp [9,11]. Takie kołysanie
postawy wymaga ciągłej aktywności układu ruchu, zmienności w napięciu mięśni posturalnych. Szczególny udział
w tym zadaniu mają mięśnie podudzia, które umożliwiają
ruchy w stawie skokowym i nacisk stóp na podłoże. Utrzymanie stabilnej pionowej postawy ciała wymaga scalenia
bodźców z trzech układów: wzrokowego, przedsionkowego i proprioceptorowego [9,12]. Są one informacją dla
centralnego układu nerwowego o odchyleniach przemieszczenia środka masy ciała. Układ nerwowy z kolei, poprzez
informacje zwrotne, uaktywnia układ ruchu do ograniczenia
kołysania postawy, by rzut pionowy COM znajdował się
wewnątrz anatomicznej powierzchni podparcia stóp. Jeśli
układ wykonawczy nie zdąży odpowiednio szybko zareagować lub nacisk stóp „odpowie” ze zbyt małą lub zbyt dużą
siłą, człowiek straci stabilność i przewróci się lub zastosuje
strategie kroku w kierunku utraty równowagi, by nie dopuścić do upadku. Tego typu zdarzenia zachodzą szczególnie
często w początkowym etapie nauki chodu [9,13].
Obiektywnymi metodami diagnostycznymi są testy
posturograficzne. Ocenę stanu równowagi dokonuje się
w pozycji stojącej na podstawie analizy otrzymanych
zapisów graficznych przemieszczeń środka ciężkości
ciała [14]. Testy te, statyczne i dynamiczne, wykonuje się
z zastosowaniem platformy posturograficznej ze wspomaganiem systemu komputerowego [14].
N eu rol ogi a Dzie cię ca
Czynniki wpływające na proces kształtowania równowagi dziecka oraz możliwości jej obiektywnej oceny
STANY CHOROBOWE
Autyzm
Aby sprawdzić, jak kształtuje się równowaga u osób z nieprawidłowym rozwojem psychicznym, wykonano badanie
stabilometrii u dzieci w wieku 4–16 lat z rozpoznanym
autyzmem wczesnodziecięcym. Analizując badania stwierdzono istotne różnice w równowadze statycznej u dzieci
z autyzmem w porównaniu do dzieci zdrowych [15]. Jak
dotychczas nieznane są przyczyny powstawania autyzmu,
ale niektórzy naukowcy [16] przypuszczają, że jego etiologia związana jest z układem przedsionkowym, w którym
znajdują się receptory równowagi [17]. U dzieci autystycznych obserwuje się często niezborność ruchową, przejawiającą się w słabej koordynacji ruchowej. Pojęcie to
sprowadza się do określenia specyficznych procesów czynności ruchowych, przede wszystkim współdziałania mechanizmów fizjologicznych, głównie mięśniowo-ruchowych,
zapewniających wykonanie określonego aktu ruchowego.
Przy jego definiowaniu wielu autorów wymienia równowagę jako ważny komponent predyspozycji człowieka ze
względu na utrzymanie stabilności ciała. Oznacza to, że
równowaga jako komponent koordynacji ruchowej stanowi
ważny element funkcjonowania ludzi zdrowych [15,18]. U
pacjentów z autyzmem występują zaburzenia przetwarzania
sensorycznego i proces ten przebiega inaczej. Uważa się, że
zaburzenia funkcji pnia mózgu mogą być odpowiedzialne
za objawy występujące w autyzmie [19]. Najczęściej
zaburzenia układów zmysłowych wiążą się ze złą modulacją wrażeń, zwłaszcza dotykowych, proprioceptywnych
i przedsionkowych. Dzieci z autyzmem mogą reagować na
bodźce w sposób nadwrażliwy lub niedowrażliwy. Skutkiem
takich dysfunkcji może być m.in. unikanie pewnych sytuacji i brak doświadczeń niezbędnych w procesie uczenia.
Układ przedsionkowy jest odpowiedzialny za: odbieranie
informacji związanych z działaniem siły grawitacji, napięcie mięśniowe, ruch i równowagę, koordynację ruchową,
utrzymanie stałego pola widzenia w czasie ruchów głowy,
planowanie ruchu, bezpieczeństwo emocjonalne, wpływa
na autonomiczny układ nerwowy (przewód pokarmowy,
odruch wymiotny) [19].
Skrzywienia kręgosłupa
Asymetria w funkcjonowaniu i budowie ciała człowieka
jest normalnym zjawiskiem (do pewnego stopnia), a doskonałej symetrii w układzie biologicznym nie ma. Wszelkie
objawy asymetrii, które powodują nierównomierne obciążenie powierzchni nośnych układu ruchu w płaszczyźnie czołowej, mogą być w konsekwencji przyczyną powstawania
skolioz u dzieci w intensywnym okresie rozwoju motorycznego [9].
Zmiany patologiczne w obrębie tułowia, które upośledzają działanie układu sterującego lub wykonawczego,
znajdują swoje odbicie w stabilności ciała [20]. Niektóre
badania wskazują na to, że osoby z idiopatyczną skoliozą
charakteryzuje gorsza kontrola stabilności postawy ciała
w porównaniu z osobami zdrowymi [20,21]. Najczęściej
występujące pierwotne boczne skrzywienia kręgosłupa
dotyczą odcinka piersiowego, niemniej obserwuje się
jednołukowe skrzywienia kręgosłupa w odcinku lędźVol . 20/2011, nr 41
wiowym. Wydaje się, że oba przypadki skrzywień w tych
odcinkach mogą mieć istotny wpływ na stabilność postawy
stojącej, a pośrednio na kształtowanie nawyków prawidłowej postawy ciała.
Badania stabilograficzne grupy dzieci w wieku 9–12
lat ze skoliozą idiopatyczną niskostopniową na platformie
balansowej wykazały, że nie ma znaczenia dla stabilności
ciała dziecka, w którym odcinku kręgosłupa jest zlokalizowana skolioza oraz nie jest istotna strona (prawa lub
lewa) wygięcia łuku pierwotnego skrzywienia [20]. Każde
boczne skrzywienie kręgosłupa stwarza zagrożenie stabilności ciała.
Skolioza jednołukowa w odcinku piersiowym kręgosłupa, zarówno prawostronna jak i lewostronna, ma większy wpływ na destabilizację ciała niż jednołukowa skolioza
w odcinku lędźwiowym [20].
Niedosłuch
Ciekawe wyniki uzyskali Wierzbicka-Damska i wsp. badając grupę dzieci w wieku 10–16 lat z upośledzeniem słuchu
z Ośrodka dla Dzieci Głuchych w Raciborzu [22]. Grupę
kontrolną stanowili zdrowi chłopcy ze szkół wrocławskich
uprawiający strzelectwo. Badanie przeprowadzono wykorzystując posturograf, z zaleceniem utrzymania swobodnej
postawy ciała z oczami zamkniętymi i otwartymi w określonym czasie. Porównanie średnich wartości parametrów uzyskanych w grupie badawczej i kontrolnej wykazały lepszą
zdolność utrzymania stabilnej postawy ciała przez dzieci
niesłyszące. Można przypuszczać, że kompensacja ewentualnych zakłóceń odbioru informacji z narządu równowagi
została dokonana poprzez usprawnienie wykorzystania
informacji z proprioceptorów i receptorów skórnych. Przemawia za tym fakt, że wyłączenie narządu wzroku (próba
z oczami zamkniętymi) powoduje zmniejszenie wartości
parametrów charakteryzujących wychylenie ciała z pozycji
pionowej [22].
Wpływ wzroku na reakcje równoważne
Znamienną cechą u dzieci jest stosunkowo niewielki wpływ
wzroku na zmienność sygnału COP (środka nacisku stóp),
co potwierdziły badania wykonane na 503 uczniach w wieku
12–15 lat [23]. Wykonano test standardowej oceny stabilności w staniu swobodnym (test Romberga), składający
się z dwóch następujących po sobie prób trwających po 30
sekund z oczami otwartymi i 30 sekund z oczami zamkniętymi na platformie stabilometrycznej. Parametry równowagi
nie uległy istotnemu pogorszeniu, co może sugerować brak
umiejętności wykorzystania wzroku w procesie utrzymania
równowagi przez dzieci. Brakuje odpowiedniej koordynacji
między wzrokiem a układem motorycznym [23,24].
Mózgowe porażenie dziecięce
Istotnym czynnikiem wpływającym na kształtowanie się
równowagi jest prawidłowy rozwój napięcia mięśniowego.
Pozwala on nie tylko na rozwój stabilizacji i równowagi
ciała, ale przede wszystkim na kształtowanie się zdolności
stałego dostosowania się aktywności mięśniowej do zadań
posturalnych i motorycznych. W przypadku uszkodzenia
niedojrzałego mózgu proces ten zostaje zaburzony, a każde
dziecko z mózgowym porażeniem dziecięcym pod wzglę123
PRACA POGL ĄDOWA/REVIEW PAPER
G. Paszko-Patej, R. Terlikowski, W. Kułak et al.
dem możliwości przeciwstawienia się sile grawitacji staje
się mniej lub bardziej niewydolne. Dziecko z mózgowym
porażeniem dziecięcym, nie mogąc wystarczająco ustabilizować bliższych odcinków ciała (głowy, tułowia, obręczy
biodrowej), wyrównuje te niedostatki uruchamiając samoistnie stabilizację zastępczą, dwoma sposobami: bierną
stabilizacją uzyskiwaną przez „manipulację” płaszczyzną
podparcia i rzutem środka ciężkości albo patologiczną stabilizacją dystalną uruchomioną w oparciu o odruchową
aktywność toniczną [25,26]. W mózgowym porażeniu dziecięcym nie ma możliwości uzyskania w pełni prawidłowych
wzorców posturalnych ani motorycznych, podstawowym
celem leczenia jest kształtowanie optymalnych dla danego
dziecka wzorców posturalnych oraz najlepszych rozwiązań
funkcjonalnych [25].
Ocena równowagi
Obiektywną ocenę równowagi ciała człowieka można uzyskać podczas badania za pomocą platformy balansowej.
W wyniku testu otrzymujemy zapis zachowania środka ciężkości ciała podczas swobodnego stania z otwartymi oczami
przez 60 sekund i z oczami zamkniętymi również przez 60
sekund. Rzut środka ciężkości ciała znajduje się w małym,
ściśle określonym obszarze podparcia – ok. 5 cm do przodu
w stosunku do kostki bocznej stawu skokowo-goleniowego
[1]. Środek ciężkości nie pozostaje w jednym punkcie podczas swobodnego stania, lecz haha się w drobnych przypadkowych ruchach o amplitudzie rzędu kilkunastu milimetrów
[1]. Statokinezjogram ukazuje obraz rzutu środka ciężkości
na płaszczyznę podstawy, stabilogram natomiast przedstawia przemieszczanie się środka ciężkości w osi strzałkowej
i poprzecznej, przy czym osobno rozpatrywany jest ruch
przód-tył, a osobno przyśrodkowo-boczny [27]. W przypadku wielu chorób, zwłaszcza neurologicznych, mechanizmy kontrolne i sterujące odpowiadające za utrzymanie
równowagi przestają działać prawidłowo, prowadząc m.in.
do ograniczenia funkcji lokomocji dziecka [28]. Na podstawie badań pacjentów Kliniki Rehabilitacji Dziecięcej UM
Białymstoku wykonanych w Klinice Rehabilitacji UM na
platformie Tecnobody PK 254, chcę przedstawić różnicę
w statokinezjogramie dziecka zdrowego i dziecka z mózgowym porażeniem dziecięcym.
Analizując wykresy statokinezjogramów przykładowych badań można stwierdzić, że podczas próby swobodnego stania znacznie większe jest pole powierzchni
statokinezjogramu dziecka z mózgowym porażeniem
dziecięcym, co odbiega od ustalonych norm. Podobnie
przedstawia się sytuacja ze stabilogramem wychyleń ciała
przód-tył i przyśrodkowo-bocznie podczas badania, wskazując znacznie większe wychylenia u dziecka z mózgowym porażeniem dziecięcym. Wykresy stabilogramu
(ryc. 3–6) wychylenia w płaszczyźnie strzałkowej i czołowej przedstawiają wyższe wartości u dzieci z uszkodzonym ośrodkowym układem nerwowym, co świadczy
o mniejszej efektywności mechanizmów kontrolujących
stabilność postawy [22]. Obecnie stosowane platformy
stabilometryczne służą nie tylko do badań równowagi ale
także mogą być wykorzystywane w rehabilitacji zaburzeń
równowagi. Mają wbudowane programy terapeutyczne
wykorzystujące metodę biofeedback.
124
Ryc. 1. Statokinezjogram dziecka zdrowego 10 lat
Statokinesiogram of a 10 year old healthy child
Ryc. 2. Statokinezjogram pacjenta z mózgowym porażeniem
dziecięcym, postać spastyczna czterokończynowa (13 lat)
Statokinesiogram of patient with spastic tetraplegia cerebral
palsy (13 years)
N eu rol ogi a Dzie cię ca
Czynniki wpływające na proces kształtowania równowagi dziecka oraz możliwości jej obiektywnej oceny
Ryc. 3. Stabilogram przód-tył dziecka z mózgowym porażeniem dziecięcym, postać spastyczna czterokończynowa (13 lat)
Forward-backward stabilogram of patient with spastic tetraplegia cerebral palsy (13 years)
Ryc. 4. Stabilogram wychyleń przód-tył zdrowego dziecka (10 lat) Forward-backward stabilogram of a healthy child (10 years)
Ryc. 5. Stabilogram przyśrodkowo-boczny u dziecka z mózgowym porażeniem dziecięcym, postać spastyczna
czterokończynowa (13 lat) Medial-lateral stabilogram of patient with spastic tetraplegia cerebral palsy (13 years)
Vol . 20/2011, nr 41
125
PRACA POGL ĄDOWA/REVIEW PAPER
G. Paszko-Patej, R. Terlikowski, W. Kułak et al.
Ryc. 6. Stabilogram przyśrodkowo-boczny u zdrowego dziecka (10 lat) Medial-lateral stabilogram of a healthy child (10 years)
PODSUMOWANIE
Na proces kształtowania równowagi człowieka w okresie
wzrostu ma wpływ wiele czynników zarówno zdrowotnych,
jak środowiskowych. Prawidłowa kontrola równowagi jest
możliwa dzięki precyzyjnej koordynacji nerwowo-mięśniowej wszystkich segmentów ciała. Czynniki wpływające na
zaburzenie tej koordynacji jak: uszkodzenie wrodzone lub
nabyte OUN, upośledzenie umysłowe, wady postawy, skoliozy, powodują zaburzenie kontroli równowagi ciała. Natomiast zaburzenia zmysłu słuchu lub brak pełnej kontroli
wzroku powodują większą koncentrację i skupienie uwagi
na wykonywanej pracy co powoduje precyzyjniejsze zachowanie stabilnej postawy. Postęp rozwoju techniki komputerowej umożliwił skonstruowanie urządzeń medycznych,
dzięki którym stosunkowo niewielkim kosztem możliwe
stało się monitorowanie zachowań równoważnych u dzieci
w zdrowiu i chorobie podczas fizjologicznego wzrostu
organizmu. Uzyskane w czasie badania zapisy statokinezjogramu i stabilogramu dzieci umożliwiają także wprowadzenie u pacjentów odpowiednich programów terapeutycznych
o charakterze biofeedbacku, dzięki którym możliwe są treningi stabilności postawy.
PIŚMIENNICTWO
[1] Błaszczyk J.W., Czerwosz L.: Stabilność posturalna w procesie starzenia.
Gerontol Pol 2005; 13: 25–36.
[13] Kuczyński M.: Model lepko-sprężysty w badaniach stabilności postawy
człowieka. Studia i monografie. AWF, Wrocław 2003.
[2] Held-Ziółkowska M.: Organizacja zmysłowa i biomechanika układu
równowagi. Mag Otolaryngol 2006; 5: 39–46.
[14] Kostiukow A., Rostkowska E., Samborski W.: Badanie zdolności
zachowania równowagi ciała Ann Acad Med Stetin 2009; 55: 102–109.
[3] Pisula A.: wpływ zabiegów krioterapii ogólnej i sauny na stabilność
postawy ciała. Zastosowania metod statystycznych w badaniach
naukowych III StatSoft Polska 2008; 321–325.
[15] Szot Z.: Różnica w równowadze dzieci autystycznych i zdrowych.
Autyzm – terapia ruchowa, badania interdyscyplinarne. AWF, Gdańsk
2004.
[4] Nowicki J.: Rola narządu przedsionkowego w układzie równowagi
fizycznej ciała. Pol Przegl Med Lot 2004; 10: 121–134.
[16] Konstantareas M. M., Blackstock E.B., Webster C.D. W: Autyzm. KTA,
Warszawa 1992.
[5] Shepard N.T., Telian S.A.: Balance system function. AJA 1992; 1: 45–51.
[17] Kubiczkowa J.: Test statokinezjometryczny w ocenie stanu równowagi.
Wojskowy Instytut Medycyny Lotniczej w Warszawie. Warszawa 1975.
[6] Knapczyk M.: Rozwój ruchowy człowieka. Ortoped Traumatol Rebab
2001; 3: 4.
[7] Czochańska J.: Badanie i ocena neurorozwojowa niemowląt
i noworodków. Folium, Lublin 1995.
[8] Sadowska L.: Neurokinezjologiczna diagnostyka i terapia dzieci
z zaburzeniami rozwoju psychoruchowego. AWF, Wrocław 2001.
[9] Sobera M.: Charakterystyka procesu utrzymania równowagi ciała
u dzieci w wieku 2–7 lat. Studia i monografie. AWF, Wrocław 2010.
[10] Żak S.: Wpływ skoku pokwitaniowego wysokości ciała i wieku
dziewcząt na wybrane
koordynacyjne zdolności motoryczne.
Antropomotoryka. AWF, Kraków 2004.
[11] Golema M.: Charakterystyka procesu utrzymania równowagi ciała
człowieka w obrazie stabilogramu. Studia i Monografie AWF, Wrocław
2002.
[12] Ocetkiewicz T., Skalska A., Grodzicki T.: Badanie równowagi przy użyciu
platformy Balansowej – ocena powtarzalności metody. Gerontol Pol
2006; 14: 144–148.
126
[18] Jaklewicz H.: Autyzm wczesnodzięcięcy. Gdańskie Towarzystwo
Psychologiczne, Gdańsk 1993.
[19] Rosenhall U., Nordin V., Brantberg K. et al. Autism and auditory brain
stem responses. Ear Hear 2003; 24: 206–214.
[20] Chmiela-Bilińska D., Zawadzka D., Sobera M. i wsp.: Stabilność ciała
w pozycji stojącej dzieci z bocznym skrzywieniem kręgosłupa. Annales
UMCS 2005; 60: 218–221.
[21] Chen P.Q., Wang J.L., TsuangY.H. et al. The postural stability control and
gain pattern
of idiopathic scoliosis adolescents. Clin
Biomech 1998; 13: Suppl. 1: 52– 58.
[22] Wierzbicka-Damska I.: Utrzymanie stabilnej postawy stojącej
u 10–16-letnich chłopców z upośledzeniem słuchu. Fizjoter Pol 2005; 5:
143–148.
[23] Wilczynski J.: Analizatory wzroku a reakcje równoważne na przykładzie
długości ścieżki posturogramu u uczniów w wieku 12–15 lat. Studia
Medyczne Akademii Świętokrzyskiej 2007.
N eu rol ogi a Dzie cię ca
Czynniki wpływające na proces kształtowania równowagi dziecka oraz możliwości jej obiektywnej oceny
[24] Sipko T., Skolimowski T., Ostrowska B.: Wpływ chwilowej i trwałej utraty
kontroli wzrokowej położenia ciała w przestrzeni na proces regulacji
równowagi ciała w pozycji stojącej. Fizjoterapia 1997: 2: 11–16.
[25] Szopa A., Domagalska M., Czupryna K. i wsp.: Konsekwencje posturalne
zaburzeń napięcia mięśniowego u dzieci z hemiplegią. Fizjoter Pol 2007;
3: 241–249.
[27] Michalska W., Szewerda K., Michnik R. i wsp.: Analiza zmian
wybranych parametrów w badaniach stabilograficznych u pacjentów
ze schorzeniami w obrębie kończyny dolnej przed i po rehabilitacji.
Majówka Młodych Biomechaników, Szczyrk 2007.
[28] Syczewska M.: Diagnostyka rehabilitacyjna narządu ruchu dziecka.
Media-Press, Warszawa 2004.
[26] Domagalska M., Czupryna K., Szopa A.. i wsp.: Problemy posturalne
dzieci z m.p.dz. na przykładzie niedowładów połowiczych. Fizjoter Pol
2008; 3: 253–259.
Adres do korespondencji:
Grażyna Paszko-Patej, ul. Waszyngtona 17, 15-274 Białystok, tel/fax 85 7450 601, e-mail: [email protected]
Vol . 20/2011, nr 41
127