Społeczno

ARTICLES
Społeczno - kulturowy
kontekst opinii młodzieży na temat aborcji
Mgr Joanna Dworakowska –
dok tor antk a
K UL L u b l i n
W 2014 roku ukończyła studia magisterskie w specjalności Profilaktyka społeczna i resocjali-zacja
na Uniwersytecie Rzeszowskim. Doktorantka na Wydziale Nauk Społecznych w Katedrze Pedagogiki Społecznej KUL JP II w Lublinie. Autorka licznych publikacji naukowych, uczestniczka krajowych
i międzynarodowych konferencji naukowych oraz szkoleń. Zainteresowania naukowe: resocjalizacja
instytucjonalna, diagnostyka środowiska, pedagogika społeczna.
Wprowadzenie
Aborcja jest bez wątpienia jednym z najbardziej kontrowersyjnych problemów
współczesnych. Wywołuje ona ożywione
spory, zarówno na płaszczyźnie moralnej,
społecznej jak i politycznej. Niezależnie
od wyznawanej religii oraz prezentowanych przekonań politycznych kolejne społeczeństwa zmagają się z problemem usytuowania aborcji w kategoriach prawnych
a przede wszystkim moralnych. Warto
w tym miejscu wspomnieć, że choć kontrowersje dotyczące aborcji nie są zjawiskiem
nowym, to jednak do końca XIX wieku nie
stanowiła ona przedmiotu filozoficznych
polemik, sprzeciwiano się jej głównie ze
względów medycznych. Wzrost zainteresowania aborcją, jako dylematem etycznym
wydaje się być równoległym do procesów
modernizacji i sekularyzacji Europy1.
Jan Paweł II2 stwierdza, iż ciężar moralny
aborcji przewyższa wszystkie inne rodzaje
zabójstwa, ponieważ istota ludzka w okresie życia płodowego jest bowiem najbardziej bezbronna. Kontekstami dysputy na
192
temat aborcji czyni: wzrost permisywizmu moralnego i absolutyzację wolności,
kryzys rodziny, hedonizm, wpływ filozofii,
które odbierają dziecku nienarodzonemu
prawa jednostki ludzkiej, na prawo. Rzeczywiście od wielu lat w naszym kraju
trwają dyskusje, nie tylko polityczne, na
temat dopuszczalności prawnej aborcji.
Dyskusje owe znajdują odzwierciedlenie
w świadomości zbiorowej Polaków i są
wyrazem swoistego rodzaju dezorientacji
aksjologicznej. Jak stwierdza J. Mariański3
podział opinii dotyczących aborcji ujawnia się w społeczeństwie szczególnie jaskrawo. Znaczna część Polaków opowiada
się za dopuszczalnością aborcji, zarówno
moralną, jak i legalną. Podstawowy problem dotyczy dylematu uznania tego, co
przyniósł nam rozwój nauki, dokonania
wyboru pomiędzy tym, co jest łatwe a co
słuszne. Wymusza to postawienie sobie
pytania, czym jest życie innej osoby dla
każdego z nas.
Celem prezentowanych rozważań jest
ukazanie, na tle zarysowanych kwestii
1 Por. P. Czarnecki, Dylematy etyczne współczesności, Warszawa 2008, s. 60.
2 Evangelium Vitae, 60.
3 Zob. J. Mariański, Małżeństwo i rodzina w świadomości młodzieży maturalnej- stabilność i zmiana,
Toruń 2012, s. 361.
ARTYKUŁY
teoretycznych, wyników badań empirycznych dotyczących opinii młodzieży licealnej na temat aborcji. Polska młodzież dojrzewająca w społeczeństwie pluralistycznym, staje wobec odmiennych stanowisk,
dopuszczających bądź też nie przerywanie
ciąży. Poznanie opinii młodzieży na temat aborcji staje się tym bardziej istotne
w kontekście obniżania się wieku inicjacji
seksualnej współczesnej młodzieży, podejmowania pełnego życia seksualnego przed
uzyskaniem pełnoletności i coraz dotkliwiej objawiającego się w dzisiejszych czasach doznawania przez młodzież przeżyć
zarezerwowanych zazwyczaj dla świata
osób dorosłych. Brak powszechnie uznawanych autorytetów sprawia, że młody
człowiek często jest zmuszony do dokonywania samodzielnych rozstrzygnięć w obrębie własnej świadomości moralnej, żyje
w swoistego rodzaju atmosferze, w której trudno jest określić własną tożsamość,
bez zajęcia stanowiska wobec pewnych
kwestii.
1. Aborcja w dyskursie społecznym
W Polsce na podstawie ustawy z dnia 7
stycznia 1993 roku, o planowaniu rodziny,
ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży widnieje następujący zapis: „Przerywanie ciąży
może być dokonane wyłącznie przez lekarza, w przypadku, gdy: 1. ciąża stanowi
zagrożenie dla życia lub zdrowia kobiety
ciężarnej, 2. badania prenatalne lub inne
przesłanki medyczne wskazują na duże
prawdopodobieństwo ciężkiego i nieodwracalnego upośledzenia płodu albo nieuleczalnej choroby zagrażającej jego życiu, 3. zachodzi uzasadnione podejrzenie,
że ciąża powstała w wyniku czynu zabronionego”. Jeszcze do roku 1997 w ustawie
4 tej widniał zapis, że kobieta może usunąć
ciąże w przypadku trudnej sytuacji osobistej albo, kiedy nie ma odpowiednich
warunków życiowych. Został on jednak
usunięty i uznany za niezgodny z konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej. Według
wykładni tej ustawy ciąże można usunąć,
na podstawie punktu 1 i 2 kiedy jeszcze
nie jest w stanie samodzielnie żyć poza
organizmem matki. Aborcji, na podstawie
punktu 3 tej ustawy można dokonać, jeśli
nie upłynął 12 tydzień ciąży. Ustawa ta jest
bardzo restrykcyjna w porównaniu z innymi krajami. Na jej podstawie kobieta, która
poddała się aborcji nie spełniając żadnego z tych warunków nie będzie ukarana.
Tylko lekarz bądź osoba, która dokonała
aborcji ponosi odpowiedzialność karną.
Kara przewiduje pozbawienie wolności do
trzech lat. Szacuje się, że w Polsce jest od 7
tys. aborcji do nawet 200 tys. Rocznie4.
Jednym z głównych zagadnień problematycznych współczesnego sporu o aborcję jest, podobnie jak wiele wieków wcześniej, definicja początku życia człowieka.
W literaturze naukowej możemy się spotkać z dwiema, przeciwstawnymi teoriami, poruszającymi ową problematykę:
konserwatywną i liberalną. Zwolennicy
pierwszej z nich twierdzą, że aborcja jest
w każdym przypadku moralnie niedopuszczalna i powinna być traktowana jak morderstwo. Płód ludzki od samego początku
poczęcia posiada bowiem prawo do życia.
Głosiciele teorii liberalnej podkreślają prawo kobiety do decydowania o własnym
ciele. Według nich usunięcie ciąży jest,
mniej więcej, tym samym, co usunięcie
zbędnej tkanki z organizmu kobiety. Wielu teoretyków odmawia nienarodzonym
dzieciom pełni praw, które przysługują
każdej jednostce ludzkiej.
http://wyborcza.pl/1,76842,7234793,Legalne_aborcje_w_podziemiu.html, dostęp z dnia 6 maja 2015.
193
ARTICLES
K. Szewczyk5 wyróżnia trzy główne kryteria człowieczeństwa. Są to: kryterium
genetyczne, kryterium narodzin oraz
grupa kryteriów rozwojowych. Zwolennicy kryterium genetycznego za moment
powstania istoty ludzkiej uznają sam fakt
połączenia się plemnika z komórką jajową. Uważają, że człowiek już w momencie zapłodnienia otrzymuje indywidualny,
charakterystyczny tylko dla siebie zestaw
genetyczny, czyniący go jednostką autonomiczną i niepowtarzalną. W ich mniemaniu dziecko już od najwcześniejszego
momentu swego istnienia posiada pełnię
praw przynależnych każdemu członkowi
ludzkiej społeczności. Zdecydowanie inne
podejście wyznają przedstawiciele kryterium narodzin. W ich mniemaniu osoba
biologiczna staje się w pełni człowiekiem
dopiero w chwili narodzin. Uważają, że
osobami posiadającymi moralne prawo
do życia mogą być tylko osoby obdarzone
elementarną świadomością samych siebie i własnych pragnień. Pełna ochrona
prawna powinna przysługiwać jedynie
dzieciom już urodzonym, gdyż dopiero
wówczas stają się, tzw. osobami konstytucyjnymi6. Najbardziej rozbudowanymi
kryteriami człowieczeństwa są jednak kryteria rozwojowe. Zakładają one, że wraz
z rozwojem w organizmie matki embrion
zyskuje coraz to nowe cechy. Dopiero uzyskanie odpowiednich cech pozwala uznać
go za podmiot wszelkich praw przynależnych istocie ludzkiej.
Spór wokół problematyki aborcji współcześnie coraz rzadziej koncentruje się jedynie na statusie płodu i zakresie posiadanych przez niego praw. Częściej prawo do
życia nienarodzonego dziecka zestawione
194
jest z prawami reprodukcyjnymi jego rodziców. Owymi prawami reprodukcyjnymi
nazywana jest grupa uprawnień, gwarantujące partnerom satysfakcjonujące i bezpieczne życie seksualne oraz swobodę decydowania, czy, kiedy i ile chcą mieć dzieci.
Obejmują one prawo mężczyzn i kobiet do
informacji i dostępu do bezpiecznych, efektywnych, przystępnych i akceptowanych
metod regulacji płodności - w tym aborcji.
J. Czyżewski zauważa także inną, niepokojącą prawidłowość. Twierdzi, że coraz częściej aborcja wynoszona jest na piedestał
jako jedno z podstawowych praw człowieka. Dla potwierdzenia swojej tezy autor
powołuje działania Wysokiego Komisarza
ONZ ds. Praw Człowieka Navanethem Pillay. Południowoafrykańska organizacja
prawnicza zaproponowała bezpośrednie
określenie aborcji, jako prawo człowieka
a nieograniczony dostęp do tego zabiegu
uwzględnić wśród Milenijnych Celów Rozwoju, które ONZ zobowiązuje się osiągnąć
do 2015 r. W podobny sposób wypowiadała się także Giesele Halin, prezydent międzynarodowej organizacji Prawo Wyboru
dla Kobiet. Wedle jej słów: „edukacja seksualna, środki antykoncepcyjne i aborcja to
fundamentalne prawa kobiet, które kończą
tysiące lat niewolnictwa powodowanego
przypadkową ciążą i skrywaną aborcją.
Kobieta nie jest zwierzęciem rozpłodowym, uzależnionym od wskazań krzywej demograficznej”7. W tym kontekście
aborcja prezentowana jest, jako prawo do
swobodnego dysponowania przez kobietę
własnym ciałem tym samym odbiera się
przyznanie nienarodzonemu dziecku podmiotowości, traktuje się je tylko i wyłącznie, jako element ciała kobiety. Tymczasem
5 Zob. K. Szewczyk, Bioetyka. Medycyna na granicach życia, Warszawa2009, s. 26.
6 Zob. A. Przyłuska- Fiszer, Aspekty etyczne sporu o przerywanie ciąży, Warszawa 1997, s. 34.
7 Cyt. za: J. Bielecki, Kontrowersje wokół aborcji na konferencji „Ludność i Rozwój” w Kairze 1994, w: B.
Chazan, W. Simon (red.), Aborcja- przyczyny, następstwa, terapia, Warszawa 2009, s. 36.
ARTYKUŁY
prawo do dysponowania własnym ciałem
nie jest przecież absolutne.
Znakomitym kontrargumentem dla głosów zwolenników „pro choice” wydaje się
stwierdzenie A. Szostka: „Jeśli powiadamy,
że ludzkiej osobie przysługuje godność, że
wzgląd na osobę i jej dobro stanowi podstawowe kryterium wartościowania poszczególnych ludzkich czynów- to aborcja,
która jest przecież aktem bezpośredniego
zabójstwa, godzi wprost w tego, na którym
jest dokonywana. Stopień rozwoju ludzkiej istoty nie jest ważny: człowiek rośnie,
ale jego osobowa godność nie rośnie ani
nie maleje. Poszczególne jego uprawnienia zależeć mogą od różnych czynników,
w tym także od stopnia jego rozwoju, ale
podstawowe prawo do życia przysługuje
mu zawsze”8.
2. Założenia metodologiczne badań
empirycznych dotyczących opinii
młodzieży licealnej na temat
aborcji.
W prezentowanych badaniach poszukiwano odpowiedzi na pytania: Jakie są poglądy młodzieży licealnej na temat aborcji,
czy istnieją w tej kwestii różnice pomiędzy
badanymi kategoriami osób, czy zachodzi
statystycznie istotny związek pomiędzy
cechami socjodemograficznymi respondentów a ich poglądami dotyczącymi tego
zagadnienia? Szczegółowa problematyka badań dotyczyła zatem następujących
kwestii: Jaki jest stosunek badanej młodzieży do praktyk aborcji. Czy potępiają
ją zdecydowanie, czy w pewnych okolicznościach uważają za dopuszczalną? Z jakich powodów badana młodzież deklaruje zdecydowane potępienie dla aborcji?
Jakie przesłanki licealiści, którzy uznali,
że aborcja w pewnych warunkach jest
dopuszczalna wskazali jako wystarczające do podjęcia decyzji o usunięciu ciąży?
Jakie motywy zdaniem badanej młodzieży
najczęściej wpływają na decyzję kobiety
o aborcji? Jakie inne alternatywy w stosunku do aborcji dostrzegają respondenci? Zmienną niezależną globalną przyjętą
w badaniach stały się cechy socjodemograficzne badanej młodzieży, które mogą
znacząco różnicować ich opinie dotyczące
poruszanej kwestii. W związku z ogólnym
charakterem tak sformułowanej zmiennej
wyodrębniono zmienne cząstkowe takie
jak: płeć, miejsce zamieszkania oraz autodeklaracja religijna badanych.
W oparciu o wyniki dotychczas przeprowadzonych badań i sondaży9, informacje
ukazywane w literaturze przedmiotu, pu-
8 Szostek, Pogadanki z etyki, Tygodnik Katolicki „Niedziela”, Częstochowa 2008, s. 139-140.
9 Np. J. Mariański, Małżeństwo i rodzina w świadomości młodzieży maturalnej- stabilność i zmiana, dz.
cyt., s. 361-362; K. Skoczylas, Wartości młodych katolików regionu konińskiego. Studium katechetycznopastoralne na przykładzie wybranych szkół ponadpodstawowych regionu konińskiego, Toruń 2011, s. 445;
R. Leppert, Młodzież- świat przeżywany i tożsamość. Studium empiryczne nad bydgoskimi licealistami,
Kraków 2002, s. 169; S. Sobczak, Młodzież wobec stopnia akceptacji norm prawnych i moralnych, w:
D. Walczak- Duraj (red.), Wartości i postawy młodzieży polskiej, T. 1, Łódż 2009, s. 146; W. Ignatczyk,
System wartości rodzinnych młodzieży w wieku matrymonialnym w mieście Poznaniu z końcem lat 90. XX
wieku, w: S. Wierzchosławski (red.), Rodzina i gospodarstwo domowe w środowisku wielkomiejskim, Poznań 2009, s. 229; B. Zaremba, Rodzina- czy jest jeszcze wartością dla młodzieży?, w: W. Muszyński,
E. Sikora (red.), Miłość, wierność i uczciwość na rozstajach współczesności. Kształty rodziny współczesnej,
Toruń 2008, s. 105; A. Przecławska, Bóg, honor i ojczyzna w recepcji współczesnej młodzieży- refleksje
pedagoga, w: M. Dudzikowa, M. Czerepaniak- Walczak (red.), Wychowanie. Pojęcia. Procesy. Konteksty,
Gdańsk 2008, s. 77.
195
ARTICLES
196
blicystyce i mediach oraz liczne opinie na
temat aborcji prezentowane publicznie,
sformułowano hipotezy robocze, które
poddano następnie weryfikacji empirycznej. Założono mianowicie, że opinie badanych licealistów na temat aborcji będą różnicować się ze względu na brane pod uwagę cechy socjodemograficzne, przy czym
będzie następować gradacja znaczenia
branych pod uwagę zmiennych niezależnych. Można przypuszczać, że priorytetowe znaczenie będzie miała autodeklaracja
religijna respondentów. Młodzież głęboko
wierząca i regularnie praktykująca będzie
prawdopodobnie deklarowała radykalne
potępienie dla praktyki aborcji z powodów religijnych oraz moralnych, będzie
surowo oceniać motywy podjęcia decyzji
o aborcji oraz wskazywać na alternatywę
urodzenia dziecka. Formułując hipotezy
robocze uwzględniono także specyfikę terenu przeprowadzonych badań: niski stopień urbanizacji Podkarpacia przyczyniający się do dominacji subkultury wiejskiej
i małomiasteczkowej, powszechną religijność, duży rygoryzm obyczajowy, wysoki
stopień konformizmu i rytualizmu, przywiązanie do tradycji, akceptację poglądów
konserwatywnych. Szereg tych uwarunkowań prawdopodobnie powodować będzie większą dezaprobatę dla przerywania ciąży niż w innych regionach naszego
kraju. Jednakże, podobnie jak i w innych
częściach Polski opinie te będą wyraźnie
zróżnicowane, w zależności od indywidualnych cech respondentów.
Prezentowane badania, zrealizowane
za pomocą metody sondażu diagnostycznego, przeprowadzono w maju 2015 roku
na terenie dwóch rzeszowskich szkół średnich. Badaniami objęci zostali losowo dobrani uczniowie ostatnich klas licealnych.
Do analizy spośród 180 ankiet zakwalifi-
kowano 152 kwestionariusze. W badanej
grupie liczebnie przeważały dziewczęta
(53,9 proc.) w stosunku do chłopców (46,1
proc.). Większość respondentów (86,8
proc.) deklarowało głęboką wiarę i zaangażowanie w praktyki religijne, 7,2 proc.
twierdziło, że wprawdzie wierzy, ale nie
praktykuje zaś 5,9 proc. określało siebie,
jako osoby niewierzące (występowały
wśród nich osoby, które pomimo deklarowanego ateizmu praktykowały np.
z powodów społecznych). Spośród badanej młodzieży liczebnie przeważali
mieszkańcy wsi (46,1 proc.) w stosunku
do mieszkańców małych miast (19,7 proc.)
i dużych miast powyżej 20 tysięcy mieszkańców (34,2 proc.). Ogólnie stwierdzić
można, że większość respondentów stanowiły kobiety, osoby głęboko wierzące
i regularnie praktykujące, zamieszkujące
na wsi.
3. Aborcja w opiniach młodzieży
licealnej- wyniki badań
empirycznych
Badani licealiści deklarując swój stosunek do aborcji określić mieli czy zdecydowanie potępiają ten proceder, czy też
w wypadku zaistnienia pewnych przesłanek uważają go za dopuszczalny. Płeć nie
różnicowała opinii respondentów w tym
zakresie (x2=0,2720,01,1=6,64). Większość
badanych obojga płci wyrażała deklarację,
iż zdecydowanie potępiają aborcję. Odsetek licealistów wyrażających taką opinię
przeważał zarówno w grupie dziewcząt
(68,3 proc.), jak i chłopców (64,3 proc.).
Podobnie jeśli chodzi o miejsce zamieszkania nie stwierdzono istotnej statystycznie
zależności (x2=6,67 x20,01,2=9,21). Aborcję
potępiało zdecydowanie: 57,7 proc. licealistów zamieszkujących duże miasta, 56,7
proc. respondentów pochodzących z miast
ARTYKUŁY
małych oraz 77,1 proc. badanych zamieszkujących na wsi. Można więc stwierdzić,
iż wśród młodzieży zamieszkującej na wsi
występowała zdecydowanie większa przewaga radykalnego potępienia aborcji niż
w innych, wyróżnionych ze względu na
miejsce zamieszkania kategoriach respondentów. Zmienną różnicującą stanowisko
badanych licealistów okazała się autodeklaracja religijna (x2=27,2x20,01, 3=11,34;
rc= 0,4). Wśród licealistów głęboko wierzących i praktykujących zdecydowane
potępienie dla aborcji wyraziło 73,5 proc.
badanych, 9,1 proc. badanych wierzących
i niepraktykujących, 60 proc. młodzieży,
która twierdziła, że nie wierzy lecz mimo
to praktykuje. Wszyscy badani, którzy
stwierdzali, że nie wierzą i nie praktykują
opowiadali się za dopuszczalnością aborcji
w wypadku zaistnienia pewnych przesłanek. Można stwierdzić, iż samo zaangażowanie w praktyki religijne okazało się różnicować deklaracje badanych. Świadczy
o tym fakt zdecydowanej przewagi osób
dopuszczających aborcję w wypadku zaistnienia pewnych warunków wśród młodzieży wierzącej, ale nie zaangażowanej
w praktyki religijne.
Ważne wydaje się, aby pytać co skłania młodzież do radykalnego potępienia procederu aborcji. Czy potępiają ją
z powodów religijnych, moralnych, czy
jest ona niedopuszczalna dla nich z powodów zdrowotnych (komplikacje po
zabiegu, ryzyko póżniejszej bezpłodności kobiety). Analiza wyników badań
empirycznych pozwala stwierdzić brak
istotnej statystycznie zależności pomiędzy płcią (x2=3,9x20,01,2=9,21), autode-
klaracją religijną (x2=1,36x20,01,6=16,81)
oraz miejscem zamieszkania badanych
(x2=0,43x20,01,4=13,28). Respondenci ze
wszystkich wyróżnionych kategorii opowiadali się w największym odsetku za potępieniem aborcji z powodów moralnych10.
W najmniejszym stopniu kierowali się
przesłankami zdrowotnymi, jako uzasadnieniem swojego potępienia dla aborcji.
Na podstawie wyników badań starano
się także określić, jakie sytuacje zdaniem
badanych licealistów usprawiedliwiają
niejako decyzję kobiety o aborcji, w jakich
sytuacjach uważają ją za dopuszczalną.
W celu uzyskania, jak najbardziej klarownego obrazu opinii młodzieży na ten temat,
wyznaczono poziomy zmiennej, opinie na
temat przesłanek decydujących o dopuszczalności aborcji: sytuacja życiowa, ciąża
w wyniku czynu zabronionego oraz zagrożenie życia dla dziecka lub matki. Płeć
nie różnicowała opinii młodzieży w wyżej
wymienionym zakresie (x2=2,44x20,01, 2=
9,21). Zarówno badane dziewczęta (42,3
proc.), jak i chłopcy (64 proc.) twierdzili,
iż aborcja dopuszczalna jest w wypadku,
gdy ciąża jest spowodowana gwałtem.
Najmniejsze usprawiedliwienie odnajdywali respondenci w sytuacji życiowej
kobiety. W opinii licealistów przerwanie
ciąży znajduje małe usprawiedliwienie
w wypadku trudnej sytuacji ekonomicznej, brakiem oparcia w partnerze, jak też
w istnieniu w rodzinie kobiety różnych rodzajów patologii. Podobnie nie stwierdzono istotnej statystycznie zależności biorąc
pod uwagę miejsce zamieszkania respondentów (x2=5,60x20,01, 4=13,28) . W tym
wypadku także wśród licealistów zamiesz-
10
Potępienie aborcji z powodów moralnych deklarowało odpowiednio: 66,1 proc. kobiet, 51,1
proc. mężczyzn; 58,8 proc. licealistów wierzących i praktykujących, wszyscy deklarujący zdecydowane potępienie aborcji w grupie wierzących i niepraktykujących, 80 proc. niewierzących,
lecz praktykujących; 63,3 proc. badanych zamieszkujących duże miasta, 58,8 proc. respondentów
z miast małych oraz 57,4 proc. ze wsi.
197
ARTICLES
kujących miasta duże (40,9 proc.), małe
miasta (69,2 proc.) oraz wsie (56,1 proc.)
najczęściej wskazywano, iż aborcja może
być dopuszczalna w wypadku gwałtu. Tendencją, którą można zauważyć okazał się
najmniejszy odsetek wskazań na dopuszczalność aborcji w wyniku zagrożenia dla
życia dziecka i matki wśród mieszkańców
dużych miast (27,3 proc.)- w większym
stopniu byli oni skłonni tłumaczyć aborcję
trudną sytuacją życiową kobiety, wśród
mieszkańców małych miast żaden badany
nie upatrywał w trudnej sytuacji życiowej
wystarczającego powodu do usunięcia ciąży, wskazywało na nią także jedynie 18,8
proc. licealistów pochodzących ze wsi.
Zmienną różnicującą opinie badanej młodzieży na ten temat okazała się autodeklaracja religijna (x2= 19,8x20,01,6= 16,81).
Zarówno respondenci głęboko wierzący
i praktykujący (62,9 proc.), jak i wierzący
i niepraktykujący (50 proc.) byli skłonni
tłumaczyć usunięcie ciąży gwałtem dokonanym na kobiecie, odpowiedzi te natomiast nie były wcale wskazywane przez
licealistów niewierzących, bez względu na
fakt uczestniczenia przez nich w praktykach religijnych. Wszyscy respondenci niewierzący lecz praktykujący wskazywali na
możliwość usunięcia ciąży ze względu na
sytuację życiową matki, natomiast w grupie licealistów niewierzących i niepraktykujących na zagrożenie życia dla dziecka
lub matki (75 proc.).
Jeśli chodzi o opinie młodzież na temat motywów dla których kobiety
decydują się na usunięcie ciąży, płeć
(x2=4,70x20,01,2=9,21), autodeklaracja religijna (x2=2,84x20,01, 6=16,81), miejsce
zamieszkania (x2=5,60x20,001,4=13,28) nie
różnicowały opinii badanych licealistów
w tym zakresie. Respondenci wyrażali najczęściej przekonanie, że kobieta decydująca się na przerwanie ciąży, podejmując
taką decyzję kieruje się swoistego rodzaju
pragmatyzmem. Ciąża stanowi dla niej
przeszkodę w realizacji panów życiowych,
robi karierę lub uważa, że nie jest to odpowiedni czas na dziecko11. Jedynie w grupie
młodzieży niewierzącej ale praktykującej
(60 proc.) oraz niewierzącej i niepraktykującej (50 proc.) częściej akcentowane było
twierdzenie, że kobieta najczęściej podejmuje decyzję o aborcji na skutek nacisków
partnera, rodziny lub otoczenia. Można
również zauważyć, iż w opiniach młodzieży kobieta decydująca się na usunięcie
ciąży bardzo rzadko kieruje się względami
ekonomicznymi.
Badana młodzież widzi inne alternatywy dla aborcji. Na jednym z kwestionariuszy respondentka umieściła zdanie:
„Gdy Bóg zamyka drzwi zawsze pozostawia otwarte okno”. Stanowi to znakomity obraz stosunku badanej młodzieży
do poruszanej kwestii. Analiza wyników badań wskazuje na brak statystycznie istotnej zależności pomiędzy płcią
(x2=1,75 x20,01,1=6,64), autodeklaracją
religijną (x2=7,8x20,01,3=11,34) oraz miejscem zamieszkania (x2=2,76x20,01,2=9,21)
a spostrzeganiem alternatyw dla aborcji.
Spośród badanych licealistów 73,7 proc.
radykalnie stwierdzało, że zawsze istnieje jakieś wyjście, że aborcja nie jest ostatecznością12. Respondenci wymieniali tu
możliwość oddania dziecka do adopcji,
do okna życia, pozostawienie w szpitalu.
11
Odpowiedzi takiej udzieliło odpowiednio: 46,3 proc. kobiet, 45,7 proc. mężczyzn; 46,2 proc.
licealistów wierzących i regularnie praktykujących; 50 proc. mieszkańców dużych miast, 46,7 licealistów z miast małych oraz 44,3 proc. młodzieży wiejskiej.
198
12
Pozostali badani wyrażali opinię, że trudno jest powiedzieć, uzależnione jest to od indywidu-
alnych przypadków i okoliczności.
ARTYKUŁY
Badani wyrażali także przekonanie, że pomoc okazana kobiecie w tak trudnym momencie na pewno zaważyłaby n jej decyzji
i zdecydowałaby się ona urodzić dziecko.
4. Konkluzje wynikające z analiz
Na podstawie przedstawionych wyników badań stwierdzić można, że badana
młodzież bardzo radykalnie opowiada się
po stronie życia nienarodzonego. Jest to
bardzo optymistyczne biorąc pod uwagę
scenariusze oparte na teoriach modernizacji i sekularyzacji. Badani licealiści pod
względem prezentowanych w omawianej
kwestii poglądów stanowią grupę dość
jednolitą, niemal homogeniczną. Zasadniczo ich opinie są w znacznym stopniu
zbieżne, a wykazane w badaniach tendencje okazują się typowe dla wszystkich
grup respondentów. Stwierdzono wprawdzie istotne statystycznie zależności, lecz
różnice te mają raczej charakter ilościowy
niż jakościowy. Proceder aborcji nie zyskuje wśród badanych licealistów akceptacji.
Bardzo wysoki odsetek respondentów zdecydowanie potępiał aborcję głównie z powodów moralnych. Wśród pozostałych badanych życie nienarodzone nie stanowiło
wprawdzie wartości absolutnej, lecz ich
relatywizm w tej kwestii można tłumaczyć
współczuciem i empatią w stosunku do kobiet, które znajdują się w sytuacji, gdy ich
nienarodzone dziecko jest owocem przemocy. Respondenci doskonale dostrzegają
także współczesne tendencje, u których
podstaw leży konsumpcyjny stosunek do
życia, gdzie nienarodzone dziecko traktowane jest w kategoriach nie daru nowego
życia, ale przeszkody w realizacji instrumentalnych celów życiowych. Można także
stwierdzić, iż rygoryzm w ocenach aborcji
zmniejsza się w ramach przechodzenia od
kategorii osób głęboko wierzących do niewierzących. Warto jednak zaznaczyć, że
młodzież określająca się, jako niewierząca
odznacza się nieco wyższym poziomem
rygoryzmu moralnego, niż osoby wierzące i niepraktykujące, „letnie” w sprawach
wiary. Można jednak stwierdzić, iż istnieje
liczna grupa młodych, którzy pozostają
wierni tradycyjnym wzorcom i normom
moralnym, które stanowią dla nich istotne
odniesienie.
Streszczenie
Celem prezentowanych rozważań jest
ukazanie, na tle zarysowanych kwestii
teoretycznych, wyników badań empirycznych dotyczących opinii młodzieży licealnej na temat aborcji. Polska młodzież dojrzewająca w społeczeństwie pluralistycznym, staje wobec odmiennych stanowisk,
dopuszczających bądź też nie przerywanie
ciąży. Poznanie opinii młodzieży na temat aborcji staje się tym bardziej istotne
w kontekście obniżania się wieku inicjacji
seksualnej współczesnej młodzieży, podejmowania pełnego życia seksualnego przed
uzyskaniem pełnoletności i coraz dotkliwiej objawiającego się w dzisiejszych czasach doznawania przez młodzież przeżyć
zarezerwowanych zazwyczaj dla świata
osób dorosłych. W części pierwszej prezentowane są kwestie teoretyczne dotyczące
aborcji, w części drugiej przedstawione
są wyniki badań własnych dotyczące opinii wybranych kategorii respondentów na
temat aborcji. Przedstawiono wnioski mające znaczenie zarówno teoretyczno- poznawcze jak i praktyczne.
Summary
The socio-cultural context of youth opinion on abortion
199
ARTICLES
The aim of presented considerations is
to show, on the background of theoretical
issues outlined, empirical research results
concerning high school youth opinion on
abortion. Polish youth, grown in a pluralistic society, becomes faced up with contradictory views either forbidding or allowing
abortion. Getting to know the opinion of
the youth on abortion becomes more pivotal within the context of the reduction of
the sexual initiation age of today’s youth,
their adopting of a fully-sexual life before
coming of age as well as more feasible experiencing of the once adult-reserved feelings. In the first part there are presented
theoretical issues of abortion, whereas
the second one focuses on the results of
own research concerning the opinion of
selected respondents categories on abortion. The aforementioned results are both
of theoretically-cognitive and practical relevance.
Bibliografia
Bielecki J., Kontrowersje wokół aborcji na
konferencji „Ludność i Rozwój” w Kairze 1994, w: B. Chazan, W. Simon (red.),
Aborcja- przyczyny, następstwa, terapia, Wydawnictwo Wektory, Warszawa
2009, s. 29-39.
Czarnecki P., Dylematy etyczne współczesności, Wydawnictwo Difin, Warszawa
2008.
Ignatczyk W., System wartości rodzinnych
młodzieży w wieku matrymonialnym
w mieście Poznaniu z końcem lat 90.
XX wieku, w: S. Wierzchosławski (red.),
Rodzina i gospodarstwo domowe w środowisku wielkomiejskim, Wydawnictwo
Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu, Poznań 2009, s. 211-240.
200
Leppert R., Młodzież- świat przeżywany
i tożsamość. Studium empiryczne nad
bydgoskimi licealistami, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2002.
Mariański J., Małżeństwo i rodzina w świadomości młodzieży maturalnej- stabilność i zmiana, Wydawnictwo Adam
Marszałek, Toruń 2012.
Przecławska A., Bóg, honor i ojczyzna
w recepcji współczesnej młodzieży- refleksje pedagoga, w: M. Dudzikowa, M.
Czerepaniak- Walczak (red.), Wychowanie. Pojęcia. Procesy. Konteksty, T. 4,
Gdańsk 2008
Przyłuska - Fiszer A., Aspekty etyczne sporu o przerywanie ciąży, PWN, Warszawa
1997.
Skoczylas K., Wartości młodych katolików regionu konińskiego. Studium katechetyczno- pastoralne na przykładzie
wybranych szkół ponadpodstawowych
regionu konińskiego, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń 2011.
Sobczak S., Młodzież wobec stopnia akceptacji norm prawnych i moralnych, w: D.
Walczak- Duraj (red.), Wartości i postawy
młodzieży polskiej, T. 1, Wydawnictwo
Uniwersytetu Łódzkiego, Łódż 2009, s.
143-161.
Szewczyk K., Bioetyka. Medycyna na granicach życia, PWN, Warszawa 2009.
Szostek A., Pogadanki z etyki, Kuria Metropolitalna w Częstochowie, Tygodnik Katolicki „Niedziela”, Częstochowa 2008.
Zaremba B., Rodzina- czy jest jeszcze wartością dla młodzieży?, w: W. Muszyński,
E. Sikora (red.), Miłość, wierność i uczciwość na rozstajach współczesności.
Kształty rodziny współczesnej, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2008, s.
102-109.