Przepisy a rzeczywistość wykrywania nielegalnego poboru energii

Przepisy a rzeczywistość wykrywania nielegalnego poboru energii

i Prawo
Dr inż. Franciszek Świtała1)
Katolicki Uniwersytet Lubelski
Wydział Zamiejscowy Nauk o Społeczeństwie w Stalowej Woli
Przepisy a rzeczywistość
wykrywania nielegalnego poboru energii
Regulations and realities of illegal electricity usage detection
Nie okazja czyni złodzieja, ale sytuacja chwili, proceder ten
jest znany od dawna, kiedy energia elektryczna zaczęła docierać
do naszych mieszkań i zawsze były, są i będą dokonywane próby
poboru energii elektrycznej poza układem rozliczeniowo-pomiarowym. Proceder ten na dużą skalę występuje w momentach
ubożenia społeczeństwa lub drastycznego wzrostu cen energii
elektrycznej, jak również nieświadomie, kiedy w nowo nabytym
mieszkaniu czy domku okazuje się, że takie połączenia są zrealizowane przez poprzedniego właściciela. Odkrycie tego samemu
jest dość trudne, kiedy dawny właściciel zorganizował sobie jeden
lub dwa obwody dostarczające energię elektryczną poza układem
pomiarowym i sam z nich korzystał.
Ograniczanie kosztów obsługi przez dystrybutorów energii
doprowadziło do eliminacji regularnych wizyt przedstawicieli
dystrybutorów energii elektrycznej u odbiorców, kiedy wszelkie
niedozwolone połączenia były szybko zauważone i eliminowane.
Obecnie, kiedy dystrybutorzy energii elektrycznej już nie są firmami z 100-procentowym kapitałem państwowym, po przekształceniu ich w Spółki Akcyjne, a także po wprowadzeniu ich akcji
do obrotu publicznego nie można twierdzić, że spełniają funkcje
społeczno-gospodarcze. Podstawowym celem ich funkcjonowania jest osiągnięcie zysku dla posiadaczy akcji lub udziałowców
oraz podniesienie wartości firmy.
Występowanie nielegalnego poboru energii z pominięciem
układu pomiarowo-rozliczeniowego powodowane jest zazwyczaj
sytuacją ekonomiczną i występuje najczęściej na terenach wiejskich, małych miasteczkach, dużych aglomeracjach miejskich,
szczególnie w okresie zimowym.
W czasie przeszłym, kiedy była inna sytuacja materialna
społeczeństwa, a cena energii elektrycznej była proporcjonalnie
niska w porównaniu z wynagrodzeniami, inne było rozumowanie
kradzieży. Nielegalny pobór energii realizowany był przez osoby
cwane, chytre, a nawet prywatną inicjatywę (w jednym przypadku,
jak pamiętam, energia używana była do ogrzewania szklarni).
Koszty energii elektrycznej pobieranej poza układem pomiarowym były wliczane do strat przesyłu dystrybutora, a przyczynami
tego było:
[email protected], Pracownia Inżynierii Sanitarnej, Instytut Ochrony
Środowiska
1)
strona 246
• pobór pozalicznikowy tej energii dotyczył bliżej nieokreślonego
właściciela, czyli społeczeństwa, bo wszyscy byli właścicielami
majątku gospodarki narodowej,
• ówcześni dystrybutorzy, czyli Zakłady Energetyczne były
„państwowe” i wliczały to w straty sieciowe, a kontrole układów
pomiarowo-rozliczeniowych odbywały się w tzw. nalotach lub
na podstawie donosów.
Współcześnie u dystrybutorów dysponujących odpowiednim
oprogramowaniem komputerowym łatwo jest zauważyć występujące zmiany zużycia energii elektrycznej w poszczególnych
okresach u niektórych odbiorców, co powoduje wysyłanie do
nich personelu w celu przeprowadzenia kontroli stanu układu
pomiarowo-rozliczeniowego.
Każda kradzież jest zgłaszana Policji jako przestępstwo,
a więc istnieje możliwość zapoznania się z wykrytymi metodami
kradzieży, jak również sposobami dokumentowania nielegalnego
poboru energii elektrycznej. Prowadząca w tej sprawie dochodzenie Policja najczęściej zleca wykonanie oszacowania ilości
i wartości pobranej poza układem pomiarowym energii elektrycznej biegłym sądowym. Prawidłowe określenie ilości energii elektrycznej pobranej poza układem pomiarowo-rozliczeniowym jest
możliwe tylko na podstawie znajomości odbiorników zasilanych
z danej instalacji, ich mocy, liczby oraz danych statystycznych
użytkowania tych odbiorników, jak również obserwacji własnych.
Protokoły stwierdzenia nielegalnego poboru energii elektrycznej
są różne u każdego dystrybutora i często wykazują niedogłębną
wiedzę w zakresie prawidłowego ich przygotowania oraz umiejętnego ujęcia pod względem prawnym.
Przeprowadzenie oszacowania ilości zużytej energii elektrycznej poza układem pomiarowym na podstawie tych protokołów jest
trudne, a wyniki mogą być niedokładne, ponieważ brak jest podstawowych elementów informacyjnych w protokole sporządzonym
przez kontrolujących, a mianowicie schematu, mówiącego o tym,
jak odbywa się pobór energii poza układem pomiarowo-rozliczeniowym; brak jest prawidłowej dokumentacji fotograficznej czy
wykazu wszystkich odbiorników energii elektrycznej, jakie znajdują
się u tego odbiorcy i ich mocy i tym podobnych danych.
Metody nielegalnego poboru energii są różne, spotkałem
się z poborem energii elektrycznej do użytkowania na potrzeby
komunalno-bytowe z obwodów oświetlenia ulicznego poprzez
www.energetyka.eu
maj 2012
podłączenie przewodu zasilającego domek do zacisków w słupie oświetleniowym, co odkryte zostało przypadkowo w trakcie
wykonywania przeglądu oświetlenia ulicznego. Innym przypadkiem było skorzystanie przez mieszkańca w bloku w piwnicy
z obwodu oświetlenia administracyjnego z klatki schodowej.
Nierzadko instalacja omijająca układ rozliczeniowo pomiarowy
jest przygotowywana w trakcie budowy, czego przykładem są
zamieszczone rysunki.
Rys. 3. Tablica rozdzielcza i bezpieczniki instalacyjne
na piętrze budynku, niezgłoszona…
Rys. 1. Przyłącze do budynku jednorodzinnego i puszka
za złączem, skąd prowadzona jest wewnętrzna linia zasilająca (wlz)
Do puszki zlokalizowanej na ścianie budynku poza wlz
prowadzącym do tablicy rozdzielczej z układem pomiaroworozliczeniowym podłączono drugi wlz (rys. 2), który prowadził
do drugiej tablicy rozdzielczej zlokalizowanej na piętrze budynku
jednorodzinnego, która nie była zgłoszona do dystrybutora energii
elektrycznej. Z tej tablicy rozdzielczej zasilana była górna kondygnacja budynku i budynek gospodarczy.
Rys. 4. Oficjalna tablica i układ pomiarowo-rozliczeniowy
zainstalowany na parterze budynku
Rys. 5. Podłączenie dodatkowych przewodów
do wlz pod ociepleniem budynku
Rys. 2. Wnętrze puszki złącza
maj 2012
www.energetyka.eu
strona 247
Jakie metody poboru energii poza układem pomiarowo-rozliczeniowym są stosowane:
• najczęstszą metodą jest prowadzenie dodatkowych przewodów omijających układ pomiarowy, ze złącza, bezpieczników
przelicznikowych, instalowanie dodatkowej puszki na trasie
przebiegu wewnętrznej linii zasilającej do układu pomiaroworozliczeniowego lub bezpośrednie podłączenie (rys. 5),
• dokonywanie przełączeń na listwie zaciskowej licznika,
• mechanicznie poprzez przewiercanie metalowej obudowy
wiertłem o minimalnej średnicy i blokada tarczy,
• podsuwanie pod uszczelkę cienkiej kliszy fotograficznej dla
zatrzymania tarczy licznika indukcyjnego,
• podłączanie się bezpośrednie do linii napowietrznej niskiego
napięcia,
• podłączanie się do instalacji sąsiada (często występowało
w blokach z wielkiej płyty, a spowodowane było niechlujstwem
wykonywania instalacji elektrycznych),
• przełączenia w tablicy rozdzielczej budynku po zabraniu układu
rozliczeniowo- pomiarowego (rys. 6),
• przykładanie silnego pola magnetycznego w celu rozmagnesowania magnesu hamującego licznika,
• a nawet wpuszczanie do wnętrza układu pomiarowo-rozliczeniowego pasożytów
Z miejsca poboru pozalicznikowego energii elektrycznej zasilane są w zależności od sytuacji materialnej odbiorców: oświetlenie,
odbiorniki komunalno-bytowe za pomocą istniejących obwodów
instalacji lub wykonywane dodatkowe ruchome obwody zasilania
za pomocą przedłużaczy i rozgałęziaczy.
Przykładem niech będzie podłączenie tej pseudorozdzielnicy
realizowane z puszki umieszczonej na trasie wewnętrznej linii
zasilającej (rys. 8).
Rys. 6. Pobór energii elektrycznej poza układem
pomiarowo-rozliczeniowym przy zdemontowanym liczniku
Rys. 8. Lokalizacja miejsca podłączenia
prowizorycznej rozdzielnicy do wlz we wnętrzu budynku
Rys. 7. Prowizoryczna rozdzielnica zasilająca obwody,
w których można pobierać energię elektryczną
poza układem pomiarowo-rozliczeniowym
Rys. 9. Połączenia w puszce łączeniowej umieszczonej
na trasie przebiegu wewnętrznej linii zasilającej
strona 248
www.energetyka.eu
maj 2012
Ilość nielegalnie pobranej energii poza układem pomiaroworozliczeniowym uzależniona jest zawsze od wyposażenia danego
gospodarstwa w urządzenia wymagające energii elektrycznej do
ich użytkowania. W wielu przypadkach oszacowanie ilości tej
energii jest możliwe wówczas, kiedy w protokole nielegalnego
poboru energii sporządzonym przez ekipę kontrolną Dystrybutora
energii lub Policję wymienione są wszystkie odbiorniki energii
elektrycznej znajdujące się u odbiorcy z ich mocą znamionową oraz odnotowane te odbiorniki, które są trwale wyłączone
z obwodów instalacji elektrycznej i zapakowane. Tego niestety
nie można powiedzieć, bo protokoły stwierdzenia nielegalnego
poboru energii elektrycznej wykonywane przez ekipy kontrolujące
(z którymi miałem do czynienia) były sporządzane chaotycznie,
bez schematów wskazujących na metodę nielegalnego (schemat
zasilania i wskazanie miejsca podłączenia) poboru energii; w 90%
przypadków brakowało dokumentacji fotograficznej.
Bardzo często naliczona ustawowo zryczałtowana kara nie
uwzględnia ilości rzeczywiście pobranej energii poza układem
pomiarowo-rozliczeniowym lub ją znacznie przekracza.
Problematyczne jest obecnie, po zmianie statusu przedsiębiorstw energetycznych, stosowanie rozporządzenia Ministra
Gospodarki z dnia 11 sierpnia 2000 r. w sprawie przeprowadzania kontroli przez przedsiębiorstwa energetyczne (Dz.U nr 75
poz. 866), przygotowanego na podstawie art. 6 ust. 4 ustawy z
dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (Dz.U Nr 54, poz.
348 i Nr 158, poz. 1042 z 1998 r., Nr 94 , poz. 594, poz. 106,
poz. 668 i Nr 162, poz. 1126 z 1999 r., Nr 878, poz. 980 i Nr
110, poz. 1255 oraz z 2000 r. Nr 43, poz. 489 i Nr 48, poz. 555),
dlatego, że Przedsiębiorstwa nie stosują obowiązujących w nich
wzorów dokumentów (załączniki nr 1, 2, 3) i jest już nieaktualna,
a obowiązuje Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 18 sierpnia
2011 roku w sprawie szczegółowych zasad kształtowania i kalkulacji taryf oraz rozliczeń w obrocie energią elektryczną (Dz.U.
2011.189.1126).
Dokumenty dotychczas obowiązujące również nie uwzględniają sytuacji, kiedy przedstawicielem przedsiębiorstwa jest
zewnętrzna firma wygrywająca przetarg na kontrolę legalności
poboru energii elektrycznej przez odbiorców. Brak jest aktów
wykonawczych: jakie kryteria firma wygrywająca i jej pracownicy
powinni spełniać, jakie wyposażenie posiadać, przeszkolenia,
sposób dokumentacji i kwalifikacje. W obowiązujących przepisach brak jest również wymagalności dokumentacji fotograficznej dokumentujących zdarzenia, co najczęściej wykonują
funkcjonariusze Policji wzywani na miejsce wykroczenia przez
kontrolujących.
Konieczna jest więc zmiana i doprecyzowanie obecnie obowiązujących przepisów, ponieważ odbiorca dokonujący poboru
energii elektrycznej poza układem pomiarowo-rozliczeniowym
może posiadać umowę z innym dostawcą energii, a nie z dystrybutorem lokalnym. Powstaje pytanie: kto może wtedy dokonywać
kontroli prawidłowości poboru energii elektrycznej? Pracownicy
dokonujący sprawdzenia warunków dostawy energii nie posiadają
kopii umowy z odbiorcą (Umowy posiadane przez Dystrybutorów
z odbiorcami również są nieaktualne, ponieważ dokonana została
reorganizacja i zmiana nazw dystrybutorów), więc powstaje pytanie: co sprawdzają?
Wartości zabezpieczeń przedlicznikowych? Sprawdzanie
odbiorników energii elektrycznej posiadanych przez odbiorcę nie
może być przez nich realizowane, ponieważ jest to teren prywat-
maj 2012
ny i do tego ma prawo tylko funkcjonariusz Policji prowadzący
dochodzenie. Rodzi się pytanie: czy odbiorca, u którego wykryto
pobór energii elektrycznej poza układem pomiarowo-rozliczeniowym musi być podwójnie karany; raz przez Dystrybutora, a drugi
raz przez Sąd?
Duża liczba liczników z napędem indukcyjnym, a zarazem ich
niska cena nie pozwolą na szybkie powszechne zastosowanie
liczników elektronicznych, w celu eliminacji możliwości poboru
energii elektrycznej przez spowodowanie mechanicznego hamowania układu napędzającego liczydło.
W omawianym okresie najczęściej dokonywano kradzieży
poprzez całkowite lub częściowe pominięcie układu pomiarowego,
czyli robiono „wcinkę w pion” lub podłączano się bezpośrednio
do zabezpieczeń przelicznikowych, które najczęściej nie były
plombowane; rzadziej stosowano manipulacje przy licznikach.
Te dodatkowe, nielegalne obwody zasilały najczęściej ogrzewanie elektryczne budynku oraz termy, a w przypadku warsztatów
- energochłonne urządzenia.
Na początku lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku transformacja gospodarcza kraju spowodowała, że Zakłady Energetyczne
coraz bardziej zaczęły liczyć swoje koszty, szukać oszczędności
i źródeł strat. Jednym z kierunków działań, które ograniczały
straty, było likwidowanie miejsc nielegalnego pobierania energii
elektrycznej. Do walki z tym procederem w Rejonach Energetycznych powołano specjalne komórki, których zadaniem było
przeprowadzanie kontroli u odbiorców szczególnie pod kątem
kradzieży energii elektrycznej. W skład tych komórek wchodzili
doświadczeni monterzy, znający dobrze zarówno swój teren jak
i jego mieszkańców. Dodatkowo przeszkolone brygady monterskie
zostały wyposażone w specjalistyczny sprzęt do lokalizacji uszkodzeń kabli i aparaty fotograficzne do dokumentowania zdarzeń.
Również dużą rolę zaczęła odgrywać informatyzacja systemów
bilingowych, która pozwala na przeprowadzanie wstępnych analiz
wskazujących możliwy pobór energii przez odbiorcę poza układem
pomiarowo- rozliczeniowym.
Zwrócić można uwagę, że Rozporządzenie Ministra Gospodarki z 18 sierpnia 2011 roku w sprawie szczegółowych zasad
kształtowania i kalkulacji taryf oraz rozliczeń w obrocie energią
elektryczną (Dz.U.2011.189.1126) przygotowane jest w sposób
nieprofesjonalny.
Dokładna analiza wytycznych dokumentowania wykrycia
poboru energii elektrycznej poza układem pomiarowo-rozliczeniowym stosowana np. w PGE pozwala jednoznacznie napisać,
że ta dziedzina techniczno-prawna (tak to można określić) dla
autorów tej instrukcji nie do końca jest zrozumiała.
Stosowane uproszczenie, zgodnie z obowiązującym rozporządzeniem z dnia 18 sierpnia 2011 roku, jest dotkliwe tylko wówczas,
kiedy pobór energii poza układem pomiarowo-rozliczeniowym
miał miejsce sporadycznie czy też w początkowym okresie nielegalnego poboru energii elektrycznej i został wcześnie wykryty,
co bardzo rzadko się zdarza.
W przypadku natomiast, kiedy pobór energii poza układem
pomiarowo-rozliczeniowym ma miejsce w dłuższym horyzoncie
czasowym, to dochodzenie ze strony dostawcy jest jak najbardziej
uzasadnione.
Określenie hipotetycznej ilości energii, jaka została pobrana
poza układem pomiarowo-rozliczeniowym jest naprawdę bardzo
proste „jak budowa cepa”, ale wymaga jednak wiedzy wyniesionej
ze studiów kierunkowych i praktyki.
www.energetyka.eu
strona 249
Zawsze mając zdarzenie poboru energii poza układem pomiarowo-rozliczeniowym można zinwentaryzować u odbiorcy
odbiorniki energii elektrycznej i ich moc oraz to, czy odbiorniki
są trwale odłączone i zapakowane. Dysponując danymi statystycznymi średniorocznego użytkowania tych odbiorników można
oszacować ilość energii elektrycznej, jaka mogła być pobierana
w okresie doby, miesiąca czy roku przez tego odbiorcę.
Średnioroczny przyrost zużycia energii jest corocznie publikowany, a średniodobowe zużycie energii przez danego odbiorcę
jest dostępne z księgowości (okres, jakim dysponują dostawcy
energii elektrycznej to od minimum 1998 roku). Kuriozalny jest
przecież fakt, kiedy przez dłuższy czas średniodobowe zużycie
energii u odbiorcy jest mniejsze niż ilość energii wymagana do
prawidłowej pracy sprzętu wymagającego stałej dostawy energii
elektrycznej, np. lodówki, którą posiada 98% odbiorców. Dokonanie projekcji średniostatystycznego zużycia energii wstecz,
jakie mogło zostać zużyte przez odbiorcę oszacować jest bardzo
łatwo i tutaj istnieje nawet możliwość wskazania z pewnym przy-
bliżeniem okresu, w którym mógł on rozpocząć proceder poboru
energii poza układem pomiarowo-rozliczeniowym. Dysponując
ilością energii, jaka została pobrana i zarejestrowana przez układ
pomiarowo-rozliczeniowy oraz rozliczona a uzyskaną z projekcji
oszacowanego zużycia wynikającego z posiadanych odbiorników mamy kwotę strat, jakie poniósł dostawca. Obliczone straty
dostawcy często sięgają nawet 25 000 złotych, co znacznie
przewyższa nakładane kary od 2500 do 6000 zł.
Wniosek
Ryczałtowe ustalenia wysokości kar za pobór energii poza
układem pomiarowo-rozliczeniowym jest niesprawiedliwe i nie
powinno być wprowadzane.
Ewelina Zelek1)
Niedozwolone klauzule umowne
w umowach sprzedaży energii elektrycznej!
Unlawful covenants in energy sales contracts
Rynek energii elektrycznej jest całkowicie regulowany przez
ustawę Prawo energetyczne2) . Działalność przedsiębiorców energetycznych jest tym samym uzależniona od warunków panujących
na rynku, procesów konkurencji i potrzeb konsumentów. Prezes
Urzędu Regulacji Energetyki3) (URE) kształtuje zachowania firm
energetycznych w kontaktach z konsumentami, gdyż samo PE
nie zawiera wielu uregulowań. W obecnym stanie prawnym PE nie
nadaje URE większych kompetencji i nie pozwalają one mu interweniować, poza możliwością rozstrzygania sporów powstałych na
tle odmowy zawarcia umowy sprzedaży energii na podstawie art.8
ust. 1 ustawy PE, kiedy to kształtuje w sposób bezpośredni treść
wzajemnych zobowiązań stron. W drobnych sprawach pomocne
mogą okazać się działania organizacji konsumenckich, jak np.
Powiatowy Rzecznik Konsumentów4).
Doktorantka na Wydziale Ekonomii i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, mail: [email protected]
2)
Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne t. jedn. (Dz.U. z 2006 r.
nr 89. poz. 625).
3)
Podstawowe zadania realizowane przez Prezesa URE zawiera art. 23 ust. 2
ustawy Prawo energetyczne.
4)
Art. 34 – 37 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów z dnia 16 lutego 2007.
(Dz. U. 2007 r. Nr 50, poz. 331 ze zm.), a w nieuregulowanym zakresie stosuje
Najistotniejszy przepis ustawy PE dotyczący interesów konsumentów zawarty jest w art. 1 ust. 2, i stanowi o tym, że PE
ma przeciwdziałać negatywnym skutkom naturalnych monopoli
i równoważyć interesy przedsiębiorców energetycznych oraz
odbiorców paliw i energii5).
Swoboda kształtowania umów po stronie przedsiębiorców
energetycznych, poza uregulowaniami ius cogens, a więc
unormowaniami bezwzględnie obowiązującymi, jest w sposób
znaczny ograniczona, gdy stroną umowy jest konsument 6).
Zgodnie bowiem z przepisami KC postanowienia, które nie
zostały uzgodnione indywidualnie7), nie wiążą konsumenta, jeśli
kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi
obyczajami i rażąco naruszający jego interesy. Jeżeli więc umowa,
którą zawarł odbiorca z przedsiębiorcą energetycznym, zawiera
niedozwolone klauzule, to takie postanowienia nie są wiążące dla
1)
strona 250
się przepisy ustawy z dnia 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych
(Dz. U. z 2008 r. Nr 223, poz. 1458).
5)
P. Lentyński, „Uwagi na temat stosowanych w dostawach energii elektrycznej”,
Energetyka 2008, nr 3, s. 216 – 219.
6)
E. Łętowska: Prawo umów konsumenckich. Wydawnictwo C.H. Beck, 2002 r.,
s. 40.
7)
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r., Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93).
www.energetyka.eu
maj 2012