Ewa Kaczmarek

Formotwórcza i unifikująca rola faktury fortepianowej w aspekcie
wykonawczym na podstawie wybranych dzieł György Ligetiego
i Zygmunta Krauze – opis dzieła artystycznego w przewodzie
doktorskim Ewy Kaczmarek-Lewery, Gdańsk 2015
24 marca 2015 roku prof. Zygmunt Krauze otrzymał tytuł doktora honoris causa podczas
uroczystego posiedzenia Senatu Akademii Muzycznej im. Grażyny i Kiejstuta Bacewiczów
w Łodzi w dniu jubileuszu 70-lecia jej istnienia. Miałam ogromną przyjemność brać udział
w tej uroczystości, wykonując Piano Quintet Zygmunta Krauze w składzie: Ewa KaczmarekLewera – fortepian, Hanna Drzewiecka- Borucka – I skrzypce, Anna Ceglińska – II skrzypce,
Róża Wilczak-Płaziuk – altówka, Agnieszka Kołodziej – wiolonczela. Z tym większą radością
odbieram fakt, iż w tym samym roku obroniłam doktorat na Wydziale Instrumentalnym Akademii Muzycznej im. Stanisława Moniuszki w Gdańsku pod kierunkiem prof. dr hab. Beaty
Cywińskiej, którego tytuł formułuje tezę o formotwórczej i unifikującej roli faktury fortepianowej w twórczości György Ligetiego i Zygmunta Krauze w aspekcie wykonawczym omawianych dzieł. W tym miejscu pragnę złożyć podziękowania prof. dr hab. Beacie Cywińskiej
za zaangażowanie, opiekę merytoryczną, cenne uwagi i sugestie niezwykle pomocne podczas
mojej pracy. Szczególne podziękowania kieruję do prof. Zygmunta Krauze za owocne
dyskusje i wywiady, podczas których każdorazowo otrzymywałam cierpliwe oraz wnikliwe
odpowiedzi na wszelkie nurtujące mnie wątpliwości i pytania pojawiające się podczas
prowadzonych badań.
Nie ulega wątpliwości, że twórczość obu kompozytorów stanowi doniosły wkład w dorobek
współczesnej muzyki fortepianowej. Utwory nagrane na płycie CD będącej dziełem artystycznym mojego doktoratu, takie jak: Automne à Varsovie, Arc-en-ciel, Cordes à vide z Études
pour piano (Premiere livre: zeszyt I) czy Trio für Violine, Horn und Klavier György Ligetiego
oraz Tryptyk, Refrain i Piano Quintet Zygmunta Krauze wykorzystują elementy
formotwórcze, których analiza sublimuje wyrafinowaną treść dźwiękową. Faktura fortepianowa minionej epoki wprowadziła bogactwo rozwiązań wpływających na wykonawstwo
i percepcje tychże dzieł.
Jako pianistka stale umieszczająca twórczość kompozytorów XX i XXI wieku
w swych programach koncertowych i konkursowych dostrzegam, że proces przygotowywania utworów każdorazowo wymaga od wykonawcy odpowiedzi na pytania: do czego
się odnieść podczas pracy nad kompozycją? Jaki jest „klucz” do zrozumienia dzieła?
W muzyce tradycyjnej były jasno wytyczone zasady czytania dzieła w obrębie stylistyki,
w której się mieściły. Oddziaływały one na jednoznacznie ukierunkowany proces
jego analizy oraz percepcji. Wiek XX wraz z rozwojem techniki, nauki, przemysłu,
przemianami w świadomości społecznej, a także dwiema wojnami światowymi, wpłynął
w znaczący sposób na wielość nurtów i stylów sztuki, w szeroko pojętym zakresie. W tym
kontekście artysta – każdorazowo biorąc utwór na „warsztat” – musi odnaleźć sens ukryty
w poszczególnych jego elementach, który ma zasadnicze znaczenie dla interpretacji utworu.
211
Wykonawcy i odbiorcy muzyki XX i XXI wieku zadają sobie często pytanie,
jak zrozumieć tę muzykę i co wpływa na jej ostateczną formę oraz odbiór. Różnorodność
stylistyczna XX i XXI wieku nie ułatwia zadania muzykom, którzy niejednokrotnie,
aby dobrze zinterpretować (a nawet odczytać) utwór, potrzebują niejako „przeszkolić” swoje
ugruntowane metody pracy oraz percepcji. Pianista zabierający się do pracy nad dziełami
György Ligetiego czy Zygmunta Krauze postawiony jest przed koniecznością zauważenia
tych składników materiału dźwiękowego, które spełniają funkcję formotwórczą w procesie
ich opanowania oraz interpretacji. Charakterystyczne ich zastosowanie w fakturze
dzieł obu kompozytorów dokonuje się za pomocą swoistego gospodarowania m.in.:
rytmem, metrum, sferą melodyki i współbrzmień, artykulacją, kształtowaniem niezależnych
planów brzmieniowych, wysublimowaną dynamiką, specyficznym wykorzystaniem
rejestrów instrumentu, czasową organizacją utworu oraz zagadnieniem przestrzeni
muzycznej. Badając te elementy, zwracałam szczególną uwagę na złożoną problematykę
wykonawczą omawianych dzieł. Dostrzegam liczne podobieństwa problematyki
wykonawstwa muzyki Ligetiego i Krauze, kompozytorów, których drogi artystyczne
spotkały się zarówno w rodowodzie inspiracji tworzonej muzyki (muzyka Béli Bartóka),
jak i osobistym (obaj kompozytorzy dobrze się znali, spotkali niejednokrotnie podczas
swych podróży muzycznych).
Podczas pracy nad wybranymi utworami miałam możliwość ich dogłębnej analizy
i każdorazowo głównym obszarem mojej fascynacji oraz uwagi była faktura fortepianowa,
która w moim mniemaniu niesie za sobą zasadnicze konsekwencje wykonawcze rzutujące
na ostateczną „aurę” utworów, rozumianą jako wysublimowana materia dźwięków.
Eksplorując fakturę fortepianową György Ligetiego oraz Zygmunta Krauze, dostrzegam
pewne unifikujące ją elementy, które definitywnie formułują ostateczne wykonanie
dzieła. Ciekawym dopełnieniem moich badań jest wywiad przeprowadzony przeze mnie
z prof. Zygmuntem Krauze.
Praca znacząco poszerza literaturę badającą twórczość György Ligetiego oraz Zygmunta Krauze. Podczas nagrania płyty CD doszłam do wniosków, że repertuar obydwu
kompozytorów stawia wysokie wymagania wykonawcze na poziomie technicznego
ich opanowania, jak również rozszyfrowania semantycznych idiomów w niej ukrytych.
W tym aspekcie niniejsza rozprawa naukowa staje się bogatym źródłem eksplikującym ich
znaczenie i rozwiązującym wiele problemów na poziome technicznego opanowania utworów.
Z dysertacją można zapoznać się w bibliotece Akademii Muzycznej im. Stanisława Moniuszki
w Gdańsku oraz bibliotece Akademii Muzycznej im. Grażyny i Kiejstuta Bacewiczów w Łodzi.
Ewa Kaczmarek-Lewera
212