Rozwój pojęcia - Eko

Opracowali:
dr Mariusz Sołtysik
mgr Violetta Sołtysik
Konspekt 5 - „Konsumpcja zrównoważona”
Scenariusz do wykorzystania na lekcji geografii, biologii, przyrody, godzin wychowawczych oraz w
trakcie realizacji ścieżek międzyprzedmiotowych.
Cele
•
przekazanie informacji na temat rozwoju zrównoważonego i konsumpcji zrównoważonej
•
zapoznanie z przykładami zachowań zgodnych z zasadami konsumpcji zrównoważonej
•
kształtowanie proekologicznych wzorów konsumpcji
Cele w kształcenia kategoriach operacyjnych
Cel poznawczy
•
Poziom zapamiętania: uczeń wymienia najważniejsze zasady rozwoju zrównoważonego.
•
Poziom zrozumienia: uczeń wyjaśnia znaczenie przestrzegania zasady konsumpcji
zrównoważonej w codziennym życiu.
•
Poziom stosowania w sytuacjach typowych: uczeń wskazuje znaczenie segregacji odpadów
dla środowiska naturalnego, sposoby oszczędzania energii i wody w życiu codziennym.
Cel praktyczny:
Poziom umiejętności: uczeń wskazuje sposoby praktycznej realizacji zasad rozwoju zrównoważonej w
życiu codziennym.
Cel motywacyjny:
Poziom uczestnictwa w działaniu: uczeń staje się świadomym konsumentem i czuje się bardziej
odpowiedzialny za swoje zachowania proekologiczne
Metody i formy pracy
•
Praca w grupach, prezentacja, interpretacja, elementy wykładu
Materiały potrzebne do realizacji lekcji
•
Tablica, ewentualnie flipchart lub duże arkusze papieru, tablice z definicjami i zasadami
zrównoważonego rozwoju
Przebieg zajęć:
1. Uczniowie zapoznają się z definicjami i zasadami rozwoju zrównoważonego i uświadamiają
sobie, że środowisko, gospodarka i człowiek są integralnymi częściami i wpływają na siebie
wzajemnie.
2. Nauczyciel podaje definicję konsumpcji zrównoważonej i uczniowie wspólnie zastawiają się,
co znaczy postawa egocentryczna i ekocentryczna w codziennych zachowaniach – np.
codzienne zużywanie wody i energii elektrycznej, kupowanie towarów. Nauczyciel bądź
uczeń zapisuje podane przykłady w podwójnej tabeli (Postawa EGO- i Postawa EKO-).
3. Następnie nauczyciel dzieli uczniów na grupy i każda z grup zastanawia się i podaje
konkretne przykłady codziennych zachowań proekologicznych, które mogą odciążyć
środowisko – np. jak można oszczędzać wodę, jak zużywać mniej energii w domu, czy
segregacja odpadów to dobry pomysł i dlaczego, gdzie i jak często robią zakupy i czy to ma
znaczenie.
4. Następnie grupy prezentują swoje wyniki. Nauczyciel pomaga przeanalizować otrzymane
przykłady zachowań w wymiarze gospodarczym, społecznym i ekologicznym.
5. Zadanie domowe: Jak JA mogę pomóc środowisku?
Materiał dla nauczyciela
Konsumujemy teraz więcej niż niegdyś. Jesteśmy coraz bogatsi. Bez wielu rzeczy nie jesteśmy teraz w
stanie wyobrazić sobie życia. Posiadamy samochody, komputery, telefony komórkowe, wiele rzeczy,
bez których świetnie obywaliśmy się jeszcze 20-30 lat temu. Jemy teraz więcej mięsa, jeździmy coraz
dalej. Komfort naszego życia szybko rośnie.
Jednocześnie ponad miliard ludzi na świecie nie ma dostępu do czystej wody. Klęski żywiołowe
ciągle istnieją i pochłaniają coraz więcej ofiar. Istnieją choroby, których wciąż nie umiemy leczyć, a
które codziennie zabijają wielu ludzi.
Ruch konsumencki w Polsce jest wciąż w fazie rozwoju, podczas gdy w wielu innych krajach
odgrywa on bardzo ważną rolę w kształtowaniu trendów społeczno-gospodarczych. Wiele światowych
koncernów wolałoby zapomnieć o organizacjach takich jak Clean Clothes Compaign, GREENPEACE
czy WWF (World Wide Fund for Nature). To pod wpływem działań tego typu organizacji z sukcesem
rozwijają się na świecie takie inicjatywy, jak etyczne fundusze inwestycyjne czy też idea społecznej
odpowiedzialności biznesu.
Problem nadmiernej, niezrównoważonej konsumpcji w Polsce dotyka nas powoli coraz bardziej.
Istnieją już pewne symptomy, jak choćby wzrost ilości odpadów, czy problemy transportowe dużych
miast, które świadczą o tym, że konsumpcjonizm może być groźny społecznie. Na szczęście, nie ulega
też wątpliwości, że w państwach Unii Europejskiej, a w tym i w Polsce, jest coraz wyższy poziom
świadomości ekologicznej społeczeństwa, w tym świadomości związanej z zagrożeniami
wynikającymi z nadmiernej konsumpcji. Wciąż jednak jest tu wiele do zrobienia.
2
Rozwój zrównoważony
Pojęcie zrównoważonego rozwoju pochodzi pierwotnie z leśnictwa, a utworzone zostało przez Hansa
Carla von Carlowitza. Oznaczało ono sposób gospodarowania lasem, polegający na tym, że wycina się
tylko tyle drzew, ile może w to miejsce urosnąć, tak by las nigdy nie został zlikwidowany, by mógł się
zawsze odbudować. Określenie sustainable czyli zrównoważony zostało w latach osiemdziesiątych
ubiegłego wieku wprowadzone do debaty politycznej. Obecnie definicja zrównoważonego rozwoju
nie ogranicza się wyłącznie do sfery leśnictwa.
Zrównoważony
najważniejszych
rozwój
stanowi
dokumentów
ważny
element
systemu
prawa
prawnomiędzynarodowych,
międzynarodowego.
ujmujących
Do
problematykę
zrównoważonego rozwoju, należą: Agenda 21, Konwencja o Dostępie do Informacji, Udziale
Społeczeństwa w Podejmowaniu Decyzji oraz Dostępie do Sprawiedliwości w Sprawach Dotyczących
Środowiska.
Według raportu Gro Harlem Brundtland, kluczowe są tu dwa pojęcia: koncepcja podstawowych
potrzeb oraz idea ograniczonych możliwości, a zwłaszcza wytrzymałości światowego systemu
ekologicznego. Według tego raportu na obecnym poziomie cywilizacyjnym możliwy jest rozwój
zrównoważony, to znaczy taki rozwój, w którym potrzeby obecnego pokolenia mogą być zaspokojone
bez umniejszania szans przyszłych pokoleń na ich zaspokojenie. Definicja wg komisji Brundtland
brzmi następująco: Zrównoważony rozwój to rozwój, który zaspokaja potrzeby obecne, nie zagrażając
możliwościom zaspokojenia potrzeb przyszłych pokoleń. Definicja ta opiera się na dwóch
podstawowych pojęciach – pojęciu potrzeb oraz ograniczeń. Jeśli chodzi o potrzeby, to chodzi tu w
szczególności o zaspokojenie podstawowych potrzeb osób najbiedniejszych, którym należy nadać
najwyższy priorytet. Co do ograniczeń, to mowa tu o ograniczeniach narzuconych zdolności
środowiska do zaspokojenia potrzeb obecnych i przyszłych pokoleń przez stan techniki i organizacji
społecznej. Zgodnie z tą opinią, w celu zapewnienia dalszej egzystencji życia na Ziemi i możliwości
zaspokajania podstawowych potrzeb wszystkich ludzi i przyszłych generacji, należy zadbać o
zrównoważony rozwój wszelkich dziedzin życia i ludzkiej działalności.
Definicja rozwoju zrównoważonego zawarta w normach i dokumentach Narodów Zjednoczonych:
"Zrównoważony rozwój Ziemi to rozwój, który zaspokaja podstawowe potrzeby wszystkich ludzi oraz
zachowuje, chroni i przywraca zdrowie i integralność ekosystemu Ziemi, bez zagrożenia możliwości
zaspokojenia potrzeb przyszłych pokoleń i bez przekraczania długookresowych granic pojemności
ekosystemu Ziemi”. Zrównoważony rozwój oznacza, że wzrost gospodarczy prowadzi do zwiększania
spójności społecznej (w tym m.in. zmniejszania rozwarstwienia społecznego, wyrównywania szans,
przeciwdziałania marginalizacji i dyskryminacji) oraz podnoszenia jakości środowiska naturalnego,
m.in. poprzez ograniczanie szkodliwego wpływu produkcji i konsumpcji na stan środowiska i ochronę
zasobów przyrodniczych.
W Polsce zasada zrównoważonego rozwoju zyskała rangę konstytucyjną – została zapisana w art. 5
3
konstytucji RP a definicja zrównoważonego rozwoju znalazła się w ustawie Prawo Ochrony
Środowiska. Rozwój zrównoważony to "taki rozwój społeczno-gospodarczy, w którym następuje
proces integrowania działań politycznych, gospodarczych i społecznych, z zachowaniem równowagi
przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych, w celu zagwarantowania
możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb poszczególnych społeczności lub obywateli zarówno
współczesnego pokolenia, jak i przyszłych pokoleń."
W języku potocznym pojęcie to zyskuje w zależności od kontekstu nieco inne znaczenia: często
używane jest jako synonim zachowań "proekologicznych", zaś w środowiskach biznesowych jest
utożsamiane z sukcesem i innowacyjnością.
Zasady rozwoju zrównoważonego:
Najszerszą definicję zrównoważonego rozwoju stanowi 27 Zasad Zrównoważonego Rozwoju,
zamieszczonych w dokumencie podpisanym przez ministrów większości krajów, nazwanym
podczas Szczytu Ziemi w Rio de Janeiro w sprawie środowiska i rozwoju - "Deklaracją z Rio”.
Konferencja Narodów Zjednoczonych ”Środowisko i Rozwój” odbyła się w dniach od 3 do 14
czerwca 1992r. Zasady przyjęte w Karcie Ziemi uwzględniają cztery łady: ład środowiskowy,
gospodarczy, społeczny i instytucjonalno- polityczny. Sformułowane zasady mają charakter
zaleceń, których realizacja przyczyni się do wprowadzenia koncepcji rozwoju zrównoważonego
w życie. Do ładu środowiskowego odnosi się aż 18 spośród 27 zasad Karty. Do ładu
gospodarczego odnosi się pośrednio i bezpośrednio 11 zasad. Do ładu społecznego odnosi się
bezpośrednio 11 zasad.
Zasada 1. Istoty ludzkie są w centrum zainteresowania w procesie zrównoważonego rozwoju. Mają
prawo do zdrowego i twórczego życia w harmonii z przyrodą.
Zasada 2. Państwa,
w zgodzie z
Kartą
Narodów Zjednoczonych i zasadami
prawa
międzynarodowego, mają suwerenne prawo do korzystania ze swych zasobów naturalnych stosownie
do ich własnej polityki dotyczącej środowiska i rozwoju oraz są odpowiedzialne za zapewnienie, że
działalność prowadzona w ramach ich prawa lub kontroli, nie spowoduje zniszczeń środowiska
naturalnego innych państw lub obszarów znajdujących się poza granicami narodowych regulowań
prawnych.
Zasada 3. Prawo do rozwoju musi być wypełnione tak, ażeby sprawiedliwie połączyć rozwojowe i
środowiskowe potrzeby obecnych i przyszłych generacji.
Zasada 4. Aby osiągnąć zrównoważony rozwój, ochrona środowiska powinna stanowić nierozłączną
część procesu rozwoju i nie może być rozpatrywana oddzielnie od niego.
Zasada 5. Wszystkie państwa i wszyscy ludzie powinni współpracować w zasadniczym zadaniu
wykorzenienia ubóstwa, jako niezbędnego wymogu zrównoważonego rozwoju, aby zmniejszyć
różnice w poziomie życia i dążyć do zaspokojenia potrzeb większości ludzi na świecie.
Zasada 6. Wyjątkowa sytuacja i potrzeby krajów rozwijających się, szczególnie tych najmniej
4
rozwiniętych oraz najbardziej podatnych na zagrożenia środowiskowe, powinny otrzymać specjalne
przywileje. Międzynarodowe działania w dziedzinie ochrony środowiska i rozwoju powinny także
brać pod uwagę interesy i potrzeby wszystkich krajów.
Zasada 7. Państwa powinny współpracować w duchu ogólnoświatowego partnerstwa w celu
zachowania, ochrony i przywracania zdrowia i integralności ekosystemu Ziemi. Ze względu na różny
wkład w zniszczenie środowiska naturalnego na Ziemi państwa ponoszą wspólną, lecz zróżnicowaną
odpowiedzialność. Kraje rozwinięte potwierdzają swoją odpowiedzialność, którą ponoszą w
międzynarodowym dążeniu do osiągnięcia zrównoważonego rozwoju, o czym świadczy nacisk, jakie
ich społeczeństwa przykładają do stanu środowiska na Ziemi, technologii i środków finansowych,
którymi dysponują.
Zasada 8. Aby osiągnąć zrównoważony rozwój i wyższą jakość życia dla wszystkich ludzi, państwa
powinny zredukować bądź wyeliminować nie zrównoważone systemy produkcji lub konsumpcji oraz
promować odpowiednią politykę demograficzną.
Zasada 9. Państwa powinny współpracować w celu wzmocnienia wewnętrznych możliwości
budowania zrównoważonego rozwoju przez wymianę naukowej i technologicznej wiedzy oraz
poprzez usprawnienie procesu rozwoju, przystosowania, rozpowszechniania i transferu technologii,
włączając w to nowe technologie i innowacje.
Zasada 10. Zagadnienia środowiskowe są najlepiej rozwiązywane, na odpowiednim poziomie, z
udziałem wszystkich zainteresowanych obywateli. Na poziomie narodowym każda jednostka powinna
mieć zapewniony odpowiedni dostęp do informacji dotyczącej środowiska, w której posiadaniu jest
władza publiczna. Obejmuje to informacje dotyczące substancji niebezpiecznych i działalności w
obrębie społeczności, jak również możliwość udziału w procesie podejmowania decyzji. Państwa
powinny ułatwić, jak również podnieść świadomość i udział społeczeństwa przez stworzenie
szerokiego dostępu do informacji. Powinien zostać zapewniony efektywny i rzeczywisty dostęp do
prawnych i administracyjnych środków, włączając w to środki kompensujące i zaradcze.
Zasada 11. Państwa powinny wprowadzić efektywne prawo środowiskowe. Standardy środowiskowe,
cele i priorytety zarządzania powinny odzwierciedlać środowiskowe i rozwojowe cele, dla których są
stosowane. Standardy przyjęte przez niektóre kraje mogą być nieodpowiednie, powodując powstanie
niesprawiedliwych, ekonomicznych i społecznych kosztów w innych krajach, a w szczególności w
krajach rozwijających się.
Zasada 12. Państwa powinny współpracować w celu promowania wspierającego i otwartego
międzynarodowego systemu ekonomicznego, co mogłoby prowadzić do wzrostu gospodarczego i
osiągnięcia zrównoważonego rozwoju we wszystkich krajach, a także w celu lepszego rozwiązywania
problemów degradacji środowiska. Działania polityki handlowej dla celów środowiskowych nie
powinny stanowić środków samowolnej i bezprawnej dyskryminacji bądź ukrytych ograniczeń w
międzynarodowym handlu. Należy uniknąć jednostronnych działań zajmujących się wyzwaniami
środowiskowymi, jeżeli są one poza zasięgiem działania systemu prawnego kraju importującego.
5
Środowiskowe działania zajmujące się trans granicznymi i globalnymi problemami środowiska
powinny opierać się na zasadzie międzynarodowego konsensusu.
Zasada 13. Państwa powinny rozwijać narodowe prawo, mając na uwadze odpowiedzialność i
odszkodowania dla ofiar zanieczyszczeń bądź innego rodzaju zanieczyszczeń środowiska. Państwa
powinny także prowadzić współpracę w szybszy i bardziej zdeterminowany sposób, tak aby
wypracować międzynarodowe prawo uwzględniające odpowiedzialność i odszkodowania za
niekorzystne efekty zniszczeń środowiskowych, spowodowane działalnością w obrębie ich systemu
prawnego, bądź kontrolę na obszarach nie objętych przez jurysdykcję.
Zasada 14. Państwa powinny efektywnie współdziałać w sprzeciwianiu się i zapobieganiu
przemieszczaniu i transferowi do innych państw działalności bądź substancji powodujących poważne
zniszczenie dla środowiska lub szkodliwych dla zdrowia ludzkiego.
Zasada 15. Wszystkie państwa powinny szeroko zastosować zapobiegawcze podejście w celu
ochrony środowiska, mając na uwadze ich własne możliwości. Tam gdzie występują zagrożenia
poważnymi lub nieodwracalnymi zmianami, brak całkowitej naukowej pewności nie może być
powodem opóźniania efektywnych działań, których realizacja prowadziłaby do degradacji środowiska.
Zasada 16. Narodowe władze muszą dołożyć wszelkich starań, aby promować wewnątrzpaństwowe
pokrycie kosztów naprawy środowiska oraz użycie instrumentów ekonomicznych, biorąc pod uwagę
podejście, że zanieczyszczający, generalnie, powinien ponosić wszelkie koszty zanieczyszczeń, mając
na uwadze interes publiczny oraz niezakłócony międzynarodowy handel i proces inwestowania.
Zasada 17. Ocena oddziaływania na środowisko, jako narodowy instrument, musi zostać zastosowana
dla zamierzonych działań, co do których można się spodziewać, że będą miały znacząco niekorzystny
wpływ na środowisko i są przedmiotem podjęcia decyzji przez kompetentne narodowe władze.
Zasada 18. Państwa powinny natychmiast powiadomić inne kraje o jakiejkolwiek katastrofie lub
innych niebezpieczeństwach, co do których można się spodziewać, że mogą spowodować nagłe i
szkodliwe efekty dla środowiska w tych państwach. Międzynarodowa wspólnota powinna skierować
wszelkie wysiłki, aby pomóc państwu dotkniętemu nieszczęściem.
Zasada 19. Państwa powinny zapewnić wczesne i aktualne powiadomienie i odpowiednią informację
potencjalnie zagrożonym państwom, na temat wydarzeń, które mogą mieć znacząco niekorzystne trans
graniczne efekty, powinny one konsultować się, z tymi państwami we wczesnej fazie i dobrej wierze.
Zasada 20. Kobiety odgrywają żywotną rolę w zarządzaniu środowiskiem i rozwoju. Stąd też ich
pełny udział jest ważnym aspektem dla osiągnięcia zrównoważonego rozwoju.
Zasada 21. Twórczość, ideały i odwaga młodych świata powinny zostać zmobilizowane w celu
rozwijania światowego partnerstwa, które pomoże osiągnąć zrównoważony rozwój i zapewnić lepszą
przyszłość dla wszystkich.
Zasada 22. Ludność tubylcza i ich wspólnoty, a także inne wspólnoty lokalne odgrywają znaczną rolę
w zarządzaniu środowiskiem i rozwoju, ze względu na ich wiedzę i tradycję . Państwa powinny
rozpoznać i właściwie podtrzymywać ich tożsamość , kulturę , i zainteresowania oraz umożliwić im
6
efektywny udział w osiąganiu zrównoważonego rozwoju.
Zasada 23. Chronione powinno być środowisko i zasoby naturalne należące do ludzi uciskanych,
znajdujących się pod jakąkolwiek dominacją bądź okupacją.
Zasada 24. Działania wojenne nieodłącznie związane są z niszczeniem zrównoważonego rozwoju.
Dlatego te ż państwa powinny respektować międzynarodowe prawo, które zapewnia ochronę
środowiska w czasie zbrojnego konfliktu, oraz powinny współpracować przy jego dalszym rozwoju,
tam gdzie to jest konieczne.
Zasada 25. Pokój, rozwój i ochrona środowiska są współzależne i niepodzielne.
Zasada 26. Państwa powinny rozwiązywać wszystkie swoje spory środowiskowe na drodze
pokojowej i przy użyciu odpowiednich środków zgodnych z Kartą Narodów Zjednoczonych.
Zasada 27. Państwa i ludzie powinni współpracować w dobrej wierze w duchu partnerstwa przy
wypełnianiu zasad zawartych w tej Deklaracji i w dalszym rozwoju prawa międzynarodowego w
procesie osiągania zrównoważonego rozwoju.
Konsumpcja zrównoważona
Przez lata wypracowano liczne definicje tego pojęcia. Jedna z definicji (przyjęta przez UNESCO):
Zrównoważona konsumpcja łączy szereg praktyk społecznych, gospodarczych i politycznych na
poziomie jednostek, gospodarstw domowych, wspólnot, środowisk biznesowych i rządów, które
zmierzają do:
•
redukcji bezpośrednich skutków ekologicznych procesów produkcji, użytkowania i utylizacji
dóbr i usług;
•
zapewnienia wszystkim możliwości spełnienia podstawowych potrzeb konsumpcyjnych
związanych z kluczowymi dobrami i usługami, takimi jak: żywność, woda, ochrona zdrowia,
edukacja i schronienie;
•
zwiększania szans na zrównoważony rozwój w krajach Południa;
•
rozwoju konsumpcji dóbr i usług, które mają pozytywny wpływ na zdrowie i pomyślność kobiet
i dzieci;
•
rozwoju i stosowania urządzeń pozwalających na oszczędność energii i wody;
•
rozwoju transportu publicznego i transportu pro-ekologicznego;
•
rozwoju ekologicznych dóbr i usług dostosowanych do globalnych wymagań ochrony
środowiska;
•
promowanie stylów życia kładących większy nacisk na spójność społeczną, tradycje lokalne i
wartości niematerialne.
Wyróżniono pięć kluczowych zagadnień określających koncepcję zrównoważonej konsumpcji:
1) zaspokajanie podstawowych ludzkich potrzeb (a nie pragnień związanych z zaspokajaniem
zachcianek),
2) przedkładanie jakości życia nad warunki materialne,
7
3) minimalizacja zużycia zasobów naturalnych, produkcji odpadów i zanieczyszczeń,
4) uwzględnianie cyklu życia produktów (ich wpływu na środowisko w procesach produkcji i
likwidacji) przy podejmowaniu decyzji konsumenckich,
5) podejmowanie wszelkich działań z myślą o przyszłych pokoleniach.
Istotnym warunkiem praktycznej realizacji koncepcji zrównoważonej konsumpcji jest reorientacja
zachowań konsumenckich, zachęcanie konsumentów do zmiany jakości życia - zmiany postawy
egocentrycznej na ekocentryczną i dokonywania wyborów uwzględniających potrzeby innych ludzi
oraz ochronę środowiska naturalnego.
Egocentryzm- konsumenci realizują swoje potrzeby bez zwracania uwagi na konsekwencje swoich
wyborów.
Ekocentryzm - konsumenci wykazują troskę o siebie, swoją rodzinę, innych ludzi i środowisko.
Podstawą praktycznego wdrożenia zasad zrównoważonej konsumpcji jest edukacja. Nauczając o
zrównoważonej konsumpcji, należy też brać pod uwagę fakt, iż stanowi ona element szerszej dyskusji
dotyczącej jakości życia wszystkich mieszkańców Ziemi. Jakość życia zależy od wielu czynników
materialnych, takich jak dostępność i użytkowanie zasobów na poziomie globalnym, regionalnym i
gospodarstw domowych, lecz także od czynników niematerialnych – takich jak indywidualne
wartości, normy społeczne i wybory etyczne.
Zrównoważona konsumpcja realizowana w praktyce, na szczeblu lokalnym obejmuje:
•
w wymiarze gospodarczym: uzasadniony zysk finansowy, uczciwe zarobki i praca w
bezpiecznych warunkach;
•
w wymiarze społecznym: uczestnictwo w publicznym podejmowaniu decyzji, praca na rzecz
społeczności lokalnej oraz równe traktowanie kobiet i mniejszości;
•
w wymiarze ekologicznym: możliwość wpływu na czystość powietrza, wody i ziemi, na
ochronę roślin i zwierząt oraz na zdrowie lokalnej społeczności .
Ale jak te zagadnienia odnoszą się do tego, co robimy w naszym codziennym życiu i w naszych
domach? Praktyczna realizacja zasad zrównoważonej konsumpcji może odbywać się na poziomie
gospodarstw domowych, szkół i społeczności lokalnych i przedsiębiorstw. Obszarami takich działań
na rzecz zrównoważonej konsumpcji mogą być: racjonalne i oszczędne zużywanie wody w życiu
codziennym, oszczędzanie energii związanej z ogrzewaniem domu, właściwym wykorzystaniem
grzejników, temperaturą pomieszczeń, energooszczędną instalacją centralnego ogrzewania, izolacją
termiczną domu, energooszczędne szyby okienne, uszczelnione okna i drzwi, wybór energii ze źródeł
odnawialnych, budowa ekologicznych domów itp. Może to być także: systematyczne segregowanie
odpadów, unikanie nadmiaru opakowań, wybór towarów w opakowaniach mniej szkodliwych dla
środowiska, przydatnych do recyklingu, a także unikanie kupowania artykułów, zawierających
substancje toksyczne, a po wykorzystaniu stanowiących niebezpieczne odpady, świadoma konsumpcja
to też dokonywanie świadomych zakupów produktów żywnościowych jak i przemysłowych.
Na przykład, gdy zastanawiamy się nad zainstalowaniem w domu paneli słonecznych jako
8
energooszczędnej technologii (to wymiar ekologiczny), możemy także rozważyć, czy kupić model
wyprodukowany w kraju, czy też importowany (ma to wymiar gospodarczy), oraz jak wpłynie to na
przyzwyczajenia związane z kąpielą członków rodziny (wymiar społeczny). Także, gdy np.
rozważamy kwestię zakupu organicznych owoców i warzyw, aby chronić naturę i zdrowie swojej
rodziny (wymiar ekologiczny i społeczny), możemy również zastanowić się nad tym, kto jest
producentem, czy transport jest związany z dużymi kosztami (wymiar ekologiczny i gospodarczy),
oraz czy istnieje możliwość zakupu wprost ze źródła, od miejscowego rolnika (wymiar ekonomiczny i
społeczny). Wszystko jest ze sobą powiązane.
Dziesięć przykazań zrównoważonej konsumpcji wg International Institute for Environment and
Development (Międzynarodowego Instytutu Środowiska i Rozwoju)
Zrównoważoną konsumpcję określamy jako strategię kształtowania popytu zmierzającą do
wykorzystania zasobów środowiska i usług gospodarczych w celu zaspokojenia potrzeb i podniesienia
jakości życia wszystkich, przy jednoczesnym odtworzeniu kapitału przyrodniczego dla przyszłych
pokoleń. Strategia składa się z następujących kluczowych elementów:
1. Zmiany strukturalne: Jest to strategia długofalowych zmian strukturalnych, polegających na
przejściu od gospodarki i stylu życia związanych z przemysłem do zrównoważonych, czyli idąca dalej
niż przyrostowa poprawa efektywności.
2. Sprawiedliwa konsumpcja: W strategii podkreśla się znaczenie sprawiedliwej konsumpcji, a nie
tylko „ekologizacji zamożności”.
3. Nacisk na usługi: Strategia skupia się na relacjach między zasobami środowiska a usługami, jakich
wymaga spełnienie wszystkich potrzeb i podniesienie jakości życia (m.in. pod względem sposobu
odżywiania, mieszkania, mobilności, czasu wolnego).
4. Zmiana możliwości rynkowych dla przedsiębiorców: Strategia wymaga od przedsiębiorców
wprowadzania na rynek nowej generacji zrównoważonych dóbr i usług i rozszerzenia ich
odpowiedzialności, tak aby objęła oddziaływania powodowane przez cały okres życia dóbr i usług.
5. Działania po stronie popytu: Strategia stosuje działania po stronie popytu w celu zapewnienia
korzyści społecznych, gospodarczych i ekologicznych w całym łańcuchu produktowym.
6. Wzorce i czynniki sprawcze: Strategia zajmuje się wzorcami i czynnikami sprawczymi, takimi jak
dochody, czynniki demograficzne, technologia, kultura i wartości, sposoby użytkowania ziemi i
polityka społeczna oraz zachowaniami konsumentów.
7. Priorytet dla Północy: Punktem wyjścia jest potrójny imperatyw zmiany wzorców konsumpcji na
Północy, wynikający z 1) wysokich bezpośrednich kosztów ekologicznych konsumpcji na Północy, 2)
znaczenia jej konsumpcji dla handlu z innymi regionami oraz przepływu do nich kapitału
inwestycyjnego i technologii, a także 3) znaczenia zmiany stylu życia na Północy jako przykładu dla
ekologizacji Południa.
8. Wspólna troska, odmienne reakcje: W coraz większym stopniu zrównoważona konsumpcja stanowi
przedmiot troski w różnych krajach, bogatych i biednych. Natomiast mają one odmienne priorytety,
9
więc działania muszą być osadzone w różnorodnych warunkach kulturowych.
9. Konsumpcja indywidualna a zbiorowa: Strategia uznaje indywidualny i zbiorowy wymiar
konsumpcji — w supermarkecie i w bibliotece.
10. Oparcie na wartościach: Strategia opiera się na wartościach etycznych i dąży do pobudzenia
większej odpowiedzialności za wybór w zakresie konsumpcji.
Program działań ONZ jako cele do osiągnięcia zrównoważonej konsumpcji (wg Raportu w
sprawie rozwoju ludzkości, 1998):
1.Zapewnienie wszystkim możliwości spełnienia minimalnych potrzeb konsumpcyjnych.
2.Rozwijanie eko-efektywnych dóbr i usług.
3.Wyeliminowanie „przewrotnych” subsydiów i zmiana systemu bodźców.
4.Wzmocnienie działań społeczeństwa w ochronie konsumenta.
5.Wzmocnienie międzynarodowych mechanizmów zmierzających do ograniczenia globalnych
skutków konsumpcji.
6.Tworzenie silnych sojuszy między ruchami konsumenckimi, ruchami walczącymi z ubóstwem
i ruchami ekologicznymi.
7.Przyczynianie się do synergii między działaniami społeczeństwa obywatelskiego, sektora
prywatnego i władz.
Bibliografia:
1.
Our Common Future, Raport Brundtland –http://www.un.org/documents/ga/res/42/ares42-
187.htm
2.
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska: Dz. U. z 2001 r. Nr 62, poz. 627
3. Raport w sprawie rozwoju ludzkości (Human Development Report), 1998
4.
Tadeusz Borys, Wskaźniki ekologicznego rozwoju, Warszawa – Białystok, 2005
5.
Berdo Jan, 2006 Zrównoważony rozwój: w stronę życia w harmonii z przyrodą.
6.
Kozłowski Stefan, W drodze do ekorozwoju, Warszawa 1997 PWN,
7.
Kozłowski Stefan, Ekorozwój – wyzwanie XXI wieku, Warszawa 2000 PWN, Warszawa 2002
PWN (dodruk),
8.
Kozłowski Stefan, Przyszłość ekorozwoju, Lublin 2005 KUL; Lublin 2007 KUL (wyd. II
rozszerzone)
9.
Zbigniew Bukowski, Zrównoważony rozwój w systemie prawa, Toruń, 2009
10.
Edukacja dla zrównoważonego rozwoju http://www.dolceta.eu
11.
Maciej Kozakiewicz – materiały na http://www.opoka.org.pl
12.
http://www.ekologia.pl/
13. Materiały Instytutu na rzecz Ekorozwoju
10