STATYSTYKA MIĘDZYNARODOWA Stulatkowie w Polsce i na świecie

STATYSTYKA MIĘDZYNARODOWA Stulatkowie w Polsce i na świecie

SU M M A R Y
The elaboration covers post-m igration prognoses o f population in the period
1995 — 2 0 1 0 preparecl in 19 9 7 by sex a nd age fo r the follow ing cities: Bytom, Chort#
Gliwice, Katow ice a n d Zabrze. H ypothetical and foreseen numbers ofbirths ofboysi
girls were the basis o f the prognoses. The prognoses was elaborated in four ver>'
assum ing fo u r various vectors o f hypothetical numbers o f births in the processofl
diction. R eceived results o f prognosis show that the effect o ffa llin g down tendencją
births o f 9 0 ’s w ill influence on a num ber o f the youngest children and a numberof c
dren attending the prim ary school. A large increase o fth e population in the working ag
is p la n n e d a nd grow ing old population will be simultaneously proceeded. A large i
crease o f post-w orking age population till 2010 will cause the growth o f economic Oe\
cum brances fo r the w orking age population.
PE3KDME
PajpaóomKa
npozno3 Hacenemm Ha 1995—20I0&, I
EumoM, X ow ye, Kamoeui\e u 3a6xe l ■
c o d e p o tc u m n o cjieM u zp a iiu o H H b iu
co c m a e n e H H b iu
e 19 9 7
z.
dnu
zopodoe:
npozno3a 6biJia zunomemmea
uucjieHHOcmb p o o w d e n u ii McutbHUKoe u deeoneK e 1995 — 2010 zz. TIp0ZH03
p a 3 p a 6 o m a H e 4 eep cm x c n p iL u e n e iiu e .u n e m b ip e x pa3H bix eeK m o p o e zunomemwe,
H u c jie n n o c m u
HoeopoDKdeHuu. n o j i y n e n u b ie p e 3 y n b m a m u nomsmaiom, <m
m e n d e n ą u fi
k cnuMceHwo H u c jie n u o c m u n o eo p o o icd eH u u e 90 zodax 6)t
603deu cm eoeam b
na
n u c jie u n o c m b ManeHbKux d e m e it u demeii, noceufau
p a c n p e d e n e i iu u n o n o n y u e o 3 p a c m y . O c h o b o u o m o z o
u a n a jib H b ie
iu k o jiu .
npom eodcm eeH H O M
IJpou3oudem
a osp acm e,
ó o n b u io u
6ydem
n pu pocm
naceieHM
y c iu n ie a m b o i cm apenue
nacenem
nocjienpou3eodcmeenH0M eojpa
noejim em Ha p o c m o k o u o m u h e c K o z o oupeMeiienm u a c e jie iim e npoiaeodcmeemt
E o jib iu o u
pocm
HucneHHOcmu
m a io tc e
n p m e .w
ita c e jte iiu n
e
eo3pacme.
STATYSTYKA MIĘDZYNARODOWA
Piotr SZUKALSKI
Stulatkowie w Polsce i na świecie
O soby w w ieku 100 i w ięcej lat zaw sze stanowiły szczególny obiekt zainten
wania. A rtykuł om aw ia dem ograficzne uwarunkowania występującego w <
nich dekadach i przew idyw anego w pierw szej połowie X XI w. rozrostu popula
tychże osób, a także przedstaw ia dostępne informacje o wielkości i strukturze Ę
że zbiorowości.
Wprowadzenie
W całej historii ludzkości w idoczne było zainteresow anie, czy w ręcz urzeczenie, je d ­
nostkam i osiągającym i bardzo zaaw ansow any w iek. Łatw ość posługiw ania się „krągły­
m i” liczbam i oraz ich sw oista m agia spraw iły, iż szczególna rola przypadła jednostkom
przekraczającym próg stu lat. R ów nież obecnie, w raz z postępującym rozrostem popula­
cji osób sędziw ych [Szukalski, 2000], w idoczne je st zainteresow anie jednostkam i naj­
starszym i, choć inne są tego przyczyny — głów nie obaw y, czy pow szechna długow iecz­
ność nie pociągnie za sobą kosztów niem ożliw ych do udźw ignięcia przez w spółczesne
społeczeństw a i gospodarki.
C Z Y STU LA TKO WIE W YSTĘP O W ALI ZA WSZE?
R ozw ażania dotyczące stulatków w perspektyw ie historycznej o p ierają się na czterech
— często w ystępujących jed y n ie im plicite — założeniach:
1) m aksym alny, osiągany przez ludzi w iek je st niezm ienny i niezależny od realiów histo­
rycznych;
2) długow ieczność je st zdeterm inow ana genetycznie;
3) stulatkow ie istnieli zawsze;
4) stulatkow ie są osobam i jakościow o odm iennym i od pozostałych.
W opinii B. Jeune’a [1995] każde z tych założeń je st w ątpliw ej natury, zaś pierw si
stulatkow ie pojaw ić się m ogli nie w cześniej niż w roku 1800. Te przypuszczenia w yni­
k ają z tego, iż liczba żyjących w danym czasie stulatków uzależniona je s t od dwóch
czynników : praw dopodobieństw a przeżycia przez now orodka przynajm niej stu lat oraz
w ielkości danej (danych) generacji (im w ięcej dzieci się rodzi, tym — przy stałych w a­
runkach um ieralności — w ięcej osób dożyw a do każdego w ieku). W edług Je u n e’a od­
pow iednie w arunki dem ograficzne, urealniające pojaw ienie się pierw szych osób w w ie­
ku 100 i więcej ukończonych lat, pojaw iły się po raz pierw szy na przełom ie w ieków
X V III i XIX.
Praw dopodobieństw o dożycia do w ieku stu lat ściśle zw iązane je s t z panującym i w
danej populacji w arunkam i um ieralności. O bliczenia opierające się na znanych tablicach
D em eny’ego i C oale’a są niezw ykle sugestyw ne [Vaupel, Jeune, 1995, s. 113]. Jeśli np.
trw anie życia now orodka płci żeńskiej w ynosi jedynie 20 lat, je d e n now orodek na 20
m ilionów dożyw a do stu lat. Przy w zroście e0 do 30 i 40 lat, relacja ta zm niejsza się do
jednej osoby na — odpow iednio — 700 tys. i 80 tys. W krajach, gdzie trw anie życia
now orodka płci żeńskiej rów ne je st 80 lat, dwie osoby z każdej setki o siągną ten wiek.
W arto zw rócić uw agę na fakt, iż e0 w zrasta czterokrotnie, zaś szansa dożycia do w ieku
100 lat zw iększa się czterysta tysięcy razy!
Z kolei je śli idzie o w ielkość populacji, zaznaczyć należy, że w społeczeństw ach bar­
dziej ludnych stulatkow ie pojaw iać się m ogli w trakcie całej pisanej historii (np. przypa­
dek Chin, gdzie osoby posiadające w chw ili zgonu 100 lat i w ięcej p o jaw iają się w w ia­
rygodnych dokum entach genealogicznych począw szy od V w. przed n aszą e rą [Zhao,
1995]1).
') Innym argum entem przem awiającym przeciw hipotezie Jeune’a są obliczenia W ilm otha [1995], według
którego pierwsi stulatkowie pojawili się ok. 2500 r. p.n.e., kiedy to liczba ludności naszej planety osiągnęła
100 min osób, zaś dalsze trwanie życia osoby pięćdziesięcioletniej wynosiło 14 lat (skądinąd w iększość badań
cytowanych przez W ilm otha mówi o e50 równym wówczas jedynie 12 latom).
91
D ane z krajów posiadających od stu kilkudziesięciu lat rzetelne służby statystyczne
w skazują na stałe podw yższanie się zarów no m aksym alnego, odnotow anego w chwili
zgonu, w ieku, ja k i w artości 90 i 99 centyla tegoż w ieku [W ilm oth, L undstrom , 1996].
N ależy przypuszczać, iż w praw dzie niezm ienna je st biologiczna granica ludzkiego ży­
cia, tym niem niej nie oznacza to, iż w każdych realiach historycznych ow a m aksym alna
zdeterm inow ana fizjologicznie granica je st osiągana.
Jeśli idzie o genetyczne uw arunkow anie dożycia do w ieku 100 i w ięcej lat prow adzo­
ne badania w sk a z u ją iż czynniki genetyczne w yjaśn iają jed y n ie 0,2— 0,3 przypadków
długow ieczności [Jeune, 1995], W arto zaznaczyć, iż to zgony w w ieku bardzo młodym i
sędziw ym są bardziej zw iązane z oddziaływ aniem czynników genetycznych (badania
prow adzone na grupie duńskich bliźniaków w skazu ją na w yjaśnienie zm ienności w 20—
— 35% , choć podkreślić należy, iż prow adzone były na osobach odznaczających się
znacznym podobieństw em genetycznym [Mc G ue i in., 1993]). Z decydow anie większe
znaczenie przypisać należy czynnikom środow iskow ym oraz behaw ioralnym .
L iczba osób deklarujących w iek stu i więcej lat w spisach prow adzonych w krajach o
niskiej kulturze i w ysokim odsetku analfabetów je st zaw sze zaw yżona. W krajach takich
działa bow iem starcza kokieteria (skądinąd zazw yczaj bardziej dotykająca m ężczyzn),
nakazująca dodanie sobie lat, aby podnieść sw ą w artość w oczach innych i sw oich. A cz­
kolw iek z oczyw istych w zględów niem ożliw a je st dokładna ocena stopnia zaw yżenia
liczby stulatków sądzić należy, iż je st on w takich w arunkach znaczny. N p. E. Vielrose
[1963] szacow ał, iż w spisie przeprow adzonym w Polsce w roku 1950 liczba osób stu­
letnich była zaw yżona ok. dw ukrotnie (dodajm y tytułem ilustracji w cześniej w ystępują­
cej skali przekłam ań odnośnie liczby stulatków , iż w spisach z lat 1921 i 1931 — a za­
tem przy gorszych w arunkach w ym ieralności — liczba interesujących nas osób za­
m ieszkujących Polskę była ośm iokrotnie w yższa; zob. tabl. 2).
D ane o liczbie osób stuletnich, a zw łaszcza ich w ieku są np. w St. Zjedn. Am eryki
Płn. w ątpliw e2), rekordow e zapisy dokonane zostały w przypadku m ężczyzn w roku
1959 — 128 lat i 1958 — 127 lat, zaś w populacji kobiet w latach 1956 — 136 lat, 1957
— 135 lat oraz w 1955 i 1965 r. — 130 lat [W ilmoth, L undstrom , 1996, s. 75, 77]).
B adacze skupieni w okół A ging Research U nit duńskiego U niw ersytetu w Odense,
jed nostki akadem ickiej prow adzącej najbardziej zaaw ansow ane badania nad długo­
w iecznością i um ieralnością osób bardzo starych, dokonali klasyfikacji 30 krajów —
głów nie europejskich — odnośnie w iarygodności danych statystycznych odnoszących
się do populacji osób w w ieku 80 i więcej lat. Znaczna w iększość krajów E uropy Z a­
chodniej i Północnej zaliczona została do państw charakteryzujących się d o b rą ja k o śc ią
danych. Polska została zaliczona do krajów o w arunkow o akceptow alnej jak o ści (nie­
kw estionow ane są w zasadzie dane po roku 1970). N atom iast np. St. Zjedn. A m eryki
Płn. i K anada zakw alifikow ane zostały do państw o niskiej w iarygodności danych. Za­
w yżanie w ieku zw iększa sw ą skalę w coraz w yższych deklarow anych grupach wieku,
choć w raz z upływ em czasu popraw ia się jakość danych posiadanych przez urzędy staty­
styczne.
Z apoznajm y się ze zm ian ą liczebności grupy osób stuletnich pom iędzy rokiem 1960 a
1990 w krajach zaliczonych do grupy o w ysokiej w iarygodności inform acji statystycz­
nej.
2)
Porów nanie danych pochodzących ze spisów i szacunków jest jednoznaczne. W roku 1960 10400 osób
podało, iż m a 100 i więcej lat, podczas gdy szacunki mówiły o 3300, w roku 1970 w ielkości te wynosiły
odpowiednio: 106 tys. i 4800, w 1980 r. — 32 tys. i 15 tys., w reszcie w 1990 r. — 37 tys. i 30 tys. [Smith,
1997],
92
TABL. 1. LICZBA I UDZIAŁ OSÓB W W IEK U 100 LAT I W IĘCEJ
W N IEK TÓ RYCH K RAJACH
01.01 1960
Kr aj e
liczba
Ś w i a t ......................................
Anglia i W alia ...........................................
A u s tria .........................................................
D a n ia ...........................................................
F in lan d ia......................................................
F ra n c ja .........................................................
H o la n d ia ......................................................
Is la n d ia ........................................................
Japonia ........................................................
R F N ..............................................................
N o rw e g ia ....................................................
Nowa Zelandia ..........................................
Szwajcaria ..................................................
Szwecja .......................................................
W ło c h y ........................................................
01.01.1990
na 1 min
mieszkańców
1753
531
25
19
11
371
62
3
155
119
73
18
29
72
265
na 1 min
mieszkańców
liczba
5,3
11,6
3,5
4,1
2,5
8,1
5,4
17,0
1,7
2,2
20,3
7,6
5,4
9,6
5,4
18394
3890
232
323
141
3853
818
17
3126
2528
300
198
338
583
2047
45,1
76,3
29,8
62,8
28,3
67,9
54,7
66,7
25,3
40,0
70,7
59,2
50,4
68,1
35,5
Ź r ó d ł o : [Kannisto, 1994, s. 26].
W tabl. 1 zam ieszczono rów nież m iernik w zględny — liczbę stulatków w przeliczeniu
na m ilion osób zam ieszkujących dane państw o. Z nacząco zm niejszyło się zróżnicow anie
odnośnie natężenia w ystępow ania osób stuletnich w badanych krajach. W roku 1960
różnica pom iędzy krajam i o ekstrem alnych liczbach tychże osób w przeliczeniu na m i­
lion m ieszkańców (N orw egia-Japonia) była dw unastokrotna. T rzydzieści lat później
różnica ta (A nglia z W alią-Japonia) zm niejszyła się do trzykrotności, zaś w iększość
państw , z których dysponujem y w iarygodnym i danym i, m iało pow yżej 50 stulatków na
m ilion m ieszkańców .
Podobnie ja k w przypadku całej populacji osób starych, tak i stulatkow ie s ą zbiorow o­
ścią w ysoce sfem inizow aną. O gółem w latach 80. w krajach europejskich w spółczynnik
fem inizacji w ynosił w tej zbiorow ości 460 kobiet na 100 m ężczyzn, przy czym w zrastał
w raz z w iekiem od 410 w śród osób m ających dokładnie sto ukończonych lat do 560
w śród osób w w ieku 105 lat.
D la Polski porów nyw alne dane przedstaw ione są w tabl. 2. N iepraw idłow ości odno­
śnie deklarow anego w ieku w ystępow ały w śród osób m ających 80 i w ięcej lat jeszcze w
spisie z 1960 r., zatem w zasadzie jed y n ie w ielkości począw szy od roku 1970 uznać
m ożem y za w iarygodne.
TABL. 2. OSO BY W W IEK U STO I W IĘCEJ LAT
W EDŁUG POLSK ICH SPISÓ W POW SZECHNYCH
Lata
1921 ....................................
1931 ....................................
1950 ....................................
1 9 6 0 ....................................
1 9 7 0 ....................................
1978 ....................................
1988 ....................................
Ogółem
Mężczyźni
2560
2617
320
432
330
424
1564
1111
1160
94
74
68
85
363
Kobiety
1449
1457
226
358
262
339
1201
Współczynnik
feminizacji
(na 100 męż­
czyzn)
130
126
240
484
385
399
331
Na 1 min
mieszkańców
94,2
82,0
12,7
14,5
10,1
12,1
41,3
Współczynnik
urbanizacji
0,130
0,217
0,246
0,300
0,436
0,504
0,563
Ź r ó d ł o : dane spisowe i własne obliczenia.
93
W porównaniu z latami dwudziestymi i trzydziestymi, odnotow ana w okresie pow ojen­
nym liczba stulatków wydaje się skromna. Pamiętać musimy jednak o dużym obciążeniu
błędem zawyżania wieku występującym przed w ojną3). Począwszy od spisu z roku 1970
m am y do czynienia ze stałym rozrostem interesującej nas populacji, której wielkość w roku
2000 szacowana była na ok. 2 tys. osób. Niestety publikowane dane spisowe nie pozw alają
na dokładniejsze przeanalizowanie wieku osób w interesującej nas populacji.
Z w róćm y rów nież uw agę na to, iż liczba stulatków w przeliczeniu na m ilion m iesz­
kańców począw szy od roku 1970 rosła, osiągając poziom w yższy niż w A ustrii i porów ­
nyw alny z N iem cam i Z achodnim i. Z w ażyw szy na nieporów nyw alnie mniej korzystną
przeszłość dem ograficzną zdaje się to być św iadectw em dalszego zaw yżania w ieku
przez najstarszych Polaków .
W raz z upływ em czasu zw iększa się odsetek najstarszych Polaków zam ieszkujących
w m iastach. W pew nym stopniu ów w zrost je st spow odow any zm ian ą m iejsca zam iesz­
kiw ania na stare lata — przenoszeniem się do dzieci, które w yem igrow ały do miasta.
Przy relatyw nie niew ielkich różnicach poziom u um ieralności osób w zaaw ansow anym
w ieku m iędzy m iastam i a w sią — ze w zględu na n ik łą m obilność przestrzen n ą osób po
50. roku życia — w spółczynnik ten pow inien w w iększym stopniu odzw ierciedlać pro­
porcję osób zam ieszkujących obszary m iejskie i w iejskie kilkadziesiąt lat w cześniej.
Poziom fem inizacji tej grupy w ieku był znacznie niższy niż w Europie. M oże to w y­
nikać bądź z w yższej częstości zaw yżania w ieku przez m ężczyzn, bądź też w ynikać z
niższej nadum ieralności polskich sędziw ych m ężczyzn4).
O SO B Y ST U L E TN IE W P R ZY SZŁ O ŚC I
W ykorzystajm y opracow aną w roku 1998, przez ekspertów z D ziału L udnościow ego
O NZ, prognozę do określenia liczby stulatków w przyszłości. N iestety, choć prognoza ta
po raz pierw szy operuje pięcioletnim i grupam i w ieku aż do 100 roku życia oraz zb iorczą
k ategorią osób m ających 100 i więcej lat, inform acje tego typu o d n o szą się jed y n ie do
części prognostycznej. D ane retrospektyw ne dla w iększości krajów oceniane są jak o
zdecydow anie niew iarygodne. Podkreślić rów nież pow inniśm y to, iż prognoza opiera się
na relatyw nie m ało optym istycznych założeniach odnośnie przyszłej ew olucji um ieral­
ności osób w średnim , zaaw ansow anym i sędziw ym w ieku (a tylko takie obecnie osoby
m ogą osiągnąć do roku 2050 interesujący nas w iek), co najpraw dopodobniej zaniża
rzeczyw istą liczbę stulatków w przyszłości.
TABL. 3. O SO BY W W IEK U 100 LAT I W IĘCEJ W EDŁUG KO NTYNENTÓ W W TYS.
Kontynenty
Ś w i a t ....................
O c e a n ia..............................
2000
2010
155
1
60
53
46
2
2030
2020
294
2
98
104
98
2
472
4
153
187
140
4
2040
854
7
231
369
266
8
1048
14
320
626
380
12
2050
2189
27
560
1089
563
24
Ź r ó d ł o : [UN, 1999],
3) O je j skali św iadczy najlepiej fakt, iż według Vielrose’a [1963] liczba osób w wieku 100 i więcej lat w
roku 1950 była zawyżona dwukrotnie. Zwróćm y również uwagę, iż w ystępująca w okresie m iędzywojennym
liczba stulatków w przeliczeniu na 1 milion mieszkańców jest znacznie wyższa od odpowiednich wielkości
osiąganych w roku 1990 w państw ach europejskich o najwyższym poziom ie rozwoju i najniższej umieralności.
4) Z a tym wyjaśnieniem przem awia fakt, iż od kilku lat tablice trw ania życia odnotow ują po 92— 93 roku
życia niższe prawdopodobieństwo zgonu m ężczyzn niż kobiet, co stanowi w skali naszego kontynentu ewene­
ment. D ostępne dane w skazują bowiem, iż w zdecydowanej większości państw porów nanie pom iędzy natęże­
niem um ieralności sędziwych kobiet i m ężczyzn w ypada zdecydowanie na korzyść kobiet [Kannisto, 1994],
94
W najbliższym półw ieczu spodziew any je st 14-krotny w zrost liczby osób m ających
100 i więcej lat5). O znacza to, iż w nadchodzącym półw ieczu spodziew ane je s t przecięt­
ne roczne tem po w zrostu tych osób na poziom ie 5,4%.
Choć obecnie zbliżone liczby osób w w ieku 100 i w ięcej lat zam ieszk u ją A m erykę,
A zję i E uropę — pom im o odm iennego potencjału dem ograficznego tych kontynentów
— w przyszłości spodziew ać się należy pow olnego zrów nyw ania się parytetu liczba
ludności/liczba stulatków . D ysproporcje tym niem niej nadal pozostaną. D w a najludniej­
sze kraje w roku 2050 — Indie i Chiny, zam ieszkiw ane łącznie p rzez 34% ludności
św iata, posiadać b ę d ą praw ie 27% w szystkich stulatków — przy czym choć to Indie
m a ją być najludniejszym krajem św iata, liczba stulatków będzie tam 4,5 razy niższa od
tej odnotow anej w Chinach. W skazuje to jednoznacznie na w spom niane ju ż w cześniej
znaczenie zarów no liczby m ieszkańców , ja k i panujących w arunków um ieralności na
liczbę osób w zaaw ansow anym w ieku, w tym i stulatków .
N adal spodziew ane je st zatem znaczące zróżnicow anie przestrzenne proporcji osób
m ających sto i w ięcej lat. N a m ilion m ieszkańców osób takich m a być: w A m eryce —
286, w A zji — 206, w E uropie — 896, w A fryce — 15, w O ceanii — 522.
O becnie na każdego m ężczyznę w interesującym nas w ieku przypada — w zależności
od kraju — 4— 5 kobiet. R elacja ta utrzym ać się m a rów nież w przyszłości, choć w
najbardziej zaaw ansow anych, je śli idzie o proces starzenia krajach (np. Francja), zw ięk­
szy się do 1:9.
Przyjrzyjm y się z kolei danym na tem at przyszłej ew olucji liczby stulatków w ośm iu
najludniejszych krajach Europy.
TABL. 4. O SO BY W W IEK U 100 LAT I W IĘ C EJ W W YBR ANYCH
KRAJACH EUR O PEJSK ICH W TYS.
Kraj e
W. Brytania ......................
W łochy ..............................
2000
2020
2010
6
2
7
1
4
1
11
4
13
6
17
3
6
3
20
11
2030
17
11
20
4
8
3
29
18
2050
2040
35
21
39
9
21
9
38
35
45
27
66
13
34
16
47
50
78
42
74
22
45
19
74
69
Ź r ó d ł o : [UN, 1999],
W połączeniu z przew idyw aną w w ielu krajach europejskich im p lo zją dem ograficzną
w zrost liczby stulatków doprow adzi do znacznego podw yższenia się liczby osób w w ie­
ku 100 i więcej lat w przeliczeniu na m ilion m ieszkańców . W roku 2050 w ynieść m a ona
w edług danych O N Z (w ariant średni): 1675 w e W łoszech, 1390 w H iszpanii, 1305 w
W . Brytanii i Francji, 1010 w N iem czech (w Polsce jedy n ie 607). T ym niem niej rekor­
dow y udział odnotow any zostanie w roku 2050 w Japonii, gdzie n a każdy m ilion m iesz­
kańców przypadać będzie praw ie 2600 stulatków .
5)
Zaznaczm y, iż prognozy opracowywane przez poszczególne krajowe ośrodki bazują często na bardziej
optym istycznych założeniach odnośnie ewolucji um ieralności, co prowadzi do znacznie w yższych liczb osób
w wieku 100 i więcej lat. Prognoza INSEE mówi o 150 tys. takich osób we Francji w roku 2050 (ONZ —
78 tys.) [Robine, 1997], prognozy dla USA o 1— 2 min w roku 2080 (ONZ — 298 tys. w roku 2050) [Smith,
1997],
95
Z teoretycznego punktu w idzenia m ożliw e je st w yodrębnienie trzech podstaw ow ych
źródeł tego w zrostu: zw iększanie się w ielkości kolejnych generacji (w tym przypadku
najw ażniejsze byłyby zaszłości sprzed w ieku, w yznaczające liczbę rodzących się w ów ­
czas dzieci), saldo m igracji zagranicznych odnoszące się do poszczególnych generacji
oraz zm iany poziom u um ieralności w trakcie życia poszczególnych generacji. Szacunki
tego typu utrudnione są ze w zględu na brak ciągłości i kom pletności niezbędnych da­
nych, tym niem niej dokonano ich dla grupy kilku państw , głów nie europejskich.
TABL. 5. PRZECIĘTNE RO CZNE TEM PO PRZYRO STU LICZBY STULATK Ó W
W LAT A C H 1 9 7 0 .1 1980. ORAZ JEG O PRZYCZYNY W %
Kraje
A n g lia i W alia ...................
A u s t r i a ...................................
B elg ia ....................................
D a n i a .....................................
F in l a n d ia ...............................
F ra n c ja ...................................
Ja p o n ia .................................
N o r w e g ia ..............................
R F N ........................................
S z w a jca ria ...........................
S z w e cja ................................
Przeciętne roczne
Przyrost liczby stulatków wynikający z:
tempo wzrostu
poprawy umieralności w wieku
spadku
wzrostu liczby
liczby osób
emigracji
urodzeń w latach
osiągających
80— 100 lat
50— 80
do 50 lat
netto
1970. i 1980.
100 lat
5,8
5,7
7,8
7,7
11,2
6,3
10,2
5,1
9,1
9,2
7,1
72
60
80
66
81
73
67
65
72
73
66
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
13
5
0
16
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
X
10
8
3
14
X
X
X
X
X
X
X
X
12
10
9
4
x — dane niedostępne.
Ź r ó d ł o : [Yaupel, Jeune, 1995, s. 112].
Szacunki zam ieszczone w tabl. 5 w sk az u ją iż dw a pierw sze z w ym ienionych w cze­
śniej czynników odpow iedzialne są jedynie za sz ó stą sió d m ą część w zrostu liczby stu­
latków. N ajw ażniejszym czynnikiem odpow iedzialnym za rozrost tej populacji są prze­
m iany um ieralności, a m ianow icie odnotow yw ane przez kolejne generacje niższe praw ­
dopodobieństw o zgonu w danym w ieku. Z aznaczyć przy tym należy, iż choć najwięcej
uw agi pośw ięca się w analizie długookresow ych przem ian um ieralności obniżaniu się
praw dopodobieństw a zgonów w pierw szym roku życia oraz um ieralności osób doro­
słych, to z punktu w idzenia w zrostu liczby stulatków zdecydow anie w ażniejsze jest,
w ystępujące w trakcie ostatnich kilku dekad, obniżanie się um ieralności w w ieku star­
czym 6).
O skali zm ian um ieralności osób sędziw ych św iad czą dane zebrane przez w spom nia­
ny ju ż w cześniej ośrodek w O dense. Z obliczeń dokonanych przez V aino K annisto
[1994, s. 39] w ynika, iż w latach 1985— 1989 w porów naniu z latam i 1955— 1959 um ie­
ralność osób w w ieku 80— 99 lat była niższa w e w szystkich — z w yjątkiem Polski i
Ł otw y — badanych 28 krajach, średnio o ponad je d n ą c z w a rtą przy czym w państw ach
o najszybszym tem pie spadku (Japonia, Szw ajcaria, Francja) — o je d n ą trzecią. W efek­
cie stale w zrastało dalsze trw anie życia osób sędziw ych7), ja k i podnosiła się proporcja
fi) W pew nym stopniu wynika to z faktu, iż gw ałtowny spadek umieralności w pierwszych latach życia jest
zjaw iskiem w ystępującym w XX w., zaś badane osoby urodziły się jeszcze w wieku XIX.
7) Proces ten w nikłym tylko stopniu dotknął stulatków — głównie ze względu na w ysokie praw dopodo­
bieństwo zgonów w tej populacji. Dane brytyjskie [Thatcher, 1992, s. 417] wskazują, iż enm m ężczyzn uro­
dzonych w latach 1870. było jedynie o 0,06 roku wyższe (o 3,6% wartości początkowej) niż ich odpow iedni­
ków urodzonych 20 lat w cześniej; w przypadku kobiet różnica ta wynosiła 0,19 roku (10,5%).
96
osób osiem dziesięcioletnich dożyw ających do w ieku dziew ięćdziesięciu i stu lat (proces
ów na przykładzie A nglii i W alii znakom icie pokazują, w ujęciu rzeczyw istych genera­
cji, obliczenia T hatchera [1992]).
D odać chciałbym , iż intrygujące ze w zględu na sw ą odm ienność są przyczyny zgo­
nów w populacji osób stuletnich. B adania prow adzone w St. Zjedn. A m eryki Płn. w roku
1990 w skazują, iż były nimi głów nie choroby układu krążenia (63% w szystkich zgo­
nów ), zapalenie płuc (10% ) oraz now otw ory (4% ) [Smith, 1997].
Podsumowanie
O siągnięcie sędziw ego w ieku staje się dla kolejnych generacji czym ś coraz bardziej
praw dopodobnym [Szukalski, 2000], Choć zw iększają się rzesze stulatków , nie należy
oczekiw ać, iż w szyscy dożyw ać b ęd ą tak zaaw ansow anego w ieku. P rzyjęcie bow iem , iż
e0 = 1 0 0 oznaczałoby, że — np. przy założeniu braku zm ian um ieralności do 50. roku
życia i redukcji um ieralności po 50 roku życia w takim sam ym stopniu w każdym wieku,
zaś ja k o punktu w yjścia tablic trw ania życia kobiet w St. Z jedn. A m eryki Płn. w 1988 r.
— m ediana w ieku w chw ili zgonu m usiałaby być rów na 104 lata [O lshansky i in., 1990].
N ie należy rów nież oczekiw ać, iż nagm innie osiągane będzie m aksym alne trw anie
życia ludzkiego. W ielkość ta szacow ana je st przez biologów na ok. 120 lat i ja k do tej
pory znanych je st jed y n ie kilka w iarygodnych relacji o śm ierci w w ieku zbliżonym do
tej granicy.
D ożycie w ieku 100 lat w pow szechnej opinii św iadczy o w yjątkow ości danej je d n o st­
ki, w tym rów nież o jej w yjątkow o dobrym zdrow iu. T ym czasem pow inniśm y sobie
zdaw ać spraw ę, iż znaczna część tej populacji to osoby w ym agające stałej i intensyw nej
opieki. Przyjrzyjm y się danym m ów iącym o stanie zdrow ia stulatków w pow iązaniu z
p łc ią badanych. Choć zdecydow anie w ięcej kobiet dożyw a tego w ieku, to je d n ak — ja k
się okazuje — stan zdrow ia kobiet je s t w śród osób m ających 100 i w ięcej lat gorszy niż
stan zdrow ia m ężczyzn. D ane niem ieckie w skazują, iż w śród osób o najlepszym pozio­
m ie zdrow ia (29% badanych) w spółczynnik fem inizacji w ynosił jed y n ie 160, w śród tych
o pow ażnie ograniczonej aktyw ności (48% ) kobiet było 2,5 razy w ięcej, zaś w śród osób
o najgorszym stanie zdrow ia, spędzających cały czas w łóżku (23% populacji stulat­
ków ), w spółczynnik fem inizacji rów ny był ponad 500 [Smith, 1997].
m gr Piotr Szukalski — Uniwersytet Łódzki
BIBLIOG RAFIA
[1]
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]
Jeune B., 1995, In Search o f the First Centenarians, w: Jeune B., Vaupel J. W. (eds.), Exceptional Longevity: From Prehistory to the Present, M onographs on Population Aging, nr 2, O dense University Press,
Odense, 11
Kannisto V., 1994, Developm ent o f the Oldest-Old M ortality, 1950— 1990: Evidence fro m 28 D eveloped
C ountries, M onographs on Population Aging, nr 1, Odense U niversity Press, Odense
Kannisto V., 1996, The A d m n cin g Frontier o f Survival, M onographs on Population Aging, nr 3, Odense
U niversity Press, O dense
M arkowska H., 1999, Z U S w liczbach, „Przegląd U bezpieczeń Społecznych” , nr 6 (40), s. 23
M c Gue M., Vaupel J. W., Holm N., Harvald B., 1993, Longevity is M oderately Heritable in a Sample o f
Danish Twins Barn 1870— 1880, „Journal o f Gerontology: Biological Sciences” , vol. 48, nr 6, B237—
B244
Olshansky S. J., Cam es B. A., Cassel Ch., 1990, In Search o f M ethuselah: Estim ating the Upper Lim its to
Hum ań Longevity, „Science”, vol. 250, 2 November, s. 634— 640
97
[7]
[8]
[9]
[10]
[11]
[12]
[13]
[14]
[15]
[16]
Robine J. M., 1997, A m elioration de l ’etat de sante etprogression de l ’esperance de vie sans incapacite,
„Problem es econom iques”, nr 2523
Sm ith D. W. E., 1997, Centenarians: Humań Longevity Outliers, „The Gerontologist” , vol. 37, nr 2,
s. 200— 207
Szukalski P., 2000, Ludzie sędziw i w Europie, „W iadom ości Statystyczne” , vol. XLV, nr 6, s. 41— 50
Thatcher A. R., 1992, Trends in Num bers and M ortality at High A ges in England and Wales, „Population
Studies” , vol. 46, s. 411— 426
UN (U nited N ations), 1999, W orld Population Prospects. The 1998 Revision, Vol. II: Sex and Age, New
York
Vaupel J. W ., Jeune B., 1995, The Emergence and Protiferation o f Centenarians, w: Jeune B „ Vaupel
J. W. (eds.), Exceptional Longevity: From Prehistory to the Present, Monographs on Population Aging,
nr 2, Odense University Press, Odense, s. 109— 115
V ielrose E., 1963, Osoby stuletnie w spisie ludności 1950 r., „Studia Dem ograficzne” , nr 2, s. 87— 92
W ilm oth J. R., 1995, The Earliest Centenarians, w: Jeune B., Vaupel J. W. (eds.), E xceptional Longevity:
From Prehistory to the Present, M onographs on Population Aging, nr 2, Odense University Press, Oden­
se, s. 125— 153
W ilm oth J. R., Lundstrom H., 1996, Extreme Longevity in Five Countries. P resentation o f Trends with
Special Attention to Issues o fD a ta Quality, „European Journal o f Population”, vol. 12, s. 63— 93
Zhao W ., 1995, Record Longevity in Chinese History — Evidence fro m the Wang Genealogy, w: Jeune
B„ Vaupel J. W. (eds.), E xceptional Longevity: From Prehistory to the Present, M onographs on Popula­
tion Aging, nr 2, O dense U niversity Press, Odense, s. 93— 108
INFORMACJE. PRZEGLĄDY. RECENZJE
Eugeniusz Zdrojewski „Wpływ migracji definitywnych
na przyrost rzeczywisty i zmiany struktur ludności
w Polsce w latach 1975— 1996”
Politechnika Koszalińska, Koszalin 2000, w serii Monografie Wydziału Ekonomii i Zarządzania (nr 71); stron 522_________________
W Polsce w ostatnich latach opublikow ano w iele prac na tem at m igracji ludności.
O m aw iano w nich różne aspekty tego procesu. R ecenzow aną książkę w yróżnia skon­
centrow anie się A utora na skutkach, ja k ie przynosi ona w postaci oddziaływ ania na
przebieg innych procesów dem ograficznych oraz generalnie — społeczno-gospo­
darczych w kraju. D odatkow y w alor tej książki, to w ysoki stopień szczegółow ości do­
konanej analizy, co pozw ala na w ykorzystanie je j dla form ułow ania prognoz rozw ojo­
w ych ludności w Polsce, z uw zględnieniem głów nie czynnika dem ograficznego.
D okładniej określając, praca stanow i obszerną i w yczerpującą m onografię z zakresu
w pływ u m igracji definityw nych ludności w Polsce na przyrost i zm iany w jej strukturach
w kraju w okresie od 1975— 1996 r. A utor pracy prześledził te zależności szczególnie
dokładnie w okresie 22 lat.
O pracow anie składa się z pięciu rozdziałów , zakończenia oraz spisu literatury, który
liczy 742 pozycje. Z aw iera też 92-stronicow y aneks.
R ozdział 1 stanow i om ów ienie dotychczasow ego stanu badań nad m igracjam i w P ol­
sce oraz przedstaw ia charakterystykę publikacji pośw ięconych w ędrów kom ludności. Są
98