Przyczynowo-skutkowa analiza obrotów handlu zagranicznego

Przyczynowo-skutkowa analiza obrotów handlu zagranicznego

Jerzy Czesław Ossowski
Katedra Ekonomii i Zarz dzania Przedsi biorstwem
Wydział Zarz dzania i Ekonomii
Politechnika Gda ska
Seminarium Naukowe Katedry Ekonomii I Zarz dzania Przedsi biorstwem Politechniki Gda skiej
nt.: GOSPODARKA POLSKI W OKRESIE TRANSFORMACJI,
27-28 wrzesie 1996 r. Jastrz bia Góra,
PRZYCZYNOWO-SKUTKOWA ANALIZA OBROTÓW HANDLU
ZAGRANICZNEGO POLSKI
1. WPROWADZENIE
W teorii makroekonomii podkre la si znaczenie wielko ci obrotów handlu
zagranicznego, jego zbilansowania i struktury w rozwoju gospodarczym ka dego kraju.
Dlatego wiele uwagi po wi ca si czynnikom sprzyjaj cym wzrostowi obrotów handlu
zagranicznego oraz skutkom wynikaj cym z niezbilansowania eksportu i importu
/por.:[1]s.290-330, [2]s.345-367, [3]s.524-564, [5]s.220-239, [7]s.411-500/. W ród
podstawowych czynników wpływaj cych na wielko eksportu i importu wymienia si
najcz ciej:
- kurs waluty danego kraju,
- ceny w eksporcie i imporcie,
- wielko realnych dochodów, tym samym wielko realnego PKB,
- stopie protekcjonizmu danego kraju.
Powszechnie uznaje si , i spadek kursu waluty danego kraju, przy innych
niezmienionych warunkach, prowadzi do wzrostu eksportu oraz spadku importu. Wynika to z
faktu, i w takiej sytuacji produkty eksportowane staj si na rynkach innych krajów ta sze. Z
kolei ceny produktów importowanych - po przeliczeniu na walut krajow - b d wy sze.
Abstrahuj c od przyczyny zmiany kursu, sytuacja ta prowadzi b dzie w krótkim okresie do
wzrostu nadwy ki w bilansie handlowym. W ten sposób wypracowana nadwy ka w długim
okresie prowadzi mo e do wzrostu inflacji. Wynika to z faktu, i wzrastaj cemu
strumieniowi dochodów nie b dzie towarzyszył jednakowej wielko ci strumie dostaw na
rynek krajowy dóbr i usług. Grozi to nadmiern poda
pieni dza krajowego. Aby
zniwelowa skutki tego czynnika wzrostu inflacji bank centralny zastosowa mo e
sterylizacj pieni dza krajowego /por.:[1]s.308-309/. Innym rozwi zaniem zapobiegajacym
wzrostowi inflacji jest próba poprawienia opłacalno ci importu, a wi c zwi kszenie masy
towarowej na rynku krajowym, poprzez obni enie ceł na niektóre towary, wzgl dnie
wprowadzenie kwot towarowych zwolnionych z opłat celnych [por.:[5]s.230/.
W sytuacji wzrostu kursu waluty krajowej obserwowa b dziemy tendencj spadkow
eksportu oraz wzrostow importu. W praktyce prowadzi to do ujemnego salda handlowego a
tym samym płatniczego. Faktycznie oznacza to wzrost konkurencyjno ci towarów
importowanych na rynku krajowym. Odpowiedzi na to mo e by próba ochrony
producentów krajowych - wynikaj ca z ich nacisku na rz d - poprzez wzrost ceł na wybrane
towary wzgl dnie ustalenie kontyngentów kwot wybranych towarów lub wr cz
wprowadzenia embarga na ich import /por.:[2]s.362, [7]s.420]. Gł bsza analiza skutków tak
rozumianej polityki protekcjonistycznej wskazuje, i eliminuje ona efektywno wynikajac
ze specjalizacji i mi dzynarodowego podziału pracy. Ponadto prowadzi do wzrostu kursu
waluty krajowej a tym samym niweluje du cz
zakładanego efektu protekcji. Ponadto
polityka protekcjonistyczna wywoła mo e zastosowanie przez partnerów handlowych
rodków odwetowych /por.:[2]s.364-365, [7]s.420, 450-463]. Ogólnie jednak mo emy
mówi , e polityka protekcjonistyczna pa stwa w swych zało eniach prowadzi ma do
poprawy stosunku kosztów eksportu do kosztów importu. Powstaje pytanie, czy w sztuczny
sposób polegaj cy na tej formie ingerencji pa stwa jest si w stanie osi gn efekty, które
osi ga si przy rynkowej poprawie terms of trade?.
Wpływ zmiany cen towarów i usług w eksporcie i imporcie na saldo bilansu
płatniczego tylko z pozoru wygl da podobnie do wpływu zmiany kursu waluty krajowej.
Zauwa my bowiem, e wzrost cen na rynku wiatowym (faktycznie na rynku importera)
towarów i usług eksportowanych przez dany kraj prowadzi do wzrostu realnej warto ci
eksportu wywołuj c jednocze nie wzrost poda y kraju eksportujacego. Zwi ksza to dochody
podmiotów gospodarczych a po rednio dochody ludno ci. Przy zało eniu stałosci innych
czynników - w tym cen towarów importowanych - obserwowa b dziemy:
a) popraw bilansu handlowego,
b) zwi kszony popyt globalny.
Obecnie jednak popyt mo e zosta zrównowa ony poda
produktów w warunkach
nieinflacyjnych. Wynika to mi dzy innymi z faktu poprawy terms of trade, a wi c stosunku
kosztów eksportu do importu. Obecnie bowiem za tak sam kwot towarów eksportowanych
zakupi mo na wi ksz kwot towarów importowanych. Powstała w ten sposób nadwy ka
bilansowa w postaci rezerw dewizowych - wymienionych na walut krajow trafiaj c w r ce
ludno ci - znajduje swoje pokrycie w towarze na rynku. W tym kontek cie zauwa my, e
wzrost produktu krajowego - a wi c dochodów ludno ci - wynikaj cy z poprawy
produktywno ci czynników produkcji wywoła skutki podobne do skutków spowodowanych
popraw terms of trade. Wzrost dochodów, poparty wzrostem efektywno ci gospodarowania,
umo liwia wzrost eksportu po ni szych cenach przy jednocze nie ni szych kosztach
wytwarzania. Zapewnia to nadwy k umo liwiaj c wzbogacenie oferty towarów
importowanych bez naruszenia bilansu handlowego. W tym mi dzy innymi sensie mamy
prawo mówi , i wzrost dochodów realnych prowadzi do zwi kszonej skłonno ci konsumpcji
towarów importowanych.
2. WST PNE ZAŁO ENIA BADAWCZE
Powy sze rozwa ania stanowiły punkt wyj cia przy formułowaniu hipotez roboczych
dotycz cych relacji przyczynowo-skutkowych. Wst pnie zało ono, e czynniki kształtujace
obroty handlu zagranicznego z niejednakow moc wpływaj na eksport i import. Skłaniało to
do rozpatrywania oddzielnie relacji dotycz cych eksportu oraz importu.
Przyst puj c do analizy przyczynowo-skutkowej dotycz cej globalnego eksportu i
importu towarów nale ało wzi
pod uwag nast puj ce wła ciwo ci materiału
statystycznego:
1) eksport i import towarów mierzony był w USD,
2) dane statystyczne miesi czne obejmowały lata 1993 -1996.
Pierwszy z faktów skłaniał do posługiwania si głównie kursem USD. Drugi z faktów
wskazuje na mo liwo
wyst powania opó nie czasowych w zbiorze zmiennych
obja niaj cych. Z podobnym przypadkiem spotykamy si u L.R. Kleina /por.:[4]s.53-56/,
gdzie autor rozpatrywał kwartalny model eksportu Anglii do strefy dolarowej. Wykorzystuj c
dane kwartalne stwierdził jednookresowe opó nienie w oddziaływaniu kursu funta wzgl dem
dolara oraz cen w eksporcie na wielko tego eksportu. Tym bardziej nale y liczy si z
op nieniami w przypadku posługiwania si danymi miesi cznymi.
3. MODEL EKSPORTU
Konstruuj c model dotycz cy eksportu postawiono zbiór nast puj cych hipotez:
a) hipotez o dodatnim wpływie na wielko eksportu cen towarów w eksporcie,
b) hipotez o ujemnym wpływie cen krajowych na wielko eksportu,
c) hipotez o dodatnim wpływie na wielko eksportu kursu USD wzgl dem złotówki
(a wi c ujemnym wływie kursu złotówki wzgl dem dolara)
d) hipotez o ujemnym wpływie kursu USD wzgl dem marki niemieciej (DM) na
eksport,
e) hipotez o opó nionym oddziaływaniu wymienionych wcze niej czynników na
eksport,
f) hipotez o wyst powaniu efektów sezonowych .
Hipoteza (a) wynika bezpo rednio z wniosków sformułowanych w trakcie omawiania
zagadnie dotycz cych wpływu terms of trade na obroty handlu zagranicznego.
Zatrzymajmy si na chwil przy hipotezie (b). Zauwa my, e wzrost cen na rynku
krajowym prowadzi do:
1) wzrostu kosztów produkcji producentów krajowych, w tym eksporterów,
2) relatywnie wy szych cen na rynku krajowym w stosunku do cen w eksporcie w
warunkach stało ci pozostałych czynników.
Sytuacja pierwsza prowadzi b dzie w uj ciu mikroekonomicznym do ogólnego
spadku poda y przez poszczególnych producentów. Z kolei sytuacja druga zach ca b dzie
do wzrostu poda y na rynek krajowy. Oznacza to faktycznie, i bardziej opłacalna staje si
sprzeda na rynku krajowym ani eli zagranicznym. W rezultacie powinni my obserwowa
spadek eksportu.
Hipoteza (c) tylko z pozoru wydaje si oczywista. Zauwa my bowiem, e wzrost
kursu dolara wzgl dem złotówki, przy niezmienno ci innych czynników, oznacza spadek
kursu złotówki wzgl dem innych walut. To z kolei ma wpływ na wzrost eksportu. mierzonego
ilo ciowo. Poniewa obecnie za jednego dolara otrzymuje si wi ksz ilo złotówek, wi c
eksport mierzony w walucie krajowej równie wzro nie. Pami tajmy jednak, e w
rozpatrywanym tutaj przypadku obroty handlu zagranicznego mierzone s w USD. Poniewa
zało yli my deprecjacj złotówki, wi c za jej jednostk otrzymujemy mniejsz ilo dolarów.
Prowadzi to b dzie do pomniejszenia obrotów mierzonych w dolarach ameryka skich.
Reasumuj c powiemy, e potwierdzenie hipotezy (c) w zarysowanych warunkach oznacza
b dzie na tyle wielki wzrost eksportu wynikaj cy ze spadku kursu złotówki, e po
przeliczeniu na dolary osi gni te zostan korzy ci netto mierzone w tym wypadku silniejsz
walut .
Postawienie hipotezy (d) wynika z faktu, i RFN jest najwi kszym importerem
polskich towarów. Oznacza to, e zmiana kursu dolara wzgl dem marki prowadzi do zmiany
wielko ci eksportu mierzonego w dolarach.
Zweryfikowanie hipotezy (e) pozwoli sformułowa wnioski dotycz ce szybko ci
reakcji eksporterów na zmian czynników maj cych wpływ na wielko eksportu.
Hipoteza (f) o wyst powaniu efektów sezonowych jest spowodowana charakterem
materiału statystycznego. W analizie wykorzystuje si dane miesi czne, co wymaga
sprawdzenia tego rodzaju hipotezy.
W rezultacie rozpatrzono relacj o postaci ogólnej:
(1)
gdzie:
EXt = EX(ICEt-k , ICKt-l , USDt-m , ODUSt-n , Vti )
(+)
(-)
(+)
(-)
EXt
- wielko eksportu w okresie t,
ICEt-k
- ceny towarów w eksporcie w okresie t-k,
ICKt-l
- indeks cen dóbr konsumpcyjnych i usług w okresie t-l
USDt-m - kurs USD w złotówkach w okresie t-m,
ODUSt-n - kurs USD w markach niemieckich (DM) w okresie t-n,
Vti = mti - mt1 , i ≠ 1
mti
- zmienna zero-jedynkowa przyjmuj ca warto 1 w i-tym miesi cu.
Opó nienia k, l, m, n - mierzone liczb miesi cy - wskazywa maj na fakt, i decyzje
o eksporcie podejmuje si z pewnym wyprzedzeniem w oparciu o informacje ekonomiczne z
danego okresu. Znaki umieszczone pod zmiennymi wskazuj na hipotetyczny kierunek
oddziaływania zmiennych obja niaj cych na zmienn obja nian . Ustalenie wła ciwych
opó nie czasowych stanowiło szczególne utrudnienie w trakcie estymacji. Do ostatecznych
rezultatów dochodzono metod kolejno powtarzanych prób. Z uwagi na fakt, e wiele
informacji statystycznych wykorzystywanych w modelu uj tych było w postaci
niemianowanych indeksów, aby ułatwi interpretacj zdecydowano si na multyplikatywn
posta modelu (1). W trakcie weryfikacji empirycznej modelu dokonywano wielokrotnego
przeformułowywania jego pocz tkowej postaci. Oszacowana Metod Najmniejszych
Kwadratów zlinearyzowana ostateczna wersja modelu multyplikatywnego przedstawia si
nast puj co:
( 2). ln EXt = 3,79 + 0,44 ln( ICEt −1 / ICEt − 2) ) − 1.64 ln( ICK t − 2 / ICK t − 3 ) + 0.8 ln USDt − 2 − 1.63 ln ODUS t − 2 +
( 2,04 )
( 8.04 ) (1.82 )
(10,1)
(10.52 )
............................................ + f̂ ( Vti ) + û t
gdzie oszacowana funkcja składnik sezonowego definiowana jest jako:
f̂ ( Vti ) = 0,11 Vt 3 − 0,05 Vt 8 + 0,06 Vt10 + û t
( 4,19)
R2 =0,96
( 2, 0 )
DW = 1,993
( 2, 39)
σ
σ̂ u = 0,049
Model ten z punktu widzenia statystycznego uzna mo na za stosunkowo dobry. Na
podstawie współczynnika determinacji (R2 ) powiemy, e udział zmienno ci teoretycznej
zlinearyzowanej formy modelu w zmienno ci empirycznej tej formy modelu wynosi 96%. Na
podstawie warto ci statystyki Durbina-Watsona wykluczy
mo emy z du ym
prawdopodobie stwem wyst pienie autokorelacji składnika losowego. Zauwa my
jednocze nie, i przeci tny geometryczny udział reszt w teoretycznym poziomie eksportu
wynosi około 4,9%, co odczytujemy z warto ci odchylenia standardowego zlinearyzowanej
formy modelu. Warto ci statystyk t-Studenta znajduj ce si w nawiasach pod ocenami
parametrów, wskazuj na statystycznie istotny wpływ zmiennych obja niaj cych na zmienn
obja nian . Szansa popełnienia pomyłki w ka dym z przypadków praktycznie nie przekracza
5%. W przypadku eksportu wszystkie z postawionych hipotez roboczych znalazły swoje
statystyczne potwierdzenie. Na uwag zasługuje fakt, e wszystkie z wyró nionych
czynników oddziaływuj na eksport z opó nieniami czasowymi. Daje to podstaw do
formułowania w miar wiarygodnych wniosków o charakterze ekonomicznym. W tym celu
posta strukturalna modelu została zdelogarytmowana. Ostatecznie posta multyplikatywna
modelu przedstawia si nast puj co:
(3)
EX t = 44,37
ICE t −1
ICE t − 2
0,44
ICK t − 2
ICK t − 3
−1,64
USD 0t −.82 ODUS t−−12,63 e f̂ ( Vti ) e û t
Zauwa my, e wykładniki pot g s stałymi elastyczno ciami. Pozwala to na
sformułowanie nast puj cego zbioru wniosków:
1) W warunkach stało ci pozostałych zmiennych wzrost cen w eksporcie o 1% w
danym miesi cu w stosunku do miesi ca poprzedniego prowadzi do wzrostu eksportu w
miesi cu nast pnym o 0,44%.
2) W warunkach stało ci pozostałych zmiennych jednoprocentowy wzrost cen dóbr
konsumpcyjnych na rynku krajowym w danym miesi cu w stosunku do miesi ca go
poprzedzaj cego prowadził do spadku eksportu po dwóch miesi cach o 1.64%.
3) W warunkach stało ci pozostałych zmiennych wzrost kursu dolara o 1% ( a wi c
spadku kursu złotówki wzgl dem dolara) w danym miesi cu prowadzi do wzrostu eksportu
po dwóch miesi cach o 0,8%.
4) W warunkach stało ci pozostałych zmiennych wzrost kursu dolara wzgl dem marki
niemieckiej ( a wi c spadku kursu marki wzgl dem dolara) w danym miesi cu prowadzi do
spadku warto ci eksportu o 1,63% po dwóch miesi cach.
4) W warunkach stało ci pozostałych zmiennych jednoprocentowy wzrost cen dóbr
konsumpcyjnych na rynku krajowym w danym miesi cu w stosunku do miesi ca go
poprzedzaj cego prowadził do spadku eksportu po dwóch miesi cach o 1.63%.
Zauwa my, e funkcja regresji oszacowana została na poziomie warunkowej redniej
geometrycznej. Okre laj c zmiany o charakterze sezonowym powinni my o tym pami ta .
Obecnie mo emy powiedzie , e przy niezmienionym poziomie czynników uwzgl dnionych
w modelu zaobserwowano przeci tnie 11-to procentowy sezonowy przyrost eksportu w
miesi cu marcu w stosunku do poziomu wyznaczonego przez zidentyfikowane czynniki. Z
kolei w sierpniu zaobserwowano ponad 5-cio procentowy spadek eksportu. Dodatkowy
przyrost eksportu o około 6% ponad poziom wynikaj cy z czynników uwzgl dnionych w
modelu obserwowali my w miesi cu pa dzierniku. Mo na jednocze nie stwierdzi , i z
przyczyn o charakterze sezonowym w miesi cu styczniu nast pował spadek eksportu o około
12%. W pozostałych miesi cach eksport przebiegał na poziomie wyznaczonym przez
czynniki uwzgl dnione w modelu. Faktycznie omawiane tutaj zmiany sezonowe, wynikaj z
okre lonych przyczyn, których nie potrafili my zidentyfikowa . Potrafili my jedynie
zmierzy efekty powtarzaj ce si z coroczn regularno ci . Zidentyfikowanie której z
przyczyn tych waha i wprowadzenie zmiennej opisuj cej t przyczyn do zbioru zmiennych
obja niaj cych nie powinno naruszy
przyczynowo-skutkowego członu modelu.
Spowodowałoby to jednak zmian tak obliczonych efektów sezonowych. Oznacza to, e
analiza tego typu sezonowo ci ma raczej charakter pomocniczy przy respecyfikacji modeli
ekonometrycznych
4. MODEL IMPORTU
Przy konstruowaniu modelu importu postawiono zbiór nast puj cych hipotez
roboczych:
a) hipoteza o ujemnym wpływie na import cen dóbr w imporcie,
b) hipoteza o dodatnim wpływie cen na rynku krajowym na wielko import,
c) hipoteza o ujemnym wpływie na wielko importu kursu USD wzgl dem złotówki
(a wi c dodatnim wpływie kursu złotówki wzgl dem dolara na wielko importu)
d) hipotez o oddziaływaniu na import kursu USD wzgl dem marki
niemieckiej (DEM)
e) hipoteza o dodatnim wpływie produktu krajowego na import,
f) hipoteza o wyst powaniu opó nie w oddziaływaniu czynników,
g) hipoteza o wyst powaniu efektów sezonowych.
Przedstawiona tutaj hipoteza (a) wynika bezpo rednio z wniosków sformułowanych w
cz ci wst pnej artykułu.
Formułuj c hipotez (b) uznano, e w warunkach niezmienno ci pozostałych
czynników wzrost cen na rynku krajowym zach ca b dzie importerów do zwi kszenia
zakupów na rynkach zagranicznych celem zwi kszenia sprzeda y na rynku krajowym.
Poniewa kurs dolara jest stały, wi c nawet przy niezmienionych dostawach importerzy
osi gn wi ksze przychody zarówno w walucie krajowej jak i w dolarach. Poniewa sytuacja
ta mo e si w krótkim czasie zmieni , zach ca to importerów do mo liwie szybkich reakcji.
Wzrost kursu dolara przy innych niezmienionych warunkach prowadzi b dzie do
spadku wolumenu importu. W przeliczeniu na złotówki spadek ten powinien by
wyra niejszy. W rezultacie przeliczaj c import ten na dolary spadek importu powinien by
potwierdzony empirycznie, co uprawomocnia postawienie hipotezy (c).
Hipoteza (d) ma faktycznie charakter koryguj cy z uwagi na fakt , i du a cz
obrotów Polski zwi zana jest z rynkiem niemieckim. Je li nast pi wzrost kursu dolara
wzgl dem marki wówczas przy stało ci kursu dolara wzgl dem złotego musi nast pi spadek
kursu marki wzgl dem złotówki. Spowoduje to wi ksz skłonno do importu towarów i
usług z rynku niemieckiego. Powstaje pytanie, czy w przeliczeniu na dolary, silniejsze
wzgl dem marki, import ten b dzie wi kszy czy mniejszy?.Oczywi cie istnieje mo liwo , e
efekt wzrostu importu zostanie zniwelowany wzrostem kursu dolara wzgl dem marki.
Zweryfikowanie hipotezy (e) w sposób bezpo redni jest niemo liwe z uwagi na
zrozumiały brak informacji o miesi cznej wielko ci PKB. W rezultacie jako wielko
symptomatyczn potraktowano produkcj sprzedan przemysłu.
Wst pnie postawiona hipoteza (f) o wyst powaniu opó nie czasowych w
oddziaływaniu wyró nionych czynników na import nie została potwierdzona w trakcie bada
empirycznych. Wskazywałoby to na fakt, i reakcje importerów na zmian warunków
ekonomicznych s stosunkowo szybkie i zamykaj si okresem co najwy ej miesi cznym.
Hipoteza (g) o sezonowo ci postawiona została z podobnych przyczyn jak w
przypadku eksportu.
W sposób formalny zbiór postawionych powy ej hipotez zapisa mo emy
nast puj co:
(4)
gdzie:
IMt = IM( ICIt , ICK, USDt , ODUSt , IPMt , Vti )
(-) (+)
(-)
(+)
IMt
ICIt
ICKt
- wielko importu w mln. USD w okresie t,
- ceny towarów w imporcie (indeks) ,
- indeks cen dóbr konsumpcyjnych w Polsce,
USDt - kurs dolara w złotych,
IPMt
- indeks produkcji sprzedanej przemysłu ( produkcja przetwórcza),
ODUSt-i - kurs USD w markach niemieckich (DM) w okresie t-m,
Vti = mti - mt1 , i ≠ 1
mti
- zmienna zero-jedynkowa przyjmuj ca warto 1 w i-tym miesi cu.
Podobnie jak w przypadku modelu opisuj cego eksport posłu ono si tutaj modelem
multyplikatywnym ze stałymi elastyczno ciami czynników. Przy wykorzystaniu metody
najmniejszych kwadratów stwierdzono wyst powanie istotnej statystycznie autokorelacji
składników losowych. Celem usuni cia jej skutków, przy ostatecznym szacowaniu
parametrów strukturalnych, zastosowano iteracyjn metod Newtona-Raphsona. Rezultaty
zadawalaj ce osi gni to przy ósmej iteracji. Wyniki oszacowa zlinearyzowanej wersji
modelu przedstawiaj si nast puj co:
(5)
ln IM t = 11,4− 0,78 ln ICI t + 1,34 ln ICK t − 0,74 ln USD t − 0,58 ln ODUS t + 0,76 ln IPM t + f̂ ( Vti ) + û t
( 6.7 )
( 2,13 )
( 5, 32 )
( 2,09 )
(1,7 )
( 3,69 )
gdzie:
f̂ ( Vt ) = − 0,048 Vt 8 − 0,059 Vt 9 + 0,11 Vt11 − 0,19 Vt 9 + 0,065 Vt12
(1,74 )
(1,84 )
( 3,12 )
( 3,95 )
( 2, 32 )
R2 = 0,962
DW = 2,108
σˆ u = ±0,0578
Otrzymane tu rezultaty oszacowa uzna mo na za zadawalaj ce, podobnie jak w
przypadku modelu opisuj cego eksport. Celem zinterpretowania wpływu wyró nionych
zmiennych posta (5) została zdelogarytmowana. W tej wersji przedstawia si ona
nast puj co:
(6)
IM t = 92967,1ICI t− 0,781 ICK 1t,34 USD t− 0,74 ODUS t− ,058 IPM 0t,76 e f̂ (m ti )
Na podstawie przedstawionej powy ej relacji sformułowa mo emy nast puj ce
wnioski:
1) W warunkach stało ci pozostałych zmiennych, wzrost cen w imporcie o 1 % w
miesi cu i-tym prowadził do spadku importu w tym samym miesi cu o około 0,781%.
2) W warunkach stało ci pozostałych zmiennych wzrost cen dóbr konsumpcyjnych na
rynku krajowym o 1% powodował przeci tny przyrost importu o 1,34%.
3) W warunkach stało ci pozostałych zmiennych wzrost kursu dolara o 1% w miesi cu
i-tym wywoływał w tym samym miesi cu przeci tny spadek importu o 0,737%.
4) w warunkach stało ci pozostałych zmiennych wzrost kursu USD wzgl dem DEM o
1% prowadził do spadku importu wyra onego w USD o 0.58%.
5) w warunkach stało ci pozostałych zmiennych wzrostowi produkcji sprzedanej
przemysłu o 1% towarzyszył przeci tny przyrost importu o 0.76 %.
Ostatni z wniosków jest konsekwencj przyj cia zało enia w my l którego, wzrostowi
produkcji powinien towarzyszy przyrost dochodów uczestników tego procesu. Wzrost
dochodów producentów, przy stało ci cen,
prowadzi do wzrostu popytu zarówno
produkcyjnego (inwestycje w rodki trwałe i zaopatrzeniowe), jak i konsumpcyjnego.
Analizy sezonowo ci, z przyczyn o których pisali my przy omawianiu modelu eksportu, w
tym miejscu nie b dziemy ju omawia .
5. UWAGI KO COWE
W trakcie przeprowadzonej analizy empirycznej potwierdzone zostały formułowane w
sposób aprioryczny na gruncie makroekonomii prawidłowo ci dotycz ce eksportu i importu.
W artykule sformułowano szereg wniosków szczegółowych dotycz cych wpływu cen w
imporcie i eksporcie, cen na rynku krajowym , kursu dolara wzgl dem złotówki, kursu dolara
wzgl dem marki oraz produktu krajowego na wielko
mi dzynarodowych obrotów
handlowych Polski. Obok tych wniosków szczegółowych wykazano, i importerzy
dostosowuj si do zmian rynkowych szybciej ani eli eksporterzy. Zmiany czynników
kształtuj cych eksport wywieraj wpływ na jego poziom z opó nieniami si gaj cymi
niekiedy kilku miesi cy. W przypadku importu tego rodzaju opó nie nie stwierdzono.
BIBLIOGRAFIA
[1] Begg D., Fischer S., Dornbusch R., Ekonomia t.2, PWE, Warszawa 1992
[2] Hall R. E., Taylor J.B., Makroekonomia - teoria, funkcjonowanie i polityka, PWN,
Warszawa 1995
[3] Hardwick P., Khan B., Langmead J. An Introduction to Modern Economics, Longman,
London and New York 1994
[4] Klein L.R.: Wst p do ekonometrii, PWE, Warszawa 1965
[5] Nasiłowski M., System rynkowy, Wydawnictwo Key Text, Warszawa 1993
[6] Ossowski J. : Własno ci interpretacyjne składnika zakłócaj cego w modelu
multyplikatywnym, Przegl d Statystyczny, nr 2, 1989, s.131-142.
[7] Samuelson P. A., Nordhhaus W. D., Ekonomia 2, PWN, Warszawa 1996
[8] Theil H.: Zasady ekonometrii, PWN, Warszawa 1984.
[9] Biuletyny statystyczne GUS z lat 1993-1996, GUS, Warszawa
A CAUSE-EFFECT ANALYSIS OF POLISH INTERNATIONAL TRADE
The first part of this article relates to the factors which influence international trade. Following on from this
analysis, monthly econometric models are presented covering Polish exports and imports during the perid of 1993-1996. In
conclusion, the principal factors which influence Polish exports and imports are indicated.