Kontrakty na WIBOR

Kontrakty terminowe na WIBOR
Notowane na wielu rozwiniętych rynkach kontrakty terminowe na stopy procentowe są
niezwykle popularnym instrumentem. Pozwalają one na zawieranie transakcji
spekulacyjnych, zabezpieczających i arbitrażowych w oparciu o zmieniające się miary
kosztu pieniądza.
W Polsce podstawowym wskaźnikiem odzwierciedlającym koszt pieniądza na rynku
międzybankowym jest WIBOR (ang. Warsaw Interbank Offered Rate). Jest to średnia
stopa procentowa wyrażona w skali roku, po jakiej największe banki skłonne są udzielić
depozytów złotowych innym bankom. Stawki referencyjne WIBOR stanowią często
stopę bazową dla oprocentowania udzielanych w złotych kredytów, a także
emitowanych obligacji o zmiennym oprocentowaniu.
Giełda Papierów Wartościowych wykorzystała stawki referencyjne WIBOR (na
podstawie umowy i we współpracy z ACI Polska) do stworzenia kontraktów
terminowych. Kontrakty terminowe na WIBOR są uzupełnieniem szerokiej oferty Giełdy
na rynku instrumentów pochodnych.
WIBOR – podstawowa miara kosztu pieniądza na rynku międzybankowym
Stawki referencyjne WIBOR wyliczane są na fixingach, których organizatorem jest
Stowarzyszenie Rynków Finansowych ACI Polska http://www.acipolska.pl/. Fixingi
odbywają się codziennie w dni robocze o godzinie 11:00.
W fixingach WIBOR obecnie bierze udział 11 najwiekszych banków w Polsce. Fixingi
odbywają się zgodnie z Regulaminem stawek referencyjnych WIBID i WIBOR. Sposób
wyznaczania stawek, listę uczestników fixingu, zasady kwotowania stawek przez banki
określane są przy udziale Rady WIBOR, KNF, Ministerstwa Finansów, NBP oraz
banków – uczestników fixingu.
W skład Rady WIBOR wchodzą przedstawiciele: Stowarzyszenia ACI, KNF, NBP, MF,
ZBP, KDPW_CCP oraz GPW. Dzięki nadzorowi najważniejszych instytucji
nadzorujących rynek finansowy oraz uczestnictwie w Radzie praktyków obrotu – stawki
referencyjne WIBOR są powszechnie uznawane na rynku za miarodajny i bezpieczny
wskaźnik określajacy koszt pieniądza na rynku międzybankowym w Polsce.
Warta podkreślenia jest jedna z najważniejszych zasad obowiązujących
uczestników fixingu – jest to transakcyjność stawek referencyjnych.
Transakcyjność oznacza, ze stawki nie są wyłącznie indykatywne (pokazujące jedynie
przewidywania banków, bez żadnych zobowiązań) ale banki zobowiązane są do
przyjmowania i udzielania depozytów przez 15 minut po zakończeniu fixingu od innych
uczestników fixingu (zgodnie z określonymi limitami). Transakcyjność kwotowań
zapobiega możliwościom ustalania poziomu stawek WIBOR na poziomie niezgodnym z
obecną sytuacją rynkową.
Stawki WIBID i WIBOR są kalkulowane dla 9 terminów odpowiadającym okresom na
jakie banki są gotowe udzielić depozytów złotowych innym bankom uczestniczącym w
fixingu.
WIBID – określa stopę procentową po jakiej banki są skłonne przyjąć depozyt na
określony termin,
WIBOR – określa stopę procentową po jakiej banki są skłonne udzielić depozytów na
określony termin.
Stawki WIBID i WIBOR poruszają się w tym samym kierunku (równolegle), różnią się od
siebie spreadem rynkowym (na fixingu ACI – maksymalnie 20-30 punktów bazowych).
Stawki referencyjne WIBID i WIBOR określane są zgodnie z konwencją ACT/365
(obowiązują m.in. rzeczywista liczba dni trwania kontraktu, przy założeniu długości roku
365 dni).
Tabela 1. Przykładowe wyniki fixingu stawek WIBOR (z 14.10.2013)
Termin
WIBID
WIBOR
Godzina
Data
ON
2,29
2,58
11:00:00
14 OCT 2013
TN
2,29
2,58
11:00:00
14 OCT 2013
SW
2,35
2,55
11:00:00
14 OCT 2013
2W
2,37
2,57
11:00:00
14 OCT 2013
1M
2,40
2,60
11:00:00
14 OCT 2013
3M
2,48
2,68
11:00:00
14 OCT 2013
6M
2,51
2,71
11:00:00
14 OCT 2013
9M
2,53
2,73
11:00:00
14 OCT 2013
1Y
2,55
2,75
11:00:00
14 OCT 2013
Źródło – ACI Polska ( http://www.acipolska.pl/ )
WIBOR – uznany benchmark na rynku finansowym
Największą popularnością na rynku, zarówno pod względem obrotów jak i znaczenia
jako benchmark (poziom odniesienia) dla oprocentowania lokat, kredytów, obligacji
korporacyjnych oraz kontraktów terminowych, cieszą się stawki WIBOR 1, 3 i 6
miesięcy (odpowiednio: WIBOR 1M, WIBOR 3M, WIBOR 6M).
Od czego zależą stopy procentowe
Wysokość stawek referencyjnych WIBOR zależy przede wszystkim od podaży i popytu
na rynku pieniężnym na depozyty międzybankowe o określonych terminach
zapadalności, realizowanej polityki pieniężnej prowadzonej przez RPP, a także
oczekiwań rynku co do przyszłych zmian stóp procentowych. Z tego względu
największa zmienność poziomów stawek WIBOR występuje w pobliżu terminów
ogłaszania poziomów stóp procentowych przez RPP, ważnych danych rynkowych
takich jak inflacja, produkcja przemysłowa, stopa bezrobocia… (od tych danych zależą
przewidywania uczestników obrotu co do kształtowania się stóp procentowych w
przyszłości). Największe zmiany poziomów stawek notowane są, gdy ogłoszone
poziomy wskaźników różnią się znacząco od przewidywań rynkowych (consensusu
rynkowego).
WIBOR – instrument bazowy na rynku międzybankowych kontraktów forward
Zarówno dla instytucji finansowych jak i wielu innych podmiotów prowadzących
działalność gospodarczą duże znaczenie ma nie tylko wysokość bieżących stóp
procentowych określanych przez stawki WIBOR, ale również koszt pieniądza
(finansowania), który będzie obowiązywał w przyszłości. Z tego też względu na rynku
międzybankowym bardzo często zawierane są transakcje zabezpieczające wysokość
przyszłych stóp procentowych za pomocą tzw. kontraktów FRA. Kontrakt FRA (forward
rate agreement) jest to umowa (zawierana głównie między bankami) w ramach której,
dwie strony kontraktu ustalają wysokość stopy procentowej depozytu (tu: WIBID) lub
pożyczki (tu: WIBOR), która będzie obowiązywała w przyszłości (np. za 2 miesiące, 4
miesiące, 12 miesięcy itd.) dla z góry określonego okresu (np. 1, 3 lub 6 miesięcy).
To jak istotne dla rynku międzybankowego są stawki referencyjne WIBOR
ilustruje poniższa tabela
Tabela 2. Średnie dzienne obroty na krajowym rynku pozagiełdowych instrumentów pochodnych
w kwietniu 2010 i 2013 r. (w mln USD)
źródło – NBP
Średnie dzienne obroty na rynku międzybankowym FRA to ponad 2 miliardy USD
Przykład – umowa dotycząca poziomu trzymiesięcznej stawki referencyjnej WIBOR
obowiązującej za 9 miesięcy oznaczana jest jako FRA 9X12; umowa dotycząca stawki
jednomiesięcznej WIBOR obowiązującej za 3 miesiące to FRA 3X4.
Tabela 3. Przykłady i oznaczanie umów FRA na rynku międzybankowym
WIBOR
Początek okresu
Koniec okresu
Oznaczenie
obowiązywania umowy
obowiązywania umowy
1MW
3MW
6MW
za 1 miesiąc
za 2 miesiące
FRA 1X2
za 3 miesiące
za 4 miesiące
FRA 3X4
za 5 miesięcy
za 6 miesięcy
FRA 5X6
za 1 miesiąc
za 4 miesiące
FRA 1X4
za 9 miesięcy
za 12 miesięcy
FRA 9X12
za 12 miesięcy
za 15 miesięcy
FRA 12X15
za 1 miesiąc
za 7 miesięcy
FRA 1X7
za 9 miesięcy
za 15 miesięcy
FRA 9X15
za 12 miesięcy
za 18 miesięcy
FRA 12X18
Kontrakty na WIBOR na Giełdzie
W październiku 2013 roku Giełda wprowadziła do obrotu trzy klasy kontraktów
terminowych na stopy procentowe (Tabela 2.), dla których instrumentami bazowymi są
stawki referencyjne WIBOR 1M, WIBOR 3M oraz WIBOR 6M.
Tabela 4. Podstawowe informacje o kontraktach na WIBOR
Stawka referencyjna
Wartość nominalna
Kurs kontraktu
Krok notowania
Wartość kroku
notowania
Mnożnik
Wartość kontraktu
Miesiące wygasania
(dokładnie opisane w
Tabeli 3.)
Dzień wygaśnięcia
Ostateczny kurs
rozliczeniowy
Ostateczna cena
rozliczeniowa
Kontrakty terminowe na WIBOR
WIBOR 1M
WIBOR 3M
WIBOR 6M
3.000.000 PLN
1.000.000 PLN
1.000.000 PLN
100,00 minus stopa procentowa
0,01 punktu procentowego
25 PLN
25 PLN
50 PLN
2.500 PLN
2.500 PLN
5.000 PLN
kurs kontraktu pomnożony przez mnożnik
250.000 PLN
250.000 PLN
250.000 PLN
6 najbliższych
9 najbliższych
6 najbliższych
miesięcy
miesięcy + 4
miesięcy + kolejne
kalandarzowych
kolejne miesiące z
miesiące z
marcowego cyklu
marcowego cyklu
kwartalnego
kwartalnego
trzecia środa miesiąca wygaśnięcia danej serii (godzina 11.00)
100,00 minus stawka referencyjna WIBOR z dnia wygaśnięcia
danej serii
ostateczny kurs kontraktu pomnożony przez mnożnik
Wartość kontraktu jest mniejsza od wartości nominalnej kontraktu ze względu na okres,
którego dotyczy dany WIBOR (np. WIBOR jednomiesięczny to oprocentowanie lokaty
podawane w skali roku, ale obowiązujące tylko przez 1 miesiąc, czyli 1/12 roku.
Szersze wyjaśnienie wartości kontraktu znajduje się w dalszej części tego opracowania)
Sposób tworzenia nazw skróconych kontraktów terminowych na WIBOR
Zasada tworzenia nazwy skróconej kontraktów terminowych na WIBOR jest taka sama
jak dla innych kontraktów terminowych notowanych na Giełdzie:
F XYZ k rr
A następnie wstawiamy oznaczenia dla kontraktów na WIBOR:
F- futures (wspólny element dla wszystkich kontraktów terminowych na Giełdzie)
XYZ – nazwa instrumentu bazowego – WIBOR oznaczany jest w następujący
sposób:
1MW – 1M WIBOR
3MW – 3M WIBOR
6MW – 6M WIBOR
k – symbol (kod) miesiąca wygasania danej serii kontraktu, zgodnie z poniższą
tabelą:
Miesiąc
Kod
I
F
II
G
III
H
IV
J
V
K
VI
M
VII
N
VIII
Q
IX
U
X
V
XI
X
XII
Z
rr – dwie ostatnie cyfry roku wygasania
Np.
F1MWZ13 – kontrakt na 1M WIBOR, wygasający w grudniu 2013 r.
F3MWM14 – kontrakt na 3M WIBOR, wygasający w czerwcu 2014 r.
F6MWU14 – kontrakt na 6M WIBOR, wygasający we wrześniu 2014 r.
Stawki referencyjne (1MW, 3MW, 6MW), będące instrumentem bazowym dla
kontraktów terminowych, oraz terminy wygasania kontraktów zostały ustalone wspólnie
przez Giełdę i banki – są to odpowiedniki najbardziej popularnych na rynku
międzybankowym kontraktów FRA.
Warto zaznaczyć, że w standardzie kontraktów terminowych na WIBOR przyjęto
zasadę (w celu umożliwienia prostych dla uczestników obrotu wyliczeń wartości kroku
notowania, mnożnika i co za tym idzie wartości kontraktu), że okres obowiązywania
stawek referencyjnych WIBOR to odpowiednio:
WIBOR 1M – 30 dni (1/12 roku = 30/360)
WIBOR 3M – 90 dni (1/4 roku = 90/360)
WIBOR 6M – 180 dni (1/2 roku = 180/360)
Jest to niedoskonałe przybliżenie do zasady naliczania odsetek przyjętych dla stawek
referencyjnych WIBOR (ACT/365). Dla uczestników obrotu, którzy nie wykorzystują
kontraktów terminowych na WIBOR łącznie z kontraktami FRA (czyli nie będących
uczestnikami rynku międzybankowego) lub nie zabezpieczających kredytów/depozytów
opartych o stawki WIBOR o wartości powyżej kilkudziesięciu milionów złotych, nie ma to
aż tak dużego znaczenia. Należy jednak o tej różnicy pamiętać. Nie powoduje ona
żadnych skutków dla świadomych tego inwestorów, a inwestorzy profesjonalni potrafią
tę różnicę niwelować poprzez odpowiednie przeliczanie wartości kontraktów.
Dla nas przyjecie zasady, że np. WIBOR 3M obowiązuje przez 1/4 roku jest bardzo
wygodne i bezpieczne. Dzięki temu wartość kroku notowania i mnożnik dla danej klasy
kontraktów jest dla wszystkich serii taki sam.
Tabela 5. – Serie kontraktów wprowadzone do obrotu giełdowego 18.10.2013 r.
Wyjaśnienia do Tabeli 5. – kolor niebieski pokazuje jak dużo czasu pozostało do
wygaśnięcia danej serii kontraktów terminowych (jak długo będzie notowana na
Giełdzie). Do końca tego okresu można kupować i sprzedawać ten kontrakt. Koniec
belki niebieskiej pokazuje termin wygasania kontraktów (moment od którego obowiązuje
ustalona, poprzez zawarcie transakcji na rynku, wartość oprocentowania w
następującym okresie 1, 3 lub 6 miesięcy). Belka żółta pokazuje czas obowiązywania
stawki WIBOR.
Po wygaśnięciu danych serii kontraktów – do obrotu giełdowego wprowadzane są serie
z kolejnymi terminami wygasania (zgodnie z informacją w Tabeli 4.).
Sposób kwotowania (pokazywania kursów) kontraktów terminowych
Nowością, którą koniecznie trzeba zapamiętać, przy kontraktach terminowych na
WIBOR jest ich odmienny sposób kwotowania wyrażony jako 100 minus oczekiwana
stopa procentowa. Wzrost kursu kontraktu (tu: wartość kontraktu zbliża się do 100)
oznacza, że inwestorzy oczekują iż w przyszłości stawka WIBOR będzie niższa.
Spadek kursu kontraktu świadczy o tym, że uczestnicy rynku wyceniają iż w przyszłości
stopy procentowe będą rosły.
Tabela 6. Wartości i kwotowanie kontraktów (przykład)
Nominał
Stawka
Kurs
Kontrakt
kontraktu
WIBOR
kontraktu
100 - stopa
(PLN)
Mnożnik
(PLN)
procent.
Wartość
kontraktu
(PLN)
WIBOR 1M
3 000 000
2,70%
97,30
2 500
243 250
WIBOR 3M
1 000 000
2,80%
97,20
2 500
243 000
WIBOR 6M
1 000 000
2,85%
97,15
5 000
485 750
Stawki referencyjne WIBOR podawane są w procentach w skali roku.
WIBOR 1M to stawka oprocentowania lokaty jednomiesięcznej – zmiana stawki
referencyjnej o 0,6 punktu procentowego (np. 2,7% na 3,3%) to zmiana odsetek za
jeden miesiąc w wysokości 1/12 zmiany oprocentowania w skali roku (dla kontraktów na
3MW i 6 MW odpowiednio 1/4 i 1/2 roku). To powoduje, że wartość kontraktu na
WIBOR 1M to 1/12 wartości nominalnej kontraktu.
Przykład 1.
Oprocentowanie jednomiesięcznej lokaty o wartości 12 mln PLN zmienia się z 2,7% na
3,3% (0,6 punktu procentowego)
Odsetki za 1 miesiąc przy oprocentowaniu 2,7% w skali roku to:
12.000.000*0,027/12=27.000 PLN
Odsetki za 1 miesiąc przy oprocentowaniu 3,3% w skali roku to:
12.000.000*0,033/12=33.000 PLN
Różnica w wysokości odsetek to 6.000 PLN (33.000-27.000)
6.000/12.000.000=0,0005 czyli 0,05 punktu procentowego w skali jednego miesiąca.
Zmiana oprocentowania o 0,6 punktu procentowego w skali roku to zmiana
oprocentowania w skali miesiąca o 0,05 punktu procentowego (1/12 tego co w
skali roku).
Przykład 2.
Oprocentowanie trzymiesięcznej lokaty o wartości 12 mln PLN zmienia się z 2,7% na
3,3% (0,6 punktu procentowego)
Odsetki za 3 miesiące przy oprocentowaniu 2,7% w skali roku to (dzielimy przez 4
ponieważ 3 miesiące to 1/4 roku):
12.000.000*0,027/4=81.000 PLN
Odsetki za 3 miesiące przy oprocentowaniu 3,3% w skali roku to:
12.000.000*0,033/4=99.000 PLN
Różnica w wysokości odsetek to 18.000 PLN (99.000-81.000)
18.000/12.000.000=0,0015 czyli 0,15 punktu procentowego w skali trzech miesięcy.
Zmiana oprocentowania o 0,6 punktu procentowego w skali roku to zmiana
oprocentowania w okresie 3 miesięcy o 0,15 punktu procentowego (1/4 tego co w
skali roku).
Przykład 3.
Oprocentowanie sześciomiesięcznej lokaty o wartości 12 mln PLN zmienia się z 2,7%
na 3,3% (0,6 punktu procentowego)
Odsetki za 6 miesiące przy oprocentowaniu 2,7% w skali roku to (dzielimy przez 2
ponieważ 6 miesięcy to 1/2 roku):
12.000.000*0,027/2=162.000 PLN
Odsetki za 6 miesięcy przy oprocentowaniu 3,3% w skali roku to:
12.000.000*0,033/2=188.000 PLN
Różnica w wysokości odsetek to 36.000 PLN (188.000-162.000)
36.000/12.000.000=0,003 czyli 0,3 punktu procentowego w skali sześciu miesięcy.
Zmiana oprocentowania o 0,6 punktu procentowego w skali roku to zmiana
oprocentowania w okresie 6 miesięcy o 0,3 punktu procentowego (1/2 tego co w
skali roku).
Taka sama zasada obowiązuje dla kontraktów terminowych na WIBOR – zmiana
stawek referencyjnych w skali roku przekłada się na odpowiednio mniejszą
wartościowo zmianę odsetek (w skali 1, 3 lub 6 miesięcy). To poziom odsetek w
okresach na które obowiązują stawki WIBOR jest tym, co jest istotne dla
inwestorów.
Wykres 1. Poziomy kursów kontraktów na WIBOR 1M (skala lewa) i odpowiadające im stopy
procentowe (skala prawa) – notowania giełdowe z 25.10.2013 r.
Wykres 2. Poziomy kursów kontraktów na WIBOR 3M (skala lewa) i odpowiadające im stopy
procentowe (skala prawa) – notowania giełdowe z 25.10.2013 r.
Wykres 3. Poziomy kursów kontraktów na WIBOR 6M (skala lewa) i odpowiadające im stopy
procentowe (skala prawa) – notowania giełdowe z 25.10.2013 r.
Krzywe rentowności
Na powyższych 3 wykresach można zaobserwować, że linia czerwona (odpowiadająca
stawkom procentowym na coraz bardziej odległe terminy) wznosi się wyraźnie wraz z
wydłużeniem terminu obowiązywania odpowiedniej stawki WIBOR (stopa procentowa
dla 3MW przewidywana na grudzień 2013 wynosi 2,67%, a przewidywana na połowę
2015 roku stawka 3MW – 3,27%). Oznacza to, że uczestnicy obrotu przewidują wzrost
poziomu kosztu pieniądza na rynku międzybankowym. Analitycy i dealerzy bankowi
mogą zakładać, ze np. RPP zakończy za kilka miesięcy cykl obniżania stawek
procentowych a następnie zacznie je podwyższać.
Oczywiście te przewidywania nie musza się sprawdzić i inwestorzy zakładający, że
stopy procentowe nie będą rosły, maja okazję do zajęcia pozycji, która umożliwi im
zarabianie na spadku terminowych stóp procentowych (pozycja długa na kontrakcie
terminowym z długim terminem wygasania). Drugą strona transakcji mogą być
inwestorzy zakładający mocniejszy wzrost stóp procentowych w przyszłości.
Normalna krzywa rentowności
Kształt krzywej terminowych stóp procentowych opisany powyżej (czyli rosnące
oprocentowanie dla bardziej odległych terminów) nazywany jest normalną krzywą
rentowności.
Odwrócona krzywa rentowności
Przeciwieństwem takiego układu terminowych stóp procentowych jest krzywa
rentowności odwrócona, gdzie terminowe stopy procentowe z odległym terminem
obowiązywania są niższe niż te z bliższym terminem. Oznacza to, że rynek oczekuje
spadku stóp procentowych (przewidywane jest np. obniżanie się inflacji, obniżania stóp
procentowych przez RPP, spadek tempa wzrostu gospodarczego…). Jeżeli inwestor na
takim rynku ma zdanie przeciwne (zakłada wzrost stóp procentowych) to może zając
pozycję krótką na odpowiednim kontrakcie terminowym na WIBOR – zarobi na spadku
ceny kontraktu terminowego wywołanej wzrostem stóp procentowych (pamiętajmy o
sposobie notowania kontraktów: 100 minus odpowiednia stopa procentowa!)
Płaska krzywa rentowności
Trzecim typem jest płaska krzywa rentowności – stopy procentowe z odległym
terminem obowiązywania są bardzo zbliżone do obecnie obowiązujących
(przewidywane jest utrzymanie się obecnej sytuacji rynkowej przez kolejne miesiące).
Wykres 4. Kształty krzywych rentowności (kierunek zmian wysokości oprocentowania w
kolejnych terminach).
Kontrakty terminowe, depozyty zabezpieczające
Kontrakty terminowe na WIBOR, podobnie jak inne notowane obecnie kontrakty na
Giełdzie, są umową między stronami transakcji, dotyczącą kształtowania się wartości
instrumentu bazowego w momencie wygasania kontraktu.
Inwestor decydujący się na zakup bądź sprzedaż kontraktu jest zobowiązany wpłacić,
przed zawarciem transakcji, wymagany przez biuro maklerskie wstępny depozyt
zabezpieczający.
Tabela 6. Depozyty zabezpieczające dla kontraktów terminowych na WIBOR (dane na podstawie
KDPW_CCP
http://www.kdpwccp.pl/pl/zarzadzanie/Parametry/SPAN/KM_ZRS.xls
z
dnia
28.10.2013)
Co wynika z tej tabeli (i informacji na stronie KDPW_CCP)?
1. Depozyt ustalany jest procentowo przez KDPW_CCP
2. Wartość depozytu liczona jest jako iloczyn stawki procentowej i wartości kontraktu
3. Wartość kontraktu to kurs kontraktu pomnożony przez mnożnik
4. Dla różnych klas kontraktów stawki depozytu są różne (zależą np. od zmienności
danego instrumentu bazowego).
5. Dźwignia finansowa to iloraz wartości kontraktu w złotych i poziomu depozytu w PLN
6. Im niższy depozyt (ustalany jako % wartości kontraktu) tym wyższa dźwignia
finansowa.
KDPW_CCP podaje minimalne wartości depozytów zabezpieczających.
maklerskie mogą stosować równe lub wyższe stawki depozytów.
Domy
Depozyty dla pozycji skorelowanych
Poziomy depozytów dla pozycji skorelowanych w ramach jednej klasy (czyli np. kupno
kontraktu F3MWZ13 i jednoczesna sprzedaż kontraktu F3MWH14) oraz między klasami
(czyli np. kupno kontraktu F3MWZ13 i jednoczesna sprzedaż kontraktu F6MWH14) są
dużo niższe niż suma depozytów dla każdej z tych pozycji liczona oddzielnie. Wynika to
z mniejszego ryzyka takiej skorelowanej pozycji (kursy kontraktów z różnymi terminami
wygasania w ramach jednej klasy lub w ramach kontraktów na WIBOR – ogółem, stawki
referencyjne WIBOR – poruszają się przeważnie w tym samym kierunku.).
Więcej informacji na temat depozytów dla pozycji skorelowanych można znaleźć na
stronie KDPW_CCP: http://www.kdpwccp.pl/pl/zarzadzanie/Strony/metodologiaSPAN.aspx
Pozycja skorelowana polega zajęciu przeciwstawnych pozycji (kupna i sprzedaży)
w dwóch różnych seriach kontraktów na tę samą (lub inną) stawkę referencyjną
WIBOR, których oczekiwane zmiany będą się różnić w przyszłości
Przykład 4.
Działanie dźwigni finansowej
Kontrakt na 1MW, 3MW, 6 MW – kurs kontraktu 97,00.
Zmiana wartości kontraktu (zysk lub strata posiadacza otwartej pozycji przy zmianie
ceny kontraktu o 1%). Obliczyć procentowy zysk posiadacza długiej pozycji w
kontraktach terminowych w każdej klasie.
Tabela 7. Obliczenia do przykładu 4. (w powiązaniu z Tabelą 6.)
Zmiana kursu kontraktu o 1% (z poziomu 97 na czyli 97,97) wydaje się niewielka. Kurs
kontraktu obliczany jest jednak jako 100 minus przewidywana stawka referencyjna
WIBOR. Z tego wynika, że przewidywana pierwotnie stawka referencyjna WIBOR
wynosiła dla każdego kontraktu 3% (100 - 97). Kurs kontraktu wzrósł z poziomu 97 do
97,97, wynika z tego, że przewidywana stawka WIBOR zmniejszyła się z 3% p.a. na
2,03% p.a. (100 - 97,97).
Przy obecnym poziomie stóp procentowych tak duża zmiana stawki WIBOR w ciągu
jednego dnia jest mało realna. Należy jednak pamiętać, że np. niespodziewana decyzja
RPP w sprawie zmiany wysokości podstawowych stóp procentowych może sprawić, że
rynek gwałtownie ruszy z miejsca.
Wykres 4. Poziom stawek referencyjnych WIBOR 3M w ciągu ostatnich 12 miesięcy.
Wykres 5. Poziom stawek referencyjnych WIBOR 3M w ciągu ostatnich 5 miesięcy
Zasady obrotu kontraktami na WIBOR
Obrót kontraktami terminowymi na stawki WIBOR odbywa się codziennie podczas sesji
giełdowych w trakcie notowań ciągłych od 9:00 do 17:00. Dla kontraktów na WIBOR nie
ma fazy fixingu na zamknięcie i fazy dogrywki.
Po zakończeniu sesji następuje rozliczenie otwartych pozycji (mark-to-market) w
oparciu o dzienne kursy rozliczeniowe wyliczone dla poszczególnych serii kontraktów.
Zasady rozliczeń są analogiczne jak dla innych kontraktów terminowych.
Ostateczny kurs rozliczeniowy (OKR)
W dniu wygaśnięcia danej serii ustalany jest ostateczny kurs rozliczeniowy, którego
wartości wyliczana jest jako 100 minus ogłoszona w tym dniu odpowiednia stawka
referencyjna WIBOR. Rozliczenie pozycji w kontraktach następuje poprzez uznanie i
obciążenie kont uczestników odpowiednimi sumami pieniężnymi (realizacja zysków i
strat). Notowanie serii wygasającej w danym dniu kończy się o godzinie 11.00 (o tej
godzinie ogłaszane sa poziomy stawek WIBOR – czyli poznajemy OKR).
Jak wykorzystać obecność kontraktów terminowych na WIBOR na GPW?
Kontrakty terminowe na stopy procentowe mogą być wykorzystywane do:
1. Spekulacji (czyli zarabianiu na wzroście lub spadku kursu kontraktu,
2. Zabezpieczenia ryzyka stopy procentowej (kredytu opartego np. o WIBOR 1M, oraz
3. Transakcji arbitrażowych.
Spekulacja
Spekulacja kontraktami terminowymi na WIBOR polega na kupnie lub sprzedaży
kontraktu, a następnie zamknięciu pozycji transakcją przeciwstawną lub rozliczeniu
kontraktu w dniu wygaśnięcia. W zależności od trafności przewidywań inwestor osiąga
zysk lub stratę wynikającą z różnicy kursów kontraktów po jakich nastąpiło zamknięcie i
otwarcie pozycji.
Zarabianie na spadku stóp procentowych
Inwestor spodziewający się spadku stawki referencyjnej WIBOR winien kupić kontrakt
(tzn. zająć pozycję długą, pamiętamy, że kurs kontraktu to 100 minus przewidywany
poziom odpowiedniej stawki WIBOR). Jeśli jego oczekiwania sprawdzą się kurs
kontraktu wzrośnie.
Zarabianie na wzroście stóp procentowych
Jeżeli z prognoz inwestora wynika, że stawka WIBOR wzrośnie, wówczas powinien on
sprzedać kontrakt (tzn. zająć pozycję krótką). Jeżeli stopy procentowe rzeczywiście
wzrosną to kurs kontraktu terminowego spadnie – wtedy zarobimy.
Jeżeli ruch stóp procentowych nastąpi w kierunku przeciwnym do przewidywań
inwestora – inwestor poniesie stratę.
Przykład 5.
Bieżąca stawka referencyjna WIBOR 3M wynosi 2,80%. W tabeli 8 i 9 zestawiono
wyniki spekulacji przy różnych hipotetycznych scenariuszach rynkowych.
Transakcja spekulacyjna – kupno kontraktu (zakładamy spadek stóp procentowych)
Tabela 8. Obliczenie zysków i strat dla długiej pozycji (kupno kontraktu)
Transakcja spekulacyjna – sprzedaż kontraktu (zakładamy wzrost stóp procentowych)
Tabela 9. Obliczenie zysków i strat dla krótkiej pozycji (sprzedaż kontraktu)
Do transakcji spekulacyjnych zalicza się też zajmowanie pozycji tzw. skorelowanych
polegających na zajęciu przeciwstawnych pozycji (kupna i sprzedaży) w dwóch różnych
kontraktach na tę samą (lub inną) stawkę referencyjną WIBOR, których oczekiwane
zmiany będą się różnić w przyszłości. Zyskowność takich strategii jest niższa niż
spekulacji, jednak ryzyko, jak również wymagany depozyt, są dużo mniejsze.
Strategie jako sposób spekulowania na stopach procentowych są bardzo popularna na
rozwiniętych rynkach i stanowią większość obrotu na giełdach.
Zabezpieczanie (zmniejszanie poziomu ryzyka)
Kontrakty terminowe na stopy procentowe pozwalają zabezpieczyć się (ang. hedging)
przed niekorzystnymi zmianami stóp procentowych w przyszłości, na których ryzyko
narażeni są zarówno pożyczkobiorcy jak i pożyczkodawcy.
Przykład 6.
Przedsiębiorstwo XYZ zaciągnęło krótkoterminowy kredyt obrotowy (6 miesięcy) na
kwotę 10 mln zł oparty o zmienne oprocentowanie równe WIBOR 3M + marża 2% p.a.
(w skali roku). Data uruchomienia kredytu (ustalenie wysokości oprocentowania za
pierwszy okres odsetkowy) jest zbieżna z datą wygasania kontraktów na WIBOR
(trzecia środa miesiąca). W dniu uruchomienia kredytu wartość WIBOR 3M wynosiła
2,80%. Odsetki są płatne co 3 miesiące na koniec okresu odsetkowego w oparciu o
aktualne stopy procentowe. Z powyższych informacji wynika, że pierwsza rata
odsetkowa (za pierwszy kwartał) jest znana i wynosi: (2,8% + 2%) x 10.000.000 x ¼
roku = 120.000 PLN. Pożyczkobiorca narażony jest jednak na ryzyko wzrostu stóp
procentowych za 3 miesiące, czyli w chwili gdy będzie ustalana wysokość kolejnej raty
odsetkowej kredytu dla następnego okresu kwartalnego. W tabeli 4 zestawiono
przepływy finansowe przy przykładowych scenariuszach rynkowych.
Tabela 10. Strategie zabezpieczające
W obu przypadkach zyski z jednego rynku pokrywają straty z drugiego rynku. Ten
przykład ma na celu pokazanie idei zabezpieczenia ryzyka wzrostu krótkoterminowych
stóp procentowych instrumentem pochodnym poprzez zajęcie pozycji krótkiej w
kontraktach terminowych na stawkę WIBOR. W praktyce zyski i straty nie w pełni się
pokrywają, co wynika z rozbieżności pomiędzy:
- bieżącą stawką WIBOR 3M , a kursem kontraktu terminowego wygasającego za 3
miesiące, po którym zawarto transakcję
- faktycznym dniem ustalenia stawki WIBOR, na podstawie której wylicza się
oprocentowanie kredytu na następny okres odsetkowy, a dniem wygaśnięcia kontraktu
futures
- faktyczną liczbą dni w okresie odsetkowym, za który naliczane są odsetki, a liczbą
dni na jaki opiewa kontrakt (dla kontraktu na WIBOR 3M jest to zawsze ¼ roku =
90/360)
Arbitraż
Kontrakty terminowe na stopę procentową wykorzystywane są również przez
arbitrażystów, którzy zajmując przeciwstawne pozycje na dwóch lub więcej rynkach
niwelują nieefektywność wycen instrumentów finansowych opartych o stawki WIBOR.
Najczęściej są to podmioty bankowe, które z uwagi na naturę prowadzonej przez siebie
działalności mają dostęp zarówno do rynku pieniężnego (kredyty/depozyty), giełdowego
(kontrakty na WIBOR) oraz rynku OTC (kontrakty FRA).
Przydatne terminy:
Wstępny depozyt zabezpieczający – ustalany jest procentowo (dla kontraktów na
stawki WIBOR to około 0,3% do około 0,5%) od wartości kontraktu;
Wartość kontraktu - wynosi max. 250.000 PLN dla kontraktów na WIBOR 1M i 3M oraz
500.000 PLN dla kontraktów na WIBOR 6M. Wartość kontraktu to kurs kontraktu razy
mnożnik.
Mnożnik – wartość jednego punktu procentowego zmiany ceny kontraktu (2.500 PLN
dla 1M i 3M WIBOR oraz 5.000 PLN dla 6M WIBOR)
Wartość kontraktu – kurs kontraktu pomnożony przez mnożnik. Wartość kontraktu jest
mniejsza niż jego wartość nominalna, ponieważ stawki referencyjne WIBOR, dotyczące
krótszych okresów (odpowiednio 1, 3 i 6 miesięcy), podawane są w skali roku.
Dzień wygaśnięcia – ostatni dzień obrotu (trzecia środa miesiąca wygasania kontraktu)
Klasa – obejmuje wszystkie serie kontraktów terminowych mające ten sam instrument
bazowy, np. WIBOR 3M
Kontrakt FRA – instrument finansowy obracany na rynku międzybankowym,
pozwalający na zabezpieczenie się przed przyszłymi, niekorzystnymi zmianami
rynkowych stóp procentowych, np. stawek referencyjnych WIBOR, LIBOR, EURIBOR
itp.
Mark-to-market – dzienna wycena rynkowa otwartych pozycji w kontraktach
terminowych polegająca na uznaniu bądź obciążeniu rachunku zabezpieczającego, tak
aby odzwierciedlić stratę lub zysk inwestora za dany dzień. Kolejne zyski i straty na
otwartej pozycji liczone są od nowego poziomu odniesienia (dziennego kursu
rozliczeniowego)
Dzienny kurs rozliczeniowy – obliczany dla serii kontraktów na których zawarto
transakcje. Obliczany jako średnia z transakcji i ofert animatorów o godzinie 16:30
każdego dnia.
Ostateczny kurs rozliczeniowy – kurs po którym seria kontraktu zostanie rozliczona w
dniu jej wygasania (obliczany jako 100 minus odpowiedni WIBOR z tego dnia).
Seria – kontrakty terminowe charakteryzujące się tym samym instrumentem bazowym,
np. WIBOR 3M i tą samą datą wygaśnięcia, np. 18 grudnia 2013 r.
Pozycja skorelowana – polega na zajęciu przeciwstawnych pozycji (kupna i
sprzedaży) w dwóch różnych seriach kontraktów na tę samą (lub inną) stawkę
referencyjną WIBOR, których oczekiwane zmiany będą się różnić w przyszłości (będą
się zbliżały lub oddalały od siebie).