Zalecenia dotyczące żywienia dzieci zdrowych w wieku 1–3 lat (13
Transkrypt
Zalecenia dotyczące żywienia dzieci zdrowych w wieku 1–3 lat (13
pediatria Zalecenia dotyczące żywienia dzieci zdrowych w wieku 1–3 lat (13–36 mies.) opracowane przez zespół ekspertów powołany przez konsultanta krajowego ds. pediatrii Skład zespołu ekspertów doc. dr hab. n. med. Anna Dobrzańska – konsultant krajowy ds. pediatrii, Klinika Patologii i Intensywnej Terapii Noworodka, Instytutu „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka” w Warszawie prof. dr hab. n. med. Mieczysława Czerwionka-Szaflarska – prezes Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, Katedra i Klinika Pediatrii, Alergologii i Gastroenterologii Collegium Medicum im. L. Rydygiera w Bydgoszczy Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu prof. dr hab. n. med. Hanna Kunachowicz – Instytut Żywności i Żywienia w Warszawie prof. dr hab. n. med. Janusz Książyk – Klinika Pediatrii Instytutu „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka” w Warszawie prof. dr hab. n. med. Witold Lukas – konsultant krajowy ds. medycyny rodzinnej, Kolegium Medycyny Rodzinnej Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Zabrzu prof. dr hab. n. med. Jerzy Socha – przewodniczący Komisji Żywienia Dzieci i Młodzieży Komitetu Nauki o Żywieniu Człowieka PAN, Klinika Gastroenterologii, Hepatologii i Immunologii Instytutu „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka” w Warszawie dr n. med. Anna Stolarczyk – Klinika Pediatrii Instytutu „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka” w Warszawie prof. dr hab. n. med. Hanna Szajewska – członek Komitetu Żywienia ESPGHAN, II Katedra Pediatrii Uniwersytetu Medycznego w Warszawie prof. dr hab. n. med. Krystyna Wąsowska-Królikowska – prezes Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego, Klinika Alergologii, Gastroenterologii i Żywienia Dzieci Uniwersytetu Medycznego w Łodzi dr n. med. Halina Weker – kierownik Zakładu Żywienia Instytutu Matki i Dziecka w Warszawie prof. dr hab. n. med. Józef Ryżko – Klinika Gastroenterologii, Hepatologii i Immunologii Instytutu „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka” w Warszawie 19 wrzeœnia 2007 r. obradowa³ zespó³ ekspertów powo³any przez konsultanta krajowego ds. pediatrii. Celem spotkania by³o opracowanie zasad ¿ywienia dzieci w wieku 13–36 mies. na podstawie przegl¹du piœmiennictwa, zaleceñ praktyk ¿ywieniowych w innych krajach [1] oraz zasad globalnych [2]. Kierowanie siê apetytem dziecka i jego aktywnoœci¹ fizyczn¹ najlepiej zapobiegaj¹ jego przekarmianiu lub niedo¿ywieniu. Rozwój fizyczny dziecka powinien byæ oceniany na podstawie siatek rozwoju fizycznego, np. opracowanych przez WHO [4]. Uzasadnienie opracowania zaleceń Cel Zalecenia maj¹ na celu przedstawienie zasad prawid³owego ¿ywienia dzieci w wieku 1–3 lat tak, by razem z innymi wa¿nymi elementami kszta³towania zdrowia fizycznego i optymalnego rozwoju intelektualnego zapewnia³y prawid³owe wzrastanie oraz zmniejsza³y ryzyko oty³oœci i niedo¿ywienia. Przestrzeganie tych zasad mo¿e, zgodnie z obecnym stanem wiedzy, zmniejszyæ ryzyko choroby niedokrwiennej serca, cukrzycy typu 2 i oty³oœci [3]. Dieta dziecka w wieku 1–3 lat powinna byæ urozmaicona pod wzglêdem doboru produktów. Pe³nowartoœciowy (dobowy) jad³ospis powinien uwzglêdniaæ produkty z 5 grup: 1 – miêso, ryby, wêdliny, jaja, 2 – mleko i przetwory mleczne, 3 – warzywa i owoce, 4 – przetwory zbo¿owe, 5 – t³uszcze roœlinne. Urozmaicanie jad³ospisu, stopniowe wprowadzanie i przyzwyczajanie dziecka do nowych produktów jest konieczne do akceptacji szerokiego asortymentu produktów i potraw zapewniaj¹cych optymalne pokrycie zapotrzebowania na wszystkie sk³adniki od¿ywcze. Korzystne jest spo¿ywanie w ci¹gu dnia przez dziecko 5–4 posi³ków. Nale¿y unikaæ podjadania miêdzy posi³kami oraz ogl¹dania telewizji lub zabawy w czasie posi³ków. 78 przewodnik lekarza Nadmierne spo¿ycie energii, bia³ka i t³uszczu, szczególnie tego, w którym przewa¿aj¹ nasycone kwasy t³uszczowe, sprzyja nieprawid³owemu rozk³adowi lipoprotein w surowicy, podwy¿szeniu stê¿enia cholesterolu i – w po³¹czeniu z nadmiernym spo¿ywaniem energii i przy braku æwiczeñ fizycznych – stanowi o zagro¿eniu ujawnienia siê w przysz³oœci chorób wieku doros³ego (choroby niedokrwiennej serca), a wczeœniej mo¿e stanowiæ zagro¿enie wyst¹pienia oty³oœci [5]. Podobnie zagro¿enie ujawnienia siê osteoporozy stwarza dieta niedoborowa pod wzglêdem zawartoœci wapnia [6]. Z regulacj¹ prawid³owego sk³adu flory jelitowej oraz wp³ywem na regulacje innych funkcji przewodu pokarmowego, w tym funkcji motorycznych, wi¹¿e siê spo¿ycie odpowiedniej iloœci b³onnika pokarmowego [7]. Wa¿nym aspektem Zaleceñ jest te¿ zapobieganie takim skutkom nieprawid³owego ¿ywienia, jak niedokrwistoœæ z niedoboru ¿elaza, co jest szczególnie wa¿ne wobec ujemnego wp³ywu niedoboru ¿elaza na rozwój psychosomatyczny [8]. Podstaw¹ realizacji zasad Zaleceñ jest dostêpnoœæ po¿ywienia. Oznacza to, ¿e zarówno w domu, jak równie¿ w warunkach opieki nad dzieckiem poza domem koniecz- pediatria na jest taka organizacja posi³ków, która zapewni jakoœciowo i iloœciowo odpowiedni¹ poda¿ po¿ywienia. Aby Zalecenia ¿ywieniowe mog³y odnieœæ spodziewany skutek, oprócz realizacji ich zasad, konieczne jest wpojenie dziecku zwyczaju codziennej aktywnoœci fizycznej. Zalecenia podaży energii i białka W celu prawid³owej konstrukcji Zaleceñ konieczne jest ustalenie podzia³u ca³kowitej energii na poszczególne sk³adowe po¿ywienia – wêglowodany i t³uszcze – oraz ustalenie poda¿y bia³ka. W tab. 1. przedstawiono, zgodnie z raportem FAO/WHO/UNU z 2004 r. [9, 10], dzienne zapotrzebowanie energetyczne dla dzieci w wieku 2–3 lat, przy umiarkowanym wysi³ku fizycznym, w odniesieniu do dziewcz¹t i ch³opców. W odniesieniu do zapotrzebowania energetycznego przydatne jest okreœlenie potrzeb energetycznych bez uwzglêdnienia bia³ka – energia pozabia³kowa [11], oraz, osobno, potrzeb dotycz¹cych bia³ka. Œrednio – jak to wynika z tabeli – zalecana iloœæ energii pozabia³kowej dla dzieci w wieku 2–3 lat wynosi 80 kcal/kg/dzieñ. Rozk³ad poda¿y energii pozabia³kowej powinien wynosiæ: • 60–65% z wêglowodanów – z ograniczeniem poda¿y dodatkowego cukru do s³odzenia do maksymalnie 20% ca³kowitej poda¿y energii, przy czym rekomendowana jest mniejsza poda¿, co oznacza w praktyce unikanie ¿ywnoœci i napojów dos³adzanych, • 35–40% z t³uszczu – z ograniczeniem poda¿y t³uszczów zawieraj¹cych nasycone kwasy t³uszczowe, kwasy t³uszczowe typu trans i cholesterol. Poda¿ bia³ka w wieku 13–36 mies. powinna wynosiæ ok. 1 g/kg masy cia³a. Wartoœæ ta wynika z analizy zaleceñ [12], w których œrednia poda¿ bia³ka dla dzieci w wieku 6 mies.–10 lat zawiera siê w granicach 1,12 g/kg/dobê w wieku 6 mies. do 0,74 g/kg/dobê w wieku 10 lat (bezpieczn¹ poda¿ okreœlono – odpowiednio – w granicach od 0,91 g/kg/dobê do 1,43 g/kg/dobê). Zalecenia podaży błonnika Zalecane spo¿ycie b³onnika pokarmowego powinno wynosiæ ok. 10–15 g/dobê (maksymalnie 19 g/dobê) [13], co w praktyce oznacza spo¿ywanie produktów z pe³nego ziarna (grube kasze, razowe pieczywo), warzyw i owoców. Zalecenia podaży wapnia i witaminy D W diecie dziecka w wieku 13–36 mies. nale¿y uwzglêdniæ poda¿ wapnia i witaminy D [14]. Zapotrzebowanie na wapñ w tym okresie ¿ycia wynosi 800–1000 mg (co odpowiada 400 ml mleka i 150 g jogurtu oraz 30 g ¿ó³tego sera). Zapotrzebowanie na witaminê D3 wynosi 400 j.m. dziennie. Praktyczne zastosowanie Zaleceń – dekalog żywienia dzieci w wieku 1–3 lat: 1. Nale¿y codziennie spo¿ywaæ pieczywo i przetwory zbo¿owe pochodz¹ce z pe³nego przemia³u zbó¿. 2. Nale¿y spo¿ywaæ codziennie produkty nabia³owe, takie jak mleko (w tym mleko modyfikowane przeznaczone dla dzieci w wieku poniemowlêcym), maœlankê, kefir lub jogurt; w przypadku dzieci powy¿ej 24. mies. ¿ycia ze zmniejszon¹ zawartoœci¹ t³uszczu. 3. Nale¿y codziennie jeœæ warzywa (w tym warzywa str¹czkowe) i owoce. 4. Chude miêso czerwone, w tym wêdliny, powinny byæ spo¿ywane nie czêœciej ni¿ 2–3 razy w tygodniu, a jaja kurze w dni, w których nie jest spo¿ywane miêso. 5. Miêso drobiowe powinno byæ spo¿ywane 2–3 razy w tygodniu, zawsze bez skóry. 6. Wskazane jest spo¿ywanie ryb 1–3 razy w tygodniu. 7. Posi³ki powinny byæ przygotowywane z udzia³em t³uszczy roœlinnych (najlepiej oliwy z oliwek lub oleju rzepakowego) z ograniczeniem t³uszczu zwierzêcego. 8. Nale¿y ograniczyæ dodatek soli do potraw i produktów spo¿ywczych. 9. Nale¿y ograniczyæ spo¿ywanie s³odkich napojów i piæ czyst¹ wodê. 10. Dziecko powinno codziennie æwiczyæ fizycznie, bawi¹c siê lub graj¹c przez kilkadziesi¹t minut, najlepiej na œwie¿ym powietrzu. Piśmiennictwo 1. Nicklas T, Johnson R; American Dietetic Association. Position of the American Dietetic Association: Dietary guidance for healthy children ages 2 to 11 years. ADA Position paper. Dietary Guidance for Healthy Children Aged 2 to 11 Years. J Am Diet Assoc 2004; 104: 660-77. 2. Global Strategy for Infant and Young Child Feeding. World Health Organization 2003. 20 Avenue Appia, 1211 Geneva 27, Switzerland 2003. 3. Hayman LL, Meininger JC, Daniels SR, et al. Primary Prevention of Cardiovascular Disease in Nursing Practice: Focus on Children and Youth A Scientific Statement From the American Heart Association Committee on Atherosclerosis, Hypertension, and Obesity in Youth of the Council on Cardiovascular Disease in the Young, Council on Cardiovascular Nursing, Council on Tab. 1. Dzienne zapotrzebowanie energetyczne 2 lata/kg masy ciała 3 lata/kg masy ciała 2 lata/dzień 3 lata/dzień chłopcy 82 kcal/kg (345 kJ/kg) 84 kcal/kg (350 kJ/kg) 950 kcal (4 MJ) 1125 kcal (4,7 MJ) dziewczęta 80 kcal/kg (335 kJ/kg) 81 kcal/kg (339 kJ/kg) 850 kcal (3,6 MJ) 1050 kcal (4,4 MJ) przewodnik lekarza 79 pediatria Epidemiology and Prevention, and Council on Nutrition, Physical Activity, and Metabolism. Circulation 2007; 116: 344-57. 4. The WHO Child Growth Standards. http://www.who.int /childgrowth/standards/en/index.html. 5. Nader PR, O'Brien M, Houts R, et al. Identifying risk for obesity in early childhood. Pediatrics 2006; 118: e594-e601. 6. Human Vitamin and Mineral Requirements Report of a joint FAO/WHO expert consultation Bangkok, Thailand. Food and Nutrition Division FAO Rome Food and Agriculture Organization of the United Nations World Health Organization. FAO, Rome 2001. 7. Kranz S. Meeting the dietary reference intakes for fiber: sociodemographic characteristics of preschoolers with high fiber intakes. Am J Public Health 2006; 96: 1538-41. 8. Kazal LA. Prevention of iron deficiency in infants and toddlers. Am Fam Physician 2002; 66: 1217-24. 9. FAO/WHO/UNU Export Consultation: Human Energy Requirements. World Health Organization, Rome 2004. 10. Torun B. Energy requirements of children and adolescents. Background paper prepared for the joint FAO/WHO/UNU Expert Consultation on Energy in Human Nutrition, 2001. United Nations University World Health Organization Food And Agriculture Organization Of The United Nations. Rome 2004. 11. Elia M, Livesey G. Energy expenditure and fuel selection in biological systems: the theory and practice of calculations based on indirect calorimetry and tracer methods. World Rev Nutr Diet 1992; 70: 68-131. 12. Protein and Energy Requirements in Infancy and Childhood. Garlick PJ, Rigo J, Ziegler EE (eds). 58th Nestlé Nutr Workshop Ser Pediatr Program. Nestec Ltd., Vevey/S. Karger AG, Basel 2006; 39-50. 13. Dietary Reference Intakes for Energy, Carbohydrate, Fiber, Fat, Fatty Acids, Cholesterol, Protein, and Amino Acids (Macronutrients) National Academy of Sciences. Institute of Medicine. Food and Nutrition Board. Washington DC 2005. 14. Dobrzañska A, Lukas W, Socha J, et al. Zalecenia Konsultanta Krajowego w dziedzinie Pediatrii dotycz¹ce profilaktyki krzywicy i osteoporozy. Standardy Med 2004; 1: 443-5. 80 przewodnik lekarza