Inwentarz biblioteki archimandrii bazyliańskiej w Uniowie z 1789 r.

Transkrypt

Beata Lorens
Instytut Historii
Uniwersytet Rzeszowski
Hereditas Monasteriorum
vol. 2, 2013, s. 253–269
Inwentarz biblioteki archimandrii bazyliańskiej
w Uniowie z 1789 r.*
Monaster bazyliański w Uniowie należał do najstarszych ośrodków monastycyzmu
wschodniego na ziemiach ruskich późniejszej Rzeczypospolitej. Najdawniejsza zachowana o nim wzmianka źródłowa pochodzi z czasów jego fundacji przez księcia
Teodora Olgierdowicza w 1395 r. 30 VII 1542 r. król Zygmunt I podniósł status monasteru do rangi archimandrii (opactwa). Według przyjętego wówczas statutu zwierzchnictwo duchowne nad nim sprawował prawosławny eparcha lwowski, który zatwierdzał archimandrytę wybranego przez czerńców, ale nie miał prawa dysponowania
majątkiem monasteru. Pod koniec XVI i w pierwszej połowie XVII w. monasterem
targały niepokoje związane ze sporami prawosławno-katolickimi na terenie eparchii
lwowskiej, z napadami tatarskimi, powstaniami kozackimi i zajazdami szlacheckimi.
Z kolei w drugiej połowie XVII w. wstrząsały nim konflikty wybuchające między archimandrytami a prawosławnymi eparchami lwowskimi (zwłaszcza Antonim Winnickim), których źródłem było zwierzchnictwo nad monasterem i jego majątkiem. Stabilizację przyniosły dopiero rządy archimandryty Warłaama Szeptyckiego, który jako
pierwszy z mnichów uniowskich przyjął unię z Kościołem katolickim. Akt katolickiego
wyznania wiary złożył najpierw potajemnie w Warszawie w 1681 r., otwarcie zaś jako
przedstawiciel monasteru uniowskiego uczynił to we Lwowie 1 VII 1700 r.1
Dzięki archimandrycie Warłaamowi Szeptyckiemu, który w 1709 r. został eparchą
lwowskim, monaster w Uniowie był 19 VIII 1711 r. miejscem soboru (czyli zjazdu)
przedstawicieli monasterów bazyliańskich unickiej eparchii lwowskiej, na którym
uchwalono mające w nich obowiązywać zasady życia monastycznego. Nie zostały
* Praca naukowa finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą
„Narodowy Program Rozwoju Humanistyki” w latach 2012–2016. Scientific work financed by the Ministry
of Science and Higher Education under the name of the “National Programme for the Development of
Humanities” in the years 2012–2016.
1 І. Мицько, Святоуспенська Лавра в Уневі (кинец XIII ст. – кинец XX ст.), Львів 1998, s. 9–33; Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 12, Warszawa 1892, s. 807. O Uniowie
w okresie wojen prywatnych i zajazdów pisał W. Łoziński, Prawem i lewem. Obyczaje na Czerwonej Rusi
w pierwszej połowie XVII wieku, oprac. J. Tazbir, Warszawa 2005, s. 355–356, 401–404.
254
Beata Lorens
one jednak zatwierdzone przez Stolicę Apostolską2. W 1739 r. Uniów wszedł w skład
kongregacji zakonnej skupiającej monastery bazyliańskie z ziem ruskich Rzeczypospolitej; w 1743 r., na kapitule w Dubnie, utworzyła ona wraz z litewską kongregacją
Trójcy Świętej jeden zakon – Ordo Sancti Basilii Magni Ruthenorum, złożony z dwóch
prowincji, litewskiej i koronnej3.
W drugiej połowie XVIII w. monaster w Uniowie był jedną z czterech archimandrii
w prowincji koronnej (pozostałe znajdowały się w Owruczu, Mielcach i Żółkwi). Słynął
jako ośrodek kultu maryjnego oraz centrum życia kulturalnego ze względu na działającą przy nim drukarnię. Uruchomiono ją jeszcze w XVII w., ale jej działalność zamarła pod koniec tego stulecia i dopiero w 1732 r. archimandryta Atanazy Szeptycki
doprowadził do jej ponownego uruchomienia. Typografia uniowska specjalizowała
się w drukowaniu ksiąg liturgicznych, statutów bractw, listów pasterskich eparchów.
Jednak monopolistyczna pozycja drukarni Bractwa Stauropigialnego we Lwowie nie
pozwoliła na rozszerzenie jej działalności. Po 1771 r. warsztat drukarski został odsprzedany, najprawdopodobniej typografii monasteru w Poczajowie4.
W lipcu i sierpniu 1776 r. monaster w Uniowie był miejscem obrad kapituły prowincjalnej. W latach 60. i 70. XVIII w. prowadzono tu wewnętrzne studia zakonne w zakresie retoryki, języka greckiego i filozofii5.
Funkcjonowanie archimandrii uniowskiej zostało zagrożone po przeprowadzeniu
w 1772 r. rozbioru ziem Rzeczypospolitej, w którego wyniku Uniów znalazł się w granicach monarchii habsburskiej. Decyzją cesarza Józefa II archimandria znalazła się
wśród klasztorów przeznaczonych do kasaty. Dekret w tej sprawie, datowany na 8 IX
1787 r., został wysłany z Wiednia do Gubernium Galicji we Lwowie. Jednak ze względu na konieczność utrzymania zakonników i przewidywany niewielki dochód finansowy ze skasowanego majątku kasatę archimandrii uniowskiej opóźniono do śmierci
ówczesnego archimandryty, Onufrego Bratkowskiego, która nastąpiła 15 II 1790 r.
Przygotowując się do kasaty, władze gubernialne już w 1789 r. zaczęły szacować wartość jej majątku. 10 IV 1790 r. gubernator Józef Brygido wysłał do Wiednia informację
o redukcji, czyli kasacie, archimandrii w Uniowie6.
Monaster uniowski do połowy XVII w. słynął jako znaczący ośrodek gromadzący
księgi rękopiśmienne i drukowane. Tutaj w XVI w. znajdowało się skryptorium, gdzie
2 Артикулы или устави чина іноческаго, „Лавра”, 1999, 2, s. 41–46; М. Коссак, Шематизмъ провинціи
св. Спасителя Чина св. Василія Великого въ Галиціи и короткій поглядъ на монастыри и на монашество
руске отъ заведеня на Руси вѣры Христовои ажъ по нынѣшное время, Львов 1867, s. 262–264.
3 М. М. Ваврик, Нарис розвитку і стану Василіянського Чина XVII–XX ст. Топографічно-статистична
розвідка (Analecta Ordinis Sancti Basilii Magni, series II, sectio I, vol. X), Рим 1979, s. 23–26.
4 І. Мицько, Святоуспенська Лавра, s. 37, 47, 56, 70–74; M. Pidłypczak-Majerowicz, Bazylianie w Koronie
i na Litwie. Szkoły i książki w działalności zakonu (Acta Universitatis Wratislaviensis, 779), Warszawa-Wrocław
1986, s. 68–69.
5 І. Мицько, Святоуспенська Лавра, s. 40.
6 W. Chotkowski, Redukcje monasterów bazyliańskich w Galicji (Rozprawy Wydziału Historyczno-Filozoficznego – Polska Akademia Umiejętności, seria 2, 38), Kraków 1922, s. 11, 17–19.
255
miejscowi czerńcy przepisywali głównie księgi liturgiczne. Zbiory biblioteczne zasilali darami w postaci woluminów prawosławni eparchowie lwowscy i archimandryci uniowscy. Ponadto dzięki związkom z Bractwem Stauropigialnym we Lwowie czy
Akademią Ostrogską trafiały do Uniowa druki wychodzące z typografii utrzymywanych przez te instytucje7.
Niewiele wiadomo o zawartości biblioteki monasteru w XVII w. W 1611 r., w obawie
przed rabunkiem, oddano na przechowanie w bezpieczne miejsce najcenniejsze
przedmioty będące własnością archimandrii, w tym księgi. Z tej okazji sporządzono
inwentarz „ksiąg greckich, słowiańskich, i łacińskich, polskich, kosztownych, oprawnych”, który nie zachował się8.
Zawartość biblioteki znamy dzięki trzem zachowanym inwentarzom. Pierwszy z nich
został sporządzony w związku z wizytacją monasteru przeprowadzoną 15 (4) X 1747
r. Protokół wizytacyjny zawiera opis zabudowań monasteru, cerkwi, pomieszczeń
gospodarczych, biblioteki, utensyliów liturgicznych, wyposażenia kuchni i refektarza, dochodów rocznych oraz powinności poddanych9. Summariusz Xiąg klasztoru
uniowskiego mieści informacje o księgach liturgicznych i chórowych oraz woluminach bibliotecznych pisanych i drukowanych w językach ruskim, polskim, łacińskim
i włoskim10. Drugi sporządzony został w 1775 r. lub niewiele później (odnotowano
Tabela 1. Liczba woluminów w bibliotece monasteru w Uniowie
według inwentarzy z lat 1747 i 1775
Księgozbiór
księgi cerkiewne
księgi chórowe
księgi rękopiśmienne
księgi cyrylickie
księgi polskie
księgi łacińskie
księgi włoskie
Razem
Liczba woluminów w 1747 r.
19
26
30
40
18
1
134
Liczba woluminów w 1775 r.
66
–
–
24
20
15
2
127
Źródło: Візитація унівського монастиря 1747 р., „Лавра”, 1999, 3, s. 30–32.
7 І. Мицько, Історія Святоуспенської Лаври в Уневі, „Лавра”, 1998, 1, s. 17–18.
8 Архивъ Юго-Западной Россіи издаваемый коммиссіею для разбора древнихъ актовъ состоящей
при Кіевскомъ, Подольскомъ и Волынскомъ Генералъ-Губернаторе, ч. 1, т. 10, Кіевъ 1904, nr CCXI, s.
519.
9 Візитація унівського монастиря 1747 р., „Лавра”, 1999, 3, s. 27–31; 4, s. 37–43. Opublikowana wizytacja przechowywana jest w Centralnym Państwowym Archiwum Historycznym Ukrainy we Lwowie
(Центральний Державний Історичний Архів України у Львові, dalej: ЦДІАУ у Львові), f. 201, op. 4b, spr.
529, k. 38–42, 44–47v. Niestety, od kilku lat część opisów f. 201 nie jest udostępniana badaczom ze względu na ich porządkowanie. Inwentarze biblioteczne z Uniowa uwzględniła U. Paszkiewicz, Inwentarze i katalogi bibliotek z ziem wschodnich Rzeczypospolitej do 1939 roku. Suplement 1 (Polskie Dziedzictwo Kulturalne,
Seria B, Wspólne Dziedzictwo), Warszawa 2000, s. 214.
10 Візитація унівського монастиря 1747 р., „Лавра”, 1999, 3, s. 30–31; 4, s. 37–43.
256
Beata Lorens
w nim książki uzyskane w 1775 r.). Wymienione w nim księgi podzielono na cerkiewne i biblioteczne oraz według języka (ruskie, polskie i łacińskie)11. W obu tych inwentarzach podawano przede wszystkim początek tytułu lub nazwisko autora, format
oraz liczbę egzemplarzy. Niekiedy ograniczano się tylko do określenia stanu książki
lub do podania języka, w jakim została wydrukowana, np. „małych książek w pergaminie podartych 2” lub „książek włoskich 2”.
18 III 1789 r. sporządzono kolejny inwentarz biblioteki uniowskiej. Został on dołączony do inwentarza głównego, zawierającego dane dotyczące majątku archimandrii,
przygotowanego w listopadzie 1789 r. w związku z planowaną kasatą monasteru.
Umieszczono go pod literą T, wśród szczegółowych specyfikacji majątku monasteru. Uwzględnia głównie księgi drukowane, które zostały spisane według formatów,
przy czym 1 oznacza folio, ½ – 4o, ¼ – 8o, a 1/8 – 12o. W porównaniu z wcześniejszymi
inwentarzami ten zawiera znacznie więcej informacji, np. miejsce i rok wydania. Podano w nim też wiele informacji skrótowych i nieścisłych, typowych dla tego typu
źródeł. Tytuły druków są zapisane w skrócie, często ograniczano się do obiegowego
określenia, np. „teologia moralna”. Zamiast autorów pojawiają się dane osób, którym
dedykowano utwory, lub drukarzy. W 81% te braki i błędy udało się uzupełnić i poprawić. Księgi rękopiśmienne natomiast zostały potraktowane bardzo ogólnie: „manuskrypty w liczbie 20 o nieznacznej wartości”.
Inwentarz odnotowuje 106 tytułów druków w 127 woluminach – niektóre tytuły były
wielotomowe, inne biblioteka posiadała w kilku egzemplarzach, np. cztery egzemplarze Trebnika wydanego w Uniowie w 1744 r. Najstarszym drukiem wymienionym
w inwentarzu jest traktat autorstwa holenderskiego biskupa Wilhelma Lindanusa
zatytułowany Panoplia Evangelica, sive de verbo Dei evangelico libri quinque, wydany
w Kolonii w 1563 r. Wśród druków zdecydowanie przeważają wydawnictwa XVIII-wieczne.
W inwentarzu z 1789 r. zwraca uwagę wzrost, w porównaniu z inwentarzem z 1775
r., liczby ksiąg w językach łacińskim i włoskim. Mogły być własnością ostatniego z archimandrytów uniowskich, Onufrego Bratkowskiego, żyjącego w latach 1722–1790.
Tabela 2. Druki biblioteki uniowskiej według stulecia wydania, inwentarz z 1789 r.
Wiek wydania
XVI
XVII
XVIII
Liczba ksiąg
6
33
88
Źródło: ЦДІАУ у Львові, f. 146, op. 84, spr. 2067, k. 68–69v.
11 Матеріали до історії унівської бібліотеки, ibidem, 3, s. 32. Przechowywany jest w Dziale Rękopisów
Muzeum Narodowego im. A. Szeptyckiego we Lwowie (Національний музей у Львові ім. А. Шептицького),
rps 104, k. 9–11v. W chwili obecnej (październik 2012 r.) Dział Rękopisów nie udostępnia zbiorów z powodu
remontu swojej siedziby.
257
Studiował on filozofię i teologię w Kolegium Papieskim w Braniewie, a w latach 1772–
1776 był protoihumenem (prowincjałem) prowincji koronnej pw. Opieki NMP12.
Tabela 3. Język druków biblioteki uniowskiej, inwentarz z 1789 r.13
Język
łaciński
polski
cyrylica
włoski
francuski
Liczba ksiąg
41
18
17
4
2
W zbiorach uniowskich mało było publikacji wydanych w miejscowej drukarni. W katalogu odnotowano zaledwie dwa tytuły ksiąg drukowanych w uniowskiej typografii
zakonnej. Najwięcej tomów pochodziło z drukarń działających w Wenecji. Kolejne
miejsca należały już jednak do typografii funkcjonujących w południowo-wschodniej Rzeczypospolitej, związanych z instytucjami Cerkwi prawosławnej czy Kościoła
unickiego, m.in.: drukarni Bractwa Stauropigialnego we Lwowie, Ławry Pieczerskiej
w Kijowie (sześć tomów wydanych do czasu pozostawania Kijowa w granicach Rzeczypospolitej) czy bazyliańskiej drukarni w Poczajowie. Liczne książki wydane w zachodnioeuropejskich typografiach świadczą o związkach bazylianów z kulturą łacińską. Mogły one być przywożone do Uniowa przez bazylianów studiujących w Rzymie
lub podróżujących tam w związku ze sprawami zakonu.
Przeważają dzieła służące pracy teologicznej: różne wydania Biblii i jej komentarzy,
zwłaszcza dotyczących Nowego Testamentu, dzieła z zakresu teologii, głównie moralnej, dogmatycznej i ascetycznej. Znajdziemy tu również dzieła z zakresu prawa
kanonicznego i świeckiego, historii, retoryki, matematyki i geografii, a także księgi
liturgiczne oraz zbiory reguł i konstytucji bazyliańskich. Wśród zbiorów kazań i mów
przeważają dzieła kaznodziejów Kościoła rzymskokatolickiego. Homiletykę uprawianą przez bazylianów reprezentują tylko mowy przedstawiciela prowincji litewskiej,
Porfirego Skarbka Ważyńskiego.
Spisane w inwentarzu z 1789 r. książki biblioteki monasteru w Uniowie miały zostać
przekazane Bibliotece Uniwersytetu Lwowskiego14. Wynikało to z wcześniejszych roz12 Lwowska Naukowa Narodowa Biblioteka Ukrainy im. W. Stefanyka (Львівська національна наукова
бібліотека України імені В. Стефаника), f. 3, spr. 436, Cathalogus Alphabeticus Patrum et Fratrum Ordinis
Sancti Basilii Magni in Provincia Polona..., t. 3, k. 48v.
13 Uwzględniono tylko zidentyfikowane druki.
14 ЦДІАУ у Львові, f. 146, op. 84, spr. 2067, k. 48. Inne miejsce, gdzie miały trafić zbiory biblioteki monasteru w Uniowie, zostało wymienione w krótkiej rozprawie В. Лаба, Нарис істoрії села Унів та Унівського
монастиря від найдавніших часів до 1939 року, Львів 1997, s. 15–16. Według autora księgozbiór uniowski został przewieziony do monasteru w Buczaczu i tam spłonął w pożarze w 1865 r. Nie udało się jednak
potwierdzić tej tezy w źródłach.
258
Beata Lorens
Tabela 4. Miejsce wydania druków biblioteki uniowskiej, inwentarz z 1789 r.
Miejsce druku
Wenecja
Lwów
Poczajów
Kijów
Amsterdam
Kraków
Lipsk
Frankfurt nad Menem
Kolonia
Rzym
Uniów
Antwerpia
Lublin
Czernichów
Lyon
Norymberga
Ostróg
Wilno
Braniewo
Florencja
Przemyśl
Wiedeń
Bassani
Berdyczów
Drezno
Kalisz
Mediolan
Ołomuniec
Paryż
Trewir
Trnava
Urbino
Warszawa
Würzburg
Liczba tomów
16
13
9
8
6
6
6
5
5
5
5
4
4
3
3
3
3
3
2
2
2
2
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
Liczba tytułów
15
9
7
6
6
6
5
4
4
5
2
1
4
3
2
2
1
3
2
2
1
2
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
porządzeń cesarskich, nakazujących przedstawianie inwentarzy bibliotek klasztornych bibliotekarzowi tej biblioteki, a następnie wysyłanie do niej książek ze skasowanych klasztorów. Tam były one sortowane; najcenniejsze egzemplarze przeznaczano
dla Biblioteki Nadwornej w Wiedniu, duplikaty trafiały do seminarium generalnego
259
we Lwowie i gimnazjów galicyjskich, a publikacje nieprzydatne w procesie edukacji
były przeznaczane na licytację lub traktowane jak makulatura. W 1790 r. na aukcji
publicznej przeprowadzonej przez Bibliotekę Uniwersytetu Lwowskiego wystawiono na sprzedaż 4935 woluminów15. Autorzy monografii Uniwersytetu Lwowskiego
nie wymienili Uniowa wśród monasterów bazyliańskich skasowanych w latach 80.
XVIII w., których zbiory trafiły do Biblioteki Uniwersyteckiej16. Mimo to źródła powstałe podczas likwidacji monasteru jednoznacznie wskazują Bibliotekę Uniwersytecką
jako miejsce, gdzie wysłano jego księgozbiór. Poza tym zachowane egzemplarze
ksiąg liturgicznych pochodzących z biblioteki monasteru w Uniowie noszą ekslibris
Biblioteki Uniwersytetu Lwowskiego17. Zbiory uniowskie podzieliły los książek Biblioteki Uniwersyteckiej, której gmach w dniach 2–3 XI 1848 r. uległ pożarowi – z ponad
51 tys. woluminów uratowano tylko 13 tys.18
Inaczej potoczyły się losy tych woluminów, które trafiły do rąk prywatnych kolekcjonerów. W połowie XIX w. rezydujący w Uniowie metropolita Michał Lewicki zebrał kolekcję cyrylickich ksiąg rękopiśmiennych i drukowanych, wśród których znalazły się
także woluminy należące wcześniej do biblioteki monasteru uniowskiego19. Kolekcja
ta decyzją Lewickiego w 1858 r. stała się podstawą biblioteki metropolitalnej. Następca Lewickiego na tronie metropolitalnym, Andrzej Szeptycki, przekazał tę bibliotekę
Muzeum Narodowemu we Lwowie, dlatego część spuścizny po bibliotece monasteru
uniowskiego znajduje się dziś w Dziale Rękopisów Muzeum Narodowego im. A. Szeptyckiego we Lwowie. Pojedyncze rękopisy i starodruki z biblioteki uniowskiej znalazły
się także w fondach Lwowskiej Narodowej Naukowej Biblioteki Ukrainy im. W. Stefanyka (Львівська національна наукова бібліотека України ім. В. Стефаника) oraz
w Bibliotece Narodowej w Warszawie (w zespole Biblioteka Kapituły Greckokatolickiej
w Przemyślu)20.
15 K. Reifenkugel, Biblioteka Uniwersytecka we Lwowie, „Przewodnik Naukowy i Literacki”, 1873, 3, s. 186–
–187.
16 L. Finkel, Historya Uniwersytetu Lwowskiego do r. 1869, [w:] L. Finkel, S. Starzyński, Historya Uniwersytetu
Lwowskiego, cz. 1, Lwów 1894, s. 121. Według autorów do biblioteki uniwersyteckiej trafiły książki z monasterów w Czortkowie, Łuce, Pitryczu, Skicie, Smolnicy, Spasie, Szczepłotach, Topolnicy, Trembowli, Zawałowie, Zbarażu.
17 Katalog druków cyrylickich XV–XVIII wieku w zbiorach Biblioteki Narodowej, oprac. Z. Żurawińska, Z. Jaroszewicz-Pieresławcew, Warszawa 2004, s. 56, 91–96.
18 L. Finkel, Historya Uniwersytetu Lwowskiego, s. 301.
19 І. Мицько, Святоуспенська Лавра, s. 62–65. W 1847 r. Andrzej Petruszewicz sporządził katalog cyrylickich rękopisów i ksiąg metropolity Lewickiego. Drugi inwentarz pochodził z 1858 r.
20 Матеріали до історії унівської бібліотеки, s. 34; Rękopisy cerkiewnosłowiańskie w Polsce. Katalog,
oprac. A. Naumow, A. Kaszlej, Kraków 2004, s. 97, 139–140, 447–448; Katalog druków cyrylickich, s. 25–26.
260
Beata Lorens
Aneks
Catalogus Librorum paenes Monasterium P.P. Basilianorum in Uniow Reperibilium et
quidem
Źródło: ЦДІАУ у Львові, f. 146, op. 84, spr. 2067, Spisy, doniesienia i inne dokumenty
o likwidacji monasteru w Uniowie w okręgu złoczowskim 1049–1790, k. 68–69v.
Zachowano oryginalną pisownię. W celu ustalenia poprawnego zapisu bibliograficznego woluminów, podawanego w przypisie, skorzystano z dostępnych katalogów
bibliotecznych (Biblioteka Jagiellońska, Biblioteka Narodowa, Biblioteka Kórnicka, Bibliotheca Apostolica Vaticana), Bibliografii polskiej Karola Estreichera oraz katalogów
starodruków wydanych na Ukrainie autorstwa Jakima Zapaski i Jarosława Isajewi
cza21.
Publikacja: Матеріали до історії унівської бібліотеки, „Лавра”, 1999, 3, s. 33–34.
Tekst opublikowany w czasopiśmie „Лавра” zawiera tylko wykaz woluminów z 1789 r.
zapisanych w oryginalnej pisowni, bez ustalenia poprawnych danych dotyczących
autorów i tytułów.
Nro
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
Nohmen Aucthoris
Martinus Bialobrzyski22
Rudolphus Gotfried23
Antonius Diana24
Josephus Lengi25
Antonius Diana26
Anton Radywyloski27
Philipus Hartug28
Zacharias Kopystyński29
Philipus Hartung30
Nohmen Tituli
Ostilla Ortodose
Opus Politicus
Resolutes Morales
Poleante
Resolutiones Morales
Vinec Chrystow
Conciones
Besidi Nedielnia
Conciones
Impraessio
Krakow
Francfort
Lugdun
Venetia
Lugdun
Kijow
Norimberg
Kijow
Norimberg
Annus
1581
1682
1641
1645
1641
1688
1718
1624
1718
Forma
1
1
1
1
1
1
1
1
1
21 Я. Запаско, Я. Ісаєвич, Каталог стародруків виданих на Украиїні. Книга перша (1574–1700), Львів
1981; Iidem, Каталог стародруків виданих на Украиїні. Книга друга, ч. 1–2: (1701–1800), Львів 1984.
22 Marcin Białobrzeski, Postilla Ortodoxa to jest wykład świętych Ewanieliy niedzielnych i świąt uroczystych
na cały rok..., w Krakowie 1581.
23 Rudolfus Gottfried Knichen, Opus politicum, Francofurti 1682.
24 Antoninus Diana, Resolutiones Morales, Lugduni [Lyon] 1641.
25 Josephius Langius, Flori Florilegii magni, seu polyantheae floribus..., Venetiis 1645.
26 Zob. przyp. 24.
27 Антоній Радивиловський, Вънец Христов, Київ 1688.
28 Philippus Hartug, Conciones in festa totus anni opus posthumum a pluribus magno cum desiderio expectatum, Norimbergae 1718.
29 Іоанн Златоуст, Бесіди на діяння святих апостолів, Київ 1624 (przedmowa Zachariasza Kopysteń
skiego).
30 Zob. przyp. 28.
Nro
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
23.
Nohmen Aucthoris
Sanctus Basilius31
Kalista32
Sanctus Basilius33
Hieronim Strzelecki34
Petrus Skarga35
Mohyla36
Zacharius Kopystyński37
Stanropia38
Sanctus Basilius39
Joanes Maximowicz40
Stauropigia41
Samuil Mokryewicz42
Anton Witra43
Martinus Kromer44
Nohmen Tituli
Nauki
Kazania
Nauki
Simia
Kazania
Trebnik
Besidi Apostoł
Plakowistia
Nauki
Od Troycy Przeswię.
Słuzebnik
Wynohrad
Biblia
O Prawach
24.
Wilchemus Lindanus45
Panopia Eccles.
25.
26.
46
Jacobus Woyko
Stauropigia47
Kazania
Słuzebnik
Impraessio
Ospog
Kijow
Ospog
Poczajow
Cracovia
Kijow
Kijow
Lwow
Ospog
Clenichow
Leopol
Kijow
Venetia
Krakow
Colonie
Acpipine
Cracovia
Leopoli
261
Annus
1594
1637
1594
1772
1602
1646
1624
1722
1594
1707
1691
1697
1731
1611
Forma
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1563
1
1575
1691
1
1
31 Василій Великий, Книга о постничестві, Острог 1594.
32 Євангеліє учительне, Київ 1637 (kazania przypisywane Kalikstowi, patriarsze Konstantynopola).
33 Zob. przyp. 31.
34 Сімя слова божія, на ниві сердец человіческих сіяннаго..., Почаїв 1772. Hieronim Strzelecki to bazylianin, cenzor książek w eparchiach łuckiej i ostrogskiej.
35 Piotr Skarga, Kazania na niedziele i święta, Kraków 1602.
36 Требник, Київ 1646 (przedmowa metropolity Piotra Mohyły).
37 Zob. przyp. 29.
38 Najprawdopodobniej chodzi o Євангеліє, Львів 1722 (wydaną przez drukarnię Bractwa Stauropigialnego).
39 Zob. przyp. 31.
40 Іоан Максимович, Богородице диво, Чернігів 1707.
41 Служебник, Львів 1691 (wydany przez Bractwo Stauropigialne).
42 Cамоїл Мокрієвич, Виноград домовитом благим насажденный в немже наслъдник въков всъх
бысть убіенный, Чернігів 1697 (nie odnotowano wydania kijowskiego).
43 Antoine Vitre, Augustin Lubin, Biblia Sacra Vulgatae, Venetiis 1731.
44 Marcin Kromer, O sprawach, dziejach i wszytkich inszych potocznościach koronnych polskich, Kraków
1611.
45 Wilhelmus Lindanus, Panoplia Evangelica, sive de verbo Dei evangelico libri quinque, Coloniae Agrippinae 1563.
46 Jakub Wujek, Postylle, cz. 3, Kraków 1575.
47 Zob. przyp. 41.
262
Nro
27.
28.
29.
30.
31.
32.
33.
34.
35.
36.
37.
38.
39.
40.
41.
42.
Nohmen Aucthoris
Zacharias Kopystyński48
Christophorus
Szemberg49
Mohyła50
Franciscus Luka51
Andreas Chrysostom52
Benedictus Chmieloski53
Chrystianus Mathias54
Joanes Venerony55
Stanislaus Szembell56
Joanes Venerony57
Benedictus
Chmielowski58
Carolus Orlowski59
Mar. Rubczyński60
Joanes Czapski61
Carolus Nepo. Orlowski62
Herman Konohowicz63
Beata Lorens
Nohmen Tituli
Besidi Apostolat.
Impraessio
Kijow
Annus
1624
Forma
1
Historia Pruska
Brunsberg
1725
1
Słuzebnik
Biblia Sacra
Kijow
Venetia
1659
1729
1
1
Mowy
Nowe Ateny
Teatr Historia
Dictionarium
Zebranie kazania
Dictionarium
Calisia
Leopol
Francfort
Frankfurt
Brunsberg
Francfort
1702
1745
1705
1743
1726
1743
1
½
½
½
½
½
Nowe Ateny
Leopoli
1746
½
Defensa
Rekolekcye
Orator Polony
Defensa
Nowy Zawit
Leopoli
Bordyle
Varsovia
Leopol
Czenic.
1748
1762
1740
1748
1717
½
½
½
½
½
48 Zob. przyp. 29.
49 Johann Leo, Historia Prussiae sub fortunatissimis auspiciis celsissimi S.R.I. principis illustrissimi ac reverendissimi domini d. Christophori in Słupov Szembek, Dei et Apostolicae Sedis gratia episcopi Varmiensis et
Sambiensis, terrarum Prussiae praesidis..., Braniewo 1725.
50 Служебник, Київ 1659.
51 Nie udało się określić.
52 Andrzej Chryzostom Załuski, Mowy na radach i sejmach różnemi czasy miane, Kalisz 1702.
53 Benedykt Chmielowski, Nowe Ateny, cz. 1, Lwów 1745.
54 Christianus Matthias, Theatrum historicum theoretico-practicum in quo quatuor monarchiae, Francforti
1705.
55 Joannes Veneroni, Dictionarium Caesareum in quo Quatuor Principaliores Linguae Europae, Francforti
1743.
56 Stanisław Szembek, Zebranie kazań na Wielkanoc, Boże Narodzenie, Brunsberg 1726.
57 Zob. przyp. 55.
58 Benedykt Chmielowski, Nowe Ateny, cz. 2, Lwów 1746.
59 Karol Nepomucen Orłowski, Defensa biskupstwa y dyecezyi kiiowskiey rzetelnym opisaniem, z przydatkami nie ktoremi dla niey potrzebnemi..., Lwów 1748.
60 Marcin Rubczyński, Głos Pana kruszącego cedry libańskie czyli rekolekcje dla osób zakonnych, Berdyczów
1762.
61 Samuel Wysocki, Orator Polonus, Varsaviae 1740 (dzieło dedykowane skarbnikowi Janowi Czapskiemu).
62 Zob. przyp. 59.
63 Новий завіт, Чернігів 1717 (przedmowa i objaśnienia do Nowego Testamentu autorstwa archimandryty Hermana Kononowicza).
Nro
43.
44.
45.
46.
47.
48.
49.
50.
51.
52.
53.
54.
55.
56.
57.
58.
59.
Nohmen Aucthoris
Silvester Rudnicki64
Silvester Rudnicki65
Thomas Luccioni66
Joanes Maximowicz67
Francisscus Maria68
Andreas Fredro69
Mar. Ozaman70
Liborg Sinikalski71
Patritius Perusinus72
Josephus Bernardoni73
Franz Potestas74
Vestrius Barbianus75
Domini Ochio76
Clemens Papa77
Gasper Schollo78
Stanislaus Wiczowski79
Nicolaus Martinus80
Nohmen Tituli
Bohoslowie
Bohoslowie
Veritatis Moral.
Thatrum
Institutionis Iuris
Brudentia civilis
Dictionar. Meten.
Conciona
Juris Civilis
Conciones
Examen Ecclesia.
Biblia
Nauki
Obrona Religii
Phisica curiosa
Historia
Praxis Criminalis
Impraessio
Poczakow
Poczakow
Mediolan
Czerniecho.
Venetia
Leopol.
Amster.
Venetia
Venetia
Venetia
Venetia
Venetia
Venetia
Leopol
Herbipol
Olumunae
Urbin
263
Annus
1776
1756
1702
1708
1741
1730
1691
1738
1733
1740
1760
1758
1735
1738
1667
1774
1738
Forma
½
½
½
½
½
½
½
½
½
½
½
½
½
½
½
½
½
64 Антоіне Павел Гавриіл, Богословіє нравоучителноє..., т. 1, Почаїв 1776 (tłumaczenie z języka łacińskiego z przedmową eparchy Sylwestra Rudnickiego Lubienieckiego).
65 Богословія нравоучителная..., Почаїв 1756 (przedmowa eparchy Sylwestra Rudnickiego).
66 Thomas Luccioni de Bonifacio, Veritatis Moralis seu doctrinae probabilis investigatio, Milani 1702.
67 Іоан Максимович, Феатрон или позор нравоучительный..., Чернігів 1708.
68 Francesco Maria Gasparro, Institutionum iuris civilis, Venetiis 1741.
69 Andrzej Maksymilian Fredro, Vir Consilii, monitis Ethicorum nec non Prudentiae civilis praeludente..., Leopoli 1730.
70 Jacques Ozanam, Dictionnaire mathematique, ou idee generale des mathematiques..., Amsterdam 1691.
73 Giuseppe Bernardoni, Panegirici e discorsi..., Venetiis 1740.
74 Franciszek Erazm Preiss, Examen trinum ordinandorum, approbandorum et instituendorum..., Venetiis
1760.
77 Obrona religiey graeco-ruskiey z kościołem S. Rzymskim ziednoczoney na fundamencie Praw, Dekretów,
Przywieleiow od Stolice S. Apostolskiey y Nayiasnieyszych Królow polskich nadanych, tudziesz Konstytucyi na
różnych Seymach zaszłych, założona y na zaszczyt teyże Religiey światu polskiemu pokazana, Lwów 1738.
Księgę rozpoczyna bulla Klemensa VIII.
78 Gaspar Schott, Physica curiosa sive mirabilit naturre et artis..., Herbipol [Würzburg] 1667.
79 Stanisław Kleczewski, Lechus historiae Polonae restituta..., Ołomuniec 1774.
80 Nicolaus Martini, Praxis criminalis ad theoricam accomadata..., Urbino 1738.
264
Nro
60.
61.
62.
63.
64.
65.
66.
67.
68.
69.
70.
71.
72.
73.
74.
75.
76.
77.
Beata Lorens
Nohmen Aucthoris
Joanes Veneroni81
Thom. Mlodianowski82
Mart. Kurzeniecki83
Athan. Szeptycki84
Jacobus Varaginus85
Jacobus Massenius86
Simon Maychrowicz87
Joann Piegaluge88
Anton Maretec89
Sumni Pontificii90
Rudolf Clusius91
Athanasi Szepticki92
Rudolfus Clussius93
Athanisius Szepticki94
Rudolf Gluczyk95
Joanes Babliste96
X. Nepeu97
Athanisius Szeptycki98
Nohmen Tituli
Dictionarius
Rozmyslania
Nauk Evagel.
Sobranie Przypad.
Sermones Aurei
Speculum Imagi
Trwawoie albo Upad.
Epistolae
Orationes
Bullae
Sermones
Trzebnik
Sermones aurei
Trzebnik
Sermones Aurei
Scientia Batar.
Reflexie
Trzebnik
Impraessio
Venetia
Lublin
Vilno
Uniow
Antoergie
Colonie Ar.
Leopol.
Romae
Lipsiae
Poczajow
Antverg.
Uniow
Antverpi
Uniow
Atverpie
Francfort
Lublinia
Uniow
Annus
1730
1669
1752
1732
1712
1681
1764
1732
1741
1767
1712
1744
1712
1744
1712
1607
[b.d.w.]
1744
Forma
½
½
½
½
¼
¼
¼
¼
¼
¼
¼
¼
¼
¼
¼
¼
¼
¼
81 Zob. przyp. 55 (inne wydanie).
82 Tomasz Młodzianowski, Rozmyślania albo lekcya duchowna..., Lublin 1669.
83 Marcin Kurzeniecki, Nauki z Ewangelii na niedziele i święta, Wilno 1752.
84 Собраніє припадков краткое и духовным особам потребноє..., Унів 1732. Unicki metropolita kijowski Atanazy Szeptycki wydał pozwolenie na druk.
85 Jacobus
1712.
de
Voragine, Rudolpus Clutius, Sermones aurei in dominicas et festa per annum..., Antwerpia
86 Jacobus Massenius, Speculum imaginum veritatis occultae..., Kolonia 1681.
87 Szymon Maychrowicz, Trwałość szczęśliwa królestw albo ich smutny upadek..., Lwów 1764.
89 Marcus Antonius Muretus, Orationes, epistolae et poemata..., Lipsk 1741.
90 Bullae et Brevia Summorum Pontificum Sacrarum Congregatione decreta..., Poczajów 1767.
91 Zob. przyp. 85.
92 Требник, Унів 1744. Unicki metropolita kijowski Atanazy Szeptycki wydał pozwolenie na druk.
93 Zob. przyp. 85.
94 Zob. przyp. 92.
95 Zob. przyp. 85.
97 Myśli albo reflexie chrześciańskie rozłożone na wszystkie dni całego roku przez [...] Franciszka Nepveu [...]
językiem francuskim wydane, na polski zaś język przetłumaczone przez [...] Tomasza Perkowicza..., Lublin 1754
(3. wydanie).
98 Zob. przyp. 92.
Nro
78.
79.
80.
81.
82.
83.
84.
85.
86.
87.
88.
89.
90.
91.
92.
93.
94.
95.
Nohmen Aucthoris
Josephus Rygier99
P. Virgillii100
Athana. Szeptycki101
Delarothe102
Joanes Barday103
Porf. Ważyński104
Thomas Bari105
Krzystof Szemberg106
Florian Jarosiewicz107
Protasi Neveraniuk108
Horacii Flacci109
Herni Busenban110
Prosper Lambertinus111
Prosper Lambertinus112
Paulus Centhner113
Vicentii Bruni114
Stanislaus Lochowski115
Summi Pontificiis116
Nohmen Tituli
Princi. Iuris Eccle.
Carmina
Trzebnik
Grama. Gab. Ger.
Jcon Animor.
Orationes
Rethoricae
Nauki
Princi. Rethori.
Ozdoba Kosciola
Opera omnia
Theologi Mor.
Casus Conscientiae
Casus Conscientiae
Sumienie niesp.
Meditationes
Regulae Juris
Bullae Breviae
Impraessio
Videbonae
Tepnaviae
Uniow
Leibzig
Dreznae
Vilnae
Poczajow
Cracoviae
Leopol.
Lublin
Lipsiae
Coloniae
Brzenisl
Brzenisl
Leopol.
Coloniae
Cracoviae
Poczajow
265
Annus
1771
1719
1744
1742
1733
1773
1776
1714
1752
1744
1741
1701
1766
1766
1744
1700
1701
1767
Forma
¼
¼
¼
¼
¼
¼
/8
1
/8
1
/8
1
/8
1
/8
1
/8
1
/8
1
/8
1
/8
1
/8
1
/8
1
/8
1
99 Paulus Josephus Riegger, Principia Iuris Ecclesiastici Germaniae..., Wiedeń 1771.
100 Publius Virgilius Maro, Opera, Trnava 1719.
101 Zob. przyp. 92.
103 Joannes Barclay, Icon Animorum..., Drezno 1733.
104 Porfiry Skarbek Ważyński, Orationum seu exercitationum oratoriarum, cz. 2, Wilno 1773.
105 Thomas Bari, Rethorica ecclesiastica, Poczajów 1776.
106 Krzysztof Szembek, Krótkie zebranie nauki chrześciańskiey..., Kraków 1714.
107 Florian Jaroszewicz, Principia Theologiae asceticae..., Lwów 1752.
108 Protazy Newerani, Ozdoba Kościoła katolickiego, to iest ceremonie..., Lublin 1747. K. Estreicher nie odnotował wydania z 1744 r.
109 Quintus Horatius Flaccus, Opera omnia, Lipsk 1741.
110 Hermann Busenbaum, Medulla theologiae moralis, Kolonia 1701.
111 Prosper Lambertini, Casus Conscientiae..., Przemyśl 1766.
112 Zob. przyp. 111.
113 Paweł Zehentner, Sumienie niespokojne albo sumienny mol grzesznika nieustannie dręczący..., Lwów
1744.
114 Vincentius Brunus, Meditationes, de vita et passione J. Christi..., Kolonia 1700.
115 Stanisław Łochowski, Regulae iuris loci communes forenses..., Kraków 1701.
116 Zob. przyp. 90.
266
Nro
96.
97.
Nohmen Aucthoris
Joanes Barclei117
P.P. Basilianorum118
98.
99.
100.
101.
102.
103.
104.
105.
Diminius Decolon119
Ignatius Milczberg120
Joanes Bablista121
Jonnis Mansi122
Prothasis Neverasie123
De la Annoe124
Nie. Castelli125
Basyliunorum
Poczajowie126
Jonnis127
Cesarette128
Franc. Skotte129
Basiliani Poczajow130
Card. Mazaryn131
Isidor Narsi132
Castelli133
106.
107.
108.
109.
110.
111.
112.
Beata Lorens
Nohmen Tituli
Arienis Liber
Summarius regulae
od Basilian.
Rethorica
Praxis Geonietr.
Magae Natur.
Doctrina Moralis
Ozdoba Kosciola
Historia uvers.
Comedia
Methodus Missi
Impraessio
Noriberge
Poczajow
Annus
1724
1751
Forma
Lubliniae
Vienae
Amsterdam
Bassani
Leopol.
Amsterdam
in Lipsia
Poczajow
1763
1777
1664
1777
1739
1662
1740
1772
1
Comedia
Opera Romana
Ilineratio
Constitutiones
Doctrina
Instructio confect.
Comedia
Amsterdam
Romae
Venetiae
Poczajow
Amsterdam
Romae
Lipsiae
1695
1664
1675
1772
1695
1730
1740
1
/8
1
/8
1
/8
/8
1
/8
1
/8
1
/8
1
/8
1
/8
1
/8
1
/8
/8
1
/8
1
/8
1
/8
1
/8
1
/8
1
117 Joannes Barclay, Argenis Figuris aeneis adillustrata, suffix clave, hoc est, nominum propriorum explicatione..., Norymberga 1724.
118 Summariusz regul świętego oyca naszego Bazylego Wielkiego..., Poczajów 1751.
119 Dominik Decolonia, De arte rethorica libri quinque, Lublin 1763.
120 Georgius Ignatius Mezburg, Praxis geometria ex principiis Geometriae deducta..., Wiedeń 1777.
121 Joannes Baptista Porta, Magiae Naturalis libri viginti, Amsterdam 1664.
122 Być może chodzi o tom dzieła Theologia moralis D. Alphonside Ligorio [...] una cum Joannis Dominici
Mansi archiepiscopi Lucensis..., wydawanego w Bassano koło Wenecji w latach 70. XVIII w.
123 Protazy Newerani, Ozdoba Kościoła katolickiego, to iest ceremonie..., Lwów 1739.
125 Nicolo di Castelli, Le opere di G. B. P. di Moliere, Lipsk 1740.
126 Methodus peragendi misiones apostolicas in Provincia Polona..., Poczajów 1772.
128 Być może jest to Virginio Cesarini, Poesie liriche toscane, Roma 1664, lub Virginio Cesarini, Carmina,
Roma 1664.
129 Franciscus Scotto, Itinerario overo nuova descrittione de’viaggi principali d’Italia, Venice 1675.
130 Constitutiones Capituli Basiliani generalis Brestae..., Poczajów 1772.
133 Zob. przyp. 125.
Nro
113.
114.
115.
116.
117.
118.
119.
120.
121.
122.
123.
124.
125.
126.
127.
128.
Nohmen Aucthoris
Nohmen Tituli
Impraessio
Carmina
Lipsiae
Cappio Prosk134
Nicol. Machiawel135
Discursus
Venetia
Burratyn136
Geografiae
Romae
Riccardi 137
Lexicon
Florentiae
Antonius Bulifan138
Geografiae
Venetiae
Scuremons139
Carmina
Colloquae
Valiere140
Praxis
Parisii
Laurentius Magaloth141
Littera familia
Venetiae
Fom. Froisieme142
Opera
Lion
Petrus Vanai143
Liber Sacer
Venetiae
Joannes Sendon144
Doctrina Chrin.
Treviri
Carbinelli145
Comedia
Amsterdam
Bolle D.O.R.O.146
Historia Car. 4ti
Florentiae
Paix147
Resp. Eccl. Brand.
Vilne
Lamberg148
Carmina
Romae
Diversa manuscripto nullius valoris in Numero 20
267
Annus
1740
1680
1684
1736
1691
1701
1671
1741
1703
1757
1701
1681
1740
1679
1702
Forma
/8
1
/8
1
/8
1
/8
1
/8
1
/8
1
/8
1
/8
1
/8
1
/8
1
/8
1
/8
1
/8
1
/8
1
/8
1
135 Nicolai Machiavelli, Florentini Disputationum de Republica, quasi discursus..., Wenecja 1680.
136 Giuseppe Miselli, Il Burattino veridico, o vero Instruzzione generale per chi viaggia con la descrizzione
dell’Europa [...] e con un’esatta cognitione delle monete piu utili [...] con la notizia d’alcune parole piu necessarie
in varie parti d’Europa..., Roma 1684.
140 François
1671.
de
La Valière, Pratique et maxims de la Guerra, enseignant les charges des generaux..., Paryż
268
Beata Lorens
Beata Lorens
vol. 2, 2013, s. 253–269
Instytut Historii
Uniwersytet Rzeszowski
Streszczenie
Katalog ksiąg biblioteki bazyliańskiej archimandrii w Uniowie został sporządzony 18 III 1789 r. w związku z kasatą klasztoru
przeprowadzoną w kwietniu 1790 r. w ramach akcji regulacji parafii prowadzonej w Galicji w czasach rządów cesarza Józefa II. Uwzględniał księgi drukowane, spisane według formatów. Wśród odnotowanych 127 tomów ksiąg drukowanych znalazło się 106 tytułów, gdyż niektóre książki publikowano w tomach lub biblioteka posiadała kilka egzemplarzy tego samego
tytułu. Rękopisy przechowywane w bibliotece zakonnej, w liczbie 20, zostały ujęte pod wspólnym tytułem. Druki pochodziły
z lat 1563–1777. Przeważały publikacje w językach łacińskim i polskim, na trzecim miejscu znalazły się księgi cyrylickie. Pod
względem treści w księgozbiorze przeważały prace teologiczne i homiletyczne. Książki biblioteki uniowskiej trafiły do Biblioteki Uniwersytetu Lwowskiego, gdzie były sortowane: duplikaty trafiały do seminarium generalnego we Lwowie i gimnazjów
galicyjskich, a publikacje nieprzydatne w procesie edukacji przeznaczano na licytację. Zbiory uniowskie włączone do Biblioteki
Uniwersyteckiej najpewniej podzieliły los księgozbioru, który został w dużej części stracony podczas pożaru gmachu biblioteki
w dniach 2–3 XI 1848 r.
Słowa kluczowe
bazylianie, Uniów, archimandria uniowska, biblioteka klasztorna, kasata, katalog ksiąg, inwentarz
Beata Lorens
269
vol. 2, 2013, p. 253–269
Institute of History
University of Rzeszów
Inventory of the Basilian monastic library in Uniów from 1789
Summary
The inventory from the Basilian monastic library in Uniów was created on 18 March 1789, which was connected with the dissolution of the monastery that took place in April, 1790 as a part of the regulation of a parish led in Galicia during the reign of
the Emperor Joseph II. It included printed books, organized according to their formats. Among 127 printed volumes there were
106 titles, as some books had been published as a series of volumes or the library owned a few copies of the same title. The
manuscripts stored in a monastic library, in a number of 20, were presented under one title. The prints date for the years 15631777. Publications in Latin and Polish dominated, on the third place there were Cyrillic books. As far as the content is concerned,
what prevailed in the library were theological and homiletic works. The books from the library in Uniów were obtained by the
Lviv University Library, where they were sorted: duplicates were given to the general seminary in Lviv and Galician gymnasiums,
and publications useless in the process of education were put up for auction. The inventory from Uniów incorporated into the
University Library probably shared the fate of the library collection, which was largely destroyed by the fire in the library building
on 2-3 November 1848.
Keywords
Basilian monks, Univ (Ukraine), Univ Archimandria, monastery library, dissolution, catalogue of books, inventory

Inwentarz biblioteki archimandrii bazyliańskiej w Uniowie z 1789 r.

Transkrypt

Podobne dokumenty

Lekcja 1. Temat: W XVIII wieku – oświecenie i Wielka Rewolucja

Przyczyny rewolucji francuskiej

19.a REWOLUCJA FRANCUSKA

ŻYDOWSKI RUCH OPORU – MIT CZY RZECZYWISTOŚĆ?