Przyczyny rewolucji francuskiej

Przyczyny rewolucji francuskiej
Francja w Europie XVIII wieku
W wyniku wojny siedmioletniej z lat 1756-1763 Francja nie tylko została wyrugowana z Ameryki
Północnej, tracąc Kanadę i Luizjanę, ale wpadła w poważny kryzys finansowy. Dług publiczny
wynosił w latach 80. XVIII stulecia pięć mld liwrów. Dochody państwa rosły bardzo wolno, do czego
przyczyniało się zacofanie francuskiego przemysłu – dysponując dużą ilością taniej siły roboczej, nie
był on skłonny do modernizacji. Już w latach 70. nastąpiło załamanie koniunktury wytwórczości
przemysłowej. Jednocześnie sytuacja kryzysowa zaczęła narastać w rolnictwie: w roku 1785 wystąpiła
klęska suszy, a następnie pomór bydła, nieurodzaj miał miejsce także w roku 1788. Skutkiem tych
zjawisk był gwałtowny wzrost cen towarów rolnych.
Gospodarczym atutem Francji była dobra infrastruktura, przede wszystkim system dróg
publicznych. Ludność Francji liczyła pod koniec XVIII wieku 24,7 mln, co oznaczało, iż był to
najludniejszy kraj Europy. W Paryżu mieszkało 600 tys. ludzi, był on drugą metropolią po Londynie.
Struktura społeczeństwa francuskiego
 monopol szlachty na wyższe urzędy; arystokracja rodowa – silnie związana z Wersalem; szlachta
prowincjonalna – za liberalizacją systemu; biedota szlachecka – postawa kontrrewolucyjna (wpływ
duchowieństwa i arystokracji); szlachta urzędnicza – szczególnie silna w lokalnych organach
sądowo-administracyjnych (parlamentach)
 pogłębiające się różnice majątkowe wśród duchowieństwa
 stan trzeci stanowił 98 procent społeczeństwa francuskiego – według obliczeń Emmanuela
Josepha Sieyesa (Co to jest stan trzeci); burżuazja finansowa i handlowa: dzierżawcy
królewskich podatków, bankierzy, armatorzy, kupcy kolonialni; burżuazja przemysłowa –
stosunkowo słabo rozwinięta, związana z Paryżem i kilkoma największymi miastami;
drobnomieszczaństwo: właściciele drobnych przedsiębiorstw i sklepów; wolne zawody,
pracownicy najemni, bezrobotni; chłopi stanowili 80% społeczeństwa; gospodarstwa czynszowe –
40%
Załamanie się starego ładu
 w roku 1787 Ludwik XVI zwołał Zgromadzenie Notablów – ciało opiniodawcze złożone z osób
mianowanych przez monarchę; rozwiązane po odrzuceniu projektu wprowadzenia powszechnego
podatku gruntowego
 w maju 1788 roku król rozwiązał parlament paryski protestujący przeciw projektom rządowym;
aresztowanie przywódców; do kompetencji parlamentu paryskiego należało rejestrowanie
wszystkich edyktów królewskich
 fronda arystokracji – książę orleański Ludwik Filip, uważany za najbogatszego człowieka we
Francji, został wygnany z Paryża
 Ludwik XVI zapowiedział zwołanie Stanów Generalnych na maj 1789 roku (po 170 latach);
zaakceptował zasadę z czasów monarchii stanowej, że tylko Stany Generalne mogą decydować o
nakładaniu nowych podatków
Zgromadzenie Konstytucyjne
 kampania wyborcza do Stanów Generalnych – „zeszyty skarg”, które pełniły rolę petycji do władz;
sprzeczności interesów w społeczeństwie
 5 maja 1789 roku zebrały się w Wersalu Stany Generalne
 17 czerwca 1789 roku stan trzeci przekształcił się w Zgromadzenie Narodowe, argumentując, iż
to on jest prawdziwą reprezentacją narodu; dołączyła do niego większość kleru (proboszczowie), a
także wielu przedstawicieli drobnej szlachty i pojedynczy przedstawiciele arystokracji
 9 lipca Zgromadzenie Narodowe przekształciło się w Zgromadzenie Narodowe Konstytucyjne
(Konstytuantę), podkreślając w ten sposób, że jego głównym celem jest uchwalenie konstytucji dla
Francji
 król zaczął gromadzić pod Paryżem wojsko, chcąc wywrzeć w ten sposób presję na Konstytuantę
Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela
11-14 lipca trwały w Paryżu antykrólewskie rozruchy po rozejściu się informacji, że Ludwik
XVI zamierza spacyfikować rewolucję przy pomocy wojska; mieszczanie utworzyli Gwardię
Narodową, na której czele stanął bohater wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych
markiz La Fayette; zdobycie Bastylii przez lud paryski - w czasie szturmu na ten symbol
absolutyzmu śmierć poniosło około 100 osób; król zobowiązał się do wycofania wojsk z
Paryża i zgodził się na istnienie Gwardii Narodowej
 rewolucja municypalna – usunięcie na prowincji znienawidzonych intendentów królewskich i
zastąpienie ich lokalnymi władzami podległymi Konstytuancie
 znaczna część arystokracji udała się na emigrację – między innymi brat królewski książę d’Artois;
emigranci utworzyli własne siły zbrojne u boku cesarza austriackiego
 Wielka Trwoga na wsi – chłopi napadali na lokalne urzędy, niszcząc dokumenty świadczące o ich
powinnościach feudalnych; aby nie dopuścić do anarchii na prowincji, Konstytuanta uchwaliła
zniesienie wszelkich powinności feudalnych i przywilejów podatkowych szlachty; równość
wobec prawa
 26 sierpnia 1789 roku Konstytuanta uchwaliła Deklarację Praw Człowieka i Obywatela,
przygotowaną przez markiza La Fayette’a; znalazły się w niej następujące zapisy:
 zasada suwerenności narodu, a nie monarchy; uchwalane prawo jest wyrazem woli
powszechnej (idea zaczerpnięta od Rousseau)
 naturalne prawa człowieka: do życia, wolności, własności, bezpieczeństwa
 własność prywatna jest prawem nienaruszalnym i świętym
 równość wszystkich wobec prawa; zniesienie stanowego podziału społeczeństwa
 prawo do oporu przeciw złemu rządowi
 tolerancja religijna, wolność słowa i prasy
 Konstytuanta dokonała konfiskaty dóbr kościelnych na rzecz państwa, a także przeprowadziła
kasację zakonów; tak zwana konstytucja cywilna kleru podporządkowała Kościół państwu i
wprowadziła między innymi zasadę powoływania w drodze wyborów biskupów i proboszczów