FULL TEXT

JOANNA MOLEDA
APS, Warszawa
WARTOŚCI OSTATECZNE I INSTRUMENTALNE
W PREFERENCJI MŁODZIEŻY NIEPRZYSTOSOWANEJ
SPOŁECZNIE
W artykule podjęto tematykę związaną z wartościami młodzieży nieprzystosowanej społecznie. Przedmiotem badań było ustalenie, czy istnieją różnice w zakresie preferowanych
wartości między młodzieżą nieprzystosowaną społecznie a młodzieżą niewchodzącą w konflikt z prawem. Ustalono m.in., że istotne różnice statystyczne dotyczącą większości wartości
ostatecznych i tylko dwóch wartości instrumentalnych. Można zatem przypuszczać, że badana młodzież różni się w zakresie przekonań dotyczących celów ludzkiego życia oraz ma
podobne przekonania na temat postępowania. Ponadto wyniki badań ujawniły, że w zakresie
hierarchii wartości instrumentalnych badani chłopcy mają zbliżony świat wartości, tzn. za
naczelne wartości uznają te, które są charakterystyczne dla tzw. drugiego życi.
Słowa kluczowe: wartości, młodzież nieprzystosowana społecznie, resocjalizacja, nieletni, młodzieżowy ośrodek wychowawczy
R
osnąca liczba nieletnich wchodzących w konflikt z prawem dowodzi, że u wielu
z nich proces wartościowania nie przebiega prawidłowo. Wartości w życiu każdego człowieka mają fundamentalne znaczenie i pod wpływem internalizacji stają
się one normami postępowania. Wartości to trwałe przekonanie, że określony sposób postępowania lub stan końcowy jest osobiście lub społecznie bardziej pożądany
niż przeciwny sposób postępowania czy stan końcowy (Rokeach 1973, za: Czerwińska-Jasiewicz 2005, s. 54). Można uznać, że dla Rokeacha wartości stanowią swoiste
dyrektywy wyznaczania celów i postępowania pożądanego lub unikania niepożądanego (Ostrowska 2008). Rokeach wyróżnia trzy rodzaje przekonań: deskryptywne
bądź egzystencjalne, które pozwalają wyznawać sądy w języku logiki typu prawda
lub fałsz; ewaluatywne – dają one podstawy do oceny obiektu przedmiotu w kategoriach etycznych, np. dobry, zły; preskryptywne i proskreptywne (nakazujące i zakazujące), są to sądy preferencyjne, które orzekają, czy dane zachowanie jest pożądane
czy nie (Rokeach 1973, za: Kozaczuk 2006, s. 13).
Z badań przeprowadzonych kwestionariuszem aspiracji i wartości przez Kozaczuka (1994, s. 141) wynika, że nieletni przebywający w placówkach resocjalizacyjnych różnią się w zakresie preferowanych wartości od młodzieży szkolnej.
Uczniowie szkół podstawowych i średnich za naczelne uznali wartości edukacyjno-zawodowe i rodzinne, podczas gdy nieletni uznali wartości samorealizacyjne
(ukształtowanie twardego charakteru) oraz materialno-konsumpcyjne. Orientacje
życiowe obu badanych grup są zasadniczo rozbieżne. Nieletnich charakteryzuje
dążenie do dominacji nad innymi, identyfikacja z „człowiekiem silnym i zaradnym”, chęć gromadzenia dóbr i pieniędzy oraz maksymalizowania przyjemności. Młodzież szkolna zdecydowanie częściej wybiera model życia nastawionego
na zdobycie zawodu i pracę oraz wartości rozwojowe i samosterowania.
96
SZKO£A SPECJALNA 2/2012
WARTOŚCI OSTATECZNE I INSTRUMENTALNE W PREFERENCJI MŁODZIEŻY...
Cel badań
Celem badań było ustalenie różnic w zakresie preferowania poszczególnych
wartości ostatecznych i instrumentalnych między młodzieżą nieprzystosowaną
społecznie a młodzieżą niewchodzącą w konflikt z prawem. Przyjęto hipotezę, że
istnieją różnice w preferowaniu poszczególnych wartości ostatecznych i instrumentalnych między młodzieżą nieprzystosowaną społecznie a młodzieżą niemającą problemów z prawem.
Charakterystyka badanych grup
Badaniami objęci zostali chłopcy w wieku 13–18 lat w dwóch grupach: wychowanków młodzieżowych ośrodków wychowawczych (MOW) oraz chłopców
niekaranych – uczniów gimnazjów i zasadniczej szkoły zawodowej. Przebadano
łącznie 200 chłopców, 100 z MOW oraz 100 niekaranych. Dobór grupy był celowy.
Zbiorowość grupy głównej stanowią nieletni, wobec których zastosowano środek
wychowawczy w postaci umieszczenia w MOW. W doborze grupy kontrolnej posłużono się dwoma kryteriami, brano mianowicie pod uwagę płeć i wiek.
Metoda
Badania przeprowadzono opierając się na Kwestionariuszu Preferencji wartości
Miltona Rokeacha, który jest adaptacją amerykańskiego testu Value Survey (Brzozowski 1986). Podstawą Value Survey jest teoria wartości sformułowana przez tego
autora. Ma ona charakter poznawczy. Wyróżnia dwie podstawowe grupy wartości: ostateczne i instrumentalne. Narzędzie zawiera zbiór 36 wartości: 18 wartości
ostatecznych (WO) i 18 wartości instrumentalnych (WI), które osoba badana ma
uporządkować pod względem ważności. Wartości dwóch jednostek, dwóch grup
można porównać, obliczając współczynniki korelacji rangowej. Uwzględniając odmienną naturę wartości ostatecznych i wartości instrumentalnych, badany otrzymuje dwie oddzielne skale wartości, po 18 wartości w każdej. Przyjęto zasadę, że im
niższą rangę nadano danej wartości, tym ta wartość jest ważniejsza. Im ważniejsza
wartość, tym silniej wpływa na życie psychiczne człowieka i jego zachowanie.
Za wartości ostateczne (inaczej: celowe) przyjmuje się te, do których jednostka
dąży. Wartości ostateczne funkcjonują jako ponadsytuacyjne, najważniejsze cele
życia ludzkiego, dlatego też Rokeach zaliczył do nich: bezpieczeństwo narodowe, dojrzałą miłość, mądrość, piękno świata, pokój na świecie, prawdziwą przyjaźń, przyjemność życia, równość ludzi, sukcesy życiowe, szacunek dla siebie,
uznanie społeczne, wewnętrzny spokój i harmonię, wolność osobistą, wygodne
życie, zabezpieczenie bytu dla rodziny, zbawienie, szczęście, życie pełne wrażeń.
Wartości instrumentalne zdefiniował jako zachowania i cechy służące do osiągnięcia wartości ostatecznych. Należą do nich następujące zachowania i cechy: ambitny,
z szerokimi horyzontami myślowymi, zdolny, wesoły, czysty, odważny, przebaczający, pomocny, uczciwy, z wyobraźnią, niezależny, intelektualista, logiczny, kochający,
posłuszny, grzeczny, odpowiedzialny, opanowany (Matusewicz 1975). Wartości mają
trwały i zmienny charakter ze względu na rozwój społeczny i osobowość człowieka.
SZKO£A SPECJALNA 2/2012
97
JOANNA MOLEDA
Analiza uzyskanych wyników
Uzyskane wyniki badań (tabela 1) wskazują, że wartości najbardziej preferowane
przez młodzież nieprzystosowaną w grupie wartości ostatecznych to: szczęście, dojrzała miłość, zabezpieczenie bytu dla rodziny, mądrość, szacunek dla siebie, wolność
osobista, prawdziwa przyjaźń, równość ludzi, pokój na świecie, sukcesy życiowe.
Tabela 1
Średnia i odchylenie standardowe w zakresie wartości ostatecznych chłopców z MOW
i chłopców niekaranych
7, 22
5, 54
3
7, 36
7, 63
8, 42
8, 75
9, 41
9, 61
10
10, 48
4, 23
4, 12
5, 19
5
4, 63
5, 25
3, 86
4, 79
4
5
6
7
8
9
10
11
10, 55
5, 56
12
10, 92
11, 39
11, 5
5, 03
4, 49
4, 46
13
14
15
12, 11
3, 97
16
12, 63
12, 82
4, 74
4, 33
17
18
Ranga
4, 5
3, 59
Odch.
stand.
4, 49
5, 37
Wartości ostateczne
Średnia
Odch.
stand.
Szczęście
Dojrzała miłość
Zabezpieczenie bytu
dla rodziny
Mądrość
Szacunek dla siebie
Wolność osobista
Prawdziwa przyjaźń
Równość ludzi
Pokój na świecie
Sukcesy życiowe
Przyjemność życia
Bezpieczeństwo
narodowe
Życie pełne wrażeń
Wygodne życie
Uznanie społeczne
Wewnętrzny spokój
i harmonia
Zbawienie
Piękno świata
Chłopcy niekarani
Ranga
Wartości ostateczne
Średnia
Chłopcy z MOW
1
2
Szczęście
Mądrość
Zabezpieczenie bytu
dla rodziny
Szacunek dla siebie
Dojrzała miłość
Prawdziwa przyjaźń
Sukcesy życiowe
Wolność osobista
Wygodne życie
Przyjemność życia
Życie pełne wrażeń
Wewnętrzny spokój
i harmonia
Równość ludzi
Uznanie społeczne
Pokój na świecie
Bezpieczeństwo
narodowe
Piękno świata
Zbawienie
6, 22
6, 56
7, 65
4, 29
1
2
6, 62
5, 34
3
6, 74
6, 89
7, 34
8, 42
9, 03
9, 31
9, 42
10, 1
3, 68
4, 92
4, 04
4, 48
4, 44
5, 15
5, 05
5, 25
4
5
6
7
8
9
10
11
10, 64
4, 24
12
10, 82
10, 89
11, 67
4, 61
4, 19
4, 85
13
14
15
12, 11
4, 9
16
12, 18
13, 38
4, 5
5, 49
17
18
Do najmniej preferowanych wartości należą: piękno świata, zbawienie, wewnętrzny spokój i harmonia, uznanie społeczne, bezpieczeństwo narodowe. Niewątpliwie zaskakujące jest to, że do najmniej preferowanych wartości należą też:
wygodne życie, życie pełne wrażeń, przyjemność życia.
W grupie chłopców niekaranych dominującymi wartościami ostatecznymi są:
szczęcie, mądrość, zabezpieczenie bytu dla rodziny, szacunek dla siebie, dojrzała
miłość, prawdziwa przyjaźń, sukcesy życia, wolność osobista, wygodne życie,
przyjemność życia.
98
SZKO£A SPECJALNA 2/2012
WARTOŚCI OSTATECZNE I INSTRUMENTALNE W PREFERENCJI MŁODZIEŻY...
Najsłabszą pozycję w systemie wartości ostatecznych grupy chłopców niekaranych
zajmują: szczęcie, piękno świata, bezpieczeństwo narodowe, pokój na świecie, uznanie
społeczne, równość ludzi, wewnętrzny spokój i harmonia, życie pełne wrażeń.
Można zauważyć, że w obu porównywanych grupach chłopców najwyżej są
cenione wartości związane z osobistym dobrostanem, z pewną przewagą wartości
w grupie chłopców nieprzystosowanych. Zarówno chłopcy z MOW, jaki i chłopcy
niekarani przypisali najniższą rangę szczęściu, czyniąc tym samym tę wartość najbardziej istotną w swej hierarchii. Taką samą liczbę punktów przypisali również
wartości zabezpieczenie bytu dla rodziny, uznając ją również za istotną. Ważną
wartością dla chłopców z obydwu badanych grup jest mądrość. Wysoka ocena
mądrości może zastanawiać. Może być jednak potwierdzeniem idealizmu młodzieńczego, charakterystycznego dla okresu dorastania (Czerwińska-Jasiewicz
2005). Wartości, które uzyskały w obu grupach najwyższe rangi, to zbawienie,
piękno świata. Są one najmniej istotne dla badanych chłopców.
Analizując otrzymane wyniki zauważono pewną analogię systemu wartości
badanych chłopców. Można stwierdzić, że ważne są w ich życiu wartości niematerialne: szczęście, zabezpieczenie bytu dla rodziny, prawdziwa przyjaźń, dojrzała miłość. Cenione przez nich wartości mogą oznaczać, że odwołują się oni do
wartości uniwersalnych, tradycyjnych, akceptowanych przez wszystkich. Ważna
dla młodzieży nieprzystosowanej jest też wolność osobista, wynika to zapewne z
przebywania w placówce resocjalizacyjnej.
Spośród wartości instrumentalnych (tabela 2) najbardziej istotne w życiu młodzieży nieprzystosowanej społecznie okazały się: ambicja, czystość, gotowość
kochania, odwaga, odpowiedzialność, radość, uczciwość, grzeczność, zdolność,
logiczność myślenia. Warto zwrócić uwagę, że wartości: ambicja, czystość, odwaga są charakterystyczne dla norm i wzorców tzw. drugiego życia, ale też mogą
mieć związek z potrzebą autonomii i niezależności chłopców.
Najmniejszą wartość w hierarchii wartości instrumentalnych zajmują: posłuszeństwo, tolerancja, refleksyjność, pomysłowość, uczynność, samodzielność,
opanowanie, wyrozumiałość.
W grupie chłopców niekaranych najwyższe miejsce w hierarchii wartości instrumentalnych zajmują: czystość, ambicja, gotowość kochania, odwaga, uczciwość, radość, samodzielność, odpowiedzialność, zdolność, grzeczność.
Na najniższych pozycjach w hierarchii wartości instrumentalnych chłopców
niekaranych znalazły się: refleksyjność, pomysłowość, posłuszeństwo, uczynność, tolerancja, wyrozumiałość, opanowanie, logiczność myślenia.
Analizując przedstawioną hierarchię wartości instrumentalnych chłopów
z MOW i chłopców niekaranych, należy stwierdzić, że system wartości instrumentalnych jest zbliżony. Główną rolę odgrywają w nim takie wartości, jak: czystość,
ambicja, gotowość kochania, odwaga. Nie budzi zaskoczenia, że młodzież nieprzystosowana do najmniej preferowanych wartości zalicza posłuszeństwo. Związane
jest to z pobytem w placówce, w której obowiązują regulaminy i zasady podporządkowania się pewnym normom. Powszechnie wiadomo, że charakterystyczna
dla jednostek nieprzystosowanych jest postawa buntu wobec nakazów i zakazów.
Młodzież nieprzystosowana okazała się też mało tolerancyjna – wartość tolerancja
znalazła się również na najniższej pozycji.
SZKO£A SPECJALNA 2/2012
99
JOANNA MOLEDA
Tabela 2
Średnia i odchylenie standardowe w zakresie wartości instrumentalnych chłopców
z MOW i chłopców niekaranych
Chłopcy z MOW
5,32
5,5
5,47
4,66
4,68
1
2
3
4
5
Czystość
Ambicja
Gotowość kochania
Odwaga
Uczciwość
Radość
8,8
5,36
6
Radość
9,52
9,63
9,64
9,77
10,1
10,17
10,26
11,14
11,17
11,53
11,71
12,06
5,02
5,44
5,77
5,2
4,83
4,23
4,67
4,24
4,23
4,6
3,79
4,36
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
Uczciwość
Grzeczność
Zdolność
Logiczność myślenia
Wyrozumiałość
Opanowanie
Samodzielność
Uczynność
Pomysłowość
Refleksyjność
Tolerancja
Posłuszeństwo
Ranga
5,5
6,21
7,27
7,96
8,28
Odch.
stand.
Ranga
Ambicja
Czystość
Gotowość kochania
Odwaga
Odpowiedzialność
Średnia
Odch.
stand.
Wartości
instrumentalne
Średnia
Wartości
instrumentalne
Chłopcy niekarani
6,48
5,32
1
6,54
6,57
7,2
7,93
5,27
4,77
4,25
4,59
2
3
4
5
8,6
Samodzielność
8,68
Odpowiedzialność
8,86
Zdolność
9,07
Grzeczność
9,21
Logiczność myślenia 9,48
Opanowanie
10,55
Wyrozumiałość
10,65
Tolerancja
10,7
Uczynność
10,92
Posłuszeństwo
11,52
Pomysłowość
11,57
Refleksyjność
12,31
4,98
5,03
5,32
5,52
4,56
5,04
5,09
4,97
4,8
4,84
5,18
5,17
4,46
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
Na podstawie wyników analizy przeprowadzonej testem t-Studenta dla prób
niezależnych w zakresie poziomu wartości ostatecznych i instrumentalnych młodzieży należy stwierdzić, że badane grupy różnią się między sobą w sposób istotny statystycznie w zakresie 10 wartości (tabela 3).
100
5,56
3,59
4,23
4,33
5,25
12,11
6,89
6,56
12,18
11,67
4,90
4,92
4,29
4,50
4,85
Istotność
testu t
Odch.
stand.
10,55
5,37
7,36
12,82
9,61
df
Średnia
Bezpieczeństwo narodowe
Dojrzała miłość
Mądrość
Piękno świata
Pokój na świecie
Odch.
stand.
Wartości
Chłopcy
niekarani
Średnia
Chłopcy
z MOW
test t
Tabela 3
Istotność różnic w zakresie wartości ostatecznych i instrumentalnych chłopców z MOW
i chłopców niekaranych
2,11
2,50
1,33
1,02
2,88
194,89
181,05
198
198
198
0,037
0,013
0,186
0,307
0,004
SZKO£A SPECJALNA 2/2012
WARTOŚCI OSTATECZNE I INSTRUMENTALNE W PREFERENCJI MŁODZIEŻY...
Prawdziwa przyjaźń
Przyjemność życia
Równość ludzi
Sukcesy życiowe
Szacunek dla siebie
Uznanie społeczne
Wewnętrzny spokój i harmonia
Wolność osobista
Wygodne życie
8,75
10,48
9,41
10,00
7,63
11,50
12,11
8,42
11,39
5,00
4,79
4,63
3,86
4,12
4,46
3,97
5,19
4,49
7,34
9,42
10,82
8,42
6,74
10,89
10,64
9,03
9,31
4,04
5,05
4,61
4,48
3,68
4,19
4,24
4,44
5,15
2,19
1,52
2,15
2,67
1,61
1,00
2,53
0,89
3,05
189,64
198
195
198
198
198
198
193,35
198
0,030
0,129
0,033
0,008
0,109
0,320
0,012
0,373
0,003
Zabezpieczenie bytu dla rodziny
Zbawienie
Szczęście
Życie pełne wrażeń
Ambicja
Czystość
Gotowość kochania
Grzeczność
Logiczność myślenia
Radość
Odpowiedzialność
Odwaga
Opanowanie
Pomysłowość
Posłuszeństwo
Refleksyjność
Samodzielność
Tolerancja
Uczciwość
Uczynność
Wyrozumiałość
Zdolność
7,22
12,63
4,49
10,92
5,50
6,21
7,27
9,63
9,77
8,80
8,28
7,96
10,17
11,17
12,06
11,53
10,26
11,71
9,52
11,14
10,10
9,64
5,54
4,74
4,50
5,03
5,32
5,50
5,47
5,44
5,20
5,36
4,68
4,66
4,23
4,23
4,36
4,60
4,67
3,79
5,02
4,24
4,83
5,77
6,62
13,38
6,22
10,10
6,54
6,48
6,57
9,21
9,48
8,60
8,86
7,20
10,55
11,57
11,52
12,31
8,68
10,70
7,93
10,92
10,65
9,07
5,34
5,49
7,65
5,25
5,27
5,32
4,77
4,56
5,04
4,98
5,32
4,25
5,09
5,17
5,18
4,46
5,03
4,80
4,59
4,84
4,97
5,52
0,78
1,03
1,95
1,13
1,39
0,35
0,96
0,59
0,40
0,27
0,82
1,21
0,57
0,60
0,80
1,22
2,30
1,65
2,34
0,34
0,79
0,71
198
198
160,23
198
198
198
198
192,13
198
198
194,83
198
191,56
190,55
192,43
198
198
187,86
198
198
198
198
0,437
0,302
0,053
0,261
0,166
0,725
0,336
0,554
0,689
0,785
0,414
0,229
0,566
0,550
0,426
0,225
0,022
0,100
0,020
0,733
0,428
0,476
Różnice dotyczą następujących wartości: bezpieczeństwo narodowe, dojrzała
miłość, pokój na świecie, prawdziwa przyjaźń, równość ludzi, sukcesy życiowe,
wewnętrzny spokój i harmonia, wygodne życie, samodzielność, uczciwość.
Spośród wskazanych różnic młodzież nieprzystosowana uzyskała istotnie
wyższe wyniki niż chłopcy niekarani w zakresie następujących wartości: prawdziwa przyjaźń, sukcesy życiowe, wewnętrzny spokój i harmonia, wygodne życie, samodzielność i uczciwość.
Warto podkreślić, że wyniki analizy testem t poziomu wartości ostatecznych
i instrumentalnych badanych grup wykazały istotne różnice statystyczne dotyczące w większości wartości ostatecznych i tylko dwóch wartości instrumentalnych.
Analiza testem t wykazała brak różnic statystycznie istotnych w obu badanych
grupach w zakresie pozostałych wartości ostatecznych, takich jak: mądrość, piękno
świata, przyjemność życia, szacunek dla siebie, uznanie społeczne, wolność osobista, zabezpieczenie bytu dla rodziny, zbawienie, zdrowie, życie pełne wrażeń.
SZKO£A SPECJALNA 2/2012
101
JOANNA MOLEDA
Wśród wartości instrumentalnych różnic istotnych statystycznie w obu grupach
nie wykazano w zakresie wartości: ambicja, czystość, gotowość kochania, grzeczność,
logiczność myślenia, lojalność, odpowiedzialność, odwaga, opanowanie, pomysłowość, posłuszeństwo, refleksyjność, tolerancja, uczynność, wyrozumiałość, zdolność.
Wnioski i podsumowanie
Założona hipoteza, że istnieją istotne różnice w preferowaniu poszczególnych
wartości ostatecznych i instrumentalnych między młodzieżą nieprzystosowaną
społecznie a młodzieżą niemającą problemów z prawem została zweryfikowana
następująco. Biorąc pod uwagę, że wyniki analizy testem t-Studenta poziomu
wartości ostatecznych i instrumentalnych badanych grup wykazały istotne różnice statystyczne większości wartości ostatecznych i tylko dwóch wartości instrumentalnych, można przypuszczać, że badana młodzież różni się w zakresie
przekonań dotyczących celów ludzkiego życia oraz ma podobne przekonania na
temat postępowania.
Interesujące okazały się wyniki badań pokazujące, że w życiu badanych
chłopców (z MOW i niekaranych) ważne są wartości niematerialne: szczęście,
zabezpieczenie bytu dla rodziny, prawdziwa przyjaźń, dojrzała miłość. Cenione przez chłopców wartości ostateczne mogą oznaczać, że odwołują się oni do
wartości tradycyjnych, akceptowanych przez wszystkich. Z przeprowadzonych
badań wynika, że badana młodzież marzy o szczęśliwym życiu, prawdopodobnie wynika to z jej dotychczasowych doświadczeń rodzinnych. W przyszłości
chłopcy chcieliby mieć rodziny o niezaburzonej strukturze.
Młodzież nieprzystosowana społecznie wysoko oceniła wartość, jaką est mądrość. Można zatem sądzić, że nieletnim imponują ludzie mądrzy i wykształceni, ale warto zauważyć, że ich aktualna sytuacja szkolna (kilkuletnie opóźnienia
szkolne) nie sprzyja realizowaniu wartości intelektualnych. Nie budzi zaskoczenia, że ważna dla chłopców z MOW jest wolność osobista, zapewne jest to związane z ich obecną sytuacją życiową – pobytem w placówce resocjalizacyjnej.
Z analizy dotyczącej hierarchii wartości instrumentalnych chłopców nieprzystosowanych i chłopców niekaranych wynika, że mają oni zbliżony świat wartości. Badana młodzież za naczelne wartości uznała ambicję, czystość, odwagę.
Są one charakterystyczne dla norm i wzorców tzw. drugiego życia, ale też mogą
mieć związek z potrzebą autonomii i niezależności. Młodzież nieprzystosowana
społecznie do najmniej preferowanych wartości zalicza posłuszeństwo i tolerancję. Warto zauważyć, że normy tzw. podkultury przestępczej są głównie oparte
na nietolerancji oraz odrzuceniu wszelkich ogólnych form postępowania.
Omawiając podjęte problemy należy zwrócić uwagę na możliwość działań korekcyjnych, które mogłyby wpłynąć na zmianę systemu wartości nieletnich. Relacje w placówkach resocjalizacyjnych między wychowawcą a wychowankiem
powinny być oparte na życzliwości, przekonywaniu oraz wzajemnym zaufaniu.
Oddziaływania resocjalizacyjne powinny być skoncentrowane wokół metod, które
konstruktywnie wpływają na wychowanków (by mogli oni zmienić własny, zaburzony system wartości, m.in. charakterystyczny dla tzw. drugiego życia). Z całą
pewnością jest to możliwe do spełnienia, przede wszystkim poprzez zrozumie102
SZKO£A SPECJALNA 2/2012
WARTOŚCI OSTATECZNE I INSTRUMENTALNE W PREFERENCJI MŁODZIEŻY...
nie, poznanie przyczyn i mechanizmów nieprzystosowania społecznego, rzetelną
diagnozę nieletnich oraz stworzenie odpowiedniego programu resocjalizacyjnego.
Niezbędne jest wprowadzenie nowych rozwiązań systemowych. Wychowanek
po opuszczeniu ośrodka często pozostawiony jest bez wsparcia i opieki. Po kilku
latach pracy nad sobą wraca do swojego, często zdemoralizowanego, środowiska.
Efektem tego jest powrót do zachowań antagonistyczno-destruktywnych. Pomoc
uzyskana od pedagogów, specjalistów oddziałujących odpowiednio w środowisku otwartym pozwoliłaby zapewne utrzymać wartości i cele życiowe kształtowane w trakcie pobytu w ośrodkach wychowawczych. Wskazane jest też wprowadzenie zmian do systemu kierowania młodzieży do młodzieżowych ośrodków
wychowawczych. Obecnie w placówkach tych przebywają nieletni m.in. za niezrealizowanie obowiązku szkolnego czy przejawy demoralizacji oraz odpowiadający
za popełnianie czynów zabronionych. Młodzież ta z całą pewnością nie oddziałuje
na siebie w sposób konstruktywny pod względem preferencji wartości. Ogromnie
ważna jest też stała współpraca z rodzicami, bez której proces resocjalizacji nie
może przebiegać prawidłowo. Powinna mieć ona przede wszystkim na celu pomoc w rozwiązaniu problemów rodziny i poprawę jej funkcjonowania.
Bibliografia
Brzozowski, P. (1986). Skala wartości (SW). Polska adaptacja Value Survey M. Rokeacha. Warszawa: WTPT.
Czerwińska-Jasiewicz, M. (2005). Rozwój psychiczny młodzieży a jej koncepcje dotyczące własnego życia. Warszawa: Wydawnictwo IP PAN.
Kozaczuk, F. (1994). Świat wartości młodzieży z symptomami niedostosowania społecznego.
Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Kozaczuk, F.(2006). Wartości i postawy nieletnich w różnych stadiach wykolejenia społecznego.
Rzeszów: Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.
Matusewicz, C. (1975). Psychologia wartości. Warszawa: PWN.
Ostrowska, K. (2008). Psychologia resocjalizacyjna. Warszawa: Fraszka Edukacyjna.
TERMINAL VALUES AND INSTRUMENTAL VALUES AS PREFERRED
BY SOCIALLY MALADJUSTED ADOLESCENTS
Summary
The article discusses the issues concerning the values of socially maladjusted adolescents. The study aimed to determine whether there were differences in terms of preferred
values between socially maladjusted adolescents and adolescents who did not break the
law. Among other things, it was established that significant statistical differences concerned the majority of terminal values and only two instrumental values; therefore, it may
be supposed that the adolescents in the study differed in terms of beliefs on the goals of
human existence and had similar beliefs concerning behavior. Moreover, the study’s findings showed that in terms of the hierarchy of instrumental values, the boys in the study
shared a similar world of values, i.e. they regarded the values that are characteristic of
“underground life” to be their principal values.
Key words: values, socially maladjusted adolescents, social rehabilitation, juveniles,
youth educational center for socially maladjusted adolescents
SZKO£A SPECJALNA 2/2012
103