Dr Beata Żywicka NWJP 2011-2012

Nauka o współczesnym języku polskim (rok akademicki 2011/2012)
Prowadząca: dr Beata śywicka
Czas trwania przedmiotu: semestry I, II
Forma zajęć: wykład (po 15 g. w kaŜdym semestrze) i ćwiczenia (po 30 g. w kaŜdym semestrze)
Forma zaliczenia: egzamin po II semestrze
Program autorstwa prof. dr hab. Jerzego Bartmińskiego
Podstawowym
celem
kursu
jest
zaznajomienie
studenta
ze
współczesną
polszczyzną
w jej pełnym wymiarze, od odmian i stylów języka, gatunków mowy i duŜych jednostek języka (tekstu,
zdania) do mniejszych (wyrazy, morfemy) i najmniejszych (fonemy). Tekst jako najwaŜniejsza
w komunikacji językowej i najbardziej złoŜona jednostka jest przedmiotem osobnego wykładu i ćwiczeń,
w tym kursie zostanie tylko zamarkowany. Układ materiału ,,od góry do dołu” (odmienny od częściej
stosowanego w dydaktyce uniwersyteckiej układu ,,od dołu do góry”) odpowiada kolejności nabywania
przez dziecko potocznej wiedzy o języku. Preferowane będzie podejście funkcjonalne i antropologiczne,
dlatego leksykologia zostanie potraktowana w ścisłym powiązaniu z gramatyką.
Problematyka wykładów i ćwiczeń:
I. Warianty języka
1. Język polski jako język narodowy. Jego funkcje i zasięg. Miejsce w rodzinie językowej i w lidze
europejskiej. Cele nauki o języku.
2. Odmiany ustna i pisana języka ogólnego.
3. Terytorialne odmiany języka. Regionalne odmiany polszczyzny ogólnej. Dialekty ludowe
i gwary, ich stosunek do polszczyzny ogólnej.
4. Odmiany środowiskowe i zawodowe języka (socjolekty).
5. Styl potoczny jako centrum systemu stylowego języka i jego rejestry.
6. Style: artystyczny, urzędowy i naukowy – ich wartości i eksponenty.
7. Język prasy, radia i telewizji. Język reklamy.
8. Język religii. Język polityki.
II. Akty i gatunki mowy
1. Akty mowy bezpośrednie i pośrednie. Gatunki mowy i kryteria ich identyfikacji
w stylu potocznym, artystycznym, urzędowym i naukowym.
2. Dialog jako podstawowa forma działania językowego. Składnia dialogu.
3. Polska
etykieta
językowa:
A.
Powitania
i
poŜegnania.
B.
Zasady
konwersacji.
C. Polskie formy adresatywne. D. Zwracanie się per ty/pan(i).
1
4. Modalność wypowiedzi i modalność zdania.
5. Typy pytań w języku polskim.
III. Leksykologia
1. Wyraz jako jednostka językowa. Wyraz a frazeologizm.
2. Słowniki języka polskiego – ogólne i specjalistyczne.
3. Definiowanie znaczeń. Typy definicji leksykograficznych.
4. Wieloznaczność (polisemia). Procesy metaforyzacji słownictwa. Serie metonimiczne.
5. Synonimy i antonimy.
6. Pola leksykalno-semantyczne. Struktura hierarchiczna słownictwa, rola poziomu podstawowego.
Ciągi definicyjne: hiperonimy i hiponimy.
7. Słownictwo jako narzędzie konceptualizacji i interpretacji świata.
8. Stereotypy językowe i językowy obraz świata.
IV. Części mowy
1. Polski system części mowy jako funkcjonalnych klas wyrazów.
2. Specyfika funkcjonalna partykuł jako operatorów tekstowych.
3. Nazwy i funktory gramatyczne (spójniki, przyimki).
4. Charakterystyka porównawcza czasownika i rzeczownika oraz ich satelitów: przysłówka
i spójnika oraz przymiotnika i przyimka.
5. Rzeczownik – semantyka, składnia, morfologia. Rzeczowniki pospolite – własne, konkretneabstrakcyjne, oŜywione – nieoŜywione.
6. Czasownik – semantyka, składnia, morfologia.
7. Łączliwość czasownika jako klucz do opisu zdania.
8. Czasowniki
performatywne
a
nazwy
gatunków
mowy.
Czasowniki
myślenia
i mówienia, czasowniki modalne; czasowniki percepcji zmysłowej; czasowniki ruchu.
9. Formy fleksyjne czasownika, ich znacznie i zakresy uŜycia. Typy koniugacji.
10. Imiesłowy: sposób tworzenia, związek z aspektem, sposób uŜycia.
11. Stopniowanie przymiotników i przysłówków.
12. Łączliwość składniowa liczebnika we współczesnej polszczyźnie. Numeralizacja rzeczowników
– klasyfikatory.
13. Pozycja zaimka w systemie części mowy.
Bibliografia:
1. Baluch Wojciech, Metafora w ujęciu kognitywnym, ,,Ruch Literacki” 1995, 2.
2
2. Bartmiński Jerzy (red.), Współczesny język polski, Lublin 2001.
3. Bartmiński Jerzy, Nowosad-Bakalarczyk Marta (red.), Współczesna polszczyzna – wybór opracowań.
6. Części mowy, Lublin 2003.
4. Bartmiński Jerzy, Szadura Joanna (red.), Współczesna polszczyzna – wybór opracowań. 2. Warianty
języka, Lublin 2003.
5. Buttler Danuta, Koncepcje pola znaczeniowego, ,,Przegląd Humanistyczny”, 1967, 2.
6. Encyklopedia języka polskiego. Wydanie trzecie poprawione i uzupełnione, pod red. Stanisława
Urbańczyka i Mariana Kucały, Wrocław 1999.
7. Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, pod red. Kazimierza Polańskiego, Wrocław 1993 (II
wydanie – 1997).
8. Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia, pod red. Renaty Grzegorczykowej, Romana
Laskowskiego i Henryka Wróbla. Wydanie drugie, zmienione, Warszawa 1998.
9. Gramatyka współczesnego języka polskiego. Składnia, pod red. Zuzanny Topolińskiej, Warszawa
1984.
10. Lakoff Georg, Johnson Mark, Metafory w naszym Ŝyciu, Warszawa 1988.
11. Lyons John, Semantyka, t. I, Warszawa 1984.
12. Nagórko Alicja, Zarys gramatyki polskiej, Warszawa 2005.
13. Pisarek Walery (red.) Polszczyzna 2000. Orędzie o stanie języka na przełomie tysiącleci. Ośrodek
Badań Prasoznawczych UJ, Kraków 1999.
14. Słownik terminów literackich, pod red. Janusza Sławińskiego. Wydanie trzecie poszerzone
i poprawione, Wrocław 1998.
15. Urbańczyk Stanisław, Słowniki i encyklopedie. Ich rodzaje i uŜyteczność. Wydanie czwarte
zmienione i rozszerzone, Kraków 2000.
16. Wierzbicka Anna, O języku dla wszystkich, Warszawa 1967.
17. Wierzbicka Anna, Wierzbicki Piotr, Praktyczna stylistyka, Warszawa 1970.
3