badania naukowe

Transkrypt

badania naukowe

BADANIA NAUKOWE
ACADEMIC RESEARCH
Vol. 18, No. 2, 2006
ISSN 1641-8557
www.wsu.kielce.pl
© 2006 WyŜsza Szkoła Umiejętności im. S. Staszica
Stanislaw StaszicUniversity of Arts and Sciences
Prawa autorskie zastrzeŜone • All rights reserved Drukowano w Polsce • Printed in Poland
IGOR BURKCHANOW, MARTA PIKOR–NIEDZIAŁEK
ADAPTACJA KULTUROWA W TŁUMACZENIU ARTYKUŁÓW
PRASOWYCH: NA PRZYKŁADZIE TYGODNIKA
„NEWSWEEK POLSKA”
STRESZCZENIE
Celem niniejszego artykułu jest omówienie tendencji występujących w tłumaczeniu artykułów prasowych z języka angielskiego na język polski. Przedstawione wyniki uzyskane
zostały w drodze analizy artykułów z „Newsweek” i ich przekładów dla „Newsweek Polska”. Tłumaczenie publikacji informacyjnych róŜni się od przekładu innych typów dyskursu i podlega działaniu dwóch strategii: a) wprowadzeniu dodatkowych informacji do tekstu
docelowego; b) wyeliminowaniu elementów tekstu źródłowego; co skutkuje zmianami
w paragrafach, tytułach i implikuje uŜycie róŜnych technik tłumaczeniowych.
CULTURAL ADAPTATION IN THE PROCESS OF TRANSLATING
PRESS ARTICLES: THE CASE STUDY OF ,,NEWSWEEK POLSKA”
ABSTRACT
The article discusses the tendencies observable in the process of translating press articles
from English into Polish. The results have been obtained in the course of analysis of Newsweek articles and their translations for Newsweek Polska. Translation of press articles differs from other types of mediated bilingual communication and is subject to two tendencies: a) introducing additional information into the target text; and b) eliminating elements
of the source text, which implies paragraph shifts, alterations in titles, and the use of various translation techniques.
108
Igor Burkchanow, Marta Pikor-Niedziałek
1. WSTĘP
Niniejszy artykuł stanowi cześć projektu, którego celem jest opracowanie
modelu lingwistycznego, tworzącego wzorzec pisania artykułów w prasie polskiej
według standardów prasy anglosaskiej, oraz pisania i edytowania artykułów dla
polskich czasopism wydawanych w języku angielskim. Podstawowym celem niniejszego opracowania jest omówienie róŜnorakich tendencji w polskiej praktyce
przekładu artykułów publikowanych w krajach anglojęzycznych.
NaleŜy podkreślić, Ŝe publikacje słuŜące przekazowi wydarzeń i informacji
ze świata tworzą specyficzny rodzaj dyskursu w ramach komunikacji pisanej, który
cechują semantyczne, pragmatyczne i stylistyczne osobliwości. Wynika z tego, Ŝe
istnieją pewne cechy charakterystyczne, rozróŜniające proces tłumaczenia artykułów prasowych od innych form pośredniej dwujęzycznej komunikacji. Przez „dwujęzyczną komunikację pośrednią” rozumiemy proces przekładu w ramach tłumaczenia profesjonalnego, który odbywa się za pośrednictwem tłumacza występującego jako jeden z uczestników aktu komunikacyjnego.
Wyniki badań przedstawione w niniejszym opracowaniu uzyskane zostały
drogą analizy korpusu danych stanowiących oryginalne artykuły opublikowane
w amerykańskim tygodniku „Newsweek”, a następnie przetłumaczone na język
polski dla jego lokalnego odpowiednika – „Newsweek Polska”.
Artykuł w gazecie lub czasopiśmie musi z reguły spełniać pewne wymagania
dotyczące ilości zajmowanego miejsca, stąd bardzo waŜnym parametrem
w procesie tłumaczenia jest konieczność dopasowania tekstu docelowego do odpowiedniej liczby kolumn. Tłumacz musi więc dostosowywać się do pewnych
drukarskich wymogów narzuconych przez dany typ dyskursu na końcowy produkt
tłumaczenia, tj. tekst docelowy.
Ogólnie moŜna wyodrębnić dwie strategie stosowane przez tłumaczy przy
przekładaniu tekstów prasowych z języka angielskiego na język polski: a) wprowadzanie do tekstu polskiego dodatkowych informacji, których nie było w tekście
źródłowym oraz b) wyeliminowanie niektórych informacji z tekstu źródłowego
podczas procesu tłumaczenia. Obie tendencje i ich funkcje omówione zostaną
w dalszej części artykułu. Innym procesem związanym z wyŜej wymienionymi
strategiami jest zmiana paragrafów, gdyŜ podział na nie w tekstach źródłowych
i docelowych bardzo często róŜni się.
Struktura artykułu wiąŜe się z powyŜszymi zagadnieniami. Pierwsza część
ma na celu omówienie funkcjonalnego aspektu wprowadzania dodatkowych informacji do tekstu docelowego jako procesu korzystnego dla potencjalnego czytelni-
Adaptacja kulturowa w tłumaczeniu artykułów prasowych…
109
ka. Druga część przedstawia przyczyny motywujące wyeliminowanie pewnych
elementów tekstu źródłowego w procesie tłumaczenia. Trzecia omawia funkcje,
którym słuŜą zmiany paragrafów. Czwarta sekcja ma na celu zwrócenie uwagi na
przyczyny zmian w tytułach i podtytułach artykułów, które mają miejsce
w tłumaczeniu. Ostatnia część artykułu prezentuje techniki tłumaczeniowe wykorzystywane w procesie przekładu artykułów prasowych. Artykuł zamykają wnioski
wyciągnięte z przeprowadzonych badań.
2. WPROWADZENIE DODATKOWYCH INFORMACJI DO
TEKSTU DOCELOWEGO
Wprowadzanie do tekstu docelowego informacji dodatkowych moŜe wynikać z róŜnych powodów. Informacje te mogą być niezbędne dla właściwej interpretacji tekstu przez czytelnika. Zwykle są to informacje dotyczące kontekstu sytuacyjnego oraz/lub kulturowego, który moŜe nie być znany potencjalnemu czytelnikowi „Newsweek Polska”. Informacje te często są w tekście docelowym wytłuszczone, by skupić uwagę czytelnika na najwaŜniejszych poruszanych kwestiach
bądź po to, by czytelnik przeglądając dziennik mógł zorientować się jaka jest tematyka danego artykułu.
Na przykład w polskim tłumaczeniu artykułu M. Henneberger o Teresie Heinz Kerry1 znajduje się wytłuszczone wtrącenie „Teresa Heinz Kerry nie jest jedyną Amerykanką aspirującą do pozycji Pierwszej Damy”, które nie występuje w tekście oryginalnym, gdzie wyraŜenie leksykalne Pierwsza Dama jest dosłownym
tłumaczeniem angielskiego wyraŜenia the First Lady uŜywanym w odniesieniu do
Ŝony prezydenta Stanów Zjednoczonych.
Dodatkowo trzy inne wytłuszczone wtrącenia moŜna znaleźć w polskim
przykładzie: a) „Z całym zaangaŜowaniem prowadziła teŜ działalność filantropijną”; b) „Pani Heinz Kerry nie moŜe się opędzić od dziennikarzy” oraz c) „Pierwsze
krótkie spotkanie Teresy i Johna mialo miejsce na Kapitolu”.2 Dwa wtrącenia wydają się mieć swe uzasadnienie w pewnych elementach tekstu oryginalnego (por.:
„Teresa Heinz Kerry – ‘‘wealthy venture philanthropist”” w tekście źródłowym).
Trzecie wtrącenie natomiast zawiera informacje pochodzące z innych źródeł, gdyŜ
nie są one obecne w tekście oryginalnym.
Opisane powyŜej wtrącenia mają za zadanie dostosowywać specyficzne informacje kulturowe do potrzeb polskiego czytelnika, by dany artykuł był bardziej
zrozumiały. Dają one jednocześnie potencjalnemu odbiorcy wyobraŜenie
o tematyce danego artykułu. Spełniają więc dwie funkcje: a) funkcję adaptacji kulturowej oraz b) funkcję informacyjną.
110
Wprowadzenie dodatkowych elementów tekstu moŜe równieŜ wynikać
z róŜnic między kulturą źródłową a docelową. Czasami obecność dodatkowych
informacji w tekście docelowym moŜe nawet, na pierwszy rzut oka, wydawać się
nieusprawiedliwiona. Na przykład w procesie opracowywania polskiej wersji wyŜej wspomnianego tekstu tłumacz miał pewne problemy ze znalezieniem odpowiednika wyraŜenia healthful lunch. Mógł on uŜyć zapoŜyczonego z języka angielskiego słowa lunch, które z powodów stylistycznych nie było jednak odpowiednie,
gdyŜ nie będąc całkowicie zaadoptowane przez język polski, nie funkcjonuje w powszechnym i codziennym uŜyciu. Tłumacz zdecydował się więc uŜyć jednostki
leksykalnej obiad jako odpowiednika angielskiego wyrazu lunch.
Wybór tłumacza jest w pełni uzasadniony przez powszechne uŜycie tego wyrazu, na przykład: lunch time break tłumaczy się na język polski jako przerwa
obiadowa. Ponadto, leksem obiad jest polisemantyczny i moŜe odnosić się do posiłku wieczornego – najwaŜniejszego posiłku dnia spoŜywanego późno wieczorem
albo wcześnie w nocy. MoŜe się on jednak odnosić równieŜ do posiłku konsumowanego w ciągu dnia. Wtedy staje się równoznaczny z angielskim wyrazem lunch.
NaleŜy zauwaŜyć, Ŝe rozróŜnienie to jest raczej mało klarowne i zaleŜy od
nawyków Ŝywieniowych danej osoby, jej wieku, rozkładu dnia oraz innych zmiennych. Z wyŜej omówionych powodów nie jest ono jednoznaczne i moŜe być źródłem róŜnych efektów prototypowych. Ponadto, warto nadmienić, Ŝe angielsko–
polskie słowniki dwujęzyczne podają leksem dinner jako angielski odpowiednik
tłumaczeniowy wyrazu obiad (patrz tabela 1).
Tabela 1. Angielsko–polskie odpowiedniki tłumaczeniowe.
Angielski
Polski
breakfast lunch śniadanie obiad
dinner
obiad
supper
kolacja
W obrębie niniejszego artykułu nie jest moŜliwe zaprezentowanie wszystkich
przypadków, w których dodatkowe informacje mogą być wprowadzone do tekstu
docelowego. PowyŜsze przykłady mają więc na celu jedynie zilustrowanie ogólnych tendencji w praktyce tłumaczeniowej tego typu dyskursu.
3. WYELIMINOWANIE ELEMENTÓW TEKSTU ŹRÓDŁOWEGO
W PROCESIE TŁUMACZENIA
Celem tej części opracowania jest omówienie głównych powodów, dla któ-
111
rych niektóre elementy tekstów źródłowych są wyeliminowane z tekstów docelowych. Po pierwsze, pewne elementy tekstu źródłowego, które z punktu widzenia
tłumacza nie wydają się być bardzo istotne dla odpowiedniego zrozumienia treści
tekstu, mogą być pominięte, by uniknąć konieczności zbędnej adaptacji kulturowej
tekstu, tj. dostosowania treści tekstu źródłowego do wymogów kultury docelowej.
Na przykład, duŜy fragment tekstu źródłowego został wyeliminowany w procesie
tłumaczenia artykułu dla tygodnika „Newsweek Polska”. Fragment ten jest następujący:
“So what are you going to do today, Mrs. Heinz?” the driver says in response. “Oh, I’ll probably cry all day because my husband isn’t around,” she says
wryly. “No, i think I’ll catch up with myself today,” she amends, pulling a handful
of auburn curls up off her face, “which you never get to do in this business”.3
Z powodu róŜnic kulturowych ironiczna bądź sarkastyczna uwaga “I’ll probably cry all day […]”, dosłownie ,,Przepłaczę cały dzień”, mogłaby wydawać się
nie na miejscu albo mogłaby być źle odebrana w kulturze docelowej, co spowodowało uŜycie opisywanej strategii tłumaczeniowej.
Po drugie, niektóre elementy tekstu, które wydają się mało istotne, mogą zostać wyeliminowane, by tekst docelowy pozostał tej samej długości, co tekst źródłowy. Procedura ta jest w wielu wypadkach nieunikniona w związku z wyŜej
wymienionymi wymogami drukarskimi, poniewaŜ polski tekst docelowy jest zwykle dłuŜszy od angielskiego tekstu źródłowego, a musi on odpowiadać tekstowi
źródłowemu co do ilości kolumn oraz rozkładu strony. Ten rodzaj wyeliminowania
elementów tekstu źródłowego nie wymaga zilustrowania, gdyŜ jest on częstą, jeśli
nie niezbędną, praktyką stosowaną prawie w kaŜdym tłumaczeniu anglojęzycznych
artykułów prasowych na język polski. Sprawą oczywistą jest więc, Ŝe eliminacji
tego typu moŜna uniknąć poprzez wprowadzenie pewnych rozwiązań drukarskich,
mających na celu zmianę rozkładu stron przeznaczonych na tekst docelowy. Rozwiązania te mogą polegać na: a) zmianie wielkości czcionki; b) ograniczeniu liczby
ilustracji (fotografii etc.) lub zmniejszeniu ich wielkości.
Trzeba podkreślić, Ŝe nie zawsze łatwo jest rozróŜnić pomiędzy wyŜej omówionymi rodzajami wyeliminowania informacji z tekstu źródłowego. Na przykład,
zilustrowana powyŜej eliminacja fragmentów tekstu moŜe być przypisana obu
czynnikom. Oczywisty jest równieŜ fakt, iŜ eliminowanie elementów tekstu źródłowego często skutkuje zmianą paragrafów. W następnym rozdziale zostaną omówione czynniki, które motywują róŜnice w podziale na paragrafy w tekście źródłowym i docelowym.
112
4. ZMIANA PARAGRAFÓW W TEKŚCIE DOCELOWYM
Zmiana paragrafów moŜe mieć miejsce z wielu powodów. Na przykład, informacje waŜne pod względem kulturologicznym, spełniające funkcję adaptacji
kulturowej, mogą być wprowadzone do tekstu docelowego. Proces ten został
omówiony w rozdziale 1.
Przeciwną tendencję moŜna zauwaŜyć porównując angielskie artykuły i ich
tłumaczenia w tygodnikach ,,Newsweek” i ,,Newsweek Polska”. Artykuły
w ,,Newsweek Polska”, w przeciwieństwie do tekstów źródłowych, często zawierają informacje o charakterze lokalnym. Na przykład, w polskim tłumaczeniu artykułu ‘‘Europe’s Big Land Grab”4 autorstwa Chrisa Sulavika znajduje się wtrącony,
dość długi paragraf przedstawiający stosunek Polaków do hipermarketów, oraz
przepisy prawne dotyczące tego typu sklepów w Polsce.5
Ten rodzaj wtrącenia wydaje się być nie na miejscu z punktu widzenia takich
zasad tłumaczenia, jak ,,lojalność’’ i ,,wierność’’. Wprowadzenie dodatkowych
informacji dla lokalnego odbiorcy wydaje się być równocześnie całkowicie usprawiedliwione z dziennikarskiego punktu widzenia oraz wymogów o charakterze
pragmatycznym. Niemniej jednak pozostaje nierozstrzygnięta kwestia statusu tekstu docelowego, który moŜe być traktowany jako tłumaczenie albo jako adaptacja
oryginału. NaleŜy bowiem pamiętać, iŜ imię i nazwisko dziennikarza figurują
w przetłumaczonej wersji artykułu, pomimo Ŝe nie jest on autorem wtrąconych
fragmentów tekstu.
Jak juŜ zostało wspomniane, mniej waŜne informacje pod względem kulturowym mogą być usunięte z tekstu docelowego, szczególnie ze względu na wymagania dotyczące długości artykułu. W niektórych przypadkach tłumaczone jest
tylko jedno zdanie z całego paragrafu tekstu źródłowego, podczas gdy pozostała
jego zawartość zostaje pominięta. W tej sytuacji tłumacz zmienia budowę tekstu,
tj.: a) dołącza przetłumaczone zdanie do wcześniejszego bądź następnego paragrafu; b) łączy go ze zdaniami z poprzedzającego i następującego po nim paragrafu; c)
pozostawia go jako paragraf składający się z jednego zdania. Dane korpusowe
wskazują na to, Ŝe ostatnie rozwiązanie jest rzadko stosowane w praktyce ze
względu na unikanie duŜych dysproporcji w długości paragrafów.
Innym powodem, dla którego stosuje się zmianę paragrafów, jest konieczność wprowadzenia nowych elementów do tekstu docelowego. Wspomniane juŜ
zostało, Ŝe wtrącenia wydrukowane pogrubioną czcionką mają za zadanie przyciągnąć uwagę czytelnika. Wtrącenia te pomimo, Ŝe są umieszczane na początku paragrafu, nigdy nie funkcjonują jako podtytuły dzielące artykuł na części. Muszą
113
one więc być dołączane do istniejącego paragrafu, albo ten ostatni zostaje podzielony na dwa odrębnie.
Na przykład, w artykule ‘‘U.S. Brands on the Run’’ napisanym przez Karen
Lowry Miller6, koniec pierwszego paragrafu i początek drugiego są następujące:
‘‘[…] ‘It’s an early warning sign,’ says Roper ASW managing director Tom
Miller. ‘We’re seeing a shift in the balance of power’.
If the balance of power is indeed beginning to shift, it would mark an end to the
virtually uninterrupted rise of American brands since World War II. [...]”.
W polskiej edycji tygodnika ,,Newsweek”7 drugi paragraf składa się
z końcówki pierwszego i początku drugiego paragrafu wersji anglojęzycznej,
i brzmi następująco:
,,To wczesny sygnał ostrzegawczy (w tekście pogrubionym drukiem – I.B.,
M.P–N.) – mówi Tom Miller, dyrektor zarządzający RoperASW. W świecie globalnych marek obserwujemy zmianę układu sił – dodaje. Jeśli ten układ rzeczywiście zaczyna się zmieniać, to być moŜe obserwujemy schyłek epoki właściwie nieprzerwanej ekspansji amerykańskich marek. Za jej początek moŜna uznać okres II
wojny światowej”.
W przykładzie tym zmiana paragrafu wprowadzona w polskim tekście docelowym miała na celu zwrócić uwagę czytelnika na fakt, Ŝe amerykańskie koncerny
międzynarodowe tracą swoją pozycję na całym świecie. Z tego powodu drugi paragraf artykułu w polskiej edycji zaczyna się słowami ,,To wczesny sygnał ostrzegawczy’’. Zdanie to napisane jest w tekście pogrubioną czcionką po to, by zwrócić
uwagę odbiorcy na jedną z najwaŜniejszych informacji w artykule.
Ponadto, w niektórych przypadkach tłumacz dochodzi do wniosku, Ŝe lepiej
jest przedstawić informację zawartą w jednym paragrafie tekstu źródłowego
w dwóch, lub więcej paragrafach tekstu docelowego.
Fragmenty artykułu ‘‘John Kerry’s Secret Ingredient’’ napisanego przez Melindę Henneberger8 oraz artykułu ,,John Kerry na prezydenta’’9 ilustrują wyŜej
przedstawioną tendencję. W angielskiej edycji piąty paragraf artykułu jest następujący:
“The daughter of a Portuguese doctor, Maria Teresa Thierstein Simões-Ferreira
grew up in Mozambique, making the rounds with her father and helping him treat
the poor. In her speeches, she often says, ‘‘How this little girl from Africa got here,
114
i don’t know…’’ Here’s how: while studying in Geneva, she met her first husband,
Jack Heinz, an only child who told her his family made soup back in the States.
The heir to the Heinz food empire, he went on to become a Republican senator
from Pennsylvania. When he was killed in a plane crash in 1991, she inherited his
fortune – $500 million, give or take – and took over the management of his family’s $1.2 billion endowment. Though devastated by the loss of the husband that
even her new handler, Chris Black, calls ‘‘the love of her life,’’ she turned what
had been a philanthropy funding mostly small projects into a major research and
education operation, directed particularly at women’s health and the environment’’.
W polskiej edycji fragment ten podzielony został na trzy paragrafy:
,,Córka portugalskiego lekarza Maria Teresa Thierstein Simões–Ferreira wychowała się w Mozambiku, gdzie wraz z ojcem pomagała najuboŜszym z ubogich. W
swych przemówieniach często mówi o sobie: ,,Nie mam pojęcia, jak ta mała
dziewczynka z Afryki tu dotarła...’’. A było to tak: podczas studiów w Genewie
poznała swego pierwszego męŜa, Jacka Heinza. Jedyny dziedzic imperium spoŜywczego Heinzów, przedstawiając się jej, powiedział: ,,Moja rodzina produkuje
zupy w Ameryce’’.
Gdy znaleźli się w Stanach, Jack nie ograniczył się do prowadzenia biznesu – został republikańskim senatorem z Pensylwanii. Kiedy zginął w katastrofie lotniczej
w 1991 roku, Ŝona odziedziczyła jego majątek – jakieś 500 mln dolarów – i przejęła zarządzanie wielkim imperium rodzinnym wartym 1,2 mld dolarów.
Z całym zaangaŜowaniem prowadziła teŜ dalej działalność filantropijną. Rozwinęła
duŜy program edukacyjno–badawczy, koncentrując się na ekologii i zdrowiu kobiet’’.
W przykładzie tym podział na paragrafy w edycji ,,Newsweek Polska”
sprawia, Ŝe historia Ŝycia Teresy Kerry staje się bardziej zrozumiała dla potencjalnego polskiego czytelnika. Ponadto, pierwsze zdanie ostatniego paragrafu tekstu
polskiego (,,Z całym zaangaŜowaniem prowadziła teŜ dalej działalność filantropijną’’) jest napisane pogrubioną czcionka po to, by zwrócić uwagę polskiego czytelnika na fakt, iŜ pani Kerry w pełni poświęciła się prowadzeniu akcji charytatywnych.
Z powyŜszej analizy wynika więc, Ŝe wszystkie zmiany paragrafów
w obrębie wewnętrznej struktury tekstu, tj. zmiany w liczbie, długości i zawartości
paragrafów dokonywane są w wyniku wyeliminowania oraz wprowadzania informacji w procesie adaptacji kulturowej artykułu prasowego. Zmiana tytułów
i podtytułów ma w tym względzie nie mniejsze znaczenie.
115
5. ZMIANA TYTUŁÓW I PODTYTUŁÓW W PROCESIE TŁUMACZENIA
Zmiana tytułu i/lub podtytułu w tłumaczeniu artykułów prasowych moŜe być
zastosowana w celu adaptacji kulturowej w procesie przekazywania informacji, jak
równieŜ zaakcentowania treści przekazu.
Na przykład, w angielskojęzycznej edycji ,,Newsweek” artykuł napisany
przez Karen Breslau o Arnoldzie Schwarzenegerze10 kandydującym na stanowisko
gubernatora Kalifornii nosi następujący tytuł i podtytuł: ‘‘No Fellow Too Strange’’, dosłownie ‘KaŜdy facet się nadaje’, oraz ‘‘The Terminator has to crush doubts about his substance’’, dosłownie ‘Terminator musi rozwiać wątpliwości co do
swojej osoby’.
Dla porównania, tytuł i podtytuł tego artykułu w wersji polskojęzycznej11
brzmią następująco: „Guberminator”, oraz „Arnold Schwarzeneger wierzy, Ŝe
wkrótce zostanie gubernatorem Kalifornii. Jest pewien, Ŝe zagłosuje na niego potęŜna armia fanów »Terminatora 3«”.
Polski tytuł ,,Guberminator’’ jest połączeniem dwóch wyrazów: polskiego
leksemu gubernator oraz angielskiego terminator. Tytuł ten wydaje się więc pełnić
funkcję informacyjną, jak równieŜ emfatyczną. Z jednej strony sugeruje on, iŜ aktor, który grał kiedyś w filmie ‘‘Terminator” ubiega się obecnie o stanowisko gubernatora. Z drugiej natomiast, uŜycie nowo utworzonego słowa podkreśla fakt
niecodzienności tej sytuacji.
Podtytuł artykułu, który został poddany kulturowej oraz informacyjnej adaptacji z myślą o potencjalnym odbiorcy ma za zadanie wyjaśnienie, iŜ: a) osobą
kandydującą jest Arnold Schwarzeneger; b) ubiega się on o stanowisko gubernatora Kalifornii oraz c) grał on w filmie ‘‘Terminator 3”. Tytuł i podtytuł wersji angielskojęzycznej, przetłumaczone dosłownie, nie pełniłyby dla polskiego czytelnika w wystarczającym stopniu funkcji informacyjnej, skutkiem czego polski odbiorca tekstu docelowego mógłby pozostawać częściowo niedoinformowany.
PowyŜszy przykład w wystarczającej mierze ilustruje omówione tendencje
dotyczące zmiany tytułów. NaleŜy podkreślić fakt, iŜ w procesie tłumaczenia prawie kaŜdy tytuł podlega róŜnorakim zmianom, które mogą być znaczne, jak równieŜ niewielkie.
116
6. TECHNIKI TŁUMACZENIOWE STOSOWANE W TŁUMACZENIU
ARTYKUŁÓW PRASOWYCH
Głównym celem tej części artykułu nie jest przedstawienie wyczerpującej listy technik uŜywanych w procesie tłumaczenia artykułów prasowych z języka angielskiego na język polski. Kompletny ich opis w ramach teorii tłumaczenia jeszcze nie został opracowany, chociaŜ istnieje szereg publikacji na ten temat.12 Omówione zostaną natomiast najwaŜniejsze techniki tłumaczeniowe uŜywane
w procesie przekładu tekstów tego typu.
W wielu artykułach tłumacze uŜywają synonimii międzyjęzykowej. Omawiana technika tłumaczeniowa zakłada zastosowanie leksemu języka docelowego,
zakres znaczeniowy i uŜycie którego nie wydają się być dokładnie takie same jak
odpowiednie cechy przekładanego wyrazu języka źródłowego. Bardzo często istnieje inny wyraz uŜywany jako odpowiednik znaczeniowy i cechujący się większą
zgodnością z leksemem języka źródłowego. W takich przypadkach wybór synonimu językowego jest zwykle podyktowany czynnikami stylistycznymi, koniecznością uniknięcia potencjalnych niekorzystnych efektów homofonicznych oraz zjawiskiem fonetycznego symbolizmu.13
Na przykład, w artykule ‘‘Fall of the Royal Fortune’’14 wyraŜenie lingwistyczne tricky business zostało przetłumaczone na język polski jako śliska sprawa.15 Polski odpowiednik uŜyty w tekście docelowym wydaje się mieć inne znaczenie niŜ odpowiedniki podawane w słowniku dwujęzycznym, por.: trudny ‘hard,
difficult’, zawiły ‘intricate, complicated’, delikatny ‘delicate, scabrous’, oraz niebezpieczny ‘dangerous’. 16
W niektórych przypadkach tłumacz tworzy nowe wyraŜenie leksykalne lub
wykorzystuje rzadko uŜywane słowo. Na przykład, w artykule ‘‘No Fellow Too
Strange”17 wyraŜenie multiplex strategy zostało przełoŜone na polski jako kinowa
strategia.18 Przymiotnik kinowy ‘kinematograficzny; dotyczący kina, związany
z kinem’ funkcjonujący w tekście docelowym jako odpowiednik leksemu multiplex, po pierwsze, bardzo odbiega znaczeniowo od odpowiedników podawanych
przez słownik dwujęzyczny: wieloraki, złoŜony.19 Po drugie, przymiotnik ten cechują ograniczenia w planie walencji leksykalno–semantycznej oraz mniejsza częstotliwość uŜycia w porównaniu z jego synonimem filmowy. Wynika to z faktu, iŜ
rzeczownik kino, od którego pochodzi przymiotnik kinowy, stosunkowo niedawno
zaczął być odmieniany przez przypadki, co z kolei świadczy o tym, Ŝe wyraz ten
niedawno teŜ został całkowicie zaadoptowany przez język polski.
Bardzo interesujący przykład uŜycia międzyjęzykowego odpowiednika moŜna znaleźć w polskim przykładzie artykułu ‘‘Too Much Money’’,20 gdzie autor
117
zastosował następujące wyraŜenie lingwistyczne: ‘‘The most hyped American Internet survivor is eBay [...]’’. W wydaniu ,,Newsweek Polska”21 sekwencja ta przełoŜona została następująco: ,,Najsławniejszym pogrobowcem amerykańskiej internetowej gorączki jest serwis aukcyjny eBay’’. Rzeczownik survivor, który nie posiada jednowyrazowego międzyjęzykowego synonimu w języku polskim, zastąpiony został leksemem pogrobowiec, który w podstawowym znaczeniu odnosi się do
dziecka urodzonego po śmierci swego ojca. W wyŜej przytoczonym fragmencie
tekstu docelowego wyraz ten uŜyty jest więc w sensie metaforycznym.
Wybór dokonany przez tłumacza w powyŜszym przykładzie wydaje się być
w pełni uzasadniony stylistycznie, niemniej jednak istniała równieŜ moŜliwość
uŜycia słowa relikt jako najbliŜszego znaczeniowo odpowiednika. Technikę tłumaczenia zastosowaną w tym przykładzie moŜna określić mianem ,,zmiana aksjologicznej polaryzacji’’. Cechą charakterystyczną elementu leksykalnego języka źródłowego survivor oraz jednostki leksykalnej języka docelowego pogrobowiec jest
ich zabarwienie ekspresyjne. W pierwszym jednak przypadku zabarwienie to ma
charakter pozytywny, por. John is a survivor, co jest odbierane jako sukces
w kulturze źródłowej, podczas gdy w drugim przypadku leksem pogrobowiec moŜe mieć zabarwienie negatywne.
Inne techniki tłumaczeniowe równieŜ polegają na manipulacji zabarwieniem
ekspresyjnym bądź stylistycznym danego wyraŜenia leksykalnego w procesie
przekładu. Na przykład, w artykule Karen Lowry Miller zatytułowanym ‘‘Too
Much Money”22 autor zastosował sekwencję słowną currency meltdown, która
w polskiej edycji ,,Newsweek Polska”23 przetłumaczona została jako kryzys walutowy. Technika tłumaczeniowa implikująca uŜycie stylistycznie niezabarwionego
(lub słabo zabarwionego) wyraŜenia w języku docelowym w zastępstwie sekwencji
leksykalnej języka źródłowego o zabarwieniu ekspresyjnym bądź stylistycznym
znana jest pod nazwą przeniesienia na wyŜszy poziom stylistyczny. Odwrotna tendencja ma miejsce w przypadku przeniesienia na niŜszy poziom stylistyczny, tj.
zastąpienie stylistycznie niezabarwionego lub słabo zabarwionego wyraŜenia języka źródłowego wyraŜeniem mocno zabarwionym stylistycznie w języku docelowym.
Często uŜywane w procesie tłumaczenia są odpowiedniki kolokacyjne lub
pragmatemy. Termin ,,kolokacja’’ wprowadzony przez Firtha24, a rozwinięty później przez wielu lingwistów25, jest definiowany jako charakterystyczna kombinacja
słów, której człony leksykalne cechuje relacja idiomatyczna oparta na ich częstym
współwystępowaniu w danym języku.
Firth26 proponuje rozróŜnienie dwóch terminów: ,,kolokacja’’, dla wyrazów
cechujących się relacją semantyczną, oraz ,,koligacja’’, dla tych jednostek, które
118
cechuje relacja syntaktyczna pomiędzy leksemami. Niemniej jednak większość
lingwistów uŜywa pierwszego terminu jako ogólnej kategorii określającej zarówno
semantyczno–leksykalne, jak i formalno–syntaktyczne związki między wyrazami.
Znaczne trudności w procesie tłumaczenia powstają z powodu róŜnic cech
kombinatoryjnych członów leksykalnych. Na przykład, w pierwszym paragrafie
wcześniej wspomnianego artykułu ‘‘The Fall of the Royal Fortune”27 występuje
kolokacja break silence, dosłownie ‘złamać ciszę, milczenie’: ‘‘[...] a prominent
member of the Netherland’s illustrious House of Orange broke the family’s long
silence [...]’’. Zdanie to zostało przetłumaczone na język polski jako: ‘‘[...] prominentny członek znamienitej dynastii orańskiej złamał wieloletnie milczenie swojej
rodziny [...].’’.28 Angielska kolokacja break silence została więc zastąpiona
w procesie tłumaczenia kalką językowa, tj. niewystępującą w języku polskim kombinacją słów złamać milczenie, która w rzeczywistości jest dosłownym tłumaczeniem angielskiego wyraŜenia.
Występujące w języku polskim kolokacje: przerwać czyjeś milczenie, złamać
ciszę, oraz przerwać ciszę teoretycznie mogłyby być uŜyte jako odpowiedniki tłumaczeniowe w tym kontekście. WyraŜenie złamać ciszę jest jednak, po pierwsze,
pewną innowacją w języku, po drugie, jest skróconą formą wyraŜenia złamać ciszę
przedwyborczą uŜywanego w odniesieniu do sytuacji przed wyborami, kiedy partie
polityczne powinny zakończyć kampanie przedwyborcze, lecz jedna z nich tego
nie czyni. Funkcjonująca w języku polskim kolokacja przerwać ciszę natomiast
implikuje nagłe wydarzenie, którym przewaŜnie jest czynność werbalna. Kolokacja
przerwać milczenie wydaje się więc być najbardziej adekwatnym odpowiednikiem
tłumaczeniowym w analizowanym kontekście sytuacyjnym i lingwistycznym. Wybór tłumacza natomiast moŜe być uznany za nieusprawiedliwiony, poniewaŜ stwarza on złe wraŜenie stylistyczne, a nawet moŜe być uwaŜany za błąd tłumaczeniowy.
Niekiedy kolokacje języka źródłowego tłumaczone są na język docelowy dosłownie za pomocą kalki, tj. techniki polegającej na dosłownym tłumaczeniu
składników morfologicznych złoŜonych członów leksykalnych, kolokacji charakterystycznych dla danego języka, nazw róŜnych instytucji itd. W rezultacie proces
ten prowadzi do uŜywania kolokacji w języku docelowym w nowym, metaforycznym znaczeniu. Zdanie ‘‘Most of the zoning legislation has got the retailers by the
throat” pochodzące z artykułu autorstwa Chrisa Sulavika zatytułowanego ‘‘Europe’s Big Land Grab’’29 w polskim tekście docelowym zostało przetłumaczone następująco: ,,Legislacja dotycząca zagospodarowania przestrzennego chwyciła sieci
handlowe za gardło’’.30 Kolokacja występująca w języku angielskim to have sb by
the throat została więc przetłumaczona jako chwycić kogoś za gardło. Polskie tłumaczenie tego zdania brzmi jednak trochę dziwnie, przynajmniej dla niektórych
119
rodowitych uŜytkowników tego języka. MoŜe ono równieŜ wydawać się zbyt innowacyjne lub nawet sprawiać nienajlepsze wraŜenie stylistyczne.
Inny przykład tłumaczenia za pomocą zapoŜyczenia kolokacyjnego moŜna
znaleźć we wspomnianym juŜ wcześniej artykule ,,Unijny hipertłok’’ autorstwa
Chrisa Sulavika,31 w którym oryginalne zdanie angielskie ‘‘There are Safeway
stores in this portfolio that will have directors of the other companies salivating’’32
zostało przełoŜone na język polski w następujący sposób: ,,Dyrektorzy innych firm
ślinią się na myśl o sklepach Safewaya’’. Angielski czasownik salivate został przetłumaczony za pomocą wyraŜenia w rzeczywistości niefunkcjonującego w języku
polskim jako kolokacja: ślinić się na myśl o czymś.
Tłumaczenie za pomocą międzyjęzykowej transpozycji gramatycznej równieŜ
zostało zastosowane w powyŜszym przykładzie. Ta technika tłumaczenia omówiona przez Vinay i Darbelnet, Catforda, Newmarka33 polega na zastąpieniu jednej
struktury gramatycznej przez drugą. W wielu przypadkach zastosowanie tej techniki tłumaczenia jest nieuniknione z powodu róŜnic strukturalnych w systemach
gramatycznych języka źródłowego i docelowego.
Bardzo często nie jest to po prostu zastąpienie jednego członu gramatycznego przez drugi, jak twierdzi Newmark,34 lecz kilka czasami złoŜonych zmian podyktowanych strukturą gramatyczną języka docelowego. W przykładzie omówionym powyŜej wyraŜenie gramatyczne to have sb doing sth (to have sb salivating)
zastąpione zostało orzecznikową formą czasownika (ślinią się) w polskim przekładzie artykułu.
Inny przykład tłumaczenia za pomocą międzyjęzykowej transpozycji gramatycznej moŜna znaleźć w angielskiej wersji wspomnianego juŜ wcześniej artykułu
„Fall of the Royal Fortune”,35 w którym Frisco Endt oraz Karen Lowry Miller,
autorzy tekstu źródłowego, uŜyli wyraŜenia „bulls–t exaggerations of his family
fortune”, które w polskim tekście docelowym zostało przełoŜone jako „g...ne bzdury”, w których wyolbrzymia się majątek jego rodziny”.36 WyraŜenie językowe
„bulls-t exaggerations” występujące w tekście źródłowym przetłumaczone więc
zostało za pomocą sekwencji „g...ne bzdury”, ... „wyolbrzymia się”. Innymi słowy,
angielska konstrukcja: rzeczownik + rzeczownik + wyraŜenie przyimkowe została
zastąpiona polską konstrukcją: przymiotnik + rzeczownik + zdanie podrzędne.
Tłumaczenie za pomocą międzyjęzykowej parafrazy jest inną, często wykorzystywaną przez tłumaczy techniką. Newmark37 definiuje pojęcie parafrazy jako
„rozszerzenie lub wolne tłumaczenie znaczenia zdania”. Dodaje on równieŜ, Ŝe
rozwiązanie to jest „dla tłumacza wyjściem ostatecznym”. Dla Newmarka tłumaczenie za pomocą parafrazy implikuje przekształcenie duŜej części tekstu źródło-
120
wego w tekst docelowy o podobnych proporcjach, który ma długość przynajmniej
jednego zdania. Baker38 interpretuje tę kategorię raczej jako zastąpienie jedno-, lub
wielowyrazowego wyraŜenia leksykalnego tekstu źródłowego wyraŜeniem opisowym tekstu docelowego. Newmark z kolei uŜywa terminu „definicja” w celu określenia tego samego pojęcia, por. ,,definicja, zwykle przekształcenie w wyraŜenie
opisowe rzeczownikowe lub przymiotnikowe’’.39
Baker40 wprowadza rozróŜnienie dwóch typów tłumaczenia poprzez parafrazę: a) parafrazowanie za pomocą „pokrewnego słowa” oraz b) parafrazowanie,
uŜywając „nie spokrewnionych ze sobą słów”. NaleŜy podkreślić, iŜ ‘‘pokrewne
słowo’’ w tym kontekście oznacza odpowiednik międzyjęzykowy, którego treść
semantyczna i pragmatyczna pokrywa się z jednostką leksykalną języka źródłowego, pomimo Ŝe naleŜą one do innych części mowy w obu językach. Bardzo często
wybór lub odrzucenie międzyjęzykowego odpowiednika tego rodzaju podyktowane jest wymaganiami stylistycznymi.
Na przykład, wyraŜenie językowe to think small, występujące w artykule
‘‘Europe’s Big Land Grab’’41, zostało przetłumaczone na polski jako myśleć
w skali lokalnej.42 Parafrazowanie to zostało dokonane za pomocą pokrewnego
słowa. Niemniej jednak, w tym samym artykule, parafrazowanie za pomocą niepokrewnych słów równieŜ zostało uŜyte, gdyŜ wyraz ubiquitous został przetłumaczony jako element charakterystyczny.
PowyŜsze przykłady ilustrują uŜycie róŜnorakich technik tłumaczeniowych
w procesie przekładu artykułów prasowych z języka angielskiego na polski. Analiza danych wykazała, iŜ najczęściej stosowanymi technikami w procesie tłumaczenia artykułów prasowych są: kalka językowa oraz kolokacyjne zapoŜyczenia tłumaczeniowe. Wykorzystanie specyficznych technik tłumaczenia w duŜym stopniu
spowodowane jest koniecznością zastosowania wyŜej wymienionych strategii: a)
wyeliminowania pewnych elementów tekstu źródłowego; b) wprowadzenia dodatkowych informacji do tekstu źródłowego.
7. WNIOSKI
NajwaŜniejszą tezą postulowaną w artykule jest załoŜenie, iŜ publikacje prasowe jako rodzaj komunikacji pisanej stanowią odrębny typ dyskursu, cechujący
się pewnymi osobliwościami o charakterze semantycznym, pragmatycznym oraz
stylistycznym. Tłumaczenie artykułów prasowych róŜni się więc od innych typów
pośredniej komunikacji dwujęzycznej. NajwaŜniejszym wymogiem narzuconym na
tłumacza artykułów prasowych jest konieczność dostosowania tekstu do odpowiedniego formatu. Innymi słowy, wymogi drukarskie określają długość tekstu
docelowego.
121
Z tego punktu widzenia końcowy produkt tłumaczenia jest funkcją co najmniej czterech zmiennych: a) konieczności uwzględnienia treści tekstu źródłowego; b) wymogów adaptacji kulturowej; c) wymogów drukarskich oraz d) osobliwości językowych artykułu źródłowego, ze szczególnym uwzględnieniem jego cech
pragmatycznych i stylistycznych.
Analiza pokazała, iŜ w procesie przekładu artykułów z języka angielskiego
na polski oraz ich adaptacji do polskiej rzeczywistości wykorzystywane są dwie
przeciwstawne strategie. Pierwsza z nich polega na wprowadzeniu dodatkowych
informacji do tekstu docelowego, druga natomiast zakłada eliminację pewnych
elementów tekstu źródłowego. Zastosowanie tych strategii często prowadzi do
zmiany paragrafów, oryginalnych tytułów i/lub podtytułów, implikuje równieŜ
uŜycie róŜnorakich technik tłumaczeniowych.
Zmiana paragrafów moŜe mieć miejsce z co najmniej trzech powodów. Po
pierwsze, stosuje się ją wtedy, kiedy nowa informacja niewystępująca w tekście
źródłowym jest wprowadzona do tekstu docelowego. Po drugie, procedura ta stosowana jest równieŜ w przypadku wyeliminowania części informacji z tekstu źródłowego w procesie przekładu. Po trzecie, zmiana paragrafów moŜe mieć miejsce,
gdy tłumacz chce zwrócić uwagę czytelnika na pewne fakty przedstawione
w tekście. W wyniku tych zabiegów liczba paragrafów oraz ich treść w tekście
źródłowym i docelowym róŜnią się.
Współczesne badania empiryczne wykazały, iŜ proces przekładu jest nie tylko procesem zamiany międzyjęzykowej, ale równieŜ, w niemniejszym stopniu,
adaptacji kulturowej. W tłumaczeniu prasy moŜna znaleźć wiele przykładów
świadczących o ,,nadmiernej adaptacji kulturowej’’, tj. wprowadzeniu zbyt wielu
elementów kultury odbiorczej do tekstu docelowego. W przypadkach tych trudno
odróŜnić tłumaczenie właściwe od adaptacji.
NaleŜy zaznaczyć, Ŝe takich przykładów nie ma zbyt wiele, gdyŜ tłumacze
nie chcą prawdopodobnie naruszać praw autorskich. Niemniej jednak w niektórych
przypadkach wyŜej wspomniane rozbieŜności między artykułem źródłowym a jego
polskim tłumaczeniem są zaskakujące duŜe. Powstaje więc pytanie, czy autor oryginalnego tekstu, będąc świadomym tych zmian, zaakceptowałby je.
Niekiedy pozostaje sprawą dyskusyjną, czy rezygnacja z uŜycia juŜ istniejących w danym języku docelowym kolokacji bądź pragmatemów, a zamiast tego
zastosowanie kalki semantycznej wyraŜenia z tekstu źródłowego, powinno być
traktowane jako błąd tłumaczeniowy. ZapoŜyczenia tłumaczeniowe tego rodzaju
mają charakter metaforyczny i stwarzają wraŜenie stylistycznej innowacji, co
122
zgodne jest ze stylem tego typu dyskursu, a juŜ na pewno charakterystyczne jest
dla dziennikarstwa amerykańskiego jako gatunku literackiego.
LITERATURA
1
Henneberger M., “John Kerry na prezydenta”. ,,Newsweek Polska”. 27/2003. pp.
48–49.
2
Henneberger M., ‘‘John Kerry’s secret ingredient”. ,,Newsweek”. June 30,
2003/July 7, 2003, pp. 36–37.
3
48–49;
2003/July 7, 2003, pp. 36–37.
4
Sulavic Ch., August 11, 2003. “Europe’s big land grab”. ,,Newsweek”. pp.40.
5
Sulavic Ch., 32/2003. ,,Unijny hipertłok”. ,,Newsweek Polska”. pp. 60–61.
6
Miller K.L., July 21, 2003. “U. S. brands on the run”. ,,Newsweek”. pp. 43–44.
7
Miller K.L., 29/2003. ‚,Symbole na muszce’’.,, Newsweek Polska”. pp. 28–30.
8
2003/July 7, 2003, pp. 36–37.
9
48–49.
10
Breslau K., August 25, 2003/September 1, 2003. “No fellow too strange”.
,,Newsweek”. pp. 26.
11
Breslau K., 34/2003. ,,Guberminator”. ,,Newsweek Polska”. pp.48.
12
Vinay J.-P. and J. Darbelnet. Stylistique comparée du francais et de l’anglais.
Métode de traduction, Paris 1965; Didier; Newmark P. Approaches to Translation,
Oxford, New York, etc. 1981; Pergamon Press; Newmark P. A Textbook of Translation. Oxford, New York, etc. 1988; Prentice Hall; Baker M. In Other Words:
a Coursebook on Translation, London 1992; Routledge; Burkhanov I. Translation:
Theoretical Prerequisites, Rzeszów 2003; Wydawnictwo Uniwersytetu
Rzeszowskiego.
13
Burkhanov I., Translation: Theoretical Prerequisites, Rzeszów 2003; Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego.
14
Endt F. and K. L. Miller, June 30, 2003/July 7, 2003. “Fall of the royal fortune”.
,,Newsweek”. pp.31.
15
Endt F. and K.L. Miller, 27/2003. ,,Biedna korona dynastii orańskiej”,
,,Newsweek Polska”. pp. 55.
16
Stanisławski J., Wielki słownik polsko-angielski, PWN, Warszawa 1964.
17
Breslau K. August 25, 2003/September 1, 2003. “No fellow too strange”.
,,Newsweek”. pp. 26.
18
Breslau K. 34/2003. ,,Guberminator”. ,,Newsweek Polska”. pp.48.
19
Stanisławski, J., Wielki słownik polsko-angielski, PWN, Warszawa 1964.
20
123
Miller K.L. August 18, 2003. “Too much money’’. ,,Newsweek”. pp. 32–37.
Miller K.L. 33/2003. ,,Świat skąpany w forsie’’. ,,Newsweek Polska”. pp. 62–64.
22
Miller K.L. August 18, 2003. “Too much money’’. ,,Newsweek”. pp. 32–37.
23
Miller K.L. 33/2003. ,,Świat skapany w forsie’’. ,,Newsweek Polska”. pp. 62–64.
24
Firth J. R., Papers in Linguistics 1934–1951, London 1957, Oxford University
Press.
25
Greenbaum S., 1970 Verb–Intensifier Collocations in English: An Experimental
Approach. (Janua Linguarum. Studia Memoriae nNicolai Van Wijk. Series Minor,
Nr. 86), The Hague & Paris: Mouton; Sinclair J. and M. Coulthard. “Collocation:
a progress report”, w: Steele R. & Threadgold T. (eds), 1987, pp. 319-331.
26
Firth J. R., Papers in Linguistics 1934–1951, London 1957, Oxford University
Press.
27
Endt F. and K. L. Miller. June 30, 2003/July 7, 2003. “Fall of the royal fortune”.
28
Endt F. and K.L. Miller. 27/2003. ,,Biedna korona dynastii orańskiej”.
29
Sulavic Ch. August 11, 2003. “Europe’s big land grab”. ,,Newsweek”. pp.40.
30
Sulavic Ch. 32/2003. ,,Unijny hipertłok”. ,,Newsweek Polska”. pp. 60–61.
31
32
33
Vinay J.-P. and J. Darbelnet, Stylistique comparée du francais et de l’anglais.
Métode de traduction, Paris 1965: Didier; Catford J. C., a Linguistic Theory of
Translation, London 1965: Oxford University Press; Newmark P., Approaches to
Translation, Oxford, New York, etc. 1981: Pergamon Press.
34
Newmark P., Approaches to Translation, Oxford, New York, etc. 1981: Pergamon Press.
35
Endt F. and K. L. Miller. June 30, 2003/July 7, 2003. “Fall of the royal fortune”.
36
Endt F. and K.L. Miller. 27/2003. ,,Biedna korona dynastii orańskiej”.
37
Newmark P., Approaches to Translation, Oxford, New York, etc. 1981: Pergamon Press; Newmark P., a Textbook of Translation. Oxford, New York, etc. 1988:
Prentice Hall.
38
Baker M. In Other Words: a Coursebook on Translation, London 1992:
Routledge.
39
Newmark P., Approaches to Translation, Oxford, New York, etc. 1981: Pergamon Press.
40
Baker M., In Other Words: a Coursebook on Translation, London 1992:
Routledge.
41
42
21

badania naukowe

Transkrypt

Podobne dokumenty

spis treśœci - e

Newsweek Regionalny

Prawa dziecka - Biblioteka w Szkole

Document 485973