Załącznik 10 A - informacje o Konwencji Sztokholmskiej

Załącznik 10 A
Sprawozdanie z pracy „Realizacja zadao wynikających z ratyfikacji przez RP Konwencji
Sztokholmskiej w sprawie trwałych zanieczyszczeo organicznych”
umowa DGOqt 1/2014
Etap III – Opracowanie materiałów informacyjnych do zamieszczenia na stronie internetowej
Ministerstwa Środowiska w ramach działao informacyjnych i promocyjnych mających na celu
popularyzację wiedzy na temat trwałych zanieczyszczeo organicznych –
Podstawowe informacje o Konwencji Sztokholmskiej, o Konferencji Stron tej Konwencji (COP),
Komitecie ds. Przeglądu TZO (POPRC), o konsekwencjach postanowieo Konwencji oraz działao i
decyzji podejmowanych odpowiednio przez POPRC i COP, ze szczególnym uwzględnieniem ich
możliwego wpływu na przemysł
Wykonano w Zakładzie Polityki Ekologicznej
Instytutu Ochrony Środowiska - PIB
Mgr Wanda Kacprzyk
Warszawa, 18.08.2014 r.
Spis treści
KONWENCJA SZTOKHOLMSKA ................................................................................................................... 3
TŁO ..................................................................................................................................................................... 3
PODSTAWY FORMALNE ........................................................................................................................................ 3
CEL I ZAKRES KONWENCJI................................................................................................................................... 4
PODSTAWOWE ZOBOWIĄZANIA DLA STRON KONWENCJI ..................................................................................... 5
KONFERENCJA STRON KONWENCJI SZTOKHOLMSKIEJ ................................................................... 7
USTANOWIENIE ................................................................................................................................................... 7
CELE I ZADANIA .................................................................................................................................................. 7
SESJE KONFERENCJI STRON ................................................................................................................................. 8
NAJWAŻNIEJSZE DECYZJE PRZYJĘTE PRZEZ KONFERENCJĘ STRON ...................................................................... 9
Ustanowienie nowych TZO............................................................................................................................. 9
DDT .............................................................................................................................................................. 10
PCB .............................................................................................................................................................. 10
Specyficzne wyłączenia................................................................................................................................. 11
Redukcja uwolnień z niezamierzonej produkcji TZO ................................................................................... 12
Redukcja uwolnień TZO z odpadów i składowisk ......................................................................................... 12
Krajowe plany wdrażania ............................................................................................................................ 13
Raportowanie ............................................................................................................................................... 14
Wymiana informacji ..................................................................................................................................... 14
Regionalne centra i pomoc techniczna ......................................................................................................... 15
Mechanizm finansowy .................................................................................................................................. 15
Środki finansowe .......................................................................................................................................... 16
Ocena efektywności ...................................................................................................................................... 17
Negocjowane zagadnienia ............................................................................................................................ 19
Synergia........................................................................................................................................................ 19
KOMITET DS. PRZEGLĄDU TZO ................................................................................................................. 20
USTANOWIENIE KOMITETU ............................................................................................................................... 20
KOMPETENCJE KOMITETU ................................................................................................................................. 21
NAJWAŻNIEJSZE DOTYCHCZASOWE REZULTATY PRAC KOMITETU .................................................................... 23
KIERUNKI DALSZYCH PRAC ............................................................................................................................... 23
KONSEKWENCJE WDRAŻANIA KONWENCJI SZTOKHOLMSKIEJ.................................................. 24
Działania wyprzedzające .............................................................................................................................. 24
Ratyfikacja Konwencji Sztokholmskiej ......................................................................................................... 25
Skutki polityczne ........................................................................................................................................... 26
Skutki prawne ............................................................................................................................................... 26
Skutki gospodarcze ....................................................................................................................................... 27
Skutki społeczne............................................................................................................................................ 31
Dane inwentaryzacyjne i monitoringowe ..................................................................................................... 31
Zalecenia odnośnie dalszego wdrażania Konwencji .................................................................................... 33
2
Konwencja Sztokholmska
Tło
Prace nad uregulowaniem na poziomie globalnym kwestii związanych z trwałymi
zanieczyszczeniami organicznymi rozpoczęły się z inicjatywy Rady Zarządzającej
Programem Środowiska Narodów Zjednoczonych, która w 1997 r. przyjęła specjalną decyzję
nr 19/13C. Został powołany Międzynarodowy Komitet Negocjacyjny, na forum którego
(Montreal – lipiec 19998 r., Nairobi – styczeń 1999 r., Genewa – wrzesień 1999 r., Bonn –
marzec 2000 r., Johannesburg – grudzień 2000 r.) trwały prace nad projektem tekstu
konwencji, wprowadzającej restrykcje dotyczące produkcji, użytkowania i emisji 12
substancji chemicznych, zagrażających środowisku. Negocjacje nowej umowy
międzynarodowej zostały zamknięte w grudniu 2000 r., po trudnych i burzliwych dyskusjach,
które zakończyły się kompromisowym porozumieniem, zawartym pomiędzy trzema grupami
państw: (1) państwami rozwijającymi się (tzw. grupa G 77 + Chiny); (2) Unią Europejską
wraz z państwami ubiegającymi się o członkostwo, (3) USA wraz z ich głównymi partnerami
w OECD (Japonia, Australia, Kanada, Nowa Zelandia, Norwegia). Podstawowe kontrowersje
dotyczyły kształtu mechanizmu finansowego konwencji. Celem ostatniego posiedzenia
Komitetu (Genewa, 17-21.06.2002 r.) było przygotowanie projektów dokumentów, procedur i
mechanizmów związanych z efektywną implementacją postanowień konwencji do dyskusji i
zatwierdzenia podczas 1. sesji Konferencji Stron Konwencji.
Podstawy formalne
W dniu 23 maja 2001 r. na Konferencji Dyplomatycznej w Sztokholmie została podpisana
przez 93 sygnatariuszy (w tym Polskę1 i Wspólnotę Europejską) Konwencja w sprawie
trwałych zanieczyszczeń organicznych (tzw. Konwencja Sztokholmska). Konwencja weszła
w życie w dniu 17 maja 2004 r., po złożeniu 60 dokumentów ratyfikacyjnych u Sekretarza
Generalnego Narodów Zjednoczonych - depozytariusza Konwencji.
Rzeczpospolita Polska ratyfikowała Konwencję Sztokholmską w dniu 23 października 2008 r.
Z dniem 21 stycznia 2009 r. jej postanowienia weszły w życie w stosunku do Polski.
Zgodnie z decyzjami podjętymi przez Konferencję Stron Konwencji Sztokholmskiej do jej
załączników dodano nowy zał. G, ustanawiający procedurę arbitrażową i pojednawczą (w
2005 r.), który wszedł w życie w dniu 27.03.2007 r. oraz przyjęto (w 2009 r., 2011 r. i 2013
r.) poprawki do załącznika A, B i C polegające na włączeniu nowych substancji. Dwie
pierwsze poprawki już weszły w życie odpowiednio w dniu 26.08.2010 r. i 27.10.2012, a
ostatnia wejdzie w życie w dniu 26.11.2014 r., w stosunku do wszystkich stron, które nie
przedłożą stosownej notyfikacji zgodnie z postanowieniami art. 22 ust. 3(b) Konwencji
Sztokholmskiej lub w 90 dni po złożeniu u depozytariusza dokumentu ratyfikacyjnego w
stosunku do tej poprawki przez stronę, która przy ratyfikacji Konwencji Sztokholmskiej
zadeklarowała, że poprawki do zał. A, B lub C wymagają ratyfikacji tych zmian, zgodnie z
ust. 4 art. 25.
Wg stanu na 31.07.2014 r. Konwencja Sztokholmska liczy 179 stron.
1
W imieniu rządu Rzeczpospolitej Polskiej Konwencję podpisał Maciej Rudnicki, sekretarz stanu w
Ministerstwie Środowiska.
3
Cel i zakres Konwencji
Celem Konwencji Sztokholmskiej jest ochrona zdrowia ludzkiego i środowiska przed
negatywnym oddziaływaniem trwałych zanieczyszczeń organicznych (TZO) w wyniku
wdrażania szerokiego zakresu środków ukierunkowanych na ograniczenie i docelowo
eliminację ich emisji. TZO charakteryzują się dużą trwałością, toksycznością, dobrą
rozpuszczalnością w tłuszczach i podlegają biokoncentracji,
Pierwotnie na mocy Konwencji Sztokholmskiej wprowadzono:

zakazy produkcji i użytkowania, bądź ograniczenia w użytkowaniu 12 najbardziej
toksycznych, trwałych i akumulujących się w żywych organizmach substancji
organicznych,

wymagania dotyczące ograniczania ich emisji do środowiska,

obowiązek właściwego postępowania z pozostałościami i odpadami zawierającymi te
substancje.
Zostały do nich zaliczone: aldryna, chlordan, dieldryna, endryna, heptachlor,
heksachlorobenzen, mireks, toksafen, polichlorowane bifenyle (PCB), DDT, dioksyny
(PCDD) i furany (PCDF)2.
Zgodnie z obowiązującą procedurą (art. 21 i 22) postanowienia Konwencji Sztokholmskiej
rozszerzono na nowe substancje chemiczne:

w 2009 r. na alfa heksachlorocykloheksan (α-HCH), beta heksachlorocykloheksan (βHCH), chlordekon, heksabromobifenyl (HBB), eter heksabromodifenylu i eter
heptabromodifenylu,
lindan
(γ-HCH),
pentachlorobenzen
(PeCB),
kwas
perfluorooktanosulfonowy (PFOS) i jego sole oraz fluorek sulfonylu perfluorooktanu
(PFOSF), także eter tetrabromodifenylu i eter pentabromodifenylu,

w 2011 r. na techniczną postać endosulfanu i na powiązane z nim izomery,

w 2013 r. na heksabromocyklododekan (HBCD).
Z chemicznego i gospodarczego punktu wodzenia substancje kontrolowane przez Konwencję
Sztokholmską można podzielić na 2 grupy:

pierwsza, do której należy zaliczyć wszystkie substancje kontrolowane, za wyjątkiem
PCDD/F, to substancje syntetyczne, wytwarzane przez przemysł chemiczny, stosowane
głównie jako pestycydy w rolnictwie, leśnictwie i przemyśle drzewnym. Niektóre z nich
stosowane są jako uniepalniacza lub syntetyczne oleje transformatorowe i syciwa
kondensatorowe, a także dodatki uszlachetniające do produktów naftowych. Substancje te
zawierają w swoim składzie chlor lub brom. Jako związki chemiczne zaliczane są do
obszernej grupy substancji niebezpiecznych, ponieważ w procesach spalania są
prekursorami innych toksycznych związków chemicznych (np. chlorowych i bromowych
pochodnych dioksyn i furanów, chloropochodnych benzenu i prawdopodobnie
polichlorowanych bifenyli);

druga – to niezwykle toksyczne polichlorowane dioksyny i furany (PCDD/F) oraz PCB,
HCB i PeCB, które powstają głównie we wszystkich procesach spalania. Toksyczne
2
W trakcie negocjowania Konwencji Sztokholmskiej pojawiła się kuluarowa, nieoficjalna nazwa tej grupy
substancji jako parszywa 12-tka.
4
pochodne dioksyn i furanów powstają w obecności chlorowców zawartych w spalanych
substancjach. Źródłem chlorowców niezbędnych do powstania chloropochodnych dioksyn
i furanów mogą być zarówno związki pochodzenia organicznego jak i nieorganicznego.
W celu ograniczenia zagrożeń powodowanych przez TZO (zał. 1) wspólnota
międzynarodowa, na mocy postanowień Konwencji Sztokholmskiej, podejmuje działania na
rzecz:

utrzymania przyjętych ograniczeń w ich produkcji i użytkowaniu oraz doprowadzenia
do pełnego zakazu ich stosowania,

unieszkodliwiania zarówno ich zapasów, jak i odpadów zawierających TZO,

identyfikacji i remediacji miejsc skażonych TZO,

ograniczania ich emisji (uwolnień) z niezamierzonej produkcji do środowiska,

monitoringu i kontroli ich występowania w środowisku i materiale biologicznym.
Działania inicjowane i podejmowane na forum Konwencji Sztokholmskiej, a wrażane na
różnych poziomach (od światowego do lokalnego) są ukierunkowane na osiągniecie
wymiernych korzyści ekologicznych i zdrowotnych w wyniku ograniczenia ryzyka
stwarzanego przez TZO.
Podstawowe zobowiązania dla stron Konwencji
Konwencja Sztokholmska zawiera następujące podstawowe zobowiązania państw-stron:
A. Zobowiązania do zmniejszenia lub wyeliminowania uwolnień z zamierzonej produkcji i
stosowania substancji kontrolowanych:

zobowiązania do wprowadzenia zakazu produkcji i stosowania następujących substancji:
aldryna, chlordan, dieldryna, endryna, heptachlor, HCB, mireks, toksafen, PCB, HBB,
eter heksabromodifenylu i eter heptabromodifenylu, eter tetrabromodifenylu, eter
pentabromodifenylu, lindan, α HCH, β HCH, chlordekon, PeCB, endosulfan i
powiązane z nim izomery oraz HBCD3 (art. 3, ust. 1, pkt. a, podpunkt „i” oraz zał. A).

zobowiązanie do wprowadzenia zakazu importu i eksportu substancji wymienionych w
zał. A (art. 3, ust. 1, pkt „a”, podpunkt „ii”), przy uwzględnieniu wyłączeń, o których
mówi art. 3, ust. 2 w odniesieniu do substancji ujętych w zał. A i B. Wyłączenia
oznaczają, że substancje niebędące odpadami i zapasami mogą być importowane
wyłącznie w celu ich bezpiecznego usuwania (rozumie się przez to także ich likwidację),
zaś eksportowane wyłącznie w obrębie wyłączeń ujętych w zał. A lub dopuszczalnych
zastosowań ujętych w zał. B;
B. Zobowiązania do ograniczenia produkcji i stosowania substancji kontrolowanych:

3
zobowiązania te dotyczą substancji ujętych w zał. B (art. 3, pkt „b”) i dopuszczają ich
produkcję i/lub stosowanie wyłącznie dla celów „zmniejszenia wskaźnika zachorowań” w
odniesieniu do DDT (do rejestru zgłosiło się 17 stron) i do zastosowań wskazanych w
Wejście w życie postanowień odnośnie HBCD – patrz przedostatni akapit na str. 6.”.
5
części III zał. B w odniesieniu do PFOS, jego soli i PFOSF (do rejestru zgłosiło się 9
stron, które korzystają z tej procedury);

ponadto zobowiązanie do wprowadzenia uregulowań zapobiegających produkcji i
użytkowaniu nowych pestycydów lub substancji przemysłowych mających charakter
trwałych zanieczyszczeń organicznych (art. 3, ust. 3) i umożliwiających ocenę aktualnie
stosowanych pestycydów lub substancji przemysłowych pod kątem, czy wykazują
właściwości charakterystyczne dla TZO (art. 3, ust. 4);
C. Zobowiązania do ograniczania emisji z niezamierzonej produkcji:

W art. 5 do Konwencji zostało zawarte zobowiązanie do „ciągłej minimalizacji” lub
„ostatecznego wyeliminowania” uwolnień do środowiska: PCDD/F, HCB, PCB i PeCB
poprzez m.in. stosowanie najlepszych dostępnych technik (BAT) głównie
w następujących instalacjach: spalarnie odpadów, cementownie spalające odpady
niebezpieczne, papiernie stosujące chlor do wybielania, huty żelaza i stali oraz huty
miedzi, aluminium i cynku (dotyczy także wtórnego przetwórstwa), jak również m.in. w
rafineriach przetwarzających oleje odpadowe, krematoriach, elektrowniach,
elektrociepłowniach, ciepłowniach (zał. C);
D. Zobowiązania dotyczące zmniejszenia lub eliminacji uwolnień z pozostałości i odpadów
substancji kontrolowanych:

Zawarte w art. 6, ust. 1 wymagania sprowadzają się do tego, by odpady oraz produkty i
artykuły zawierające substancje kontrolowane, wymienione w zał. A, B i C (a więc
głównie pozostałości i odpady pestycydów oraz odpady skażone PCB) były gromadzone,
transportowane i magazynowane w sposób przyjazny dla środowiska oraz usuwane w taki
sposób, aby zawarte w nich trwałe zanieczyszczenia organiczne zostały zniszczone lub
nieodwracalnie przekształcone w substancje niewykazujące właściwości TZO. Nie
dopuszcza się przy tym odzysku, recyklingu, odtworzenia, bezpośredniego ponownego
wykorzystania lub innych zastosowań (np. spalania w paleniskach do tego
nieprzystosowanych, niezapewniających redukcji emisji TZO do powietrza);
E. Pozostałe zobowiązania (tj. działania standardowe, przewidziane praktycznie w każdej
konwencji ekologicznej):

sporządzenie krajowego planu wdrażania zobowiązań wynikających z postanowień
Konwencji (art. 7) i dokonywanie jego okresowej aktualizacji,

wymiana informacji i wyznaczenie krajowego punktu kontaktowego (art. 9),

informowanie społeczeństwa o sprawach związanych z realizacją Konwencji (art. 10),

prowadzenie prac badawczych i monitoringu (art. 11),

składanie okresowych raportów Konferencji Stron (art. 15).
W zał. A do Konwencji w stosunku do substancji objętych zakazem produkcji i stosowania
oraz w zał. B w stosunku do substancji, których użytkowanie jest ograniczone wprowadzono
przypadki „szczególnych wyłączeń”. Procedury stosowania „szczególnych wyłączeń” i
prowadzenia przez Sekretariat ich rejestru są ujęte w art. 4 Konwencji. Generalną zasadą jest,
6
że zarejestrowane wyłączenia obowiązują do 5 lat (art. 4. ust. 4), z możliwością przedłużenia
przez Konferencję Stron (art. 4, ust. 7). Szczególne wyłączenia obowiązują obecnie dla
substancji zapisanych wytłuszczona czcionką (powyżej). Szczególne wyłączenia, które
wygasły w 2009 r. w stosunku do substancji pierwotnie umieszczonych w zał. A i B zostały
oznaczone przez podkreślenie.
Ponadto w ramach Konwencji Sztokholmskiej prowadzone są dwa dodatkowe wykazy:

stron, które powiadomiły Sekretariat o artykułach pozostających w użytkowaniu w dniu
wejścia w życie stosownych obowiązków wobec substancji zamieszczonych w zał. A i B,
zgodnie z postanowieniami uwagi (ii) w tych załącznikach (notyfikacje 4 stron);

stron, które powiadomiły Sekretariat o zezwoleniu na produkcję i użytkowanie pewnych
ilości substancji wymienionych w zał. A i B (traktowanych jako produkt pośredni
powstający w zamkniętym systemie ograniczonym do danego terenu, przekształcany
chemicznie podczas wytwarzania innych substancji chemicznych, które nie wykazują,
zgodnie z kryteriami określonymi w ust. 1 zał. D, właściwości trwałych zanieczyszczeń
organicznych), zgodnie z postanowieniami uwagi (iii) w tych załącznikach (notyfikacje 4
stron);
Konferencja Stron Konwencji Sztokholmskiej
Ustanowienie
Konferencja Stron, jako organ zarządzający Konwencją w sprawie trwałych zanieczyszczeń
organicznych (COP – Conference of Parties), została ustanowiona na mocy art. 19 ust. 1
Konwencji. Wdrażanie postanowień Konwencji Sztokholmskiej jest inspirowane i
ukierunkowane decyzjami podejmowanymi przez Konferencję Stron, na jej cyklicznych
sesjach. Zasady proceduralne dla Konferencji Stron i jej organów pomocniczych zostały
określone w decyzji SC-1/1 i uaktualnione decyzją SC-5/1.
Konferencja Stron, składająca się z upoważnionych przedstawicieli rządów, które ją
zaakceptowały, ratyfikowały lub do niej przystąpiły, wybiera przewodniczącego i 9
wiceprzewodniczących, którzy stanowią jej Biuro, w skład którego wchodzą także z urzędu
przewodniczący jej organów pomocniczych. Biuro spotka się w okresach międzysesyjnych w
celu dokonania przeglądu wdrażania decyzji podjętych przez Konferencję Stron oraz
uzgodnienia przebiegu jej następnej sesji pod względem formalnym i merytorycznym.
Obecnie funkcję przewodniczącego Konferencji Stron Konwencji Sztokholmskiej pełni
Johanna Lissinger Peitz (Szwecja – Grupa Europy Zachodniej i innych stron).
Cele i zadania
Konferencja Stron Konwencji Sztokholmskiej jest odpowiedzialna za:

podejmowanie decyzji odnośnie dalszych kierunków rozwoju Konwencji Sztokholmskiej,
w tym rozszerzanie wymagań Konwencji na nowe substancje chemiczne, ustanawianie
organów pomocniczych Konwencji i określanie ich kompetencji i warunków działania;

ukierunkowanie i koordynację na forum międzynarodowym działań związanych z
wprowadzaniem w życie jej podstawowych postanowień, w tym współpracę z innymi
konwencjami (w ramach tzw. synergii – współdziałania i współpracy w celu uniknięcia
7
powielania zadań i wysiłków), organizacjami międzynarodowymi (np. WHO, GEF),
rządowymi i pozarządowymi;

uzgadnianie programu pracy i akceptowanie poziomu finansowania działań ujętych w tym
programie, a także kształtowanie mechanizmu finansowego Konwencji i zakresu
udzielanej pomocy technicznej;

przegląd wdrażania przez strony zobowiązań Konwencji i podejmowanie stosownych
decyzji (w tym rozwój procedur i mechanizmów instytucjonalnych stwierdzania
niewypełnienia przez strony ich zobowiązań wobec Konwencji i traktowania stron, które
nie przestrzegają jej postanowień);

nadzór na pracami sekretariatu i organów pomocniczych;

promowanie działań przyjaznych dla środowiska i zdrowia ludzi, uruchamianie narzędzi
edukacyjnych, podnoszenie poziomu wiedzy i świadomości w zakresie zagrożeń
powodowanych przez trwałe zanieczyszczenia organiczne i pożądanych działań
ukierunkowanych na ograniczanie ich ryzyka dla przyszłych pokoleń;

dokonywanie cyklicznej oceny efektywności wszystkich działań podejmowanych w
ramach Konwencji Sztokholmskiej, jak i w stosunku do poszczególnych TZO, na
podstawie wyników ustanowionego na szczeblu globalnym i regionalnym monitoringu
TZO w środowisku i materiale biologicznym oraz danych z raportów i informacji
składanych przez strony, a także ustaleń odnośnie nieprzestrzegania postanowień
Konwencji.
Sesje Konferencji Stron
Generalnie Konferencja Stron może odbywać sesje zwyczajne i nadzwyczajne, jeżeli uzna to
za stosowne lub na pisemny wniosek strony, który zostanie poparty przez co najmniej jedną
trzecią stron Konwencji. W ramach procesu synergii sesje są organizowane od 2010 r., co
dwa lata, w terminach zbieżnych z sesjami Konferencji Stron Konwencji Bazylejskiej i
Rotterdamskiej.
Odbyło się już sześć sesji zwyczajnych Konferencji Stron Konwencji Sztokholmskiej i dwie
nadzwyczajne sesje trzech konwencji:

I sesja Konferencji Stron (Urugwaj/ Punta del Este, w dniach 2-6 maja 2006 r.);

II sesja Konferencji Stron (Genewa, w dniach 1-5 maja 2006 r.);

III sesja Konferencji Stron (Senegal/Dakar, w dniach 30 kwietnia-4 maja 2007 r.);

IV sesja Konferencji Stron (Genewa, w dniach 4-8 maja 2009 r.);

1. sesja nadzwyczajna Konferencji Stron Konwencji Bazylejskiej, Konwencji
Rotterdamskie i Konwencji Sztokholmskiej (Indonezja/Bali, w dniach 22-24 lutego 2010
r.);

V sesja Konferencji Stron (Genewa, w dniach 25-29 kwietnia 2011 r.);

VI sesja Konferencji Stron Konwencji Sztokholmskiej i 2. sesja nadzwyczajna
Konferencji Stron Konwencji Bazylejskiej, Konwencji Rotterdamskie i Konwencji
Sztokholmskiej (Genewa, w dniach 28 kwietnia-10 maja 2013 r.).
8
W sesjach Konferencji Stron biorą udział przedstawiciele stron oraz w charakterze
obserwatorów: reprezentanci sygnatariuszy Konwencji, państw niebędących stronami
Konwencji, organów ONZ, wyspecjalizowanych agencji, organizacji międzynarodowych i
pozarządowych oraz inni zainteresowani. W dotychczasowych sesjach Konferencji Stron
Konwencji Sztokholmskiej udział brało od 400 do 1400 osób.
Dokumentacja z sesji COP (wraz ze wszystkim decyzjami) jest dostępna w 6 urzędowych
językach na portalu dedykowanemu Konwencji Sztokholmskiej (http://chm.pops.int).
Najważniejsze decyzje przyjęte przez Konferencję Stron
Ustanowienie nowych TZO
W wyniku rekomendacji wypracowanych przez Komitet ds. Przeglądu TZO Konferencja
Stron podjęła stosowne decyzje odnośnie włączenia do załączników A, B i/lub C Konwencji
Sztokholmskiej nowych substancji chemicznych:


w 2009 r.:

do załącznika A: α-HCH (decyzja SC-4/10), β-HCH (decyzja SC-4/11),
chlordekon (decyzja SC-4/12), eter heksabromodifenylu i eter
heptabromodifenylu (decyzja SC-4/14), eter tetrabromodifenylu i eter
pentabromodifenylu ((decyzja SC-4/18), heksabromobifenyl (decyzja SC4/13), lindan (decyzja SC-4/15);

do załącznika B: PFOS, jego sole i PFOSF (decyzja SC-4/17);

do załącznika A i C: pentachlorobenzen (decyzja SC-4/16).
w 2011 r.:


do załącznika A: techniczna postać endosulfanu i powiązane z nim izomery
(decyzja SC-5/3).
w 2013 r. :
 do załącznika A: heksabromocyklododekan (decyzja SC-6/13).
Wszystkie poprawki wprowadzone na mocy ww. decyzji już obowiązują, oprócz ostatniej
dotyczącej heksabromocyklododekanu, która wejdzie w życie dniu 26.11.2014 r. w stosunku
do wszystkich stron, które nie przedłożyły stosownej notyfikacji zgodnie z postanowieniami
art. 22 ust. 3(b) Konwencji Sztokholmskiej lub w 90 dni po złożeniu u depozytariusza
dokumentu ratyfikacyjnego w stosunku do tej poprawki przez stronę, która przy ratyfikacji
Konwencji Sztokholmskiej zadeklarowała, że poprawki do zał. A, B lub C wymagają
ratyfikacji tych zmian, zgodnie z ust. 4 art. 25.
Przyjęto harmonogram raportowania przez strony wymaganych informacji w zakresie PBDE i
PFOS oraz przygotowania sprawozdań z oceny postępu odnośnie wyeliminowania
bromopochodnych eteru difenylu ze strumienia odpadów (najbliższa ocena w 2017 r.) i
ograniczenia ryzyka stwarzanego przez PFOS, jego sole i PFOSF w wyniku przeglądu i
ograniczenia ich dozwolonych zastosowań (najbliższa ocena w 2015 r.).
9
DDT
Konferencja Stron przyjęta 3-etapowy plan eliminacji DDT:

przygotowanie globalnego biznesplanu partnerstwa w sprawie rozwoju i promocji
substytutów wobec DDT oraz wzmocnienia na poziomie krajowym zdolności do ich
wprowadzania (2007 – 2010),

rozpowszechnienie wybranych zamienników dla DDT i doprowadzenie do zakończenia
jego produkcji (2009 – 2017),

zaprzestanie stosowania DDT i unieszkodliwienie wszystkich pozostałych zapasów i
składowisk DDT do roku 2020.
Ustanowiono globalne partnerstwo na rzecz rozwoju zamienników DDT, którego głównym
celem jest współpraca i katalizowanie nowych inicjatyw ukierunkowanych na rozwój i
wykorzystanie alternatywnych produktów, metod i strategii w odniesieniu do DDT w celu
ograniczenia uzależnienia od DDT oraz obniżenia wskaźnika zachorowań na malarię i inne
choroby (np. leiszmanioza, tyfus plamisty), zwalczane dotychczas z zastosowaniem DDT.
Wspólnota dostawców i mechanizm finansowy Konwencji powinny przeprowadzić (jako
priorytet) szybką ocenę nowych rozwiązań i wesprzeć, gdzie właściwe, wprowadzenie
zamienników dla DDT (najbliższa ocena w 2015 r.).
Według danych z raportów stron wielkość produkcji i eksportu DDT zmniejszała się z roku
na rok, ponieważ pojawiły się na rynku nowe metody i produkty kontroli wskaźnika
zachorowań na malarię. Co 3 lata strony Konwencji są zobowiązane do przedkładania
raportów w sprawie produkcji, stosowania i unieszkodliwiania DDT, strategii zwalczania
chorób i substytutów DDT. Od 2014 r. zaprzestano produkcji DDT, ale jego zapasy są wciąż
przedmiotem importu. Z rejestru DDT prowadzonego przez Sekretariat wynika, że jest on
stosowany w walce z chorobami zarówno przez strony Konwencji Sztokholmskiej jak i kraje,
które nie są jej stronami. Zapasy DDT są utrzymywane na wypadek wystąpienia poważnego
zagrożenia lub sytuacji kryzysowej.
W oparciu o wyniki prac Grupy Ekspertów ds. oceny produkcji i stosowania DDT oraz jego
zamienników, Konferencja Stron postanowiła, że kraje stosujące DDT, zgodnie z wytycznymi
WHO, mogą go stosować do momentu, gdy zamienniki staną się dostępne (lokalnie i
finansowo), aby w zrównoważony sposób wyeliminować DDT z użytkowania. W krajach
zagrożonych malarią dąży się do wdrożenia skutecznego monitoringu i systemu wspomagania
decyzji, aby wykrywać zagrożenie powodowane przez DDT na wczesnym etapie.
Przy wsparciu finansowym realizowane są projekty demonstracyjne w Afryce i Azji
kosztowo-efektywnego podejścia, dostosowanego do warunków lokalnych, ukierunkowanego
na promocję odpowiednich substytutów DDT w celu kontroli wskaźnika zachorowań.
Planowane są też działania na rzecz przeciwdziałania nielegalnemu obrotowi DDT i
wykorzystywaniu go w innych celach niż ochrona zdrowia (np. do zabezpieczania zapasów
żywności przed szkodnikami).
PCB
Strony Konwencji są zobligowane do opracowywania i przekazywania co 5 lat Raportu
dotyczącego PCB, w wymaganym formacie, w celu umożliwienia Konwencji Stron
dokonywania cyklicznych przeglądów postępu dokonanego w eliminacji PCB (najbliższy
zaplanowany na 2015 r.).
10
Ustanowiono decyzją SC-3/5 Sieć eliminacji PCB (PEN- PCBs Elimination Network), jako
wkład w działania podejmowane w celu gospodarowania PCB w sposób bezpieczny i
przyjazny dla środowiska. Dobrowolny udział w sieci PEN, działającej w pełni od 2010 r.,
jest otwarty dla: reprezentantów organów rządowych, ekspertów, posiadaczy urządzeń
zawierających PCB, przedstawicieli przemysłu, specjalizujących się w unieszkodliwianiu
PCB, instytucji finansowych, organizacji międzyrządowych i pozarządowych, po wypełnieniu
stosownego zgłoszenia. Członkami sieci jest już ponad 500 osób. Zaproszono wszystkich
zainteresowanych do udzielania środków technicznych i finansowych dla wsparcia
efektywnej działalności tej sieci. Zakres działania sieci:

ułatwienie wymiany informacji i współpracy między jej członkami w ramach działających
4 grup tematycznych ds. inwentaryzacji emisji, utrzymania urządzeń z PCB,
unieszkodliwiania PCB i PCB w otwartych zastosowaniach;

przedsięwzięcie skoordynowanych wysiłków na rzecz inwentaryzacji PCB oraz
unieszkodliwienia olejów i urządzeń zawierających lub zanieczyszczonych PCB w skali
światowej;

budowanie zdolności realizacyjnych, dostarczanie środków finansowych i skuteczny
transfer technologii do stron-krajów rozwijających się w celu umożliwienia im
wypełnienia postanowień Konwencji Sztokholmskiej w zakresie PCB (tj. wyeliminowanie
stosowania PCB w urządzeniach do 2025 r. i unieszkodliwienie odpadów zawierających
lub skażonych PCB przed 2028 r.);

zwiększenie poziomu świadomości społecznej na temat gospodarowania i
unieszkodliwiania PCB w sposób przyjazny dla środowiska, w tym opracowywanie
wytycznych i narzędzi edukacyjnych (webinars, animacje), organizacja warsztatów
szkoleniowych, ustanowienie nagrody PEN dla spektakularnych osiągnięć w zakresie
eliminacji PCB i uruchomienie platformy internetowej POPs social, umożliwiającej
bezpośrednią wymianę informacji między ekspertami, poprzez fora, blogi i udostępnianie
dokumentów4.
Specyficzne wyłączenia
Odnotowując anulowanie z dniem 17.05.2009 r. wszystkich szczególnych wyłączeń
wyszczególnionych z zał. A lub B do Konwencji Sztokholmskiej (tj. w odniesieniu do
aldryny, chlordanu, dieldryny, heptachloru, heksachlorobenzenu, mireksu i DDT za
wyjątkiem wyłączeń dla PCB), Konferencja Stron doceniła wysiłki wszystkich stron
podejmowane na rzecz eliminacji uwolnień tych TZO zarówno z produkcji zamierzonej jak i
z użytkowania.
Szczególne wyłączenia, zgodnie z postanowieniami Konwencji Sztokholmskiej, obowiązują:

do 2030 r. dla dopuszczonych zastosowań w celu recyclingu wyrobów, które zawierają
lub mogą zawierać eter tetrabromodifenylu, eter pentabromodifenylu, eter
tetrabromodifenylu i eter pentabromodifenylu oraz w celu stosowania i końcowego
unieszkodliwianie wyrobów wytworzonych z materiałów uzyskanych z tego recyklingu

dla stron, które powiadomiły Sekretariat o swoim zamiarze stosowania lindanu, jako
środka farmaceutycznego do zwalczania wszy głowy i świerzbu w terapii drugiego rzutu,
4
(http://networking.pops.int/POPsSocialLogin/tabid/405/language/enUS/Default.aspx?returnurl=%2fdefault.aspx).
11

dla stron, które powiadomiły Sekretariat o swoim zamiarze produkcji i/lub stosowania
endosulfanu jako środka przeciw szkodnikom,

dla stron, które powiadomiły Sekretariat o swoim zamiarze produkcji i/lub stosowania
heksabromocyklododekanu do wytwarzania polistyrenu spienionego oraz polistyrenu
ekstrudowanego wykorzystywanego w budownictwie i podjęły niezbędne działania
zapewniające łatwą identyfikację tych polistyrenów, zawierających HBCD, przez
odpowiednie oznakowanie lub innymi metodami w ciągu całego jego cyklu życia.
Na mocy decyzji SC-4/3 przesunięto termin przeprowadzenia przeglądu pozycji
uwzględnionych w rejestrze specyficznych wyłączeń na rok 2015 oraz zachęcono strony,
które zarejestrowały szczególne wyłączenia dla nowych TZO regulowanych Konwencją
Sztokholmską, aby podjęły wysiłki w celu wprowadzenia ich zamienników tak szybko, jak to
możliwe.
Redukcja uwolnień z niezamierzonej produkcji TZO
W celu ograniczenia /eliminacji emisji (uwolnień) z niezamierzonej produkcji TZO, ujętych
w zał. C do Konwencji, Konferencja Stron zachęca strony do:

opracowania i wdrażania planu działania, mającego na celu zidentyfikowanie,
scharakteryzowanie i ograniczenie uwolnień TZO do wszystkich komponentów
środowiska,

korzystania z Toolkit-u (pierwotnie standardowy zestaw narzędzi do identyfikacji i
szacowania wielkości uwolnień dioksyn i furanów, obecnie obejmujący też inne TZO wersja ze stycznia 2013 r.), zawierającego aktualne informacje potrzebne do opracowania
inwentaryzacji źródeł emisji i oszacowania uwolnień zanieczyszczeń, zgodnie z
postanowieniami art. 5 i ich notyfikacji na podstawie z art. 15. Toolkit, dostępny w wersji
angielskiej (http://toolkit.pops.int/), jest „żywym dokumentem” okresowo przeglądanym i
uaktualnianym w oparciu o wyniki lokalnych inicjatyw w zakresie zbierania danych o
źródłach i wskaźnikach emisji TZO,

stosowania w celu ograniczania emisji TZO z nowych i istniejących źródeł emisji
najlepszych dostępnych technik (BAT – Best Available Techniques) i najlepszych praktyk
ochrony środowiska (BEP – Best Environmental Practice), w oparciu o wytyczne
BAT/BEP przyjęte decyzją SC- 3/5, dla których założono w 2015r. zakończenie procesu
ich aktualizacji w zakresie stosowania PFOS oraz recyklingu i unieszkodliwiania
odpadów artykułów zawierających bromowane etery difenylu.
Redukcja uwolnień TZO z odpadów i składowisk
Konwencja Sztokholmska nakłada na strony zobowiązania (art. 6), ukierunkowane na
redukcję lub wyeliminowanie uwolnień TZO z odpadów, w szczególności dotyczące:

opracowania i wdrożenia strategii identyfikacji zmagazynowanych zapasów, produktów i
artykułów zawierających lub zanieczyszczonych TZO,

gospodarowania tymi zapasami i odpadami w sposób przyjazny dla środowiska,

unieszkodliwiana odpadów w taki sposób, aby zawarte w nich TZO zostały zniszczone
lub nieodwracalnie przekształcone w substancje, które nie wykazują właściwości trwałych
zanieczyszczeń organicznych,
12

wprowadzenia zakazu poddawania odpadów TZO operacjom mogącym prowadzić do
odzysku, recyklingu, odtworzenia, bezpośredniego ponownego wykorzystania zawartych
w nich TZO,

zapewnienia przestrzegania stosowania zasad, standardów i wytycznych
międzynarodowym transporcie odpadów TZO,

dokonania identyfikacji miejsc zanieczyszczonych TZO i przeprowadzenia ich remediacji
w sposób przyjazny dla środowiska.
przy
Konferencja Stron ściśle współpracuje z organami Konwencji o kontroli transgranicznego
przemieszczania i usuwania odpadów niebezpiecznych (Konwencji Bazylejskiej) w celu
ustanowienia niezbędnych niskich poziomów TZO w odpadach oraz wypracowania
przyjaznych dla środowiska sposobów postępowania z tym odpadami i metod usuwania z
nich TZO i ich zniszczenia lub nieodwracalnego przekształcenia. Współpraca wzmocniona
decyzjami Konferencji Stron doprowadziła m.in. do:

aktualizacji Uaktualnionych ogólnych wytycznych technicznych w sprawie
gospodarowania odpadami zawierającymi, składającymi się i zanieczyszczonymi
trwałymi zanieczyszczeniami organicznymi,

opracowania 4 dodatkowych wytycznych technicznych poświęconych poszczególnym
TZO, tj. PCB, DDT, odpadom z niezamierzonej produkcji i pestycydom, które
ustanawiają tymczasowe definicje dla niskich poziomów TZO (sekcja IIIA), tymczasowe
definicje poziomów rozkładu i nieodwracalnego przekształcenia (sekcja IIIB) oraz
określające metody, które zostały ustanowione w celu bezpiecznego dla środowiska
unieszkodliwiania odpadów (sekcja IVG),

opracowania przez Sekretariat interakcyjnego narzędzia szkoleniowego w zakresie
gospodarowania odpadami, dostępnego w j. angielski, francuskim i hiszpańskim
(http://chm.pops.int/Portals/0/flash/popswastetrainingtool/eng/index.html),

organizacji regionalnych warsztatów szkoleniowych w celu wzmocnienia zdolności
realizacyjnych stron (w tym szczególnie krajów rozwijające się i dokonujących
transformacji gospodarki) w gospodarowaniu odpadami zawierającymi TZO w sposób
przyjazny dla środowiska,

realizacji projektów związanych z usuwaniem TZO z odpadów i dekontaminacją miejsc
skażonych TZO.
Krajowe plany wdrażania
W celu wsparcia procesu przygotowania krajowych planów wdrażania (NIP – National
Implementation Plan), przygotowano wytyczne dotyczące ich opracowania, przeprowadzenia
oceny społecznej i ekonomicznej, uzyskania dofinansowania z GEF na przygotowanie NIP,
oszacowania kosztów planów działań dla wybranych TZO, jak również przeglądu i
uaktualnienia NIP.
Dotychczas 132 strony opracowały i przekazały swoje Krajowe plany wdrażania Konwencji
Sztokholmskiej (art. 7), w tym 17 stron zaktualizowało swoje plany. Przekazanie NIP
stanowi wstępny warunek do ubiegania się krajów rozwijających się o środki finansowe z
GEF na realizację projektów ukierunkowanych na wzmocnienie zdolności we wdrażaniu
Konwencji Sztokholmskiej, w tym na eliminację TZO. Struktura dotychczasowych projektów
13
zrealizowanych w następstwie NIP była następująca: 30% związanych z PCB, 19% z
unieszkodliwianiem odpadów, 15% z BAT/BEP, 14% ze wzmocnieniem zdolności
realizacyjnych stron, 10% z DDT, 8% z monitoringiem, 4% z zanieczyszczonymi glebami.
Raportowanie
Konferencja Stron przyjęła elektroniczną formę (aktualizowaną, jeśli jest taka potrzeba) i
harmonogram przedkładania przez strony Konwencji Sztokholmskiej (co 4 lata) raportów i
informacji dotyczących działań podjętych w celu wdrożenia jej postanowień i ich
skuteczności w dążeniu do osiągnięcia celów Konwencji (art. 15), w tym m.in.:

dane statystyczne odnośnie produkcji, importu i eksportu wszystkich substancji z zał. A i
B do Konwencji,

wykaz państw, z którymi prowadzony był import lub eksport tych substancji,

poziomy uwolnień do środowiska substancji z zał. C.
Terminy przekazywania raportów krajowych zestawiono w tab. 1 (poniżej).
Strony zostały zachęcone do korzystania z modułu szkoleniowego i warsztatów
szkoleniowych ułatwiających korzystanie z elektronicznego systemu raportowania.
Konferencja Stron rozpatruje kompilację raportów przygotowaną przez Sekretariat (następna
w roku 2015). Z dotychczasowych analiz wynika, że zakres danych przekazywanych w
raportach krajowych musi być dopracowany pod kątem zapewnienia kompletności danych i
umożliwienia ich porównywalności.
Wymiana informacji
Ustanowiono mechanizm wymiany informacji tzw. clearing-house (art. 9), wykorzystywany
do:

wzajemnej wymiany i upowszechniania informacji dotyczących likwidacji bądź
ograniczenia produkcji, użytkowania i emisji trwałych zanieczyszczeń organicznych lub
ich alternatyw,

wymiany informacji o podejmowanych działaniach i projektach w celu zagwarantowania
zgodności między różnymi działaniami i inicjatywami, podejmowanymi na poziomie
krajowym, regionalnym i globalnym,

rozwoju elektronicznego raportowania, ułatwiającego stronom przekazywanie
wymaganych informacji związanych z realizacją zobowiązań wynikających z Konwencji
Sztokholmskiej,

dostarczania stronom stosownych wytycznych do tworzenia zdolności wspomagających
wdrażanie Konwencji Sztokholmskiej.
W 2008 r. uruchomiono portal internetowy poświecony Konwencji Sztokholmskiej,
obejmujący m.in. udoskonalony system zarządzania dokumentami, aktualną bazę spotkań i
wydarzeń oraz interaktywne narzędzia z graficzną prezentacja danych, podnoszące poziom
wiedzy i świadomość odnośnie zagrożeń powodowanych przez TZO oraz sposobów
ograniczania ryzyka. Od 2011r. prowadzona jest społeczna sieć TZO (POPs Social), tj.
platforma umożliwiająca kontakty osób zaangażowanych w rozwiązywanie globalnych
problemów w zakresie TZO. Obecnie, w ramach wspólnego mechanizmu clearing-house,
14
funkcjonuje wspólna strona internetowa (http://chm.pops.int) dedykowana 3 konwencjom
(Konwencji Sztokholmskiej, Konwencji Bazylejskiej i Konwencji Rotterdamskiej) oraz
procesowi ich synergii.
W ramach pogłębiania wiedzy i podnoszenia świadomości społecznej w zakresie TZO:

uruchomiono bibliotekę on-line, z dostępem do wytycznych, raportów, publikacji,

opracowano wirtualne narzędzia szkoleniowe i seminaria, tzw. webinars poświęcone
różnym zagadnieniom, związanym z wypełnianiem zobowiązań wobec Konwencji
Sztokholmskiej,

organizowane są tematyczne warsztaty szkoleniowe, z uwzględnieniem potrzeb
poszczególnych regionów i stron.
Większość stron powołała do formalnych kontaktów oficjalne punkty kontaktowe oraz
krajowe punkty kontaktowe ds. wymiany informacji (art. 9).
Regionalne centra i pomoc techniczna
Ustanowiono 16 nominowanych centrów (decyzjami SC-4/23 i SC-5/21), jako regionalne lub
subregionalne centra Konwencji Sztokholmskiej ds. wzmacniania zdolności i transferu
technologii do krajów rozwijających się i krajów o transformującej się gospodarce (art. 12).
Ich celem jest wsparcie wysiłków tych stron na rzecz wypełniania przez nie zobowiązań
wobec Konwencji Sztokholmskiej w wyniku udzielania pomocy technicznej i szukania
wsparcia finansowego z GEF i innych źródeł dla projektów i grantów, w szczególności w
zakresie monitoringu diagnostycznego, analiz technicznych, pozyskiwania informacji oraz
identyfikacji technik eliminacji i unieszkodliwiania TZO.
Funkcjonowanie i zrównoważony rozwój centrów Konwencji Sztokholmskiej będzie
oceniany co 4 lata, zgodnie z zaakceptowaną metodologią (decyzja SC-6/16), pod kątem
utrzymania ich statusu.
Dwuletnie programy pomocy technicznej są aktualizowany przez Sekretariat na podstawie
m.in. priorytetów i potrzeb zidentyfikowanych przez kraje rozwijające się i kraje o
transportującej się gospodarce. W celu ułatwienia analizy potrzeb tych krajów opracowywana
jest elektroniczna baza danych. Kraje rozwinięte i inni zainteresowani zostali zachęceni
(decyzja SC-6/15) do przekazywania do Sekretariatu informacji na temat pomocy technicznej
i technologii przyjaznych dla środowiska, które mogłyby być udostępnione ww. krajom, w
celu efektywnej koordynacji działań na rzecz wdrożenia postanowień Konwencji
Sztokholmskiej.
Ponadto ustanowiono Regionalne Centrum - Program Małych Grantów, którego mottem jest
identyfikacja i realizacja niskokosztowych projektów owocujących uzyskaniem znaczących
efektów. Aby osiągnąć takie efekty przy stosunkowo niewielkich środkach (głównie z
Norwegii), założono aktywne nastawienie Centrów Konwencji Sztokholmskiej przez
dostarczanie im okazji do wdrożenia niezbędnych działań, wspomagających uprawnione
strony w wypełnianiu zobowiązań wobec Konwencji.
Mechanizm finansowy
Fundusz na rzecz Globalnego Środowiska (GEF- Global Environment Facility) to globalne
partnerstwo łączące 178 rządów z międzynarodowymi instytucjami, NGOs i sektorem
15
prywatnym w celu rozwiązywania zagadnień środowiskowych w skali globalnej w wyniku
wspierania krajowych inicjatywy rozwojowych podejmowanych przez kraje rozwijające się.
Jest to mechanizm finansujący „dodatkowe koszty” nowych działań na rzecz globalnego
środowiska. Dotychczasowe zaangażowanie GEF w eliminację TZO szacuje się na poziomie
904 mln USD.
GEF pełni rolę mechanizmu finansowego5 Konwencji Sztokholmskiej, na podstawie
porozumienia zawartego pomiędzy Konferencją Stron a Radą Funduszu na rzecz Globalnego
Środowiska (zgodnie z decyzją SC-1/11), który udziela wsparcia finansowego w celu
wzmocnienia działań ukierunkowanych na osiąganie celów Konwencji Sztokholmskiej (pełnił
tę rolę także w okresie przejściowym - art. 14).
GEF został także zobowiązany do przedkładania regularnych raportów na temat skuteczności
mechanizmu i działań finansowanych przez GEF w zakresie trwałych zanieczyszczeń
organicznych, które obejmują:

oświadczenie odnośnie wdrażania przez GEF wytycznych Konferencji Stron w swojej
strategii i polityce,

syntezę projektów dotyczących problematyki TZO zaakceptowanych przez Radę wraz z
informacją o ich łącznych kosztach i aktualnym ich statusie,

wykaz projektów wraz z kwotami dotacji na ich realizację,

uzasadnienie odmowy finansowania projektów objętych programem pracy Konwencji
Sztokholmskiej,

wyniki kontroli i oceny działalności GEF związanej z projektami z zakresu TZO,

odpowiedzi na zapytania kierowane przez Konferencję Stron, w tym potwierdzenia
zgodności decyzji GEF z przyjętą polityką, strategią, priorytetami i kryteriami
kwalifikacyjnymi, a także wytycznymi Konferencji Stron, zawierającymi ocenę potrzeb
krajów rozwijających się i krajów o transformującej się gospodarce przekazywanymi do
Rady Funduszu.
Z analizy raportu w sprawie trzeciego przeglądu mechanizmu finansowego
(UNEP/POPS/COP.6/INF/25) wynika, że w latach 2001 – 2012 GEF sfinansował 261
projektów w 136 krajach, w tym najwięcej w Chinach, Wietnamie, Indiach, Kazachstanie,
Maroku i Filipinach, za łączną kwotę ok. 567 mln USD.
Konferencja Stron regularnie dokonuje przeglądu mechanizmu finansowego (decyzje: SC1/10, SC-1/10 i SC-6/19) i przedkłada rekomendacje do przeprowadzenia następnych
uzupełnień zasobów przez GEF. Rada Funduszu w 2014 r. zatwierdzi następne, szóste
uzupełnienie środków na realizację projektów dotyczących eliminacji TZO.
Środki finansowe
Wysokość składek dla stron Konwencji Sztokholmskiej została oszacowana według skali
indykatywnej ONZ z założeniem, aby dla żadnego kraju nie został przekroczony limit z
5
Mając już doświadczenie w pełnieniu tej roli wobec innych międzynarodowych konwencji ekologicznych w
dziedzinie bioróżnorodności, zmian klimatu, ubożenia warstwy ozonowej, wód międzynarodowych i zwalczania
pustynnienia.
16
zakresu 0,01 – 22 % kwoty budżetu Konwencji. Składki powinny być wpłacane w całości i
w terminie przed dniem 1 stycznia roku, którego dotyczą, po wcześniejszej notyfikacji (do
15.X). Zalecono wpłacanie składek w USD.
W ramach Konwencji funkcjonują dwa fundusze:

fundusz powierniczy (zasilany z obowiązkowych składek wpłacanych przez strony), z
którego finansowane są zadania ujęte w planie pracy, w tym działalność sekretariatu,

specjalny fundusz powierniczy (zasilany z dobrowolnych wpłaty donatorów), wspierający
pomoc techniczną, szkolenia i budowanie możliwości realizacyjnych, udział w
spotkaniach przedstawicieli krajów rozwijających się, zwłaszcza krajów najmniej
rozwiniętych i inne działania związane z celami Konwencji.
Konferencja Stron przyjmuje na dwa lata budżet i plan pracy, obejmujący działania
tematycznie związane z Konwencją, jak również działania przekrojowe, wspólne dla trzech
konwencji: Sztokholmskiej, Bazylejskiej i Rotterdamskiej. Planowane działania ujęte w
planie pracy na lata 2014-2015 są ukierunkowane na realizację 30 decyzji podjętych na 6.
sesji Konferencji Stron i grupują się w siedmiu obszarach tematycznych:

efektywne funkcjonowanie Konferencji Stron i jej organów pomocniczych,

wsparcie techniczne i wzmacnianie możliwości realizacyjnych,

działalność naukowa i techniczna,

działalność w zakresie
upowszechniania,

zarządzanie,

prawo i polityka,

obsługa administracyjna.
poszerzania
wiedzy,
zarządzania
informacjami
i
ich
Budżet operacyjny Konwencji Sztokholmskiej kształtuje się na poziomie ok. 5 mln USD/rok.
Sekretariat jest zobowiązany do:

podjęcia działań w odniesieniu do stron, które zalegają z zapłatą składek,

gromadzenia informacji od krajów rozwiniętych i innych zainteresowanych odnośnie
sposobów, w jakich mogą one wspomóc funkcjonowanie Konwencji,

podjęcia wysiłków na rzecz pozyskania pozabudżetowych środków z innych źródeł niż
GEF, obejmujących na przykład kanadyjski fundusz TZO (decyzje w sprawie mobilizacji
zasobów), na rozwój tematycznych programów ukierunkowanych na istotne w skali
globalnej zagadnienia, które byłyby realizowane pod patronatem Konwencji
Sztokholmskiej. Projekty te dotyczą oceny efektywności, pomocy technicznej, eliminacji
PCB i DDT, a także efektywnego udziału w pracach Komitetu POPRC.
Ocena efektywności
Przyjęto decyzją SC-4/31 program globalnego monitoringu TZO (GMP - Global Monitoring
Plan), ukierunkowany na organizację programu pomiaru stężeń TZO w różnych matrycach
(np. w powietrzu, wodach powierzchniowych, ludzkiej krwi i mleku) oraz na opracowanie
bazy danych (GMP Data WAREHOUSE), ułatwiającej korzystanie z zasobów (tj.
17
gromadzenie, analizowanie, wizualizację i udostępnianie dostępnych danych z monitoringu i
badań przeglądowych) w podziale na regiony, substancje i matryce (http://www.popsgmp.org/).
W celu zapewnienia spójności
monitoringowych:
programu i przygotowania raportów z danych

ustanowiono grupy regionalne i grupę koordynacyjną,

opracowano wytyczne w sprawie programu globalnego monitoringu, obejmujące
zalecenia odnoście gromadzenia, analizy i raportowania informacji i danych
monitoringowych, aby wspomóc ich porównywalność i spójność,

zorganizowano Letnie Szkoły Chemii Środowiskowej i Ekotoksykologii, których program
nauki obejmował pobór próbek i przeprowadzanie analiz TZO w podstawowych
matrycach,

zrealizowano przy wsparciu GEF regionalne projekty ukierunkowane na budowanie
zdolności stron wdrażających pierwszą i drugą fazę programu globalnego monitoringu.
Na portalu Konwencji Sztokholmskiej dostępne są: pierwszy regionalny i globalne raporty
dot. monitoringu TZO6, w których zawarto podstawowe informacje o poziomach TZO, co
umożliwi wyznaczenie w przyszłości trendów odnośnie poziomów stężeń TZO w powietrzu,
w organizmach ludzi i w innych matrycach, w celu potwierdzenia, czy działania
podejmowane w ramach Konwencji Sztokholmskiej przybliżają osiągnięcie jej
podstawowego celu. Raport przygotowany przez Regionalne Centrum Konwencji
Sztokholmskiej dla Europy Środowej i Wschodniej z Czech7 szeroko uwzględnia także
informacje przekazane przez stronę Polską.
W tabeli 1 zestawiono planowane terminy przeprowadzenia oceny efektywności środków
podejmowanych na rzecz osiągnięcia długofalowych celów Konwencji Sztokholmskiej.
Tabela 1. Harmonogram raportowania w ramach Konwencji Sztokholmskiej na potrzeby
przeprowadzenia ocen jej efektywności
Rok
Sesje Konferencji
Stron
2014
2015
COP7
2016
2017
COP8
2018
6
7
2019
COP9
2020
2021
COP10
Raportowanie na rzecz oceny efektywności
III raport krajowy* z Raportem PCB** i Raportem PFOS
Raport DDT
Globalny Program Monitoringu - 2. Raport
Podsumowanie raportów krajowych
Ocena potrzeby kontynuowania zastosowań PFOS
Raport BDE
Ocena postępu eliminacji BDE,
Ocena potrzeby kontynuowania zastosowań DDT
i Ocena efektywności
Raport dotyczący strategii uwolnień TZO***
IV raport krajowy* z Raportem PCB** i z Raportem PFOS
oraz Raport DDT
Podsumowanie raportów krajowych,
Oceny potrzeby kontynuowania zastosowań PFOS i DDT
Raport BDE
Raport DDT
http://chm.pops.int/Implementation/GlobalMonitoringPlan/MonitoringReports/tabid/525/Default.aspx.
http://chm.pops.int/Portals/0/Repository/GMP/UNEP-POPS-GMP-RMR-CEE.English.PDF.
18
Rok
Sesje Konferencji
Stron
2022
2023
COP11
Raportowanie na rzecz oceny efektywności
Globalny Program Monitoringu - 3. Raport
Ocena postępu eliminacji BDE
V raport krajowy* z Raportem PCB** i z Raportem PFOS
Podsumowanie raportów krajowych,
Oceny potrzeby kontynuowania zastosowań PFOS i DDT
Ocena efektywności
*
Krajowy raport, zgodnie z art. 15 Konwencji
Raport o postępie w eliminacji PCB do przekazania zgodnie z par. g część II zał. A do Konwencji.
***
Przegląd strategii w celu ograniczania uwolnień TZO z produkcji niezamierzonej, zgodnie z art. 5
subparagraf (a)(v) Konwencji.
**
Pierwsza ocena efektywności środków przyjętych w ramach Konwencji w celu stopniowego
obniżania stężeń TZO w środowisku8, przeprowadzona przez Konferencję Stron Konwencji
Sztokholmskiej w 2009 r. na podstawie kompilacji informacji z monitoringu TZO i z
ograniczonej liczby raportów krajowych, zidentyfikowała istniejące poważne problemy
związane z TZO, w szczególności z: DDT, PCB i niezamierzonymi uwolnieniami w krajach
Afryki, odpadami DDT w krajach Ameryki Południowej i Łacińskiej, zasobami i odpadami
zawierającymi pestycydy w krajach Europy Środkowej i Wschodniej oraz PCB i
urządzeniami je zawierającymi w krajach Azji i Pacyfiku. Po uzupełnieniu pierwsza ocena
efektywności będzie stanowić punkt odniesienia dla przyszłych pełnych ocen, które opracuje
powołany w tym celu Komitet ds. Efektywnej Oceny, zgodnie z wymaganą procedurą
(następne oceny w 2017 r. i 2023 r.).
Negocjowane zagadnienia
W ramach Konferencji Stron wciąż są prowadzone dyskusje nad wypracowaniem procedury i
mechanizmów nieprzestrzegania postanowień Konwencji Sztokholmskiej (art. 17). Ponadto
Konferencja Stron zachęca strony do wsparcia działań w zakresie określenia ryzyka i
zarządzania substancjami chemicznymi rozpatrywanymi przez Komitet (aktywny udział w
przekazywaniu dodatkowych informacji i uwag) oraz do dofinansowania zarówno jego prac
jak i działań podejmowanych w ramach Konwencji Sztokholmskiej.
Synergia
W 2009 r. przyjęto zalecenia ad hoc wspólnej grupy roboczej ds. wzmocnienia współpracy i
koordynacji działań między Konwencją Sztokholmską, Konwencją Bazylejską i Konwencją
Rotterdamską:

na poziomie krajowym (koordynacja działań implementacyjnych dla wszystkich trzech
konwencji, a w szczególności funkcjonowania punktów kontaktowych, sekretariatów
krajowych i działań władz odpowiedzialnych za ich wdrażanie),

na poziomie regionalnym (koordynacja prac biur i centrów regionalnych oraz wymiana
między sekretariatami wszystkich trzech konwencji informacji o prowadzonych pracach i
programach w zakresie zarządzania chemikaliami i odpadami),
8
UNEP/POPS/COP.4/30.
19

na poziomie technicznym (poprawa wymiany informacji na temat mechanizmów
zapewniania zgodności, wymiany informacji technicznych i naukowych pomiędzy
organami funkcjonującymi w ramach każdej z konwencji oraz usprawnienie raportowania
krajowego),

na poziomie zwiększania świadomości społecznej (opracowanie systemów wymiany
informacji odnośnie zagrożeń dla zdrowia ludzkiego i środowiska w ramach problematyki
wszystkich trzech konwencji, efektywne wykorzystanie informacji, mechanizmów i
narzędzi w celu promocji postanowień wszystkich konwencji).
Decyzje dotyczące zorganizowania wspólnej obsługi trzech konwencji, przy zachowaniu ich
prawnej niezależności, zostały podjęte na nadzwyczajnej sesji Konferencji Stron 3 Konwencji
w 2010 r. i dotyczyły m.in.: wspólnych działań, połączenia funkcji kierowniczych,
ustanowienia wspólnej obsługi finansowej, administracyjnej, prawnej, synchronizacji cykli
budżetowych i sesji.
Komitet ds. Przeglądu TZO
Ustanowienie Komitetu
Komitet ds. Przeglądu Trwałych Zanieczyszczeń Organicznych (POPRC – Persistent Organic
Pollutants Review Committee) został ustanowiony decyzją SC-1/7 podczas 1. sesji
Konferencji Stron Konwencji Sztokholmskiej (Urugwaj, Punta del Este, 2-6 maj 2005 r.),
zgodnie z postanowieniami art. 19 ust. 6 Konwencji, jako organ pomocniczy Konferencji
Stron odpowiedzialny za ocenę substancji chemicznych proponowanych przez strony do
uznania za trwałe zanieczyszczenia organiczne i za wypracowanie rekomendacji odnośnie
włączenia ich do odpowiednich załączników do Konwencji Sztokholmskiej.
Szczegółowe zasady jego funkcjonowania (określone w 2005 r. i uzupełnione decyzjami SC4/20 i SC-5/11) określają mandat Komitetu, członkostwo, rolę ekspertów, zabezpieczenie
przed konfliktem interesów członków Komitetu, poufność danych (przy założeniu, że jako
niejawne nie można traktować informacji dotyczących zdrowia, bezpieczeństwa ludzi i
środowiska, produkcji i stosowaniu TZO oraz danych dostarczanych zgodnie z wymaganiami
zał. E i F Konwencji), procedury organizacyjne i działania oraz sprawozdawczość.
Decyzją SC-1/8 Konferencja Stron przyjęła procedurę mającą na celu zapewnienie udziału w
pracach Komitetu ekspertów o wysokich kwalifikacji przy zachowaniu ich niezależności od
jakichkolwiek firm przemysłowych i handlowych oraz innych jednostek i organizacji. W
decyzji określono obowiązki rządu przy wyborze odpowiedniego eksperta oraz wymagania
stawiane ekspertowi, w tym konieczność wypełnienia stosownej deklaracji, w której ekspert
zobowiązany jest ujawnić wszystkie zależności, w tym służbowe i finansowe, które mogłyby
wpływać na stanowisko eksperta odnośnie rozważanej tematyki, tworzyć potencjalny albo
oczywisty konflikt interesów oraz wpływać na bezstronny wynik prac Komitetu. Sekretariat
został zobowiązany m.in. do oceny deklaracji, do zapewnienia poufności danych w niej
zawartych i do ew. zgłaszania do Biura Konwencji Sztokholmskiej swoich zastrzeżeń
odnośnie postawy ekspertów w trakcie spotkań, które będą rozstrzygane przez następną
Konferencję Stron.
Komitet składa się z 31 członków nominowanych przez każdą regionalną grupę przed ich
zatwierdzeniem przez COP na 2 lub 4 lata (w tym: 8 z Afryki, 8 z Azji i Pacyfiku, 3 z Europy
Środkowej i Wschodniej, 5 z Ameryki Łacińskiej i Karaibów oraz 7 z Europy Zachodniej i
20
innych państw), przy założeniu, że mandat połowy wcześniej nominowanych członków
będzie ważny przez następne 2 lata, co zapewnia stałą rotację składu Komitetu i płynność
jego prac.
W corocznie organizowanych posiedzeniach Komitetu biorą udział jego członkowie,
obserwatorzy desygnowani przez strony oraz przedstawiciele organizacji pozarządowych. Na
zaproszenie Komitetu, w celu wparcia prowadzonych przez niego prac, zgodnie z
harmonogramem zatwierdzanym przez Konferencję Stron, w wybranych posiedzeniach
uczestniczą eksperci krajowi ds. toksykologii, ekotoksykologii, trwałości i monitoringu
środowiska, w tym przedstawiciele stron, które przekazały propozycję włączenia nowych
chemikaliów do wykazów zamieszczonych w zał. A, B lub C Konwencji. Z upoważnienia
Komitetu działają, w zależności od potrzeb, ad hoc międzysesyjne grupy robocze ds. różnych
zagadnień dotyczących rozpatrywanych TZO.
Pracom Komitetu POPRC w latach 2005-2014 przewodniczył Arndt Reiner (Niemcy). Jego
następca zostanie wybrany w 2015 podczas 7. sesji Konferencji Stron. Komitet odbył 9
posiedzeń, w tym z niektórymi sesjami zamkniętymi dla obserwatorów, podczas których
rozpatrywane były kwestie wrażliwe. Wszystkie raporty posiedzeń Komitetu wraz ze
źródłowymi informacjami dotyczącymi rozważanych substancji są dostępne na portalu
internetowym Konwencji Sztokholmskiej w zakładce Persistent Organic Pollutants Review
Committee. Najważniejsze dokumenty i decyzje Komitetu są dostępne w 6 urzędowych
językach ONZ.
Organizowane są także cyklicznie warsztaty nt. efektywnego udziału w pracach Komitetu ds.
Przeglądu TZO, w szczególności stron-krajów rozwijających się i o transformującej się
gospodarce. Ich uczestnikami są obecni i potencjalni członkowie Komitetu, przedstawiciele
punktów kontaktowych, osoby odpowiedzialne za identyfikację, kompilację i ocenę
informacji, zgodnie z wymaganiami zał. E i F, a także urzędnicy i przedstawiciele przemysłu,
główni użytkownicy substancji, naukowcy i organizacje pozarządowe. Do głównych celów
warsztatów należy:

poprawa zrozumienia przez zainteresowanych procedury procesu przeglądu stosowanej w
pracach Komitetu,

zwiększenie udział krajów rozwijających się w procesie oceny substancji kandydujących
do grupy TZO,

rozwój kompetencji, które wspomagają kraje we wdrażaniu odpowiedniego zarządzania
ryzykiem, wzmacniają zdolności realizacyjne stron i obserwatorów w zakresie
identyfikowania i dostarczania informacji wymaganych w profilu ryzyka i zarządzaniu
ryzykiem substancji chemicznych objętych przeglądem,

demonstracja zastosowania podręcznika nt. efektywnego udziału w pracach Komitetu ds.
Przeglądu TZO (Handbook for effective participation in the work of the POPRC).
Kompetencje Komitetu
Komitet ds. Przeglądu TZO, działając jako organ pomocniczy Konferencji Stron, jest
odpowiedzialny za ocenę substancji chemicznych proponowanych przez strony do uznania za
trwałe zanieczyszczenia organiczne i za wypracowanie, w drodze konsensusu, rekomendacji
do rozpatrzenia przez Konferencję Stron odnośnie włączenia ich do odpowiednich
załączników do Konwencji Sztokholmskiej. Ponadto podejmuje decyzje ułatwiające jego
efektywne funkcjonowanie, w tym uszczegóławiające wymagania odnośnie ew. konfliktów
21
interesów i przekazywania informacji (np. formularze do dostarczania danych potrzebnych do
opracowania profilu ryzyka dla zgłoszonej substancji i do oceny w zakresie zarządzania
ryzykiem oraz format w jakim będą rekomendowane Konferencji Stron rozpatrywane przez
niego substancje).
Komitet POPRC dokonuje przeglądu merytorycznego wniosków zgłoszonych przez strony o
umieszczenie dodatkowych substancji w załącznikach A, B lub C, uprzednio sprawdzonych
przez Sekretariat pod względem formalnym. Analizuje i ocenia w fazie przeglądu, czy
zgłoszona substancja spełnia kryteria kwalifikacyjne określone w zał. D:




trwałość: istnieją dowody na to, że okres połowicznego rozkładu substancji:
– w wodzie wynosi dłużej niż 2 miesiące lub
– w glebie wynosi dłużej niż 6 miesięcy lub
– w osadach wynosi dłużej niż 6 miesięcy lub
– istnieje dowód, że substancja jest w inny sposób dostatecznie trwała, aby
rozpatrywać ją w ramach Konwencji;
biokumulacja: istnieją dowody na to, że:
– współczynnik biokoncentracji lub biokumulacji w organizmach wodnych
przekracza 5000 lub
– współczynnik podziału oktanol/woda log Kow przekracza 5;
toksyczność: istnieją dane o:
– toksycznych i/lub ekotoksycznych właściwościach danej substancji;
– szkodliwym działaniu danej substancji na zdrowie ludzkie lub środowisko,
uzasadniające rozpatrzenie jej w ramach Konwencji.
istnieją dowody na zdolność substancji do przenoszenia się w środowisku na dalekie
odległości.
Jeżeli rozpatrywana przez Komitet POPRC substancja nie będzie spełniała w pełni jednego z
ww. kryteriów kwalifikacyjnych, to Komitet, zgodnie z interpretacją zapisów art. 8, ust. 3
Konwencji odnośnie podejścia „elastycznego” i w oparciu o pozostałe spełnione kryteria, ma
prawo poddać daną substancję dalszej procedurze.
Jeśli w opinii Komitetu substancja spełnia kryteria z zał. D Konwencji, Komitet
przeprowadza dogłębny przegląd wniosku oraz opracowuje projekt profilu ryzyka, zgodnie z
zał. E, zawierającym wymagania w zakresie profilu ryzyka, na podstawie zgromadzonych od
Stron informacji dotyczących produkcji, sposobów użytkowania i uwolnień (zrzuty, emisje
itp.). Na podstawie opracowanego profilu ryzyka Komitet decyduje, czy na skutek
przenoszenia badanej substancji na dalekie odległości oddziałuje ona znacząco negatywnie na
zdrowie człowieka i/ lub środowisko i czy tym samym uzasadnione jest podjęcie w jej
sprawie działań w skali globalnej. Jeżeli tak – Komitet POPRC występuje do wszystkich stron
i obserwatorów o dostarczenie informacji z zakresu problematyki społeczno-gospodarczej
(zał. F), takich jak wykonalność i koszty obniżenia ryzyka powodowanego przez daną
substancję, rozwiązania alternatywne, pozytywne i negatywne skutki środków kontrolnych
dla społeczeństwa, implikacje w zakresie odpadów, edukacja społeczeństwa, możliwość
monitoringu substancji w środowisku itp. Na tej podstawie opracowywana jest ocena w
zakresie zarządzania ryzykiem stwarzanym przez daną substancję.
W oparciu o profil ryzyka i o ocenę w zakresie zarządzania ryzykiem Komitet może wydać
rekomendacje odnośnie rozpatrzenia przez Konferencję Stron zasadności objęcia danej
substancji postanowieniami Konwencji Sztokholmskiej i włączenia jej do odpowiednich
załączników Konwencji z lub bez szczególnych wyłączeń dla produkcji i zastosowań w
dopuszczalnym celu.
22
Najważniejsze dotychczasowe rezultaty prac Komitetu
Komitet ds. Przeglądu TZO podjął - podczas 3 i 4 posiedzenia - decyzje (zał. 1),
rekomendujące włączenie do załączników A, B i/lub C Konwencji Sztokholmskiej dziewięciu
substancji chemicznych. W wyniku przeprowadzonego 3-stopniowego przeglądu substancji
zgłoszonych przez strony Komitet zaproponował ich umieszczenie w odpowiednich
załącznikach:
w zał. A:
- 2,2’,4,4’ - eter tetrabromodifenylu (BDE-47), 2,2’,4,4’,5 - eter pentabromodifenylu
(BDE-99) i inne etery tetra- i pentabromodifenylu występujące w handlowym eterze
pentabromodifenylu (POPRC-3/1)
- chlordekon (POPRC-3/2)
- heksabromobifenyl (POPRC-3/3)
- lindan (POPRC-3/4)
- 2,2’,4,4’,5,5’ - eter heksabromodifenylu (BDE-153), 2,2’,4,4’,5,6’ eter
heksabromodifenylu (BDE-154), 2,2’,3,3’,4,5’,6 eter heksabromodifenylu (BDE175), 2,2’,3,4,4’,5’,6- eter heksabromodifenylu (BDE-183) i inne etery heksa- i
heptabromodifenlu występujące w handlowym eterze oktabromodifenylu (POPRC4/1)
- alfa heksachlorocykloheksan (POPRC-4/3)
- beta heksachlorocykloheksan (POPRC-4/4)
- techniczna postać endosulfanu i powiązane z nim izomery (POPRC-6/8)
- heksabromocyklododekan, jako heksabromocyklododekan, 1,2,5,6,9,10heksabromocyklododekan i jego główne diastereoizomery: alfaheksabromocyklododekan, beta- heksabromocyklododekan i gammaheksabromocyklododekan (POPRC-8/3);
w zał. A lub B, z wyszczególnieniem środków kontroli:
- kwas perfluorooktanosulfonowy, jego pochodne i fluorek sulfonylo-perfluorooktanu
(POPRC-3/5);
w zał. A i C:
- pentachlorobenzen (POPRC-4/2).
Kierunki dalszych prac
Komitet POPRC kontynuuje (na różnym etapie zaawansowania prac) przegląd nowych
substancji zgłoszonych przez Unię Europejską i jej państwa członkowskie:

decyzją POPRC-2/8 uznano, że krótkołańcuchowe parafiny chlorowane (SCCP) spełniają
kryteria kwalifikacyjne z zał. D, a od 2006 r. trwają prace nad uaktualnieniem profilu
ryzyka, który ma być przedmiotem dyskusji podczas 11. posiedzenia Komitetu;

decyzją POPRC-9/1 przyjęto ocenę zarządzania ryzykiem dla chlorowanych naftalenów
(UNEP/POPS/POPRC.9/13/Add.1) oraz zarekomendowano Konferencji Stron rozważenie
włączenia dichlorowanych naftalenów, trichlorowanych naftalenów, tetrachlorowanych
naftalenów,
pentachlorowanych
naftalenów,
heksachlorowanych
naftalenów,
heptachlorowanych naftalenów i oktachlorowanych naftalenów indywidualnie i jako
składniki chlorowanych naftalenów do zał. A Konwencji;
23

decyzją POPRC-9/2 przyjęto ocenę zarządzania ryzykiem dla heksachlorobutadienu
(UNEP/POPS/POPRC.9/13/Add.2) i zarekomendowano Konferencji Stron rozważenie
włączenia go do w zał. A i C Konwencji;

decyzją POPRC-9/3 przyjęto profil ryzyka dla pentachlorofenolu, jego soli i esterów oraz
ustanowiono ad hoc grupę roboczą do opracowania oceny zarządzania ryzykiem,
zawierającej analizę możliwych środków kontroli;
oraz przez Norwegię:

decyzją POPRC-9/4 uznano, że eter dekabromodifenylu (c-decaBDE, numer CAS: 116319-5) spełnia kryteria kwalifikacyjne z zał. D oraz ustanowiono ad hoc grupę roboczą do
opracowania jego profilu ryzyka.
Komitet angażuje strony w przekazywanie uzupełniających informacji na temat rozpatrywany
substancji i ich substytutów.
Konsekwencje wdrażania Konwencji Sztokholmskiej
Działania wyprzedzające
Polska od dawna podejmuje działania na rzecz ograniczenia emisji TZO na podstawie
krajowych przepisów prawnych, głównie w dziedzinie ochrony środowiska, oraz:

od 1992 r. w ramach Konwencji o kontroli transgranicznego przemieszczania i usuwania
odpadów niebezpiecznych (Konwencja Bazylejska z 1989 r.)9,

od 1998 r. w ramach Protokołu w sprawie trwałych zanieczyszczeń organicznych
(wdrażanego w okresie przejściowym) do Konwencji w sprawie transgranicznego
zanieczyszczania powietrza na dalekie odległości (Konwencja Genewska z 1979 r.)10,

od 2000 r. w ramach Konwencji o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza
Bałtyckiego (Konwencja Helsińska z 1992 r.)11

od 2001 r. w ramach Konwencji Sztokholmskiej w sprawie trwałych zanieczyszczeń
organicznych (wdrażanej jej postanowień w okresie przejściowym do 2008 r.)12,

od 2003 r. w ramach Protokołu w sprawie rejestrów uwalniania i przenoszenia
zanieczyszczeń (wdrażanego w okresie przejściowym do 20012 r.) do Konwencji o
dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do
sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska (Konwencja z Aarhus, 1998r.)13,
9
http://www.gios.gov.pl//artykuly/podkategoria/49/Konwencja-bazylejska
http://www.ekoportal.gov.pl/prawo_dokumenty_strategiczne/Konwencje/wspolpraca_wielostronna/powietrze.h
tml.
11
http://www.gios.gov.pl/artykuly/321/Konwencja-Helsinska, http://www.naszbaltyk.pl/.
12
http://www.ekoportal.gov.pl/prawo_dokumenty_strategiczne/ochrona_srodowiska_w_polsce_zagadnienia/Odp
ady/TrwaleZanieczyszczeniaOrganiczne.html, http://ks.ios.edu.pl/.
13
http://cpe.eko.org.pl/prtr.html.
10
24

od 2005 r. w ramach Konwencji Rotterdamskiej w sprawie procedury „zgody po
uprzednim poinformowaniu” w międzynarodowym handlu niektórymi niebezpiecznymi
substancjami chemicznymi i pestycydami (Konwencja Rotterdamska z 1998 r.)14.
W ostatnim 15-leciu w związku z koniecznością dostosowania prawa krajowego do wymagań
prawodawstwa Unii Europejskiej w dziedzinie ochrony środowiska, w polskim systemie
prawnym nastąpiły głębokie zmiany. Wprowadzono nowe i uzupełniono dotychczasowe
instrumenty i mechanizmy ukierunkowane na poprawę stanu środowiska, w tym m.in.
zintegrowane zapobieganie i ograniczanie zanieczyszczeń, pozwolenia zintegrowane, nowe
standardy jakości środowiska, standardy emisji, w tym dla dioksyn (zał. 1) programy ochrony
środowiska i plany gospodarki odpadami. Rozszerzono również obowiązki podmiotów
gospodarczych, organów ochrony środowiska, w tym zmieniono i rozszerzono kompetencje
inspekcji, tak aby sprostać wyzwaniom trwałego i zrównoważonego rozwoju oraz wywiązać
się z zobowiązań w zakresie ochrony środowiska podejmowanych na forum
międzynarodowym.
W 2002 r. Rada Ministrów przyjęła „Krajową strategię ograniczenia emisji trwałych
zanieczyszczeń organicznych”, wyznaczającą kierunki działań na rzecz ograniczenia ryzyka
stwarzanego przez TZO dla zdrowia ludzi i środowiska. Problematyka trwałych
zanieczyszczeń organicznych została uwzględniona w dokumentach strategicznych takich, jak
Polityka Ekologiczna Państwa, Krajowy Program Gospodarki Odpadami (cyklicznie
aktualizowanych).
W latach 2002-2004 realizowany był projekt GEF, koordynowany przez Instytut Ochrony
Środowiska, pt. „Umożliwienie działań zmierzających do przyspieszenia prac nad
wdrożeniem Konwencji Sztokholmskiej”, w ramach którego m.in. opracowano projekt
Programu wdrażania Konwencji Sztokholmskiej oraz wydano 2-tomową monografię pt.
Trwałe zanieczyszczenia organiczne. Tom I. Ocena sytuacji w Polsce i Tom II. Kierunki
działań.
Ratyfikacja Konwencji Sztokholmskiej
Rzeczpospolita Polska ratyfikowała Konwencję w strawie trwałych zanieczyszczeń
organicznych w dniu 30 września 2008 r. (oświadczenie rządowe Dz. U z 2009 r., nr 14, poz.
77 i tekst konwencji Dz. U z 2009 r., nr 14, poz. 76). Dokument ratyfikacyjny został złożony
u depozytariusza w dniu 23 października 2008 r. Z dniem 21 stycznia 2009 r. postanowienia
Konwencji Sztokholmskiej weszły w życie w stosunku do Polski.
Za realizację głównych zobowiązań wynikających z Konwencji Sztokholmskiej odpowiada
Minister Środowiska we współpracy z innymi ministrami w zakresie ich kompetencji oraz we
współpracy z podległymi mu jednostkami, w tym przede wszystkim z Głównym Inspektorem
Ochrony Środowiska (GIOŚ) w zakresie monitoringu środowiska i nadzoru nad
przestrzeganiem przepisów ochrony środowiska, w tym w zakresie trwałych zanieczyszczeń
organicznych.
W Polsce funkcję oficjalnego punktu kontaktowego ds. Konwencji Sztokholmskiej pełni
Departament Gospodarki Odpadami w Ministerstwie Środowiska. Krajowym punktem
kontaktowym ds. wymiany informacji ustanowiono Biuro ds. Substancji Chemicznych.
14
https://www.chemikalia.gov.pl/konwencja_rotterdamska.php.
25
Polska spełnia pod względem formalnym wszystkie postanowienia Konwencji
Sztokholmskiej, zaś ich wdrożenie w gospodarce zostanie osiągnięte wcześniej niż
zobowiązuje Konwencja (ze względu na terminy wynikające z regulacji UE i przepisów
prawa krajowego). Stan taki jest wynikiem prowadzonych w kraju od wielu lat badań i analiz
skutkujących wprowadzaniem zmian w przepisach prawnych, ukierunkowanych na
ograniczenie negatywnego oddziaływania TZO na zdrowie ludzi i środowisko.
Skutki polityczne
Polska, ratyfikując Konwencję Sztokholmską:

wykazała gotowość do pełnej realizacji globalnych i wspólnotowych wymagań w sferze
ochrony środowiska w celu ograniczenia i wyeliminowania negatywnych oddziaływań
trwałych zanieczyszczeń organicznych,

umocniła swoją pozycję jako kraju wiodącego w sprawach ochrony środowiska w grupie
państw Europy Środkowej i Wschodniej, do której Polska należy w ramach Konwencji
Sztokholmskiej,

stworzyła możliwość udzielania pomocy technicznej i merytorycznej, na podstawie
wniosków stron rozwijających się i dokonujących transformacji gospodarki, w zależności
od jej możliwości technicznych i finansowych oraz priorytetów w udzielaniu pomocy
rozwojowej krajom trzecim15.
Skutki prawne
Związanie Rzeczypospolitej Polskiej Konwencją Sztokholmską nie pociągnęło znaczących
skutków prawnych, ponieważ postanowienia Konwencji Sztokholmskiej są łagodniejsze w
stosunku do już obowiązujących w Polsce przepisów zarówno krajowych jak i unijnych.
Podstawowe obowiązki wynikające z Konwencji Sztokholmskiej zostały implementowane
do prawa krajowego głównie przepisami rozporządzenia16 WE/850/2004 Parlamentu
Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie trwałych zanieczyszczeń
organicznych i zmieniającego dyrektywę 79/117/EWG17, zmienionego przez:

Rozporządzenie Rady WE/1195/2006 z dnia 18 lipca 2006 r. (Dz. Urz. L 217 z 8.8.2006
r.),

Rozporządzenie Rady WE/172/2007 z dnia 16 lutego 2007 r. (Dz. Urz. L 55 z 23.2.2007
r.),

Rozporządzenie Komisji WE/323/2007 z dnia 26 marca 2007 r. (Dz. Urz. L 85 z
27.3.2007 r.),

Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady WE/219/2009 z dnia 11 marca 2009 r.
(Dz. Urz. L 87 z 31.3.2009 r.),

Rozporządzenie Komisji WE/304/2009 z dnia 14 kwietnia 2009 r. (Dz. Urz. L 96 z
15.4.2009 r.),
15
Zgodnie ze „Strategią polskiej współpracy na rzecz rozwoju”, w której uwzględniono zadania związane ze
wspieraniem ochrony środowiska i zapobieganiem problemom ekologicznym.
16
Dz. Urz. L 158 z 30.04.2004 r. (Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne rozdz. 15, t. 8, str. 465).
17
Przepisy dyrektywy 79/117/EWG dotyczą środków ochrony roślin.
26

Rozporządzenie Komisji UE/756/2010 z dnia 24 sierpnia 2010 r. (Dz. Urz. L 223 z
25.8.2010 r.),

Rozporządzenie Komisji UE/757/2010 z dnia 24 sierpnia 2010 r. (Dz. Urz. L 223 z
25.8.2010 r.),

Rozporządzenie Komisji UE/519/2012 z dnia 19 czerwca 2012 r. (Dz. Urz. L 159 z
20.6.2012 r.).
Skutki gospodarcze
Wdrożenie podstawowych postanowień Konwencji Sztokholmskiej nie spowoduje
negatywnych skutków w gospodarce krajowej, ponieważ aktualnie w Polsce nie są
wytwarzane, stosowane, importowane ani eksportowane preparaty zawierające substancje
wyszczególnione w zał. A i B do Konwencji, oprócz heksabromocyklododekanu (import i
zastosowanie) oraz bromowanych eterów difenylu, kwasu perfluorooktanosulfonowego, jego
pochodnych i fluorku sulfonylo-perfluorooktanu (stosowanych w produktach).
Od lat 60.-70. XXw. w produkcji środków ochrony roślin nie można stosować aldryny,
chlordanu, chlordekonu, DDT, dieldryny, endryny, HCH technicznego, heksachlorobenzenu,
heptachloru, lindanu, mireksu, pentachlorobenzenu, toksafenu, oprócz endosulfanu (dla
którego zakaz stosowania obowiązuje od 2007 r.)
W Polsce obowiązuje:

od 2001 r. zakaz18 obrotu i ponownego wykorzystania PCB,

od czerwca 2010 r. zakaz19 zużytkowania wszystkich urządzeń zawierających PCB,

wymóg unieszkodliwienia odpadów z PCB do końca 2010 r. w sposób przyjazny dla
środowiska. (tj. 15 lat wcześniej niż wymagają tego postanowienia Konwencji w stosunku
do krajów rozwiniętych).
W Polsce dozwolone jest wykorzystanie wyrobów będących w użyciu przed dniem 25
sierpnia 2010 r. zawierających PFOS oraz zawierających eter tetrabromodifenylu, eter
pentabromodifenylu, eter tetrabromodifenylu lub eter pentabromodifenylu.
W drodze odstępstwa dozwolona jest również produkcja, wprowadzanie do obrotu i
stosowanie wyrobów i preparatów o stężeniu poniżej 0,1 % wagowo dla poszczególnych
bromowanych eterów difenylu, jeżeli są one produkowane częściowo lub w całości z
materiałów poddanych recyklingowi lub materiałów z odpadów przygotowanych do wtórnego
użycia lub sprzętu elektrycznego i elektronicznego regulowanego obecnie rozporządzeniem
Ministra Gospodarki z dnia 8 maja 2013 r. w sprawie zasadniczych wymagań dotyczących
ograniczenia stosowania niektórych niebezpiecznych substancji w sprzęcie elektrycznym i
elektronicznym (Dz. U z 2013 r., poz. 547).
Dozwolona jest także w Polsce produkcja, wprowadzanie do obrotu i stosowanie wyrobów i
preparatów o stężeniu poniżej 0,1 % wagowo PFOS do następujących zastosowań (lista jest
bardziej restrykcyjna w porównaniu do dozwolonych zastosowań dla określonych celów
wskazanych w z zał. B Konwencji) jako:
18
Na podstawie przepisów ustawy – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. 2001 r., nr 62 poz. 627).
Zgodnie z przepisami ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy - Prawo ochrony środowiska,
ustawy o odpadach oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U 2001 r., nr 100, poz. 1085, z późn. zm.).
19
27

środki zwilżające wykorzystywane w kontrolowanych systemach galwanizacji (do dnia 26
sierpnia 2015 r.);

powłoki fotolitograficzne lub antyrefleksyjne stosowane w procesach fotolitograficznych;

powłoki fotograficzne stosowane do filmów, papieru lub płyt drukowych;

filtry mgły olejowej stosowane w niedekoracyjnym twardym chromowaniu (VI)
galwanicznym w układach pętli zamkniętej

ciecze hydrauliczne na potrzeby lotnictwa,
w instalacjach objętych zakresem dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/1/WE,
stosujących najlepsze techniki zapobiegania i minimalizowania emisji PFOS, zgodnie z
przepisami ustawy- Prawo ochrony środowiska20.
Wprowadzono także procedury, zgodnie z rozporządzeniem REACH21, umożliwiające ocenę
nowych substancji i preparatów przed ich wprowadzeniem na rynek UE, także pod kątem czy
nie wykazują właściwości trwałych zanieczyszczeń organicznych, tj. trwałości, zdolności do
biokumulacji i toksyczności. Załącznik XIV do tego rozporządzenia stanowi wykaz
szczególnie niebezpiecznych substancji, których producenci, importerzy i końcowi
użytkownicy nie mogą wprowadzać do obrotu ani stosować, o ile nie uzyskają stosownego
zezwolenia, udzielanego indywidualnie w każdym przypadku, po udokumentowaniu, że
zostaną podjęte kroki w celu kontroli ryzyka dla zdrowia ludzi lub dla środowiska lub w
szczególnych przypadkach, gdy
korzyści ekonomiczno-społeczne zastosowania
niedozwolonej substancji przewyższają stwarzane przez nią ryzyko. Dla HBCD, jedynego
TZO w zał. IV, obowiązuje data 21.08.2015 r. jako ostateczny termin, po upłynięciu którego
jego wprowadzanie do obrotu i stosowanie będzie zabronione, chyba że zostanie wydane
stosowne zezwolenie.
Ze względu na uwarunkowania krajowe największe emocje budziło włączenie do Konwencji
Sztokholmskiej HBCD, wykorzystywanego głównie w produkcji styropianu stosowanego
powszechnie do ocieplania budynków, przy braku tanich zamienników wobec tego
uniepalniacza. Polska spełni w pełni wymagania Konwencji Sztokholmskiej, ponieważ w
kraju wdrożono ostrzejsze wymagania w stosunku do HBCD, tj. regulacje rozporządzenia
REACH (wymagane zezwolenie do wprowadzania do obrotu i stosowania - obowiązujące do
21.08.2015 r. – a udzielane indywidualnie pod pewnymi warunkami) niż postanowienia Konwencji
Sztokholmskiej (dopuszczające odstępstwa dla jego produkcji - po zgłoszeniu do rejestru i
stosowania - ograniczonego jedynie do budownictwa).
Ponadto dopuszcza się eksport i import TZO w obrębie czasowych i przedmiotowych
odstępstw przewidzianych w Konwencji Sztokholmskiej.
Zwykle pewne dopuszczalne cele lub szczególne wyłączenia pozwalają na dalszą produkcję i
stosowanie substancji włączonych do zał. A i/lub zał. B. Należy mieć świadomość, że są one
poddawane przeglądowi w regularnych odstępach, a z czasem mogą zostać ograniczone. W
każdym przypadku, Polska powinna przygotować się na możliwość wprowadzenia w
przyszłości całkowitego ograniczenia PFOS z zał. B do zał. A. Dlatego należy szukać
alternatywnych substancji, procesów lub technik, które mogłyby go zastąpić.
20
21
Tekst jednolity Dz. U. z 2013 r., poz. 1232, 1238 i z 2014 r., poz. 40, 47, 457, 822.
Dz. Urz. L 396 z 30.12.2006 r.; sprostowanie Dz. Urz. L 136 z 29.05.2007 r. i jego licznymi zmianami.
28
Wszystkie TZO emitowane do środowiska w sposób niezamierzony są objęte wymogiem
ograniczania emisji, jednak nie określono w ramach Konwencji Sztokholmskiej żadnych
standardów emisji ani limitów krajowych, a tym samym terminów i uszczegółowienia zakresu
realizacji jej celu podstawowego (ograniczanie/eliminacja emisji TZO), zalecając jedynie
stosowanie w praktyce wytycznych dotyczących najlepszych dostępnych technik i
tymczasowych wytycznych dotyczących najlepszych praktyk ochrony środowiska,
opracowywanych na podstawie m.in. dokumentów referencyjnych BAT, tzw. BREF-ów
Europejskiego Biura IPPC w Sevilli.
Ustawa – Prawo ochrony środowiska określa procedury i warunki udzielania pozwoleń na
wprowadzanie energii i substancji do środowiska oraz wdraża do praktyki ochrony
środowiska system pozwoleń zintegrowanych, obejmujący wszystkie główne obiekty będące
źródłami uwolnień do środowiska TZO oraz wprowadza podstawę prawną stosowania w
przemyśle najlepszych dostępnych technik (BAT). Podstawą do ustalania warunków
pozwoleń zintegrowanych w Polsce są graniczne wielkości emisyjne zawarte w konkluzjach
BAT (stanowiących część BREF-ów) przyjmowanych sukcesywnie decyzjami22 Komisji
Europejskiej oraz:

standardy emisji23 ustanowione dla dioksyn i furanów emitowanych z instalacji spalania i
współspalania odpadów 0,1 ng/m3u,

najwyższe dopuszczalne wartości wskaźników zanieczyszczeń dla ścieków24: a) dla HCH,
HBCD, HCB, DDT, PCP, aldyryny, dieldryny i endryny dla oczyszczonych ścieków
przemysłowych; b) dla dioksyn i furanów uwalnianych do ścieków z oczyszczania gazów
odlotowych, z procesu termicznego przekształcania odpadów - 0,3 ng /litr.
Ograniczenie emisji z niezamierzonej produkcji PCDD/PCDF, HCB, PCB i PeCB jest
zadaniem ciągłym dla przedsiębiorców, gospodarki komunalnej, jak i osób fizycznych
(realizowanym od wielu lat, zgodnie z wymaganiami przepisów ochrony środowiska).
Ograniczanie emisji TZO ze źródeł emisji wskazanych w zał. C Konwencji Sztokholmskiej
wiąże się m.in. z:

restrukturyzacją przemysłu,

modernizacją i unowocześnieniem stosowanych technik i technologii, w szczególności w
procesach spalania, w przemyśle cementowym, papierniczym, hutniczym i chemicznym
oraz w energetyce,

stosowaniem tzw. najlepszych dostępnych technik, w szczególności w
odniesieniu do instalacji, w których prowadzone są procesy technologiczne w wysokich
temperaturach w obecności tlenu, w których powstają TZO,

wdrażaniem coraz bardziej efektywnych systemów i urządzeń ograniczania emisji
zanieczyszczeń do powietrza, wód i gleb, w szczególności pod kątem poprawy
oczyszczania spalin z kotłowni węglowych,

rozwojem odnawialnych źródeł energii,
22
Publikowanymi w Dzienniku Urzędowym UE i upowszechnianymi m.in. poprzez portal ICCP Polska
(http://ippc.mos.gov.pl/ippc/?id=35).
23
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 22 kwietnia 2011 r. w sprawie standardów emisyjnych z instalacji
(Dz. U. z 2011 r., nr 95, poz. 558).
24
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 24 lipca 2006 r. w sprawie warunków, jakie należy spełnić przy
wprowadzaniu ścieków do wód lub do ziemi, oraz w sprawie substancji szczególnie szkodliwych dla środowiska
wodnego (Dz. U. z 2006 r., nr 137, poz. 984).
29

rozwojem rynku technik i technologii w zakresie ochrony środowiska oraz technologii
alternatywnych w zakresie TZO.
Najtrudniejszym wyzwaniem, przed którym stoi Polska, jest ograniczanie tak zwanej niskiej
emisji, stanowiącej główne źródło emisji polichlorowanych bifenyli oraz dioksyn i furanów,
do powietrza (szacowane na ok. 60-50% emisji krajowej). Uzyskanie tego efektu wiąże się z
postępującym rozwojem cywilizacyjnym i realizacją przedsięwzięć niosących ze sobą
pozytywne skutki ekologiczne, np.:

rozwojem sieci centralnego ogrzewania, w celu wyeliminowania indywidualnych palenisk
w obszarach o zwartej zabudowie,

modernizacją systemów ogrzewania zasilanych węglem i biomasą,

postępującą zmianą struktury paliw, w kierunku stosowania paliw mniej szkodliwych
dla środowiska i eliminacji niskiej jakości klas węgla kamiennego stosowanych w
procesach spalania w gospodarstwach indywidualnych,

edukacją społeczeństwa w zakresie szkodliwości i zagrożeń wynikających ze stosowania
niskoefektywnych pieców i kotłów oraz spalania odpadów innych niż dopuszczone
odpowiednimi regulacjami prawnymi.
Wdrażanie postanowień Konwencji Sztokholmskiej odnośnie właściwego postępowania z
odpadami (tj. w sposób bezpieczny i przyjazny dla środowiska) dotyczy wielu podmiotów,
włączonych w proces wytwarzania, przemieszczania, składowania i unieszkodliwiania
odpadów zawierających TZO lub nimi zanieczyszczonych.
Na mocy przepisów rozporządzenia WE/850/2004 oraz ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o
odpadach25 dopuszczalne są następujące procesy unieszkodliwiania lub odzysku, o ile są
stosowane w sposób, który zapewnia zniszczenie lub nieodwracalne przekształcenie
zawartości trwałego zanieczyszczenia organicznego:

D9 Obróbka fizyczno-chemiczna,

D10 Przekształcanie termiczne na lądzie,

R1 Wykorzystanie głównie jako paliwa lub inny środek wytwarzania energii, z
wyłączeniem odpadów zawierających PCB,

R4 Recykling/odzysk metali oraz związków metali, ale jedynie pod warunkami
wyszczególnionymi w załączniku V rozporządzenia WE/850/2004.
Operacje związane z unieszkodliwianiem lub odzyskiem, wynikiem których może być
odzyskanie, recykling, regeneracja lub ponowne użycie substancji wymienionych w
załączniku IV ww. rozporządzenia, są zakazane. Dozwolony jest import i eksport pozostałości
i odpadów substancji kontrolowanych, w celu ich likwidacji, w sposób bezpieczny dla
środowiska, zgodnie z procedurami Konwencji Bazylejskiej.
Zarządzający składowiskiem, w których gestii znajdują się składowiska odpadów gromadzące
substancje i preparaty zawierające TZO, powinni zabezpieczyć je przed uwalnianiem tych
substancji do wód podziemnych, gleby i powietrza.
25
Dz. U. z 2013 r., poz. 21, 888, 1238 i z 2014 r., poz. 695.
30
Skutki społeczne
Restrykcje i wymagania w stosunku do grupy substancji niebezpiecznych, bardzo
toksycznych, zagrażających życiu i zdrowiu ludzki – wprowadzane na mocy Konwencji
Sztokholmskiej – determinują ograniczenie ryzyka związanego ze zwiększoną ich
biokumulacją na kolejnych poziomach łańcucha troficznego, a także przyczynią się do
zmniejszenia zanieczyszczenia środowiska i zagrożenia zdrowia przyszłych pokoleń.
Zadania obejmujące włączenie do krajowego systemu edukacji i informacji ekologicznej
zagadnień związanych z problematyką trwałych zanieczyszczeń organicznych są realizowane
przez instytucje rządowe, a także przez organizacje pozarządowe, szczególnie w zakresie
podnoszenia świadomości społecznej odnośnie zagrożeń stwarzanych przez TZO, jak i
najlepszych praktyk ochrony środowiska i pożądanych zachowań społecznych w celu
ograniczania ich emisji do środowiska.
Dane inwentaryzacyjne i monitoringowe
Z danych Krajowego Rejestru Uwalniania i Transferu Zanieczyszczeń (PRTR),
prowadzonego od 2007 r. zgodnie z rozporządzeniem WE/166/2006, wynika, że w Polsce:

ograniczono emisję dioksyn i furanów do powietrza z 32 obiektów w 2007 r. do 18 w
2012 r. (poniżej progu 0,0001 kg I-TEQ/rok);

ograniczono uwolnienia HCH do wód z 3 obiektów w 2007 r. do 1 w 2012 r. (poniżej
progu 1 kg/rok);

pozostałe substancje regulowane Konwencją Sztokholmską nie są emitowane do
powietrza, wód i gleb z kategorii źródeł objętych PRTR na wyższym poziomie niż próg
kwalifikacyjny ustanowiony dla poszczególnych substancji.
Na podstawie krajowej inwentaryzacji emisji trwałych zanieczyszczeń organicznych 26 można
wysnuć następujące wnioski:
 emisje PCDD/F za 2012 r. (277,6 g I-Teq) spadły w porównaniu do poziomu z 1995 r.
(370,9 g I-Teq), ale nieznacznie wzrosły w stosunku do poziomu z 2004r. (265,8 g I-Teq),
przy wzroście udziału emisji z sektora komunalno-bytowego do 50% w całkowitej emisji
PCDD/F za 2012 r.;

emisje PCB za 2012 r. (734,9 kg) spadły w porównaniu do poziomu z 1995 r. (927,5 kg),
ale wzrosły w stosunku do poziomu z 2004r. (601,2 kg), przy utrzymywaniu się
wysokiego udziału emisji z sektora komunalno-bytowego na poziomie 60% w całkowitej
emisji PCB za 2012 r.;

emisje HCB za 2012 r. (13,2 kg) wzrosły w stosunku do poziomu z 1995 r. (9,6 kg) i z
2004r. (8,8 kg), przy zmniejszeniu udziału emisji z sektora komunalno-bytowego do 12
% w całkowitej emisji HCB w 2012 r.
Zgodnie z informacjami z centralnej bazy danych dotyczącej wytwarzania i gospodarowania
odpadami w latach 2012 - 2013 usunięto 411,43 Mg odpadów sprzętu zawierającego PCB.
Z ustaleń kontroli i wyników badań monitoringowych Inspekcji Ochrony Środowiska27
wynika, że:
26
Dane GUS na podstawie wyliczeń KOBIZE (http://www.kobize.pl/pozostale-zanieczyszczeniapowietrza.html).
27
http://www.gios.gov.pl/artykuly/podkategoria/3/panstwowy-monitoring-srodowiska.
31

na koniec 2013 r. pozostaje do likwidacji tylko 5 mogilników,

nie stwierdza się generalnie nieprawidłowości w zakładach prowadzących dekontaminację
urządzeń zawierających PCB,

identyfikowane są zakłady, w których ze względów ekonomicznych wciąż są użytkowane
urządzenia zawierające PCB, pomimo prawnego zakazu obowiązującego od 1.07.2010 r.

wartości stężeń dla poniższych substancji w rzekach województwa śląskiego nie
przekraczały:

aldryna 0,024 μg/l,

dieldryna 0,052 μg/l,

endryna 0,014 μg/l,

DDT całkowite 0,093 μg/l,

HCB 0,031 μg/l,

oznaczono wysokie stężenia HCH w punktach pomiarowych w wodach rzek Wąwolnica i
Przemsza (w wyniku uwalniania zanieczyszczeń ze składowiska CSO "Rudna Góra"),

w niektórych rzekach południowej Polski występują wysokie zawartości trwałych
zanieczyszczeń organicznych (TZO) w osadach rzecznych,

przekroczenia norm środowiskowych dla endosulfanu zidentyfikowano w 10 jednolitych
częściach wód powierzchniowych jeziornych na 144 badanych,

w 9% zanieczyszczonych próbek osadów jeziornych wykryto PCB i chloroorganiczne
pozostałości środków ochrony roślin.
Z porównania wyników badań w zakresie obecności PFOS w rzekach i organizmach żywych
w północnej Polsce, prowadzonych na Uniwersytecie Gdańskim, z wynikami dostępnymi z
innych krajów wynika, że w tym rejonie Polski zanieczyszczenie środowiska związkami
PFOS jest niższe niż w innych regionach świata. Należy podkreślić, że wyniki te nie muszą
być reprezentatywne dla całego obszaru Polski.
Z krajowego programu badań kontrolnych dioksyn, furanów, dioksynopodobnych
polichlorowanych bifenyli (dl-PCB) 28 i niedioksynopodobnych PCB (ndl-PCB) u zwierząt i
w produktach pochodzenia zwierzęcego wynika, że występują przypadki wysokich ich stężeń
w wątrobach i mięsie jeleniowatych i dzików, w jajach chowu wolnego, rybach bałtyckich
(łosoś, szprot), co może stwarzać zagrożenie zdrowia, przynajmniej dla niektórych grup
konsumentów w Polsce.
Niestety sporadycznie pojawiają się informacje o występowaniu dioksyn w łańcuchu
żywieniowym w Europie (np. w Niemczech29 i Irlandii30), więc zalecenia odnośnie
powstrzymania się kobiet ciężarnych, karmiących piersią i małych dzieci od spożywania
śledzi i łososi bałtyckich31 lub zanieczyszczonej nimi żywności są wciąż zasadne.
Dioksyny (zał. 1) i pozostałe zanieczyszczenia TZO z zał. C Konwencji, powstające
generalnie jako niezamierzone produkty uboczne w wielu procesach chemicznych jak i w
28
To znaczy PCB, które nie zawierają chloru w położeniu orto (tj. koplanarne PCB) lub które mają tylko jeden
atom chloru w jednej z czterech pozycji orto (tj. mono-orto chlorowane PCB).
29
http://www.przeglad-tygodnik.pl/pl/artykul/jaja-faszerowane-dioksyna.
30
http://www.pzh.gov.pl/page/fileadmin/user_upload/bezp_zywnosci/Dioksyny_2.pdf.
31
http://www.pzh.gov.pl/page/fileadmin/user_upload/bezp_zywnosci/dioksyny.pdf.
32
prawie każdym procesie spalania, są emitowane, przenoszone na dalekie odległości i
deponowane na powierzchni ziemi (gleba, woda, uprawy). Ze względu na swoje właściwości
podlegają biokumulacji, tj. gromadzą się w tkance tłuszczowej organizmów i przenikają do
łańcucha pokarmowego ludzi. Najważniejszą drogą przenoszenia dioksyn do organizmu
człowieka jest spożywanie żywności zawierające TZO, co stanowi ponad 90% udział w
całkowitym narażeniu, w tym produkty rybne i inne pochodzenia zwierzęcego stanowią około
80%.
Największy negatywny wpływ dioksyn jest obserwowany u ludzi i zwierząt w systemie
rozrodczym, systemie wydzielania wewnętrznego (hormonalnym) i systemie
odpornościowym (immunologicznym). Skutki tych zakłóceń/uszkodzeń nierzadko ujawniają
się dopiero po kilkunastu latach od mimowolnego przyjmowania nawet niewielkich dawek
dioksyn (drogą inhalacyjną).
W celu ograniczenia zagrożeń stwarzanych przez dioksyny jako cel „Strategii Wspólnoty w
zakresie dioksyn, furanów i polichlorowanych bifenyli” z 2001 r. przyjęto ograniczenie dawki
dioksyn i dioksynopodobnych PCB pobieranej przez ludzi do poziomu poniżej 14
pikogramów WHO-TEQ na kilogram masy ciała na tydzień.
Zalecenia odnośnie dalszego wdrażania Konwencji
Do najważniejszych wniosków wynikających z analizy dotychczasowego zaangażowania
Polski w realizację celów Konwencji Sztokholmskiej w należy zaliczyć:

kontynuowanie terminowego opłacania składek na rzecz Konwencji Sztokholmskiej w
celu współfinansowania realizacji zadań ujętych w jej planie ukierunkowanych na
ograniczanie i eliminację emisji TZO,

rozważenie, w razie konieczności, możliwości zgłoszenia czasowego szczególnego
wyłączenia32 dla Polski w zakresie stosowania bromowanych eterów difenylu, PFOS i
jego soli i PFOSF oraz HBCD (ze względu na skalę produkcji i stosowania polistyrenu
spienionego i polistyrenu ekstrudowanego, przynajmniej do momentu dostępności
efektywnych kosztowo alternatyw równie skutecznych i bezpiecznych dla środowiska,

opracowanie i przekazanie do Sekretariatu kolejnej aktualizacji Planu Wdrażania
Konwencji Sztokholmskiej w Polsce w związku z rozwojem Konwencji (plan
przekazanego 20.01.2011 r. a pierwszą aktualizację w 2013 r.),

opracowywanie w wymaganym formacie raportów na temat wdrażania postanowień
Konwencji w Polsce, stanowiących podstawę dla regionalnych i globalnych ocen jej
efektywności,

uruchomienie przez Krajowy Ośrodek Bilansowania i Zarządzania Emisjami (KOBIZE)33
prowadzenia pełnej inwentaryzacji emisji PCDD/F, HCB, PCB i PeCB (do powietrza,
wód, odpadów), zgodnie z wymaganiami Toolkit,

doprowadzenie do bezpiecznego, skutecznego i przyjaznego dla środowiska zarządzania
zapasami jak również produktami i artykułami będącymi w użyciu, a zawierającymi nowe
substancje z zał. A i B, dopóki nie zostaną uznane za odpady,
32
Według stanowiska UE wyłączenia powinny być dopuszczalne jedynie w udokumentowanych przypadkach.
Ustanowionego na mocy ustawy z dnia 17 lipca 2009 roku o systemie zarządzania emisjami gazów
cieplarnianych i innych substancji (Dz. U. z 2009 r., nr 130, poz. 1070).
33
33

zidentyfikowanie miejsc zanieczyszczonych substancjami ostatnio uznanymi za TZO i
przeprowadzenia w razie konieczności ich remediacji,

kontynuowanie programów rekultywacji terenów zdegradowanych i likwidacji bomb
ekologicznych34, realizowanych przy wsparciu finansowym narodowego i wojewódzkich
funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej, tj. likwidacji w sposób przyjazny dla
środowiska mogilników35 i PCB (wyrywkowe kontrole WIOŚ potwierdzają sporadyczne
wykorzystywanie urządzeń zawierających PCB, a dane z centralnej bazy danych
dotyczącej wytwarzania i gospodarowania odpadami dokumentują, że w latach 2012 2013 usunięto prawie 412 Mg odpadów sprzętu zawierającego PCB);

upowszechnienie wśród przemysłu, jak i NGOs informacji o ustanowieniu i działaniach
podejmowanych przez Sieci Eliminacji PCB w celu zainteresowania ich udziałem w
podejmowanych działaniach na rzecz eliminacji PCB;

wspieranie rozwoju zamienników/substytutów wobec bromowanych eterów difenylu,
PFOS i HBCD oraz alternatywnych procesów ukierunkowanych na zapobieganie
powstawaniu i emisji substancji ujętych w zał. C;

promowanie działań w celu osiągnięcia znaczącego poziomu ograniczania emisji TZO lub
eliminacji ich źródeł, w tym z sektora komunalno-bytowego, w wyniku wdrażania
najlepszych dostępnych technik i najlepszych praktyk ochrony środowiska dla kategorii
źródeł, objętych postanowieniami Konwencji;

rozpatrzenie możliwości rozszerzenia krajowego monitoringu o nowe TZO (oznaczane w
powietrzu, wodzie, zgodnie z wymaganiami Konwencji Sztokholmskiej, oraz w żywności
i paszach, zgodnie z wymaganiami UE), a także prowadzenia badań i projektów
ukierunkowanych na wykrywanie TZO w materiale ludzkim (mleko i krew) oraz na
badanie ich losu w środowisku;

kontynuowanie upowszechniania wśród społeczeństwa i zainteresowanych grup
docelowych informacji o zagrożeniach stwarzanych przez substancje stanowiące trwałe
zanieczyszczenia organiczne (w tym nowe TZO), o właściwym postępowaniu z tym
substancjami, produktami i odpadami nimi zanieczyszczonymi, w celu przeciwdziałania
negatywnemu oddziaływaniu TZO na środowisko i zdrowie ludzi;

kontynuowanie prac nad rozpoznaniem sytuacji w Polsce w kontekście rozszerzenie
Konwencji Sztokholmskiej o nowe substancje, będące przedmiotem przeglądu
prowadzonego przez Komitet POPRC (np. zebranie stosownych danych odnośnie ich
produkcji i eksportu, zastosowania w kraju, alternatywnych zamiennikach, występowania
w środowisku i stwarzanych przez nie zagrożeń, jak również prowadzenie badań i
projektów w tym zakresie).
34
35
http://www.gios.gov.pl/artykuly/1246/Program-likwidacji-bomb-ekologicznych.
http://www.mogilniki.pgi.gov.pl/.
34
Załącznik 1.
Szkodliwe oddziaływanie dioksyn
Dioksyny, a właściwie polichlorowane dioksyny i furany (PCDD/PCDF), to ogólna nazwa
całej grupy związków chemicznych zaliczanych do chlorowanych węglowodorów
aromatycznych. Związki te zbudowane są z dwóch pierścieni benzenowych połączonych ze
sobą jednym (dibenzofurany – PCDF) lub dwoma (dibenzodioksyny – PCDD) atomami tlenu,
przy czym w każdym z pierścieni benzenowych od 1 do 4 atomów wodoru może być
podstawionych chlorem. Wszystkie związki z tej grupy charakteryzuje duża stabilność
termiczna i odporność na działanie czynników fizykochemicznych.
PCDD/PCDF uważane są za jedne z najsilniejszych trucizn spośród znanych w tej chwili
związków chemicznych. Do grupy tej należy 210 związków (75 dibenzodioksyn i 135
dibenzofuranów) o bardzo zróżnicowanej toksyczności. Najbardziej toksyczne są związki
zawierające 4 atomy chloru podstawione w pozycjach 2,3,7 i 8, takie jak np. 2,3,7,8tetrachlorodibenzodioksyna (TCDD) i 2,3,7,8-tetradibenzefuran. Dioksyny zawierające od 1
do 3 atomów chloru są stosunkowo mało toksyczne i uważane za względnie nieszkodliwe.
Dioksyny i furany należą do substancji bardzo trwałych i odpornych na biodegradację, a
jednocześnie – ze względu na niską rozpuszczalność w wodzie i bardzo dobrą
rozpuszczalność w tłuszczach – ulegających biokumulacji, tj. gromadzą się w tkance
tłuszczowej organizmów. Ze względu na powyższe właściwości dioksyny i furany zaliczane
są do tzw. trwałych zanieczyszczeń organicznych (TZO).
Pomimo bardzo wysokiej toksyczności niektórych dioksyn i furanów, trudno porównywać je
z innymi silnymi truciznami występującymi w środowisku, ponieważ ich działanie nie jest
natychmiastowe w stężeniach z jakimi spotykamy się na co dzień. Szkodliwe działanie
PCDD/PCDF polega na zakłócaniu endokrynnych
funkcji organizmu, skutkujące
zaburzeniami płodności, problemami z utrzymaniem ciąży lub nawet bezpłodnością (budowa
chemiczna dioksyn podobna jest do budowy hormonów steroidowych, do których należą
także hormony płciowe). Chodzi tu przede wszystkim o zakłócenia w wydzielaniu
progesteronu, hormonu niezbędnego dla utrzymania i prawidłowego przebiegu ciąży.
Udowodniono działanie rakotwórcze, teratogenne (uszkadzające płód) oraz alergenne dioksyn
i furanów. Do organizmu ludzkiego związki te dostają się przede wszystkim wraz z
pożywieniem. Kumulują się w tkance tłuszczowej zarówno zwierząt (np. ryb), jak i ludzi.
Dochodzi więc zarówno do kumulacji dioksyn w tkankach danego organizmu, jak i na
kolejnych poziomach łańcucha troficznego, a trzeba pamiętać, że człowiek jest ostatnim
ogniwem tego łańcucha. Niekorzystne skutki działania dioksyn i furanów występują dopiero
po latach ekspozycji i kumulacji tych związków w tkankach.
Badania nad szkodliwością, jak również nad mechanizmami powstawania oraz oddziaływania
dioksyn i furanów prowadzone są od wielu lat. W tym czasie rozwinęły się znacznie
możliwości analityczne i diagnostyczne pozwalające na ocenę stężenia PCDD/PCDF zarówno
w środowisku, jak i w tkankach organizmów. Dostrzeżono też konieczność ograniczenia ich
powstawania i emisji do środowiska, jako substancji zagrażających całej populacji ludzkiej.
35