branża medyczna - ECO-ABC

materiał instruktażowo-szkoleniowy:
BRANŻA MEDYCZNA
_____________________________
Materiał instruktażowy opracowany w ramach projektu współfinansowanego ze środków
Unii Europejskiej - Life04 env/PL/000673
Opracowanie: Małgorzata Mrzygłód, Ewa Figórska
Redakcja: Ewa Figórska
Niniejsze opracowanie powstało w ramach projektu współfinansowanego ze środków
Unii Europejskiej - Life04 env/PL/000673. Za treść tego materiału odpowiada Fundacja
Partnerstwo dla Środowiska, poglądy w nim wyrażone nie odzwierciedlają w żadnym
razie oficjalnego stanowiska Unii Europejskiej.
Dystrybucję materiału instruktażowego prowadzi Fundacja Partnerstwo dla Środowiska
Wydawca:
Fundacja Partnerstwo dla Środowiska, 31-005 Kraków, ul. Bracka 6/6
tel.: (12) 430 24 43, 430 24 65, fax: (12) 429 47 25
e-mail: [email protected], www.epce.org.pl
2
Materiał instruktażowo – szkoleniowy: BRANŻA MEDYCZNA
SPIS TREŚCI:
1
BRANŻA MEDYCZNA - WSTĘP
2
PROGRAM CZYSTY BIZNES DLA BRANŻY MEDYCZNEJ
2.1. Założenia programu
2.2. Adresaci programu
2.3. Cele programu
2.4. Struktura organizacyjna
2.5. Zasady uczestnictwa w programie
2.6. Sposób realizacji branżowej wersji Programu Czysty Biznes dla służby zdrowia
2.6.1. Wstępny przegląd ekologiczny
2.6.2. Opracowanie polityki środowiskowej i planu działań
2.6.3. Wdrożenie rozwiązań proekologicznych w jednostce służby zdrowia
3
WZORY DOKUMENTÓW
3.1. Formularz przeglądu wstępnego
4
BRANŻA MEDYCZNA – ROZWIĄZANIA EKOLOGICZNE, PRZYKŁADY
PRAWIDŁOWEGO ZARZĄDZANIA PLACÓWKĄ SŁUŻBY ZDROWIA
4.1. Zespół Opieki Zdrowotnej w Suchej Beskidzkiej
4.2. Zespół Opieki Zdrowotnej w Knurowie
5
POLITYKA ŚRODOWISKOWA
6
ZARZĄDZANIE INSTALACJAMI
7
ZARZĄDZANIE ENERGIĄ
7.1. Energia elektryczna
7.1.1. Dlaczego warto zarządzać energią elektryczną?
7.1.2. Jak oszczędzać energię elektryczną w jednostce służby zdrowia?
Propozycje rozwiązań
7.1.3. Zasilanie awaryjne szpitala
7.2. Energia cieplna
7.2.1. Zarządzanie energią cieplną w jednostkach służby zdrowia.
7.2.2. Jak oszczędzać energię cieplną w obiektach służby zdrowia? Propozycje rozwiązań
3
8
GOSPODAROWANIE WODĄ I ŚCIEKAMI
8.1. Dlaczego warto oszczędzać wodę i właściwie gospodarować ściekami?
8.2. Jak zarządzać wodą i ściekami, przykłady rozwiązań
8.3. Sposoby oczyszczania ścieków
9
GOSPODARKA ODPADAMI MEDYCZNYMI I KOMUNALNYMI
9.1. Dlaczego warto zarządzać odpadami?
9.2. Przepisy regulujące gospodarkę odpadami
9.3. Gospodarka odpadami w jednostce służby zdrowia
9.3.1. Klasyfikacja odpadów medycznych w Polsce
9.3.2. Rodzaje odpadów mogących powstać w placówce służby zdrowia i ich kody
9.3.3. Gospodarka odpadami w jednostkach służby zdrowia. Przykłady rozwiązań.
10
URZĄDZENIA WENTYLACYJNE, KLIMATYZACYJNE, HAŁAS
11
ROZBUDOWA OBIEKTÓW SŁUŻBY ZDROWIA
12
ŻYWNOŚĆ, UTRZYMANIE CZYSTOŚCI I HIGIENA W PLACÓWCE SŁUŻBY
ZDROWIA
12.1. Funkcjonowanie kuchni, dystrybucja żywności na terenie szpitala
12.2. Plany higieny – dezynfekcja, sterylizacja
12.2.1. Dezynfekcja
12.2.1. Sterylizacja
13
ZAGOSPODAROWANIE TERENU WOKÓŁ PLACÓWKI SŁUŻBY ZDROWIA
(ZIELEŃ, OŚWIETLENIE, OZNAKOWANIE, PARKING)
13.1. Oznakowanie
13.2. Powierzchnie
13.3. Ogrodzenie
13.4. Oświetlenie
13.5. Roślinność
14
15
WYMAGANIA PRAWNE W ZAKRESIE OCHRONY ŚRODOWISKA DLA BRANŻY
MEDYCZNEJ
SYSTEMY ZARZĄDZANIA ŚRODOWISKIEM W SŁUŻBIE ZDROWIA: EMAS, ISO
14001
15.1. EMAS
15.2. System zarządzania środowiskowego wg PN-EN ISO 14001.
1
BRANŻA MEDYCZNA - WSTĘP
4
Branża medyczna obejmuje każdą działalność związaną ze zdrowiem człowieka, a w
szczególności poradnie, punkty medyczne i szpitale (leczenie, diagnozowanie, profilaktykę a
także laboratoria, gastronomię). Ten obszar usług wyróżnia się na tle działalności handlowej i
produkcyjnej nie tylko ze względu na rolę, jaką spełnia w życiu każdego z nas. Różni się również
sposobem oddziaływania na środowisko.
Do szczególnie istotnych aspektów środowiskowych należy zaliczyć:
duże zużycie energii elektrycznej i cieplnej,
znaczne zużycie wody na cele socjalne, wytwarzanie ścieków (zarówno komunalnych, jak
i wód opadowych i roztopowych z powierzchni utwardzonych),
wytwarzanie odpadów medycznych, komunalnych i niebezpiecznych,
zagrożenie bakteriologiczne.
Tak, jak w każdej innej branży, tak i w tej istnieje wysokie zapotrzebowanie na energię
elektryczną i cieplną, przy czym medium krytycznym jest pierwsza z nich. Istnieją liczne
sposoby (nie koniecznie wymagające wysokich nakładów finansowych) oszczędzania energii, nie
powodujące obniżenia bezpieczeństwa pacjentów, jakości oferowanych usług ani komfortu
pracy.
Z obecnością (często długotrwałą) pacjentów w placówkach medycznych związane jest duże
zużycie wody i wytwarzanie ścieków komunalnych. Także w tym obszarze można dążyć do
oszczędności metodami niskonakładowymi.
W placówkach medycznych powstają również wody opadowe i roztopowe z terenów
utwardzonych (parkingi, place manewrowe, drogi wewnętrzne), które powinny trafiać do
separatorów substancji ropopochodnych wyłapujących bardzo szkodliwe dla środowiska
substancje.
Istotnym problemem związanym ze świadczeniem usług medycznych jest wytwarzanie
charakterystycznych dla tej działalności odpadów. Odpady medyczne dzielą się na:
bytowo - gospodarcze (m. in. pochodzące z biur i pomieszczeń administracyjnych, z
oddziałów niezabiegowych, kuchni itp.);
specyficzne (te, które ze względu na bezpośredni kontakt z chorymi stanowią zagrożenie
infekcjami);
specjalne (odpady radioaktywne, zużyte diagnostyki izotopowe, substancje toksyczne,
zużyte oleje, substancje chemiczne nie nadające się do spalania ze względów BHP, zużyte
rozpuszczalniki i odczynniki chemiczne, odpady srebronośne, zużyte baterie, uszkodzone
termometry rtęciowe i zużyte świetlówki);
5
odpady wtórne (pozostałości po przeróbce termicznej odpadów specyficznych).
Każda z tych grup wymaga specjalnego i oddzielnego traktowania (na podstawie
http://www.recykling.pl).
Aby zwiększyć skuteczność wszelkich działań proekologicznych podejmowanych przez
placówkę medyczną konieczne jest włączanie w nie pracowników, a nawet pacjentów. W ten
sposób nie tylko możemy osiągnąć znaczne korzyści finansowe, ale również stworzyć wizerunek
firmy przyjaznej środowisku, co obecnie ma coraz większe znaczenie. Warto również rozpatrzyć
możliwość wdrożenia systemu zarządzania środowiskiem wg normy ISO 14001 lub EMAS.
6
2
PROGRAM CZYSTY BIZNES DLA BRANŻY MEDYCZNEJ
2.1. Założenia programu
Program branżowy dla służby zdrowia został opracowany w oparciu o
doświadczenia Programu Czysty Biznes realizowanego przez Fundację Partnerstwo
dla Środowiska.
Program stanowi odpowiedź na rosnące potrzeby dostosowania się jednostek z branży medycznej
do trendów i standardów europejskich i światowych funkcjonowania placówki służby zdrowia.
Udział placówek medycznych w Programie Czysty Biznes jest dla nich szansą na podniesienie
jakości oferowanych świadczeń oraz zwiększenie ich konkurencyjności i wyróżnienie na rynku
usług medycznych.
2.2. Adresaci programu
Program Czysty Biznes dla branży medycznej to oferta dla wszystkich placówek służby zdrowia
działających jako publiczne i niepubliczne zespoły opieki zdrowotnej, niezależnie od ich
wielkości i lokalizacji.
2.3. Cele programu
Celem branżowej wersji Programu Czysty Biznes dla służby zdrowia jest podnoszenie
konkurencyjności placówek służby zdrowia poprzez podejmowanie działań w zakresie ochrony
środowiska, a w szczególności:
wspieranie ich w podejmowaniu działań na rzecz ochrony środowiska naturalnego,
pozwalających oszczędzać wodę, energię, ograniczać ilość powstających odpadów;
motywowanie do
angażowania się w działania na rzecz promocji działań
prośrodowiskowych i poprawy świadomości zatrudnionego personelu;
tworzenie placówce możliwości angażowania się w długofalowe projekty na rzecz
ochrony środowiska i społeczności lokalnych;
wspieranie w działaniach na rzecz podniesienia jakości świadczonych usług medycznych
i wyróżnienia na rynku medycznym.
7
Celem programu jest również włączenie w jego realizację władz lokalnych, organizacji
pozarządowych i innych instytucji, których działalność jest związana z sektorem usług
medycznych. Instytucje te mogą przystępować do programu na takich samych zasadach jak
placówki lub być partnerem Fundacji Partnerstwo dla Środowiska w realizacji programu na
swoim obszarze.
2.4. Struktura organizacyjna
Program dla branży medycznej jest realizowany w oparciu o strukturę organizacyjną Programu
Czysty Biznes. Oznacza to, że firmy/instytucje pragnące wziąć udział w programie przystępują
do lokalnych Klubów Czystego Biznesu. Obecnie działa 16 Klubów Czystego Biznesu,
zrzeszających firmy z terenu województwa małopolskiego, mazowieckiego, śląskiego,
podkarpackiego, świętokrzyskiego i pomorskiego. Firmy spoza tych województw zrzeszone są w
Klubie Korespondencyjnym.
Każda z firm uczestniczących w programie otrzymuje opiekę koordynatora, którego zadaniem
jest stały kontakt z jednostkami członkowskimi, pomoc w korzystaniu z oferty programu,
pozyskiwanie nowych jednostek członkowskich, organizowanie seminariów, warsztatów,
przeprowadzanie audytów ekologicznych.
Wsparciem dla koordynatora jest zespół specjalistów FPŚ: audytorzy ds. środowiskowych,
specjalista ds. projektów partnerskich i branżowych, pracownicy Centrum Informacji
Ekologicznej, którzy w porozumieniu z koordynatorem realizują bardziej szczegółowe i
specjalistyczne projekty w firmach członkowskich.
2.5. Zasady uczestnictwa w programie
Aby uczestniczyć w programie branżowym dla służby zdrowia należy podpisać deklarację
członkowską, na mocy której Fundacja gwarantuje wykonanie określonych usług na rzecz
instytucji członkowskiej oraz poufność informacji uzyskanych w trakcie współpracy, a
firma/instytucja przystępująca do programu zobowiązuje się do aktywnej współpracy z Fundacją
w zakresie realizacji działań prośrodowiskowych. W celu podpisania deklaracji członkowskiej
firma powinna skontaktować się z koordynatorem Programu Czysty Biznes, który szczegółowo
przedstawi zasady współpracy oraz przekaże deklarację członkowską (dane teleadresowe
koordynatorów są dostępne na stronie internetowej www.czystybiznes.pl)
8
2.6. Sposób realizacji branżowej wersji Programu Czysty Biznes dla służby zdrowia
2.6.1. Wstępny przegląd ekologiczny
W placówkach uczestniczących w programie specjaliści Fundacji Partnerstwo dla Środowiska
wykonują wstępne przeglądy ekologiczne, których celem jest ocena oddziaływania placówki
służby zdrowia na środowisko oraz zidentyfikowanie możliwych działań proekologicznych.
Zalecenia i rekomendacje zawarte we wstępnym przeglądzie ekologicznym służą jako podstawa
do opracowania konkretnych projektów oraz ustalenia planu działań zmierzających do
zmniejszenia wpływu danej jednostki na środowisko przyrodnicze oraz poprawy zarządzania i
uzyskania korzyści ekonomicznych.
Jednostki służby zdrowia posiadające certyfikat ISO 14001 lub będące w trakcie jego wdrażania
zwolnione są z konieczności przeprowadzania wstępnego przeglądu ekologicznego. W takim
przypadku pełnomocnik środowiskowy jednostki członkowskiej sam (po konsultacji z
audytorem środowiskowym FPŚ) wypełnia formularz audytu ekologicznego (patrz rozdz. 4 –
wzory dokumentów) i przekazuje go koordynatorowi Programu Czysty Biznes. Wstępny przegląd
ekologiczny dokumentem poufnym.
2.6.2. Opracowanie polityki środowiskowej i planu działań
Po przeprowadzeniu wstępnego przeglądu ekologicznego koordynator Programu Czysty Biznes
pomaga placówce/instytucji członkowskiej w sformułowaniu polityki środowiskowej.
Dokument ten powinien w jasny sposób informować wszystkie zainteresowane strony, że dana
placówka jest w pełni świadoma swoich oddziaływań środowiskowych oraz zobowiązuje się do
ograniczenia swego wpływu na środowisko oraz zawierać trzy konkretne zobowiązania:
do ciągłego doskonalenia systemu zarządzania środowiskowego,
do zapobiegania zanieczyszczeniom,
do utrzymywania zgodności z prawem ochrony środowiska i innymi uregulowaniami
środowiskowymi, które odnoszą się do danej jednostki.
Po opracowaniu polityki środowiskowej powinien zostać przygotowany plan działań wynikający
z celów polityki oraz oceny zawartej w audytach ekologicznych.
9
2.6.3. Wdrożenie rozwiązań proekologicznych w jednostce służby zdrowia
Każda z jednostek/instytucji uczestniczących w programie podejmuje działania, nakierowane na
osiąganie efektów środowiskowych przy równoczesnym osiąganiu efektów ekonomicznych.
Zadaniem koordynatora Programu Czysty Biznes oraz zespołu specjalistów jest pomoc
placówce/instytucji w realizacji tych działań poprzez proponowanie optymalnych rozwiązań,
pomoc w poszukiwaniu najlepszej oferty, wskazywanie źródeł finansowania, itp.
Metoda wdrażania może być dwojaka:
a) Zespół specjalistów FPŚ proponuje gotowe rozwiązania, które są następnie wdrażane w
placówce/instytucji uczestniczącej w Programie Czysty Biznes.
b) Pracownicy placówki/instytucji tworzą zespół, który bierze aktywny udział w
wypracowywaniu metod realizacji oraz monitorowaniu efektów programu. Zespół
spotyka się w regularnych odstępach czasowych i ściśle współpracuje z audytorem ds.
środowiskowych
FPŚ.
Metoda
ta
ma
jednostkach/instytucjach.
10
szczególne
uzasadnienie
w
dużych
3
WZORY DOKUMENTÓW
3.1. Formularz przeglądu wstępnego
______________________________________________________________________________
Formularz PW
Fundacja Partnerstwo dla Środowiska
Program Czysty Biznes
ul. Bracka 6/6, 31-005 Kraków
tel. +48 (12) 422-50-88, fax (12) 429 47 25, e-mail: biuro @ epce.org.pl
Projekt współfinansowany
ze środków Unii Europejskiej
Life04 env/PL/000673
PRZEGLĄD WSTĘPNY
DLA JEDNOSTEK SŁUŻBY ZDROWIA
zrealizowany w ramach projektu:
„Zintegrowane zarządzanie środowiskiem dla polskich małych
i średnich przedsiębiorstw poprzez narzędzie internetowe
Menadżer Środowiska”
PROJEKT DEMONSTRACYJNY LIFE04 ENV/PL/000673
FIRMA:
Miejscowość:
Data:
Autor:
Program Czysty Biznes jest realizowany przez Fundację Partnerstwo dla Środowiska jako wspólna inicjatywa z firmą
BP Polska, organizacją Groundwork ( Wlk. Brytania ) oraz firmami członkowskimi Programu.
11
Cele
Przegląd wstępny ma na celu określenie podstawowych aspektów środowiskowych
działalności firmy oraz wyznaczenie „ścieżki dojścia” do systemu zarządzania środowiskiem.
Rozszerzeniem niniejszego przeglądu wstępnego może być pełny Przegląd Ekologiczny.
Uważa się, że nowi członkowie skorzystają gdy Przegląd Wstępny:
określi stan środowiskowy firmy,
zidentyfikuje możliwości poprawy działań organizacyjno - technologicznych mających
wpływ na środowisko i możliwe korzyści, jakie mogłyby wyniknąć z zaproponowanych
działań (zapobiegawczych, korekcyjnych);
zaproponuje przyszłe działania,
określi podstawowe informacje o firmie dla uściślenia zakresu usług w ramach realizacji
Programu Czysty Biznes.
Autorzy raportu nie ponoszą i nie będą ponosić odpowiedzialności za skutki zaniechania i/lub
podjęcia jakichkolwiek działań przez firmę wynikających z Przeglądu Wstępnego.
Fundacja Partnerstwo dla Środowiska oświadcza, iż zapewnia pełną poufność wszelkich
informacji uzyskanych w trakcie współpracy z Państwa firmą, których ujawnienie mogłoby
narazić ją na szkodę. Ponadto Fundacja oświadcza, że dane uzyskane w trakcie współpracy
nie będą (bez uzyskania zgody Państwa firmy) wykorzystywane w sposób umożliwiający
jakąkolwiek identyfikację tych danych z przedsiębiorstwem, którego dotyczą.
12
I. Informacje podstawowe
Nazwa placówki służby zdrowia:
Adres:
Tel.:
Fax.:
E-mail:
A. Osoba do kontaktu:
B. Liczba zatrudnionych:
C. Systemy Zarządzania wg norm ISO i inne:
D. Lokalizacja placówki, stan terenu, oznakowanie, dojazd:
E. Relacje z lokalną społecznością, organizacjami społecznymi, samorządem (ew.
dokumenty określające relacje ze społecznością lokalną):
F. Historia placówki:
G. Opis działalności podstawowej:
II. Materiały i surowce
A. Podstawowymi materiałami i surowcami wykorzystywanymi w placówce są:
B. Znaczenie środowiskowe ma stosowanie następujących surowców:
C. Surowcami – materiałami niebezpiecznymi i szkodliwymi są:
D. W jaki sposób magazynowane są materiały i surowce?
III. Energia
A. Placówka wykorzystuje następujące rodzaje energii:
B. Najbardziej energochłonnymi procesami w świadczeniu usług są:
C. Czy w wykorzystywanych urządzeniach (w uzasadnionych przypadkach) zastosowano
układy nadążne (jakie)?
D. Czy w placówce jest prowadzony odzysk ciepła z procesów technologicznych
(rekuperatory)? Których?
E. W placówce stosowane są następujące sposoby oszczędzania energii:
IV. Emisja do powietrza
A. Z energetycznego spalania paliw:
B. Z procesów świadczenia usług medycznych:
13
C. Z transportu samochodowego (ile pojazdów samochodowych posiada placówka?):
D. Znaczenie środowiskowe ma emisja następujących substancji, związków:
V. Odpady
A. W placówce powstają następujące rodzaje (ilości) odpadów:
B. Odpady składowane na składowisku:
C. Odpady poddawane recyklingowi:
D. Odpady klasyfikowane jako niebezpieczne:
E. Możliwości ograniczenia ilości powstających odpadów, zmiana jakości.
VI. Opakowania i odpady opakowaniowe
A. Placówka wytwarza następujące rodzaje i ilości odpadów opakowaniowych:
B. Postępowanie z odpadami opakowaniowymi:
C. Możliwości ograniczenia ilości powstających odpadów opakowaniowych:
VII.
Woda i Ścieki
A. Źródło wody i jej zużycie:
B. W placówce powstają następujące rodzaje (ilości) ścieków:
C. W placówce powstają następujące rodzaje i ilości ścieków bytowych:
D. Placówka służby zdrowia stosuje kanalizację:
E. Ścieki poddawane są oczyszczaniu w następujący sposób:
F. Sposób postępowania z osadami ściekowymi jest następujący:
G. Możliwości ograniczenia ilości i poprawy jakości powstających ścieków.
VIII. Hałas i wibracje
A. Czy funkcjonowanie placówki wiąże się ze znaczącą emisją hałasu?
B. Ostatnie pomiary hałasu emitowanego na zewnątrz przeprowadzono:
C. W okolicy placówki służby zdrowia znajdują źródła hałasu:
D. Źródłami hałasu w placówce służby zdrowia są:
IX. Bezpieczeństwo i Higiena Pracy
Osobą odpowiedzialna za BHP jest:
A. Pomiary czynników szkodliwych i uciążliwych na stanowiskach pracy przeprowadzono:
B. Stosowany sprzęt ochronny:
14
C. W ostatnim okresie (roku) wydarzyły się następujące wypadki:
1. w drodze do pracy:
2. podczas pracy:
X. Ochrona środowiska
Osobą odpowiedzialną za ochronę środowiska jest:
A. Z uwagi na charakter prowadzonej działalności istotnymi aspektami środowiskowymi są:
B. Placówka służby zdrowia posiada następujące uzgodnienia, decyzje administracyjne.
1. pozwolenie na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza,
2. pozwolenie wodno prawne – na pobór / odprowadzanie ścieków,
3. pozwolenie na wytwarzanie odpadów niebezpiecznych i innych niż niebezpieczne,
4. umowę na odbiór ścieków,
5. umowę na odbiór odpadów,
6. inne.
C. W ostatnim okresie wydarzyły się wypadki środowiskowe (NZŚ):
D. Z tytułu wypadków środowiskowych placówka poniosła straty, w tym finansowe:
E. Organy kontrolne po przeprowadzeniu kontroli zaleciły:
F. Placówka wykonała zalecenia/polecenia – terminy:
XI. Podsumowanie przeglądu i rekomendacje
Z uwagi na stan środowiskowy placówki służby zdrowia proponuje się działania:
A. Krótkoterminowe:
B. Średnioterminowe:
C. Długoterminowe:
Potwierdzamy zgodność powyższych informacji ze stanem faktycznym.
Przegląd wstępny został napisany (zawiera X stron) w jednej wersji elektronicznej
i wydrukowano 2 egz. w wersji papierowej.
Otrzymują:
1. Nazwa placówki służby zdrowia – 1 egz. (wersja papierowa – podpisana)
2. Fundacja Partnerstwo dla Środowiska, Program Czysty Biznes 1 egz. (wersja papierowa
– podpisana i zapis elektroniczny).
Autor:
Przedstawiciel placówki służby zdrowia:
15
4
BRANŻA MEDYCZNA – ROZWIĄZANIA EKOLOGICZNE, PRZYKŁADY
PRAWIDŁOWEGO ZARZĄDZANIA PLACÓWKĄ SŁUŻBY ZDROWIA
4.1. ZESPÓŁ OPIEKI ZDROWOTNEJ W SUCHEJ BESKIDZKIEJ
W ramach systemu zarządzania placówką medyczną Zespól Opieki Zdrowotnej w Suchej
Beskidzkiej przyjął program poprawy środowiska zgodny z wyznaczonymi celami
środowiskowymi i zidentyfikowanymi aspektami środowiskowymi.
Określono następujące cele środowiskowe:
zmniejszenie negatywnego wpływu na środowisko naturalne,
zmniejszenie ilości odpadów, zarządzanie odpadami poprzez zapobieganie ich
powstawaniu, wtórne wykorzystanie i bezpieczne magazynowanie;
minimalizowanie wykorzystania substancji niebezpiecznych,
zmniejszenie zużycia nośników energii i surowców naturalnych,
preferowanie firm, dostawców i podwykonawców, którzy działają w zgodzie z
wymogami ochrony środowiska.
W celu realizacji założonych celów podjęto działania w zakresie:
systematycznych szkoleń pracowników w zakresie ochrony środowiska,
wykonania szeregu remontów budynków i modernizacji urządzeń technicznych
podczas których dokonano: modernizacji kotłowni, wymiany okien, wymiany
kaloryferów z montażem regulatorów ciepła, modernizacji kanałów i rozdzielni
ciepłowniczych, zamontowania zaworów regulacyjnych, montażu samozamykaczy
drzwi;
efektywnego zarządzanie energią poprzez zamontowanie energooszczędnych
odbiorników oświetlenia (świetlówki, energooszczędne żarówki), wykorzystywane do
nocnego oświetlenia oddziałów;
zapewnienia właściwego postępowania i przechowywania szpitalnych odpadów
niebezpiecznych i szkodliwych;
minimalizacji ilości powstających odpadów stałych:
w obrębie bloku operacyjnego i sal zabiegowych stosuje się w 80% odzież ochronną
i obłożenie bloku operacyjnego wielorazowego użytku (poddawane praniu),
do zabiegów operacyjnych stosuje się zestawy i narzędzia wielokrotnego użytku,
do opatrywania trudno gojących się ran stosuje się opatrunki hydrokoloidowe,
opakowania płynów infuzyjnych do podawania cytostatyków zastąpiono workami z
tworzywa sztucznego.
16
Efekty środowiskowe:
Dzięki realizacji celów środowiskowych:
zmniejszono średnie miesięczne zużycie odpadów niebezpiecznych o około
16% – decyzja o wycofaniu odpadów niebezpiecznych do komunalnych
(pampersy z oddziałów niezakaźnych, strzykawki z twardych pojemników do
worków, gipsy, dreny do przetoczeń – po odcięciu igły z kubłów do worków);
usunięto rtęć z oddziałów poprzez zastąpienie termometrów rtęciowych
termometrami elektronicznymi;
zmniejszono prawdopodobieństwo wystąpienia awarii środowiskowej –
poprzez zakupienie zamrażarek na odpady;
zmniejszono ryzyko wystąpienia awarii środowiskowej – poprzez zakupienie
czynnika neutralizującego – sorbent, i rozprowadzanie go w miejscach
potencjalnie zagrożonych ryzykiem;
zmniejszono roczne zużycie gazu o około 200 tys. m³;
wprowadzono oszczędną gospodarkę papierem - dwustronne drukowanie i
kserowanie dokumentów;
wprowadzono segregację odpadów komunalnych - we wszystkich jednostkach
organizacyjnych zbierana jest makulatura;
w roku 2004 zakończono sukcesywne prace związane z modernizacją
kotłowni, obecnie trzy kotłownie Zespołu Opieki Zdrowotnej wymienione są z
węglowych na gazowo – olejowe.
Powyższe efekty były możliwe do uzyskania, szczególnie dzięki zmianie świadomości
proekologicznej pracowników całego Zespołu Opieki Zdrowotnej. Wdrożenie systemu
zarządzania środowiskiem sprawiło, że instytucja stała się bardziej przyjazna dla środowiska.
W styczniu 2004r. Zespół otrzymał Certyfikaty Systemu Zarządzania Jakością 9001:2001
oraz Systemu Zarządzania Środowiskowego 14001:1998.
4.2. Zespół Opieki Zdrowotnej w Knurowie (rodzaj działalności: usługi leczniczo –
diagnostyczne)
Zarządzanie energią oraz gospodarka odpadami w Szpitalu Miejskim w Knurowie
Podjęcie konkretnych działań związanych z termomodernizacją obiektu (zainstalowanie
zaworów regulacyjnych i termostatycznych na instalacjach, wymiana agregatów pompowych)
doprowadziło do znacznego ograniczenia zużycia energii cieplnej i elektrycznej oraz
zmniejszenia emisji do powietrza oraz przyniosło znaczące oszczędności finansowe.
Konkretne korzyści środowiskowe i ekonomiczne dało także uporządkowanie gospodarki
odpadami w szpitalu (segregacja i recykling odpadów, prawidłowa utylizacja odpadów
niebezpiecznych). Wzrosła świadomość ekologiczna pracowników.
17
5
POLITYKA ŚRODOWISKOWA
Co to jest polityka środowiskowa?
Polityka środowiskowa jest pisemnym wyrażeniem misji jednostki służby zdrowia w
stosunku do zarządzania środowiskiem, a także zobowiązaniem do podejmowania działań na
rzecz ochrony środowiska.
Jednostka służby zdrowia ubiegająca się o certyfikat ISO 14001 lub rejestrację EMAS przy
opracowywaniu polityki środowiskowej musi brać pod uwagę odpowiednie wytyczne.
Przed sformułowaniem polityki środowiskowej należy przeprowadzić wstępny przegląd
środowiskowy, w celu identyfikacji najważniejszych zadań, które powinny zostać wpisane w
politykę środowiskową.
Polityka środowiskowa ma za zadanie poinformować wszelkie zainteresowane strony, że
jednostka służby zdrowia jest świadoma swoich obowiązków wynikających z ochrony
środowiska oraz zobowiązuje się do ograniczenia wpływu na środowisko.
Po co jednostce służby zdrowia polityka środowiskowa?
Posiadanie polityki środowiskowej to niezwykle pozytywny atrybut działania placówki służby
zdrowia. Istnieje wiele korzyści z posiadania polityki:
Placówka
jest
postrzegana
jako
jednostka
dbająca
o
stan
środowiska.
Polityka ma za zadanie poinformować wszystkie zainteresowane strony (pacjenci,
NFZ, itd.) o budowaniu przyjaznego środowisku wizerunku zespołu opieki zdrowotnej
i jego otoczenia.
Pomoc przy zaspokojeniu wymagań pacjentów.
Dzięki stworzeniu polityki środowiskowej następuje identyfikacja oczekiwań
pacjentów w stosunku do placówki służby zdrowia.
Wzrost zaufania klientów.
Polityka środowiskowa daje zabezpieczenie dla wszystkich zainteresowanych stron
(np. firmy ubezpieczeniowe) o funkcjonowaniu placówki w zgodzie z wymaganiami
prawnymi i innymi.
18
Co zawiera polityka środowiskowa?
Istotne znaczenie ma styl i forma polityki środowiskowej. Dobrze napisana polityka
środowiskowa jest krótka, zwięzła i posiada cechy dokumentu nadzorowanego, czyli jest
zatwierdzana przez najwyższe kierownictwo jednostki, posiada datę i miejsce wydania.
Stworzenie polityki nie jest działaniem jednorazowym. Polityka winna być okresowo
przeglądana i oceniana ze względu na aktualność zobowiązań i deklaracji w niej zawartych.
Cechy polityki środowiskowej:
Zgodnie z wymaganiami normy ISO 14001 polityka środowiskowa winna uwzględniać:
misję organizacji, wizję, podstawowe wartości i przekonania;
wymagania zainteresowanych stron oraz komunikowanie się z nimi;
ciągłe doskonalenia działań na rzecz środowiska;
zapobieganie zanieczyszczeniom;
wiodące zasady (np. właściwe zagospodarowanie odpadów medycznych);
koordynację z pozostałymi politykami organizacji (np. polityką jakości
placówki służby zdrowia);
specyficzne warunki lokalne lub regionalne;
zgodność
z
odpowiednimi
przepisami
dotyczącymi
środowiska,
ustawodawstwem i innymi kryteriami dotyczącymi funkcjonowania placówki.
19
Przykład polityki środowiskowej opracowanej przez Samodzielny Specjalistyczny Zespół Opieki
Zdrowotnej nad Matką i Dzieckiem w Opolu
Polityka Środowiskowa
Samodzielny Specjalistyczny Zespół Opieki Zdrowotnej nad Matką i Dzieckiem w Opolu udziela
świadczeń zdrowotnych opieki stacjonarnej i ambulatoryjnej w zakresie ginekologii i położnictwa,
neonatologii i pediatrii.
Dążeniem pracowników jest wysoka jakość udzielanych świadczeń oraz respektowanie zasad
ochrony środowiska. Zespół dąży do ciągłego zapobiegania negatywnemu oddziaływaniu na
środowisko we wszystkich obszarach działalności.
Celem osiągnięcia tych zamiarów wdrożono system zarządzania środowiskowego zgodny z normą
ISO 14001.
Biorąc pod uwagę specyfikę Samodzielnego Specjalistycznego Zespołu Opieki Zdrowotnej nad
Matką i Dzieckiem w Opolu zobowiązujemy się do:
ciągłej poprawy warunków zakresie oddziaływania na środowisko,
prawidłowego zarządzania odpadami poprzez monitorowanie ich powstawania,
bezpiecznego składowania i prawidłowego unieszkodliwiania;
zmniejszenia zużycia nośników energii,
racjonalnego gospodarowania wodą,
zapobiegania awariom środowiskowym przez stały monitoring aparatury i instalacji,
postępowania zgodnego z aktualnymi przepisami prawnymi dotyczącymi ochrony
środowiska i regulacjami prawnymi dotyczącymi działalności Zespołu,
zapobiegania powstawaniu zanieczyszczeń środowiskowych.
Realizacja polityki środowiskowej odbywa się poprzez:
zaangażowanie kierownictwa w działania na rzecz pracy Zespołu pozostającej w zgodzie z
zasadami ochrony środowiska,
podnoszenie świadomości naszych pracowników, których praca ma wpływ na środowisko.
W ramach systemu zarządzania w Zespole przyjęty został program zarządzania środowiskowego
uwzględniający
zidentyfikowane
znaczące
aspekty
środowiskowe.
Dyrekcja Samodzielnego Specjalistycznego Zespołu Opieki Zdrowotnej nad Matką i Dzieckiem
w Opolu dokonując okresowych przeglądów systemu, weryfikuje politykę środowiskową
przystosowując ją do zmieniających się warunków zewnętrznych i wewnętrznych.
Polityka środowiskowa jest znana wszystkim pracownikom Zespołu oraz podana do wiadomości
wszystkim zainteresowanym pacjentom. W oparciu o ogólne cele zarządzania środowiskowego
opracowano i wdrożono cele szczegółowe, które podlegają okręgowej weryfikacji podczas
przeglądów kierownictwa.
W imieniu całego personelu i swoim własnym deklaruję realizację wyznaczonych celów
środowiskowych oraz doskonalenie funkcjonowania systemu zarządzania środowiskowego w
Samodzielnym Specjalistycznym Zespole Opieki Zdrowotnej nad Matką i Dzieckiem w Opolu.
Opole, dnia 25.08.2003r.
Dyrektor Zespołu
Aleksandra Kozok
Wydanie I
20
6
ZARZĄDZANIE INSTALACJAMI
Skuteczność i możliwość prowadzenia procesu leczenia nie zależy wyłącznie od wiedzy i
umiejętności personelu medycznego. Elementy te muszą być wspierane odpowiednimi
warunkami lokalowymi i technicznymi do wykonania diagnostyki i prowadzenia terapii oraz
rehabilitacji. Z punktu widzenia technicznego, na prawidłowe warunki procesu leczenia
składają się następujące elementy:
budynki,
systemy zasilania i instalacje,
urządzenia medyczne i inne urządzenia techniczne.
Elementy te tworząc - w optymalnym układzie - bezpieczną i komfortową bazę do
działalności leczniczej są ponadto powiązane ze sobą. Zły stan techniczny lub
niedoinwestowanie któregokolwiek z elementów bazowych, oddziałuje negatywnie na
pozostałe elementy infrastruktury, a w ostatecznym rozrachunku na proces leczenia.
Systemy zasilające i instalacje
Systemy zasilające - to wszystko, co „przychodzi" z zewnątrz budynku: energia elektryczna,
woda, zwykle energia cieplna, para technologiczna, itp. Z kolei instalacje rozprowadzają
media wewnątrz budynku. Wyróżniamy: instalację elektryczną, wodną, parową, sprężonego
powietrza, tlenu i próżni, instalację nawiewną i wyciągową, itp. Systemy zasilania pozostają
w luźnym związku ze stanem technicznym i wiekiem budynku (szpitala). Zwykle stanowią
one własność wyspecjalizowanej instytucji (np. zakładu energetycznego, wodociągów
miejskich, itp.) i troska zarządzającego instytucją ogranicza się do zapewnienia
odpowiedniego do potrzeb szpitala wolumenu mediów, o odpowiedniej jakości i poziomie
niezawodności.
21
7
ZARZĄDZANIE ENERGIĄ
7.1. Energia elektryczna
7.1.1. Dlaczego warto zarządzać energią eleketryczną?
Najbardziej krytycznym medium dla szpitala jest energia elektryczna. Nawet krótkotrwała
przerwa w jej dostawie, w zasadniczym stopniu wpływa na normalne funkcjonowanie
szpitala, a przedłużająca się przerwa w dostawie energii, doprowadza do pełnoobjawowego
paraliżu instytucji. Podwyższenie stopnia bezpieczeństwa zasilania (niezawodności zasilania)
szpitala w energię elektryczną rozwiązane jest dwustopniowo: poprzez podwyższoną
niezawodność zasilania w energię z sieci elektrycznej - za to odpowiedzialny jest zakład
energetyczny - i poprzez instalację awaryjnych źródeł zasilania w energię, niezależnych od
sieci zewnętrznej, za co odpowiada szpital.
Niekiedy zdarza się, że
szpital zasilany jest tylko z
jednego transformatora, co
w sposób oczywisty jest
wysoce
ryzykowne.
bezpieczeństwo
elektrycznego
Na
zasilania
wpływa
również stan techniczny
generatorów
i/lub
brak
automatyki,
spalinowych
systemów
samodzielnie
włączających generator w
przypadku zaniku napięcia w sieci energetycznej. Ponadto, wobec zwiększonego
zapotrzebowania na energię elektryczną w szpitalu - wynikającego ze wzrostu nasycenia w
technologie medyczne i inne urządzenia techniczne - generatory są w stanie pokryć tylko
niewielki procent faktycznych potrzeb w tym zakresie. Pojawia się dodatkowe
niebezpieczeństwo przeciążenia generatora - w przypadku podłączenia do obwodów
awaryjnych zbyt wielu odbiorników, o mocy przekraczającej jego moc nominalną - co grozi
uszkodzeniem tego źródła zasilania awaryjnego. Jednak nawet sprawny i wydajny generator
nie zapewnia bezprzerwowego zasilania w energię elektryczną. Czas pomiędzy zanikiem
zasilania z sieci energetycznej, a przejęciem zasilania wybranych odbiorników przez
22
generator wynosi w najlepszym przypadku kilkanaście sekund, a praktycznie zwykle
kilkadziesiąt. Taka przerwa w zasilaniu jest niedopuszczalna dla wielu odbiorników. Dotyczy
to szczególnie urządzeń medycznych podtrzymujących procesy życiowe (np. respirator), ale
także urządzeń, dla których przerwa w zasilaniu może oznaczać uszkodzenie lub
czasochłonny proces przywracania do sprawności (np. urządzenia laboratoryjne).
Bezprzerwowe zasilanie pomyślane jest jako doraźne zasilanie awaryjne, działające do czasu
przywrócenia zasilania z sieci energetycznej lub przejęcia obciążenia przez generator.
Stosowane jest tak do zasilania pojedynczych urządzeń (np. urządzeń laboratoryjnych) jak i
jako źródło energii dla rozbudowanych instalacji (np. zasilanie sal intensywnego nadzoru
medycznego). Zasilacze bezprzerwowe, potocznie nazywane od angielskiej nazwy urządzenia
UPS-ami, są rozwiązaniem - jak wskazano powyżej - doraźnym, zapewniającym dopływ
energii przez relatywnie krótki czas, wystarczający do wykonania działań zabezpieczających
pacjenta lub urządzenia przed konsekwencjami zaniku zasilania. Istnieje prosta zależność
pomiędzy czasem podtrzymania zasilania przez UPS, a jego ceną - im dłużej, tym drożej.
Jednocześnie, należy wskazać, że UPS jest - z punktu widzenia technicznego - kolejnym
urządzeniem na drodze zasilania odbiornika. Oznacza to zatem ryzyko - bardzo niewielkie,
ale realne - uszkodzenia UPS (z różnych powodów), którego konsekwencją może być utrata
zasilania chronionego odbiornika. Ponadto warto przypomnieć, że UPS nie jest sposobem na
rozwiązanie problemów jakości energii elektrycznej, takich jak podskoki i przysiady napięcia
oraz impulsy, które mogą wystąpić w szpitalnej instalacji elektrycznej. Jest on w tym samym
stopniu podatny na niszczące działanie złej jakości energii zasilającej jak odbiornik właściwy.
Anachronicznym, ale wysoce niezawodnym ekwiwalentem UPS na bloku operacyjnym jest
zasilanie lampy operacyjnej z baterii akumulatorów. Utrzymanie oświetlenia pola
operacyjnego nawet w przypadku całkowitego braku energii elektrycznej w szpitalu
umożliwia zakończenie operacji i stanowi o bezpieczeństwie pacjenta. Zasilanie z
akumulatorów włącza się automatycznie przy zaniku napięcia w sieci elektrycznej.
Akumulatory zasilające lampę operacyjną nie mogą zasilać żadnych innych odbiorników (np.
oświetlenia ewakuacyjnego).
23
7.1.2. Jak oszczędzać energię elektryczną w jednostce służby zdrowia? Propozycje rozwiązań.
Działania nie wymagające środków na inwestycje:
wykorzystanie w maksymalnym stopniu oświetlenia dziennego na terenie
oddziałów szpitala;
utrzymywanie czystości okien (częste mycie szyb);
wyłączenie zbędnego oświetlania – szczególnie dotyczy pomieszczeń
gospodarczych (brudownik), socjalnych;
utrzymywanie w czystości wszystkich opraw oświetleniowych;
ustalenie
zasad
korzystania
z
urządzeń
elektrycznych
w
działach
administracyjnych szpitala (czajniki, komputery, kserokopiarki, itp.).
Działania wymagające niewielkich nakładów finansowych:
wymiana
tradycyjnych
źródeł
światła
(żarówki,
świetlówki)
na
energooszczędne, np. świetlówki kompaktowe, sodowe (dla zewnętrznych
źródeł);
montaż oświetlenia nocnego oddziałów, w tym redukcja natężenia oświetlenia;
zastosowanie sektorowego oświetlenia ciągów komunikacyjnych;
montaż urządzeń automatycznego włączania i wyłączania oświetlenia, także
regulacji jego natężenia (np. Szpitalny Oddział Ratunkowy);
zainstalowanie
zmierzchowych
wyłączników
światła
(parking
przed
szpitalem);
zastosowanie czujników ruchu;
zakup energooszczędnych urządzeń elektrycznych (w tym energooszczędnej
aparatury medycznej).
Oświetlenie obiektów służby zdrowia
Niezmiernie ważnym elementem korzystania z energii elektrycznej jest wykorzystywanie jej
do celów oświetleniowych. Odpowiednie oświetlenie zapewnia: bezpieczeństwo, zdrowie,
dobre widzenie oraz estetykę i komfort wizualny użytkowników przestrzeni.
Bardzo ważnym aspektem oświetlenia obiektów służby zdrowia jest jego oddziaływanie
psychofizyczne na człowieka. Wiąże się to w sposób oczywisty z intensywnością oświetlenia
i barwami wnętrz tworzących lokalny klimat świetlny. Między barwami powierzchni i
wykorzystaniem światła sztucznego we wnętrzu istnieją ścisłe zależności polegające na ich
wpływie na oświetlenie i warunki widzenia ludzi. Barwy wnętrz stosowane w obiektach
24
służby zdrowia powinny mieć wysokie współczynniki odbicia światła – sufity 75¸80%, ściany
i przegrody 40¸50%, podłogi 20¸30%, a meble 30¸70%. Stosowanie barw odpowiadających
powyższym wartościom współczynników odbicia światła umożliwia oszczędzanie energii
zużywanej na oświetlenie. Badania prowadzone we wnętrzach o różnych barwach dowodzą,
że wzrostowi jasności nasycenia barw towarzyszy wzrost doznań przyjemnych. Odcienie
ciepłe, nasycone, oceniane są jako bardziej pobudzające niż chłodne.
Realizacja systemów oświetlenia w obiektach służby zdrowia prowadzona jest przy pomocy
szerokiego asortymentu opraw, lamp i sprzętu oświetleniowego. W miarę postępu techniki,
oświetlenie staje się bardziej zróżnicowane, pojawia się większa różnorodność opraw oraz
upowszechniane są automatyczne systemy sterowania oświetleniem. Poza drobnymi
wyjątkami specjalistycznych opraw oświetleniowych, w służbie zdrowia nie stosuje się w
zasadzie wyodrębnionego asortymentu opraw. Stosuje się tu ogólnie dostępny asortyment
opraw oferowanych przez wielu producentów, ale projektując oświetlenie dla obiektu służby
zdrowia warto zwrócić szczególną uwagę na prawidłowy dobór opraw. Oprawy stosowane w
obiektach służby zdrowia powinny spełniać poniższe wymagania:
muszą być to oprawy budowy zamkniętej – stropowe (montowane do stropu, a
nie na zwieszakach),
niezależnie od miejsca instalowania powinny posiadać wysoką szczelność,
klosze i powierzchnie boczne powinny być gładkie umożliwiające umycie i
odkażenie,
powinny posiadać możliwość łatwej wymiany źródeł światła i konserwacji,
ze względu na wymagane wysokie natężenia oświetlenia w większości
powinny być to wysokowydajne oprawy świetlówkowe.
Wymienione powyżej techniki oświetlenia, cechy opraw i sposoby kształtowania środowiska
świetlnego w obiektach służby zdrowia pozwalają już dzisiaj realizować tam systemy
oświetlenia na bardzo wysokim poziomie, co skutkuje znacznym wzrostem jakości
oświetlenia powodując wzrost efektywności leczenia i poprawę warunków socjalnych. Dążyć
należy do tego, aby ten jakościowy wzrost, poprzez modernizację, objął jak najwięcej
obiektów.
Jak oszczędnie oświetlać?
Świetlówki kompaktowe
Świetlówki kompaktowe są odkryciem lat 80. Pozwalają znacznie zaoszczędzić koszty
oświetlenia pomieszczeń. Ich główne zalety to:
25
niskie zużycie energii elektrycznej – zużywają 5 razy mniej energii niż zwykła
żarówka;
duża trwałość – działają 10 razy dłużej niż tradycyjna żarówka;
nadają się do wkręcenia w miejsce zwykłych żarówek.
Porównanie
Porównanie kosztów oświetlenia za pomocą żarówki kompaktowej i tradycyjnej, przy
założeniach:
okres pracy: 10 000 godzin
trwałość żarówki tradycyjnej: 1 000 godzin
trwałość żarówki kompaktowej: 10 000 godzin
cena energii: 0,2370 zł
Wyszczególnienie
Żarówka kompaktowa
1 sztuka o mocy 20W
Żarówki tradycyjne
10 szt. o mocy 100W
koszt zakupu
50,00 zł
8,00 zł
koszt zużytej energii
47,40 zł
237,00 zł
koszt całkowity
97,40 zł
245,00 zł
oszczędność
147,60 zł
-
Porady
dwie żarówki 60W lub trzy żarówki 40W dają tyle samo światła, co jedna
100W, a zużywają o 20% więcej energii - lepiej zastosować jedną żarówkę
100W;
jasny kolor ścian i sufitów sprawia, że możemy później włączać światło
wieczorem, gdyż biała ściana odbija 80% światła na nią padającego;
w miejscach, gdzie przez dłuższy czas korzystamy z oświetlenia, należy
stosować żarówki energooszczędne (lampy fluorescencyjne i kompaktowe są
bardziej ekonomiczne od tradycyjnej żarówki);
przy krótkim czasie świecenia należy stosować tradycyjne żarówki;
należy dobierać żarówki odpowiednie do pomieszczeń (odpowiednie natężenie
światła).
Energooszczędna aparatura medyczna
Stopień nasycenia jednostki służby zdrowia w urządzenia medyczne, umiejętność ich
wykorzystania przez personel medyczny, a także możliwie jednakowy poziom techniczny
26
posiadanych urządzeń, decydują o możliwościach diagnostycznych, leczniczych i
rehabilitacyjnych instytucji opieki zdrowotnej.
Z punktu widzenia ekonomicznego, koszt eksploatacji dużych, skomplikowanych systemów
medycznych zasługuje na szczególną uwagę. O ile wysokość nakładów na zakup i instalację
aparatury medycznej jest powszechnie znana, o tyle koszty eksploatacji pozostają w cieniu
wydatku inwestycyjnego. A tymczasem koszty eksploatacji nie są wydatkiem do
zlekceważenia. Dlatego przy zakupie nowoczesnej aparatury medycznej należy zwracać
uwagę również na:
wielkość zużycia energii elektrycznej,
czas uruchamiania aparatury i osiągania przez nią pełnej gotowości do pracy,
„puste przebiegi”.
Etykieta efektywności energetycznej
Etykieta efektywności energetycznej informuje w zwięzły sposób o danych technicznych i
efektywności energetycznej konkretnego urządzenia, pozwala na porównanie jego
parametrów z innymi urządzeniami tej samej grupy oraz ułatwia wybór przy zakupie nowego
urządzenia. Ponadto jest pomocna dla sprzedawców przy udzielaniu fachowych informacji
klientom. Etykieta, zwracając uwagę na kwestię efektywności energetycznej, przyczynia się
w znaczny sposób do oszczędności zasobów naturalnych i ochrony klimatu.
Urządzenia oznakowywane etykietą efektywności energetycznej: chłodziarki, chłodziarkozamrażarki, zamrażarki, pralki bębnowe, suszarki, pralko-suszary, zmywarki do naczyń,
piekarniki elektryczne, źródła światła do użytku domowego, klimatyzatory.
Etykieta efektywności energetycznej informuje o zużyciu energii przez poszczególne
urządzenia i źródła światła w zależności od ich mocy. Etykietę efektywności energetycznej
umieszcza się na urządzeniu oraz dołącza się do dokumentacji technicznej sprzętu.
Najbardziej wyraźny element etykiety stanowią, oznakowane kolorami, klasy efektywności
energetycznej. Wyróżniamy klasy od A do G. Urządzenie oznakowane klasą „A" cechuje
szczególnie niskie zużycie energii, natomiast klasa „G" oznacza, że zużycie to jest bardzo
wysokie. Należy pamiętać, że już klasa „C" wskazuje na stosunkowo duże zużycie energii.
W dolnej części etykiety znajdują się szczegółowe dane techniczne urządzenia, np.: dokładne
zużycie energii lub poziom hałasu.
27
Od A = zielonej do G = czerwonej.
•
•
•
urządzenia o najniższym zużyciu energii odpowiadają klasom A, B,
urządzenia o średnim zużyciu C, D, E
urządzenia o najwyższym zużyciu odpowiadają klasom F i G.
7.1.3. Zasilanie awaryjne szpitala
Szpitalne agregaty prądotwórcze są wyposażone w silniki wysokoprężne. Agregaty mogą być
wyposażone w pełną automatykę pozwalającą na szybki start i automatyczne przełączenie
odbiorców w przypadku awarii sieci zawodowej. Czas osiągnięcia przez agregat parametrów
znamionowych wynosi do 15 sekund od momentu startu. Agregaty są przystosowane do pracy
jako awaryjne źródło zasilania. Mogą także współpracować z systemami bezprzerwowego
zasilania (UPS).
Większość agregatów ma wbudowany wewnętrzny zbiornik paliwa. Dostępne są zbiorniki
zewnętrzne o różnych pojemnościach, zaopatrzone w automatyczne lub ręczne układy
tankowania.
Ze względu uciążliwość hałasową agregaty często wyposażane są w obudowy
dźwiękochłonne. Poziom hałasu agregatu w obudowie dźwiękochłonnej wynosi 70 80dB(A). W obiektach służby zdrowia uzasadnione jest stosowanie wersji specjalnie
wyciszonych (nawet do ok. 50 db(A)/1m).
Rodzaje obudów agregatów prądotwórczych
C (Cover), lekko dźwiękoszczelne i odporne na warunki atmosferyczne, zmniejszające
poziom hałasu o ok. -8 dB(A) od poziomu hałasu własnego agregatu i spełniające normy UE.
S (Silent), dźwiękoszczelne i odporne na warunki atmosferyczne, zmniejszające poziom
hałasu o ok. -15 dB(A) od poziomu hałasu własnego agregatu i spełniające normy w zakresie
ochrony środowiska.
SS (Super Silent), super dźwiękoszczelne i odporne na warunki atmosferyczne,
zmniejszające poziom hałasu o ok. -20 dB(A) od poziomu hałasu własnego agregatu i
spełniające normy w zakresie ochrony środowiska.
28
7.2. Energia cieplna
7.2.1. Zarządzanie energią cieplną w jednostkach służby zdrowia
Użytkowanie energii cieplnej w obiektach służby zdrowia stanowi jeden z najbardziej
istotnych problemów zarządzania placówką. W najlepszych warunkach są obiekty podłączone
do miejskiej sieci cieplnej. Racjonalizacja zużycia energii cieplnej wiąże się przeważnie z
dużymi nakładami finansowymi przeznaczonymi na modernizację przestarzałych kotłowni.
Przykłady kotłowni opalanych różnymi nośnikami:
Kotłownia olejowa (Centrum Pediatrii w Sosnowcu)
Część grzewcza technologiczna kotłowni składa się z dwóch kotłów niskotemperaturowych
firmy HOVAL typ ST PLUS 500 (pojemność 0,520 m³) i ST PLUS 650 (pojemność 0,990
m³) opalanych olejem opałowym przy pracy palnika każdego kotła w układzie
dwustopniowym oraz zestawu do podgrzewania ciepłej wody użytkowej typ Z-520/4.
Kotłownię wyposażono w aparaturę automatyki, która zapewnia oszczędną eksploatację oraz
niezbędne pomiary przy okresowej obsłudze.
Zainstalowana max moc cieplna kotłów: N = 581 + 756 = 1337,0 kW
Potrzeby cieplne obiektu:
sezon zimowy N = 1350,0 kW
sezon letni N = 504,0 kW
jest to zapotrzebowanie szczytowe.
Zużycie oleju opałowego w roku 2002 wyniosło 132 Mg.
Kotłownia gazowo-olejowa (Uniwersytecki Szpital Kliniczny im. Norberta Barlickiego w
Łodzi)
Każdy budynek ma swój węzeł cieplny z automatyką pogodową. Kotłownia posiada
następujące parametry techniczne i eksploatacyjne:
2 kotły gazowo-olejowe i 1 olejowy typu FAKO-950, o mocy 950 KW każdy. Każdy kocioł
podłączony jest do indywidualnej szafy sterowniczej, praca kotłów sterowana jest
automatycznie.
Wydajne kotły grzewcze
Nowoczesne instalacje grzewcze wymagają zastosowania nowoczesnych źródeł ciepła. Kotły
grzewcze, stosowane w budynkach o różnorodnym przeznaczeniu, muszą odpowiadać nowym
wyzwaniom, jakie się przed nimi stawia.
29
Konstrukcja kotłów grzewczych
Różnorodność konstrukcji nowoczesnych kotłów grzewczych można sprowadzić obecnie do
dwóch przeciwstawnych kierunków.
Pierwszy z nich, dotyczący konstrukcji kotłów niskotemperaturowych, określa tendencję do
uzyskiwania jak najniższych temperatur pracy przy jednoczesnym zabezpieczeniu przed
niepożądanym wykraplaniem pary wodnej ze spalin. Wiąże się to z zastosowaniem
zaawansowanych powierzchni grzewczych, zazwyczaj wielowarstwowych, które - podobnie
jak w przypadku okna podwójnie oszklonego - nie dopuszczają do zbyt niskiego schłodzenia
powierzchni ścianki i przekroczenia tzw. punktu rosy i wykraplania pary wodnej.
Drugi kierunek, związany z konstrukcja kotłów kondensacyjnych, przeciwstawnie dąży do
uzyskiwania jak najpełniejszego efektu skraplania (kondensacji) pary wodnej ze spalin i
odzyskiwaniu dzięki temu dodatkowej energii cieplnej. Powierzchnie grzewcze kotłów
kondensacyjnych budowane są zazwyczaj jako cienkie ścianki umożliwiające jak najniższe
schładzanie spalin. Powierzchnie grzewcze kotła muszą być przy tym odporne na
oddziaływanie kwaśnego kondensatu, stąd zastosowanie znajduje stal nierdzewna,
ewentualnie stopy aluminium.
Sprawności znormalizowane nowoczesnych kotłów niskotemperaturowych zazwyczaj sięgają
do 95%, zaś kondensacyjnych do 109%. W rzeczywistości różnica w sprawności pomiędzy
kotłami tych dwóch typów w warunkach roboczych okazuje się jeszcze większa, a
oszczędności wynikające z zastosowania kotła kondensacyjnego są w stanie zwrócić
podwyższone koszty inwestycji zazwyczaj w ciągu 2 do 5 lat.
Najnowsze rozwiązania techniczne zastosowane w kotłach kondensacyjnych wykorzystują
specjalną konstrukcję komory spalania – tzw. komory radialnej, która wykonana jest z
nierdzewnej stali szlachetnej. Zarówno od strony spalinowej jak i wodnej, komora spalania
charakteryzuje się pełną równomiernością pracy - spaliny schładzane są maksymalnie
podczas jednokrotnego przejścia przez długie i gładkie szczeliny wymiennika, zaś woda
grzewcza przepływa równomiernie przez szerokie przekroje wszystkich „zwojów”
wymiennika. Gładkie powierzchnie grzewcze i efekt „wydmuchiwania” kondensatu przez
spaliny nie dopuszcza do występowania znanego zjawiska zalegania kondensatu pomiędzy
żebrami, spotykanego w tradycyjnych wymiennikach aluminiowych w postaci użebrowanych
rur płomieniowych. Przykładem tego typu komory jest komora Ino-X-Radial firmy
Viessmann. Przykładem palnika stosowanego e konstrukcji kotła kondensacyjnego z radialną
komorą spalania jest palnik MatriX firmy Viessmann. Innym elementem będącym przejawem
nowoczesne myśli technicznej, jest palnik promiennikowy stanowiący idealne uzupełnienie
30
radialnej komory spalania kotła kondensacyjnego. Kocioł kondensacyjny z gazowym
palnikiem promiennikowym zapewnia maksymalnie wysoką stabilność pracy w przedziale już
od 25% mocy minimalnej. Uzyskiwanie niskich temperatur spalin, poprzez znaczną półkulistą
powierzchnię
palnika,
sprzyja
uzyskiwaniu
zarówno
ekstremalnie
niskich
emisji
zanieczyszczeń, jak również maksymalnego efektu kondensacji pary wodnej ze spalin. Ten
typ palnika przynosi użytkownikowi dodatkową zaletę - nieporównywalnie niski poziom
szumów towarzyszących pracy całego kotła.
Producenci dostępnych w Polsce kotłów gazowych i olejowych: Viessmann, Buderus,
Vaillant, Junkers, Immergas, De Dietrich, ACV, Beretta.
Producenci kotłów na paliwa stałe: Verner, Radan, Seko, Vigas, Kostrzewa.
7.2.2. Jak oszczędzać energię cieplną w obiektach służby zdrowia? Propozycje rozwiązań.
Działania nie wymagające środków na inwestycje:
utrzymywanie w pomieszczeniach administracyjnych temperatury 20-210 C,
utrzymywanie temperatury w pomieszczeniach nieużywanych na poziomie 5-70 C,
regularne badanie sprawności wszystkich urządzeń instalacji grzewczych,
ustalenie zasad korzystania z termostatów na kaloryferach dla pomieszczeń,
efektywne wietrzenie sal pacjentów i gabinetów.
Działania wymagające niewielkich nakładów finansowych:
Uszczelnienie stolarki okiennej i drzwiowej: źle dopasowane i stare okna oraz drzwi
są powodem straty energii cieplnej. Najwięcej energii ucieka przez pojedyncze lub
skrzynkowe okna, gdzie powietrze ochładza się w wyniku cyrkulacji powietrza.
Uszczelnić należy:
ramy okienne przy futrynie okiennej,
szczeliny pomiędzy ościeżnica okienną a murem,
zetknięcie drzwi i futryny.
Zainstalowanie w oknach dodatkowych zabezpieczeń, np. rolety, żaluzje: założenie
rolet czy żaluzji i ich używanie w godzinach nocnych daje wymierne korzyści. Rolety
i żaluzje zainstalowane pomiędzy szybami dają 12%, a rolety zewnętrzne 20-40%
oszczędności energii.
Zainstalowanie termostatów na kaloryferach: montaż termostatów przyczynia się do
regulowania temperatury w pomieszczeniu. Zapewnienie komfortu cieplnego w
obiektach służby zdrowia jest bardzo ważną sprawą. Pacjent leżący jest bardziej
31
wrażliwy na uczucie chłodu niż personel. Dlatego za instalacją termostatów powinny
iść instrukcje (wytyczne) dotyczące posługiwania się nimi i utrzymywania
odpowiedniej temperatury w pomieszczeniach, szczególnie w części administracyjnej,
a także w pomieszczeniach gospodarczych obiektów służby zdrowia. Okresowa
kontrola ustawień termostatów daje wymierne efekty w ograniczaniu zużycia ciepła.
Działania wymagające większych nakładów finansowych:
Modernizacja ogrzewania: modernizacja całej sieci grzewczej daje oszczędności około
10-20% rocznie.
zamiana medium grzewczego na bardziej oszczędne, np. olejowe, zamienne
olejowo-gazowe;
wyposażenie kotłowni w pełną automatykę pogodową, czyli regulację
temperatury
wewnątrz
pomieszczeń
przy
uwzględnieniu
warunków
temperaturowych na zewnątrz (pomiar temperatury i prędkości wiatru);
montaż ekranów grzejnikowych;
wymiana starych grzejników na nowoczesne grzejniki wydajniej przekazujące
ciepło.
Termomodernizacja
budynków:
termomodernizacja
to
szereg
przedsięwzięć
inwestycyjnych zmierzających do poprawy jego stanu technicznego i istniejących
instalacji.
Na podstawie ustawy z dnia 18 grudnia 1998r. o wspieraniu przedsięwzięć
termomodernizacyjnych (Dz. U. Nr 163, poz. 1121 z późniejszymi zmianami)
inwestor
przeprowadzający
termomodernizację
może
skorzystać
z
kredytu
termomodernizacyjnego.
Modernizacja energetyczna daje wiele efektów:
zmniejszenie zużycia nośników energii i kosztów ich zakupu,
zmniejszenie powierzchni koniecznej do utrzymywania,
zwiększenie komfortu użytkowania pomieszczeń i podwyższenie standardu
placówki,
zmniejszenie kosztów zaopatrzenia w wodę,
zmniejszenie kosztów doraźnych remontów,
zmniejszenie emisji zanieczyszczeń do powietrza.
32
8
GOSPODAROWANIE WODĄ I ŚCIEKAMI
8.1. Dlaczego warto oszczędzać wodę i właściwie gospodarować ściekami?
Zasilanie w wodę
Zasilanie obiektu służby zdrowia w wodę jest - zaraz po zasilaniu w energię elektrycznąwarunkiem funkcjonowania instytucji. Przerwy w zasilaniu w wodę (zwykle z sieci miejskiej)
mogą być kompensowane przez pobór wody z własnego ujęcia, poprzez zużywanie wody
zgromadzonej w zbiornikach wyrównawczych lub kombinację obydwu tych rozwiązań.
Szpitale powinny posiadać własne ujęcie wody. Jego „awaryjny” status powoduje jednak, że
woda czerpana jest z tego źródła sporadycznie, o ile w ogóle. Zasadniczym argumentem, na
jakim opiera się niechęć do korzystania z własnego zasilania w wodę jest odpowiedzialność
związana z procesem uzdatniania wody, który odbywać się musi siłami szpitala. Oczywiście,
uzdatnianie kosztuje, w takim razie - kontynuowana jest argumentacja „przeciw” - taniej jest
kupować wodę z przedsiębiorstwa wodociągowego. Jeżeli rzeczywiście woda „miejska” jest
tańsza niż korzystanie z ujęcia własnego, to trudno podważać fakty. A jeżeli jednak tak nie
jest? Jeżeli oszczędności przy korzystaniu z własnego ujęcia wody są znaczne, może warto
zastanowić się nad rozwiązaniami organizacyjnymi, które pozwolą uzyskać oszczędności?
Innym zagadnieniem jest oszczędność wody w szpitalu. Oszczędność dobrze pojęta,
wynikająca z naprawy cieknących kranów, piętnowania niegospodarności i starannej analizy
stosowanych technologii (np. woda do celów chłodniczych, może być wykorzystywana w
obiegu zamkniętym), może pozostawić w budżecie całkiem poważne kwoty. Gromadzenie
wody w zbiornikach wyrównawczych (ciśnieniowych) jest w Polsce stosowane jednostkowo.
Zaletą tego rozwiązania jest nie tylko ciągłe dysponowanie zapasem wody, ale także pełna
stabilność ciśnienia tego medium. W skali mikro, zbiorniki wyrównawcze powinny być
stosowane w stacjach uzdatniania wody dla potrzeb hemodializy. Objętość zbiornika powinna
być wystarczająca do zakończenia wykonywanych - w chwili zaniku zasilania - dializ. Należy
zwrócić uwagę, że brak zasilania w wodę z sieci wodociągowej nie musi oznaczać awarii
technicznej. Równie prawdopodobne jest zanieczyszczenie ujęcia, wraz z całymi, zwykle
długotrwałymi tego konsekwencjami. W takiej sytuacji posiadanie własnego ujęcia wody jest
korzystne.
33
Gospodarka ściekami szpitalnymi
Ścieki pochodzące z obiektów szpitalnych czy placówek służby zdrowia są najczęściej
odprowadzane do miejskiej sieci kanalizacji sanitarnej. Do kanału sanitarnego odprowadzane
są zarówno ścieki technologiczne jak i sanitarne. Ilość ścieków oznacza się na podstawie
zużycia wody (1:1) lub średniodobowej ilości ścieków przepływających przez studzienkę
pomiarową umieszczoną na kanalizacji sanitarnej.
Przy szpitalach najczęściej funkcjonuje stacja dezynfekcji ścieków sanitarnych. Dezynfekcja
prowadzona jest w większości przypadków 2% roztworem podchlorynu sodu.
Ścieki opadowe powierzchni utwardzonych i z dachu odprowadzane są do miejskiej sieci
kanalizacji deszczowej lub powierzchniowo.
8.2. Jak zarządzać wodą i ściekami, przykłady rozwiązań
Program gospodarowania wodą może przyczynić się do ograniczenia kosztów związanych:
z poborem wody;
z ilością wytworzonych ścieków;
ze zużyciem energii elektrycznej.
Obiekty służby zdrowia, które wprowadzą kilka prostych rozwiązań służących właściwemu
gospodarowaniu wodą mogą spodziewać się sporych oszczędności. Przy wdrazaniu programu
zarządzania woda najważniejsze jest zaangażowanie pracowników. Cały personel powinien
być na bieżąco informowany o powodach i sposobach realizacji programu. Ogromne
znaczenie ma również włączenie w działania pacjentów. Wielu z nich nie zdaje sobie sprawy
z obciążenia kosztami placówki służby zdrowia. Należy wykorzystać wszelkie sposoby
informowania pacjentów o korzyściach związanych z programem gospodarowania wodą.
Jak zminimalizować zużycie wody?
Aby przystąpić do działań związanych z minimalizacją zużycia wody należy najpierw
zdiagnozować stan instalacji wodociągowej, urządzeń sanitarnych i dokonać oceny zachowań
personelu i pacjentów.
Należy zbadać, czy:
dokonywano przeglądów instalacji wodociągowej;
sprawdzono szczelność kranów;
krany pozostają często nie zakręcone,
są wycieki w toaletach,
34
stosowana jest armatura ograniczająca zużycie wody, np. spłuczki toaletowe
wyposażone w przycisk „STOP”,
personel zna zachowania ograniczające zużycie wody,
sposób przeprowadzenia mycia i dezynfekcji basenów, powierzchni, itd. jest
prowadzony zgodnie z zasadami;
nie ma zbędnego zużycia wody i pary w kuchni, pralni, itd.
Metody „bezkosztowe”
systematyczne sprawdzenie przecieków na kranach umywalek i w toaletach;
zachęcanie pacjentów do zgłaszania personelowi zauważalnych przecieków;
natychmiastowa naprawa miejsc przecieków wody i wydobywania się pary;
zainstalowanie stopera w toalecie;
ustawienie pralnic na systemy oszczędzające wodę.
Metody niskonakładowe
stosowanie środków czyszczących i detergentów łatwo zmywalnych,
montowanie regulatorów ciśnienia (strumienia) wody;
instalowanie systemów, które automatycznie odcinają wodę,
montowanie perlatorów w bateriach,
instalowanie w toaletach spłuczek z dwoma sposobami spłukiwania wody (zużywają
one 6 litrów wody na 1 spłukiwanie, podczas gdy spłuczki starego typu zużywają 10
litrów).
Metody wysokonakładowe
instalowanie systemów do odzysku pary,
wykorzystanie kotłowni do zasilania w parę technologiczną pralni i sterylizatorni oraz
specjalistycznych urządzeń medycznych na terenie jednostki służby zdrowia.
Przykłady urządzeń ograniczających zużycie wody
Baterie jednouchwytowe
Rezultaty testów porównawczych dowodzą, że w bateriach jednouchwytowych zużycie wody
obniża się o około jedną trzecią w stosunku do baterii dwuuchwytowych.
Zawory ceramiczne oznaczają trwalszą konstrukcję w porównaniu z tradycyjnymi
rozwiązaniami, lepsze uszczelnienie, a także umożliwiają precyzyjną regulację strumienia
wody. Ich działanie polega na odpowiednim ustawieniu wobec siebie dwóch płytek
35
ceramicznych - nieruchomej i ruchomej. W płytce nieruchomej znajdują się dwa otwory
wlotowe na zimną i gorącą wodę. Płytka ruchoma wraz z zabierakiem zawiera komorę
mieszającą. W wyniku obrotu płytki ruchomej następuje w niej mieszanie wody zimnej i
ciepłej. To właśnie precyzja regulacji strumienia wody skutkuje jej oszczędnością. W
bateriach dwuuchwytowych musimy doprowadzić do wymieszania strumieni wody ciepłej i
zimnej za każdym razem, testując kilkukrotnie temperaturę. W bateriach jednouchwytowych
proporcje mamy już ustawione, wystarczy tylko włączyć strumień wody a regulacji ustawień
przepływu wody oraz temperatury maksymalnej dokonuje się przy pomocy pierścienia
umieszczonego na głowicy ceramicznej, wewnątrz baterii. Obrót pierścienia o 180 stopni
powoduje oszczędność wody do 50%. Poprzez odpowiednią regulację można także
zmniejszyć stopniowo do 50% temperaturę maksymalną osiąganą przez baterię w pozycji
ciepłej wody. Dzięki temu otrzymuje się kolejne oszczędności i zabezpiecza się przed
ewentualnym poparzeniem.
Fotokomórka
Zastosowanie fotokomórki jest kolejnym krokiem w oszczędzaniu wody. Strumień wody
włącza się, gdy w zasięgu fotokomórki znajdą się ręce. Wyłączenie go następuje od razu po
zniknięciu rąk z zasięgu fotokomórki. Jest to dobre zabezpieczenie dla zapominalskich,
którym zdarza się zapomnieć zakręcić kran.
Baterie termostatyczne
Baterie te zapewniają wysoki komfort użytkowania. Posiadają one możliwość wcześniejszego
precyzyjnego zaprogramowania temperatury, co pozwala na jej ustawienie na stałe,
zabezpieczając przed oparzeniami i ograniczając zużycie wody. Temperaturę można ustawić z
dokładnością do 0,5 0C.
Baterie dwuuchwytowe
Baterie dwuuchwytowe produkowane współcześnie tylko kształtem przypominają te znane z
lat ubiegłych. W nich również stosuje się rozwiązania służące oszczędności wody. Dzięki
zastosowaniu głowicy ceramicznej szybciej niż w bateriach z klasycznymi zaworami
uzyskujemy strumień wody o żądanych parametrach. Do uzyskania pożądanego strumienia
wystarczy pół obrotu uchwytu do uzyskania pełnego strumienia wody. Powoduje to znaczne
zmniejszenie strat wody związanych z odkręcaniem i zakręcaniem uchwytów.
Elektroniczne oraz hydrauliczne baterie umywalkowe znajdują zastosowanie w toaletach
obiektów publicznych np. szpitalach, poradniach, czyli wszędzie tam gdzie stawiane są
36
wysokie wymagania odnośnie jakości i trwałości produktów stosowanych do wykończenia i
wyposażenia pomieszczeń. Baterie stosowane w takich obiektach muszą być wandaloodporne
i niezawodne, powinny również oszczędzać wodę. Armatura bezdotykowa znajduje
szczególne zastosowanie w toaletach przeznaczonych dla osób niepełnosprawnych.
8.3. Sposoby oczyszczania ścieków
Przed procesem wprowadzenia ścieków do kanalizacji sanitarnej w naszym kraju z reguły
przeprowadza się dezynfekcję za pomocą chlorowania. Proces ten pomimo stosunkowo
niskiego kosztu jego przeprowadzania jest skuteczny. Do przygotowania i dawkowania
chloru, a w zasadzie jego roztworu w postaci podchlorynu, służą chloratory.
Na rynku polskim jest wiele rodzajów oczyszczalni ścieków. Oczyszczalnie ścieków dla
obiektów służby zdrowia najczęściej pracują wg znanej metody SBR - Sequence Batch
Reactors. Jest to stosowana od wielu lat z dobrym skutkiem metoda pozwalająca w
optymalny sposób usunąć zarówno substancje organiczne jak i zawiesiny. W połączeniu z
dozowaniem chemikaliów daje również znaczną redukcję fosforu (pralnia). Cechą szczególną
nowoczesnych oczyszczalni jest wyjątkowa precyzja realizacji poszczególnych faz procesu
technologicznego poprzez zastosowanie najnowocześniejszych systemów sterowania,
opartych na sterownikach z wykorzystaniem systemów dla monitoringu pracy urządzeń
oczyszczalni oraz wizualizacji procesów oczyszczania reprezentuje przyszłościowy system
oczyszczania ścieków, przy jego konstruowaniu uwzględniono najnowsze rygorystyczne
wymagania władz w zakresie ochrony środowiska. Przy nowoczesnych oczyszczalniach
szczególny nacisk kładzie się obecnie na następujące aspekty:
wysoki stopień oczyszczania ścieków i stabilność rezultatów,
niezawodność eksploatacyjną,
niskie koszty eksploatacji,
duża elastyczność w zakresie wydajności,
dobre warunki pracy personelu.
Oczyszczanie ścieków musi następować etapami poprzez:
oczyszczanie wstępne,
oczyszczanie biologiczno-chemiczne,
przeróbkę osadu.
37
W procesie wstępnego oczyszczania ścieków stosowane są następujące urządzenia:
przepompownia ścieków,
piaskownik,
różnego rodzaju systemy krat (koszowe, workowe, itp.).
Kraty pozwalają na usunięcie zanieczyszczeń o charakterze ciał stałych napływających
razem ze ściekami. W piaskowniku następuje dalszy proces filtracji, adsorpcji oraz
biologiczny rozkład tlenowy.
Oczyszczanie biologiczno-chemiczne
Oczyszczalnia biologiczno-chemiczna ścieków składa się z:
zbiornika retencyjnego,
jednego lub kilku reaktorów wyposażonych w system napowietrzania,
systemu podawania chemikaliów,
mikroprocesorowego systemu sterownia i nadzoru.
Określoną wydajność oczyszczalni osiąga się poprzez odpowiednie dobranie liczby i
pojemności reaktorów, oraz odpowiednie zaprogramowanie urządzeń sterujących w
zależności od jakości dopływających ścieków. Każda modułowa struktura oczyszczalni
umożliwia jej rozbudowę, poprzez zwiększenie liczby zbiorników i przeprogramowanie
urządzeń sterujących.
Przeróbka osadu
W tym etapie oczyszczania ścieków stosowane są następujące elementy i urządzenia:
zbiorniki stabilizacji osadu,
systemy napowietrzające zbiorników osadu,
urządzenia odwadniające.
Osad nadmierny w czwartej fazie pracy reaktora odprowadzany jest do zbiorników osadu.
Ich zadaniem jest zagęszczenie zbędnej już biomasy. Zbiorniki te mogą być dodatkowo
wyposażone w urządzenia do stabilizacji tlenowej. W dalszym postępowaniu ze znacznie
już zmineralizowaną biomasą osadu nadmiernego można zastosować jedną z dwóch metod:
usunięcie osadu ze zbiorników i wywiezienie do większej oczyszczalni (wozy
asenizacyjne),
odwodnienie osadu przy pomocy urządzeń typu draimad (worki z osadem o poj. ok.
80l).
38
9
GOSPODARKA ODPADAMI MEDYCZNYMI I KOMUNALNYMI
9.1. Dlaczego warto zarządzać odpadami?
Zagospodarowanie i unieszkodliwianie odpadów stanowi poważne obciążenie finansowezależnie od wielkości placówki sięga od kilkudziesięciu do kilkuset tysięcy złotych rocznie.
Wiele
placówek
służby
zdrowia
prowadzi
niewłaściwą
gospodarkę
odpadami.
Nieodpowiednia segregacja odpadów, kwalifikowanie zbyt wielu odpadów jako odpadów
niebezpiecznych, kierowanie odpadów, które mogłyby być poddane recyklingowi do masy
odpadów wywożonych na składowisko odpadów przyczynia się do generowania
dodatkowych kosztów.
Powstawania odpadów nie można uniknąć, ale należy stworzyć odpowiednie procedury /
standardy postępowania, które doprowadzą do zmniejszenia ilości wytwarzanych odpadów i
usprawnią sposób postępowania z nimi.
Korzyści wynikające z uporządkowania gospodarki odpadami w jednostce służby zdrowia:
uregulowanie stanu formalno-prawnego,
eliminacja opłat i kar z tytułu nieprawidłowego postępowania z odpadami,
podniesienie świadomości personelu w zakresie bezpieczeństwa dla środowiska i
kosztów utylizacji odpadów,
wypracowanie nowego sposobu odzysku odpadów (odpad jako surowiec wtórny),
zwiększenie pozytywnej relacji z otoczeniem w wyniku działalności ekologicznej,
przygotowanie jednostki służby zdrowia do wdrożenia systemu zarządzania jakością
wg normy ISO 9001, systemu zarządzania środowiskowego wg normy ISO 14001 i
bezpieczeństwa i higieny pracy PN-N 18001.
9.2. Przepisy regulujące gospodarkę odpadami
Ustawa Prawo ochrony środowiska (POŚ)
W art. 184 POŚ zawarte zostały ogólne założenia dotyczące wszystkich rodzajów pozwoleń,
zarówno sektorowych (w tym także pozwolenia na wytwarzanie odpadów) jak również dla
pozwoleń zintegrowanych. W związku z powyższym nie da się rozpatrywać gospodarki
odpadami bez znajomości ustawy Prawo ochrony środowiska. Ponadto POŚ zawiera wiele
definicji, których znajomość jest niezbędna dla prawidłowego zrozumienia zasad gospodarki
odpadami (emisja, instalacja, najlepsze dostępne techniki, PCB, prowadzący instalację, tytuł
prawny itd.).
39
Ustawa o odpadach
Ustawa o odpadach określa zasady postępowania z odpadami, a w szczególności zasady
zapobiegania powstawaniu odpadów lub minimalizacji ich ilości, usuwania z miejsc
powstawania odpadów, wykorzystywania odpadów oraz ich unieszkodliwiania. Ustawa o
odpadach
nie
uwzględnia
wytwarzania
odpadów
komunalnych
(reguluje
odzysk
i unieszkodliwianie odpadów komunalnych). Zagadnienie to, a także wszelkie kwestie
związane z gospodarowaniem odpadami komunalnymi normuje ustawa z dnia 13 września
1996 roku o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. Nr 132, poz. 622 z
późniejszymi zmianami), obowiązująca od dnia 1 stycznia 1997 roku.
Ustawy o odpadach nie stosuje się w następujących przypadkach:
do odpadów promieniotwórczych (stosuje się Prawo atomowe),
do ścieków (Prawo wodne)
do zanieczyszczeń gazowych i pyłowych (Prawo ochrony środowiska),
do odchodów zwierząt, do gnojówki i gnojowicy, przeznaczonych do rolniczego
wykorzystania (ustawa o nawozach i nawożeniu),
do substancji wykorzystywanych jako czynniki chłodnicze przeznaczone do
regeneracji
W szczególny sposób są traktowane masy ziemne lub skalne.
Ustawa o opadach w sposób szczególny określa zasady postępowania z pewnymi grupami
odpadów: medycznymi, odpadami zawierającymi PCB, olejami odpadowymi, bateriami i
akumulatorami oraz komunalnymi osadami ściekowymi. Dodatkowo ustala zasady
unieszkodliwiania odpadów, w tym zwłaszcza składowanie oraz termiczne przekształcanie
odpadów.
Ustawa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych
Powyższa ustawa zawiera zasady postępowania z opakowaniami i odpadami opakowaniowymi.
W niej podane są obowiązki producenta, eksportera i importera opakowań, a także sprzedawcy i
użytkownika opakowań i odpadów opakowaniowych oraz zasady postępowania z nimi. Te
ostatnie w zasadzie nie różnią się zbytnio od zasad postępowania z odpadami, wynikającymi z
obowiązującej ustawy o odpadach.
Przez opakowania rozumie się wprowadzone do obrotu wyroby wykonane z jakichkolwiek
materiałów, przeznaczone do przechowywania, ochrony, przewozu, dostarczania lub prezentacji
wszelkich produktów, od surowców do towarów przetworzonych.
40
Ustawa ta zawiera również obowiązki producenta, importera i eksportera opakowań oraz
obowiązki producenta, importera i eksportera produktów w opakowaniach, a także obowiązki
sprzedawcy i użytkownika produktu w opakowaniach. Są to głównie obowiązki związane ze
zwrotem opakowań przez użytkownika produktu w opakowaniu oraz z ich odbiorem i
selektywną zbiórką przez sprzedawcę.
Wymagania ustawy nie mają zastosowania do opakowań eksportowanych (poza złożeniem
rocznego sprawozdania o masie opakowań wywiezionych za granicę przez eksportera
opakowań i eksportera produktów w opakowaniach).
Ustawa o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz
o opłacie produktowej i depozytowej
Ustawa o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami
oraz o opłacie produktowej i depozytowej (Dz. U. z 2001r. Nr 63, poz. 639) określa
obowiązki przedsiębiorcy związane z wprowadzaniem na rynek krajowy produktów w
opakowaniach oraz zasady ustalania i pobierania opłaty produktowej i depozytowej.
W ustawie zdefiniowano pojęcia nie wyjaśnione w innych ustawach, dotyczą one:
akumulatora
ołowiowego,
eksportu
produktów,
importu
produktów,
odpadu
opakowaniowego, odpadu poużytkowego, opłaty depozytowej, opłaty produktowej, zużytego
akumulatora.
Przedsiębiorca obowiązany jest do zapewnienia odzysku, a w szczególności recyklingu
odpadów
opakowaniowych
i
poużytkowych.
Obowiązek
w
powyższym
zakresie
przedsiębiorcy mogą realizować samodzielnie albo za pośrednictwem organizacji odzysku.
W przypadku nieosiągnięcia określonego poziomu odzysku lub recyklingu przedsiębiorca lub
organizacja, obowiązani są do wpłacenia opłaty produktowej i złożenia marszałkowi
województwa rocznego sprawozdania o wysokości należnej opłaty w terminie do dnia 31
marca roku następującego po roku, którego opłata dotyczy.
Ustawa o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji
Celem tej ustawy jest zapewnienie systemu zbierania i przetwarzania zebranych pojazdów,
wycofanych z eksploatacji, ogólnej dostępności punktów zbierania pojazdów i stacji
demontażu oraz możliwości nieodpłatnego przekazywania pojazdu przez ostatniego
właściciela, a także osiągnięcia wymaganych poziomów odzysku i recyklingu. Ustawa
wprowadza szereg obowiązków dla wszystkich uczestników krajowego systemu recyklingu
41
pojazdów wycofanych z eksploatacji, tj. prowadzących stacje demontażu, punkty zbierania
pojazdów, prowadzących strzępiarki, a także obowiązki dla organów administracji publicznej.
Ustawa o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym
Ustawa ta nakłada szereg obowiązków na wszystkich uczestniczących w cyklu życia sprzętu
elektrycznego lub elektronicznego. Wskazuje obowiązki wprowadzającego sprzęt elektryczny
i elektroniczny na rynek, użytkowników tego sprzętu oraz zbierającego sprzęt. Zawiera także
obowiązki prowadzących działalność w zakresie recyklingu lub odzysku sprzętu
elektrycznego lub elektronicznego.
Przede wszystkim jednak wskazuje, iż producent jest zobowiązany do organizowania i
finansowania zbiórki, odzysku, recyklingu i unieszkodliwiania sprzętu elektrycznego lub
elektronicznego.
Zarówno przepisy prawne Unii Europejskiej, jak i przepisy polskie ulegają ciągłym zmianom.
Należy na bieżąco śledzić zmiany w przepisach, korzystając np. z jednego z niżej podanych
adresów internetowych:
http://www.mos.gov.pl/prawo/index.html
http://www.mos.gov.pl/ 1 akty_prawne/index.html
http://isip.sejm.gov.pl/prawo/index.html
Przepisy regulujące gospodarkę odpadami - zestawienie
Wytwarzanie i zagospodarowanie odpadów
Pozwolenie na wytwarzanie odpadów dla prowadzących instalacje – wymogi
formalne i proceduralne
Prawo ochrony
środowiska
Przeglądy ekologiczne i oceny oddziaływania na środowisko
Wymagania w stosunku do substancji i produktów mogących negatywnie
oddziaływać na środowisko
Opłaty za składowanie odpadów jako element opłat za gospodarcze
korzystanie ze srodowiska
Poważne awarie
Wytwarzanie i zagospodarowanie odpadów w tym zasady postępowania
z odpadami
Plany gospodarki odpadami
Ustawa
o odpadach
Obowiązki wytwórców i posiadaczy odpadównw tym ewidencja
i sprawozdawczość
Szczegółowe zasady gospodarowania niektórymi rodzajami odpadów
Termiczne przekształcanie odpadów i składowiska odpadów
Międzynarodowy obrót odpadami
Opłaty i kary
42
Ustawa o utrzymaniu porządku i czystości w miastach
Zadania samorządu terytorialnego w ustawie o odpadach
Opłaty sankcyjne
Ewidencja umów na odbieranie odpadów komunalnych
Regulamin utrzymania czystości i porządku w gminach
Obowiązki właścicieli nieruchomości
Systemy odbierania odpadów komunalnych
Warunki udzielania zezwoleń na świadczenie usług
Składanie wykazów i sprawozdawczość
Sankcje karne
Ustawa o opakowaniach
zasady postępowania z opakowaniami i odpadami opakowaniowymi
obowiązki producenta, eksportera i importera opakowań, a także
sprzedawcy i użytkownika opakowań i odpadów opakowaniowych
Ustawa o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania
niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i opłacie depozytowej
Przedsiębiorcy podlegający ustawie
Produkty i opakowania objęte ustawą
Opakowania wielomateriałowe
Obowiązki przedsiębiorców
Ustawy szczegółowe
podległe ustawie
o odpadach
Sposób obliczania ilości lub masy wprowadzonych produktów
i osiągniętych poziomów
Sposób realizacji obowiązków i ich dokumentowanie
Naliczanie i wpłacanie opłat produktowych
Sprawozdania
Przekazywanie wpływów z opłat
Ustawa o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji
Zakres ustawy i ogólne zasady
Wprowadzajacy pojazdy
Obowiazki przedsiębiorców prowadzących stacje demontażu
Obowiazki przedsiębiorców prowadzących punkty zbierania
pojazdów
Obowiazki przedsiębiorców prowadzących strzępiarki
Obowiązki organów administracji publicznej
Zmiany innych ustaw
Zmiany w ustawie o odpadach
Przepisy przejsciowe
Ustawa o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym
Przepisy UE
Zakres ustawy o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym
Rejestr
Zadania Inspekcji Ochrony Środowiska
Zabezpieczenie finansowe
Obowiązki wprowadzającego sprzęt
43
Obowiązki użytkowników sprzętu elektrycznego i elektronicznego
Obowiązki zbierającego sprzęt
Zakłady przetwarzania
Obowiązki prowadzących działalność w zakresie recyklingu oraz
obowiązki prowadzących działalność w zakresie innych niż recykling
procesów odzysku
Organizacja odzysku sprzętu elektrycznego i elektronicznego
Opłata produktowa
Przepisy karne i kary pieniężne
Ustawa o azbeście
Identyfikacja wyrobów zawierających azbest
Zasady postepowania z wyrobami zawierającymi azbest
Zasady bezpieczeństwa przy pracy z azbestem
Ustawa o obrocie miedzynarodowym
Zasady międzynarodowego obrotu odpadami
Instytucje regulujace zasady obrotu odpadami
Przejścia graniczne i urzedy celne wyznaczone do obrotu odpadami
9.3. Gospodarka odpadami w jednostce służby zdrowia
9.3.1. Klasyfikacja odpadów medycznych w Polsce
Pod pojęciem odpadów medycznych rozumie się substancje stałe, ciekłe i gazowe powstające
w związku z szeroko rozumianą działalnością leczniczą zarówno w obiektach lecznictwa
zamkniętego, otwartego, w obiektach badawczych i eksperymentujących na organizmach
żywych, instytutach, klinikach.
Klasyfikacja zgodnie z wytycznymi Głównego Inspektora Sanitarnego. Odpady medyczne
dzieli się na trzy grupy :
1. odpady
bytowo-gospodarcze,
składowane
na
składowiskach
komunalnych
Do grupy tej zaliczane są m.in.:
typowe
odpady
bytowo-gospodarcze
pochodzące
z
pomieszczeń
administracyjnych, zaplecza warsztatowego i służb technicznych;
odpady bytowe z oddziałów (przychodni) niezabiegowych,
odpadki powstałe przy wstępnej obróbce surowców żywnościowych w obrębie
kuchni i resztki pokarmowe z oddziałów niezakaźnych.
2. odpady specyficzne, przeznaczone do unieszkodliwienia
odpady specyficzne zakażone drobnoustrojami:
44
zużyte materiały opatrunkowe, strzykawki, igły, inny sprzęt, materiały
medyczne
i
laboratoryjne
jednorazowe,
odpady
z
oddziałów
chirurgicznych, sal operacyjnych i porodowych, tkanki pobrane do
badań laboratoryjnych, amputowane części ciała, zwłoki zwierząt
doświadczalnych, odpady posekcyjne;
wszystkie odpady z oddziału (szpitala) zakaźnego, łącznie z bytowymi
i resztkami pokarmowymi;
odpady bytowe pochodzące z oddziałów szpitalnych zabiegowych (są
to odpady potencjalnie zakażone).
pozostałości leków cytostatycznych ze sprzętem i bielizną używaną przy ich
podawaniu,
przeterminowane leki, opakowania po lekach.
Wymienione odpady stanowią znaczne zagrożenie infekcyjne ze względu na
bezpośredni kontakt z chorymi. Wymagają one izolowania od otoczenia już w miejscu
powstawania, zapewnienia odpowiednich warunków przemieszczania na terenie
placówki medycznej, zastosowania skutecznych metod unieszkodliwiania.
3. odpady
specjalne
zagospodarowywane
wg
odrębnych
przepisów
Do grupy tej zaliczane są m.in.:
odpady radioaktywne (szczególnie ze szpitali onkologicznych),
zużyte diagnostyki izotopowe,
substancje toksyczne (w tym środki dezynfekujące),
zużyte oleje,
substancje chemiczne nie nadające się do spalania ze względów BHP,
zużyte rozpuszczalniki i odczynniki chemiczne,
odpady srebronośne,
zużyte baterie,
uszkodzone termometry rtęciowe i zużyte świetlówki.
Odpady te stanowią znaczne zagrożenie dla zdrowia ludzi i środowiska, wymagają
specjalnych metod gromadzenia, usuwania i unieszkodliwiania.
Odpady radioaktywne, powstają w niewielkich ilościach a postępowanie z nimi
odbywa się wg obowiązującego prawa i instrukcji Instytutu Radiacji.
W związku z uruchomieniem zakładów unieszkodliwiania odpadów specyficznych
pojawiła się dodatkowa grupa odpadów:
45
4. odpady wtórne (pozostałości po przeróbce termicznej odpadów specyficznych)
Do grupy tej możemy zaliczyć m.in.:
popiół,
zeszklony żużel,
wyprażone elementy metalowe,
pyły i szlamy pochodzące z urządzeń odpylających.
9.3.2. Rodzaje odpadów mogących powstać w placówce służby zdrowia i ich kody
Lp.
1.
Nazwa odpadu
Kod odpadu
Narzędzia chirurgiczne i zabiegowe oraz ich resztki ( z 18 01 01
wyłączeniem 18 01 03)
2.
3.
4.
5.
Części ciała, organy oraz pojemniki na krew i konserwanty służące 18 01 02*
do jej przechowywania ( z wyłączeniem 18 01 03)
Inne odpady, które zawierają żywe drobnoustroje chorobotwórcze 18 01 03*
lub ich toksyny oraz inne formy zdolne do przeniesienia materiału
genetycznego, o których wiadomo lub co do których istnieją
wiarygodne podstawy do sądzenia, że wywołują choroby u ludzi i
zwierząt (np. zainfekowane pieluchomajtki, podpaski, podkłady), z
wyłączeniem 18 01 80 i 18 01 82
Inne odpady niż wymienione w 18 01 03
18 01 04
7.
Chemikalia, w tym odczynniki chemiczne zawierające substancje 18 01 06*
chemiczne
Chemikalia, w tym odczynniki chemiczne, inne niż wymienione w 18 01 07
18 01 06
Leki cytostatyczne i cytotoksyczne
18 01 08*
8.
Leki inne niż wymienione w 18 01 08
18 01 09
9.
Odpady amalgamatu dentystycznego
18 01 10*
10.
12.
Zużyte kąpiele lecznicze aktywne biologicznie o właściwościach 18 01 80*
zakaźnych
Zużyte kąpiele lecznicze aktywne biologicznie inne niż 18 01 81
wymienione w 18 01 80
Pozostałości z żywienia pacjentów oddziałów zakaźnych
13.
Wodne roztwory wywoływaczy i aktywatorów
09 01 01*
14.
Roztwory utrwalaczy
09 01 04*
15.
Roztwory wybielaczy i kąpieli wybielająco-utrwalających
09 01 05*
16.
Błony i papier fotograficzny zawierający srebro lub związki srebra 09 01 07
17.
Zużyte urządzenia zawierające niebezpieczne elementy inne niż 16 02 13*
wymienione w 16 02 09 do 16 02 12
Baterie i akumulatory niklowo-kadmowe
16 06 02*
6.
11
18.
46
19.
Baterie alkaliczne
16 06 04
20.
Odpady wykazujące właściwości niebezpieczne - termometry
16 81 01*
21.
Opakowania z papieru i tektury
15 01 01
22.
Opakowania z tworzyw sztucznych
15 01 02
23.
Odpady kuchenne ulegające biodegradacji
20 01 08
24.
Nie segregowane (zmieszane) odpady komunalne
20 03 01
Na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001r. w sprawie katalogu odpadów (Dz.
U Nr 112, poz. 1206)
9.3.3. Gospodarka odpadami w jednostkach służby zdrowia. Przykłady rozwiązań.
Ilość i charakter odpadów, które powstają na terenie placówki służby zdrowia jest ściśle
związana z ilością i charakterem zakupywanych artykułów. Dlatego niezmiernie ważna jest
analiza odpadów jeszcze przed ich powstaniem. Stąd też należy:
wybierać produkty o znanym składzie, wykonane z ekologicznych, bezpiecznych
materiałów, które mogą być łatwo poddane odzyskowi lub recyklingowi;
zrezygnować z używania substancji toksycznych dla środowiska: rtęci, chloru, fenoli;
używać akumulatorków zamiast baterii niklowo-kadmowych;
zrezygnować z użycia plastikowego obuwia ochronnego.
Szereg produktów medycznych można ponownie wykorzystać po przeprowadzeniu procesu
sterylizacji. Warunkiem jest, aby materiał, z jakiego są wykonane, nie zmieniał właściwości –
fizycznych i chemicznych - pod wpływem działania wysokiej temperatury. Ze względów
sanitarno-epidemiologicznych placówka medyczna powinna skoncentrować uwagę na
artykułach, które nie mają kontaktu z czynnikiem potencjalnie infekcyjnym. Uzyskane
oszczędności powinny podlegać dalszym inwestycjom celem podniesienia komfortu pracy /
usprawnienia systemu.
Selektywna zbiórka odpadów powinna być prowadzona na trzy podstawowe grupy: zakaźne,
niebezpieczne i komunalne. Odzysk surowców wtórnych jest jednym z priorytetów
proekologicznej gospodarki odpadami. Średnio 30-80% odpadów powstających w ośrodkach
medycznych nadaje się do powtórnego wykorzystania i recyklingu. Szczególnie dotyczy to
opakowań
zbiorczych
i
jednostkowych
po
lekach
nie
zawierających
substancji
niebezpiecznych oraz opakowań po napojach.
Surowce wtórne są materiałem posiadającym wartość rynkową, dlatego ośrodki medyczne
powinny przekazywać je odbiorcy odpłatnie. W praktyce większość placówek przekazuje je
47
bezpłatnie, głównie z powodu nieufności recyklerów wobec dokładności stopnia segregacji
oraz małego zainteresowania ze strony samej służby zdrowia.
Najczęściej popełniane błędy
Przy klasyfikacji i segregacji odpadów dochodzi do najpoważniejszych błędów poprzez
zakwalifikowanie zbyt dużej części odpadów do grupy zakaźnej. Należy kierować się
wytycznymi Światowej Organizacji Zdrowia oraz Amerykańskiego Centrum Kontroli i
Prewencji Chorób (Centers of Disease Control and Prevention):
„Uniwersalne środki ostrożności odnoszą się do krwi i innych płynów ustrojowych
zawierających widoczną krew, nasienie i wydzielinę pochwową. Uniwersalne środki
ostrożności dotyczą także tkanki i następujących płynów: mózgowo-rdzeniowego, stawowego,
opłucnego, trzewnego, osierdziowego oraz płynów owodniowych.
Uniwersalne środki ostrożności nie odnoszą się do kału, wydzieliny z nosa, plwociny, potu,
łez, uryny i wymiotów, jeżeli nie zawierają one widocznej krwi. Uniwersalne środki
ostrożności nie odnoszą się do śliny, z wyjątkiem sytuacji, kiedy jest wyraźnie zanieczyszczona
krwią lub pochodzi z praktyki dentystycznej, gdzie zanieczyszczenie krwią jest możliwe”.
Odpady nie zanieczyszczone powyższymi wydzielinami i wydalinami oraz nie pochodzące z
oddziałów zakaźnych nie powinny być traktowane jako zakaźne i należy je usuwać wraz z
odpadami komunalnymi. Powyżej wymienione produkty mogą stanowić ponad 50% ogólnej
masy powstających odpadów.
Odpady, które nie powinny być gromadzone z odpadami zakaźnymi:
Rodzaj odpadów
Ampułki po lekach niezawierające substancji niebezpiecznych
Butle i worki po płynach infuzyjnych
Elektrody EKG
Gips niezanieczyszczony krwią i/lub ropą
Lignina służąca do przecierania nieuszkodzonych powierzchni skórnych (np.
z USG)
Narzędzia chirurgiczne (sterylizacja)
Opakowania jednostkowe po lekach niezawierające substancji
niebezpiecznych
Opakowania sterylizacyjne
Opakowania typu blister
Pieluchomajtki od chorych niezakaźnie
Resztki jedzenia z żywienia pacjentów chorych niezakaźnie
Ręczniki papierowe
48
Kod
15 01 07
15 01 02
16 02 14
18 01 04
18 01 04
18 01 01
15 01 01
15 01 02
15 01 07
15 01 05
15 01 05
18 01 04
20 01 08
18 01 04
Kolejnym, często popełnianym błędem jest niewłaściwy sposób rozmieszczania pojemników
na odpady. Pojemnik na odpady zakaźne nie powinien być umieszczany obok pojemnika na
odpady komunalne czy surowce wtórne, aby nie dochodziło do przypadkowego mieszania
poszczególnych rodzajów odpadów.
Sposoby utylizacji odpadów medycznych
Problemy utylizacji odpadów szpitalnych wiążą się przede wszystkim z koniecznością
przeciwdziałania skażeniom biologicznym (epidemiologicznym) potencjalnie przez nie
wywoływanym. W praktyce, przy braku właściwie zorganizowanych systemów kontroli,
ograniczania i segregacji odpadów szpitalnych, stanowią one bardzo zróżnicowaną mieszankę
wszelkich typów śmieci - od typowych odpadków komunalnych (żywność, opakowania),
poprzez toksyczne chemikalia (leki, odczynniki), a kończąc na zainfekowanych biologicznie
(narzędzia, opatrunki, odpady pooperacyjne). Mając to na uwadze musimy pamiętać, że:
odpady zainfekowane stanowią jedynie 10% ogólnej masy powstających odpadów
szpitalnych,
obecność tworzyw sztucznych (opakowania) w masie odpadów kierowanych do
spalarni powoduje, że w czasie spalania do atmosfery wydostają się opary metali
ciężkich (np. kadmu, chromu), dodawanych do plastików jako stabilizatory czy
barwniki. Wśród plastików mamy zazwyczaj PCV i inne związki zawierające chlor, a
to oznacza, że z komina spalarni emitowane są także niebezpieczne dioksyny i furany
- związki 10 000 razy bardziej toksyczne niż cyjanowodór. Emisje dioksyn i innych
związków chloropochodnych mają miejsce także w przypadku spalania papieru i
innych materiałów, przy produkcji których użyto chloru (np. podczas wybielania);
narzędzia chirurgiczne, igły i inne przedmioty metalowe i szklane nie ulegną spaleniu,
w czasie wysokotemparaturowego spalania metale wejdą w reakcję z substancjami
zawartymi w innych odpadach, powodując powstawanie nowych związków
chemicznych, najczęściej znacznie bardziej niebezpiecznych niż pierwotne odpady.
Wybierając spalanie odpadów szpitalnych powinniśmy także pamiętać, że:
są to technologie znacznie bardziej kosztowne od innych, alternatywnych metod
utylizacji odpadów;
ze względu na wysokie ceny urządzeń kontrolnych i filtrujących (koszty ich zakupu
przekraczają cenę samego pieca) w spalarniach szpitalnych z reguły nie instaluje się
odpowiedniego, wielostopniowego wyposażenia do ograniczania emisji;
49
pozostałości po procesie spalania - popioły, pyły i szlamy - muszą być składowane na
specjalnych wysypiskach ze względu na ich bardzo wysoką toksyczność; pozostała
część odpadów wydostanie się ze spalarni w postaci gazów i ścieków, zatruwając
środowisko.
Rozwiązania alternatywne
Pierwszym krokiem do wprowadzenia właściwej metody utylizacji odpadów szpitalnych jest
określenie źródeł, ilości i typu powstających odpadów. Następnie powinno się wprowadzić
system kontroli i segregacji - podział na odpady skażone i nieskażone. Odpady nieskażone
powinny być traktowane tak jak inne odpady komunalne, tzn. posegregowane i powtórnie
wykorzystane. Natomiast wyselekcjonowane odpady skażone mogą być poddane:
sterylizacji za pomocą pary w autoklawie przemysłowym i dezaktywacją nadtlenkiem
wapnia,
sterylizacji w piecu mikrofalowym,
przetwarzaniu z użyciem fal radiowych,
chemicznej dezynfekcji.
Autoklaw
Autoklaw, albo sterylizator parowy, jest urządzeniem używanym od dziesięcioleci. Na
początku był wykorzystywany zazwyczaj do sterylizacji przedmiotów wielorazowego użytku
- strzykawek i narzędzi chirurgicznych, ale od 1978 r. jest stosowany komercyjnie do parowej
dezynfekcji pozostałych skażonych odpadów medycznych.
Działanie: Worki z odpadami medycznymi są umieszczane w szczelnym pomieszczeniu, do
którego doprowadzana jest para o temperaturze 130-190°C. Odpady pozostają w autoklawie
przez 30-90 minut. Para jest wprowadzana pod ciśnieniem 1-5 kg/cm2 (atmosfer) w
zależności od typu i rozmiarów urządzenia oraz od składu odpadów. Podwyższenie ciśnienia
pozwala na lepszą penetrację odpadów i zapewnia zniszczenie patogenów.
Obecnie używane są dwa typy autoklawów - próżniowy i grawitacyjny. W urządzeniach
próżniowych powietrze jest usuwane z komory przed wprowadzeniem pary. W autoklawach
grawitacyjnych powietrze jest usuwane przez samą parę. Autoklawy są dostępne w wielu
rozmiarach, od małych, do użytku w niewielkim gabinecie medycznym, do rozmiarów
przemysłowych, mogących obsłużyć wiele szpitali.
Odpady, których objętość jest redukowana o ok. 75%, są następnie składowane na zwykłym
komunalnym wysypisku. Niektóre przedsiębiorstwa, używające autoklawów komercyjnych,
50
dodatkowo mielą odpady przed, lub po procesie ich utylizacji w autoklawie. Ta technika
jeszcze bardziej zmniejsza objętość odpadów.
Zastrzeżenia do stosowania autoklawów: Autoklaw nie jest zaprojektowany do obsługi
niektórych
typów
organicznych
odpadów
medycznych,
rozpuszczalników
i
w
tym odpadów
odczynników
niskoradioaktywnych,
laboratoryjnych,
odpadów
chemoterapeutycznych, odpadów patologicznych i możliwych do rozpoznania części ciała.
Do rozwiązania problemu tych odpadów muszą być użyte inne metody niszczenia odpadów
lub/i gospodarki odpadami.
Korzyści z zastosowania autoklawu: Autoklaw zachęca do segregacji i recyklizacji odpadów,
a odkażone odpady mogą być składowane na zwykłych wysypiskach. Z drugiej strony
spalanie w zasadzie wyklucza recyklizację, ponieważ wymaga dużej ilości materiałów
palnych do utrzymania wysokiej temperatury, zwłaszcza gdy spalarnia wykorzystywana jest
do odzysku ciepła.
Przetwarzanie mikrofalowe
Działanie: Odpady medyczne są czyszczone parą, by zmniejszyć zanieczyszczenie lotnymi
patogenami. Następnie są mechanicznie kruszone zanim zostaną zamoczone. Tak
przetworzone trafiają do wcześniej ogrzanej komory, gdzie poddawane są działaniu
promieniowania mikrofalowego przez 30 minut lub dłużej, zależnie od typu urządzenia i
rodzaju odpadów. Kiedy działanie promieniowania ustaje, odpady są przetrzymywane w
temperaturze co najmniej 95°C, aby zapewnić właściwą dezynfekcję. Następnie odpady,
których objętość zmniejsza się o 80%, mogą trafić na zwykłe, komunalne wysypisko.
Korzyści przetwarzania mikrofalowego: Ogrzewanie mikrofalowe działa wewnętrzne,
podobnie jak w domowych kuchenkach mikrofalowych, w odróżnieniu od zewnętrznego w
innych technologiach. Zapewnia to lepszą penetrację ciepła i pary. System jest tak dokładnie
„zamknięty", że nie ma żadnych emisji i urządzenia oczyszczające są zbędne.
Przetwarzanie przez oddziaływanie mikrofalami jest konkurencyjne ekonomicznie. Dostępne
są zarówno urządzenia przenośne jak i stacjonarne, które mogą sprostać wymaganiom tak
małych, jak i dużych placówek służby zdrowia, a zwarta konstrukcja umożliwia eksploatację
przyszpitalną. W odróżnieniu od spalarni zarówno ciągłe jak i chwilowe użytkowanie jest
równie wydajne.
Zastrzeżenia do przetwarzania mikrofalowego: Przetwarzanie mikrofalowe nie sterylizuje, a
dezynfekuje. Testy wydajnościowe pokazują, że bakterie są usuwane, ale niektóre mogą
51
przetrwać. Niezbędne są urządzenia (młyn) do wstępnego przerobu odpadów. Te urządzenia
często się zatykają, co wpływa na przestoje w procesie przetwarzania. Dodatkowym
zastrzeżeniem jest fakt, że obsługujący je pracownicy narażeni są na kontakt z
nieprzetworzonymi i niezmielonymi odpadami.
Przetwarzanie z użyciem fal radiowych
Technologia ta jest również znana pod nazwą dezaktywacji elektryczno-cieplnej. Jest to
niedawno wprowadzony proces, opatentowany przez Stericycles Inc. z Illinois. Technologia,
opracowana w 1989 r., pochodzi z technologii procesu radiacji, w którym początkowo
używano kobaltu 60, ale obecnie posługuje się promieniowaniem długofalowym,
powszechnie znanym jako makrofale.
Działanie: Skażone odpady medyczne w zapieczętowanych i izolowanych pojemnikach
przechodzą przez duży dielektryczny piec, w którym są poddawane działaniu intensywnego
pola elektrycznego, generowanego przez fale elektromagnetyczne niskiej częstotliwości
(promieniowanie elektromagnetyczne). Odpady nagrzewają się gwałtownie do 90-100°C i w
izolowanych pojemnikach są utrzymywane w tej temperaturze przez wiele godzin. Po
zakończeniu tego procesu odpady są sterylne. Rozdrobnione odpady są segregowane do
składowania na wysypisku albo/i do użycia jako surowce wtórne.
Korzyści: Fale radiowe penetrują i ogrzewają jednolicie, odmiennie niż autoklawy, które
ogrzewają od zewnątrz. Urządzenie radiofalowe może przetworzyć 2700 kg odpadów
medycznych na godzinę. Producenci twierdzą, że urządzenie jest „jednostką zamkniętą, co
zapobiega emisjom". Para emitowana w trakcie trwania sterylizacji jest recyrkulowana
wewnątrz systemu.
Dostawca urządzenia twierdzi opracował już dwa produkty z przetwarzanych recyklowanych
odpadów medycznych. Jeden to wielokrotnego użytku pojemnik na odpady, użyteczny w
zastosowaniach medycznych. Celem producenta jest doprowadzenie do stuprocentowej
recyklizacji odpadów.
Zastrzeżenia: Jak dotąd nie udokumentowano żadnych problemów z tego typu urządzeniami.
Jedyny problem może stanowić wielkość tych urządzeń, a co za tym idzie konieczność ich
lokalizacji poza szpitalem. Urządzenie radiofalowe nadaje się bardziej do obsługi kilku /
kilkunastu placówek medycznych.
52
Dezynfekcja chemiczna
Czynniki chemiczne są używane do dezynfekcji od początku XX wieku. Przez lata medycyna
polegała tylko na tej metodzie dezynfekcji instrumentów. Chociaż użycie chemicznych
środków dezynfekujących było bardzo rozpowszechnione, to używane chemikalia pozostały
bardzo proste. W połowie lat 80. firmy zajmujące się odpadami rozpoczęły dystrybucję
środków chemicznych do odkażania odpadów medycznych. Dzisiaj istnieje wiele firm,
promujących tę metodę, przede wszystkim przy użyciu związków chloru, takich jak
podchloryn sodu i dwutlenek chloru.
Działanie: Podstawowe działanie polega na nasycaniu odpadów chlorem a następnie ich
fizycznym rozdrabnianiu przez młyny.
Odpady ciekłe zawierające chlor są filtrowane celem oddzielenia cząstek stałych i zanim
zostaną wypuszczone do kanalizacji przepływają przez filtry węglowe. Przetworzone odpady
stałe trafiają na wysypisko.
Korzyści: Zasadnicze korzyści to możliwość przetwarzania odpadów na miejscu zmniejszenie
ich objętości poprzez mielenie.
Zastrzeżenia: Stosowanie tej metody jest związane z emisją chloru i jego związków do
otoczenia. W wyniku reakcji z substancjami zawartymi w ściekach mogą one tworzyć
niebezpieczne dla ludzi i zwierząt połączenia. Podobne problemy są związane z emisją do
atmosfery. Natomiast w przypadku awarii młyna pracownicy narażeni są na kontakt z silnie
chlorowanymi, na wpół zmielonymi odpadami. Metody oparte na zastosowaniu nadtlenku
wodoru i ozonu są pozbawione tych wad.
53
10
URZĄDZENIA WENTYLACYJNE, KLIMATYZACYJNE, HAŁAS
W Polsce, tylko nieliczne szpitale dysponują wentylacją mechaniczną w całym obiekcie.
Zwykle, wentylacja wymuszona ograniczona jest do sal operacyjnych, pomieszczeń radiologii
i pomieszczeń centralnej sterylizacji (o ile taka istnieje w szpitalu). Pozostałe pomieszczenia
wyposażone są w wentylację grawitacyjną, której skuteczność i przewidywalność (w sensie
przepływów powietrza) jest bardzo wątpliwa. Wentylację grawitacyjną należy traktować jako
rozwiązanie przestarzałe, nie zapewniające odpowiedniego bezpieczeństwa sanitarnego w
szpitalu. Np. Pomieszczenie, w którym pracuje tomograf komputerowy wymaga instalacji
systemu wentylacji zapewniającego 6 wymian powietrza w ciągu godziny. Należy z góry
założyć, że w większości przypadków taka instalacja w wybranym pomieszczeniu nie istnieje,
a koszt jej wykonania związany jest nie tylko z dużymi nakładami, ale także poważnymi
utrudnieniami organizacyjnymi, związanymi z „przechodzeniem" budowanego pionu
wentylacyjnego przez kolejne kondygnacje. Generalnie, wentylacja mechaniczna jest
rozwiązaniem kosztownym, wymagającym nakładów eksploatacyjnych (energia elektryczna,
filtry) i pracy ludzkiej (konserwacja). W zamian za to, możliwe jest nie tylko zapewnienie
odpowiedniej liczby wymian powietrza w pomieszczeniu (np. wspomniane wyżej 6 wymian
na godzinę w pomieszczeniach radiologicznych), ale także kontrola nad przepływem
powietrza pomiędzy pomieszczeniami, poprzez odpowiedni dobór różnicy ciśnień.
Czerpnia czystego powietrza powinna być umieszczona z dala od źródeł zanieczyszczeń. W
związku z tym, zwykle instalowana jest na dachu budynku szpitala lub na wysokich
kondygnacjach. Filtracja wstępna ma na celu wychwycenie zanieczyszczeń grubych (np.
liście z drzew). Filtracja dokładna ma za zadanie wyeliminowanie zanieczyszczeń stałych
powietrza. Filtry dokładne wykonane są zwykle w formie worków z tkaniny o określonej
gęstości. Gromadzący się pył powoduje podwyższenie oporów przepływu powietrza przez
filtr i - po osiągnięciu określonej wartości spadku ciśnienia „na filtrze”, co stanowi kryterium
wymiany filtra. Dbałość o czystość powietrza wtłaczanego do duktów wentylacyjnych jest
ważna z tego powodu, że praktycznie nie istnieje metoda ich czyszczenia. Zabrudzony dukt
oraz panująca w nim stała temperatura i wilgotność stanowią idealne warunki do rozwoju
mikroorganizmów, które mogą być bardzo niebezpieczne dla człowieka (np. „choroba
legionistów”). Powietrze wtłaczane do pomieszczeń o wysokim reżimie sanitarnym (np. sale
operacyjne)
musi
jeszcze
przepłynąć
przez
filtry
bakteryjne
(przeszkoda
dla
mikroorganizmów). Dodatkowo, w niektórych rozwiązaniach systemów wentylacji w duktach
54
umieszczone są lampy emitujące promieniowanie ultrafioletowe, niszczące mikroorganizmy
jeszcze przed osiągnięciem filtrów bakteryjnych. Część powietrza z pomieszczeń o wysokim
reżimie sanitarnym poddawana jest recyrkulacji, część zaś przepływa do innych pomieszczeń
(np. z sali operacyjnej do obejścia operacyjnego). Kierunek przepływu wymuszony jest
niewielkim nadciśnieniem (kilka centymetrów słupa wody) wynikającym z intensywności
tłoczenia powietrza do konkretnego pomieszczenia. Rozpływ powietrza z zespołu
wentylacyjnego do poszczególnych pomieszczeń regulowany jest kryzami instalowanymi w
duktach. Przeróbki instalacji wentylacji mechanicznej wymagają bardzo starannego
przeliczenia całej instalacji wentylacyjnej zasilanej z danego zespołu nawiewnego i
odpowiedniej zmiany kryz. Dodatkowo, w instalacji wentylacji mechanicznej mogą zostać
zainstalowane zraszacze (elementy wpływające na wilgotność powietrza) i elementy grzejno chłodnicze. Tak rozbudowana wentylacja klasyfikowana jest jako wentylacja / klimatyzacja.
55
11
ROZBUDOWA OBIEKTÓW SŁUŻBY ZDROWIA
Budownictwo przyjazne środowisku naturalnemu i człowiekowi realizuje zasady
zrównoważonego rozwoju w wyniku takiego oddziaływania, które uwzględnia metody
oszczędzenia zasobów naturalnych naszego globu oraz przeciwdziałania zanieczyszczeniu i
gleby, powietrza i wody. Taka sytuacja dotyczy również obiektów służby zdrowia.
W przypadku rozbudowy / budowy obiektu służby zdrowia należy mieć na względzie jego
bezpośrednie oddziaływanie na środowisko zewnętrzne:
układ budynku w terenie, z uwzględnieniem organizacji przestrzennej
sąsiadujących z nim obiektów, ich wzajemne relacje, decydujące o
przewietrzalności, nasłonecznieniu i wiążąca się z tym energochłonność
zabudowy;
zapotrzebowanie na energię do ogrzewania pomieszczeń, w zależności od
kształtu i rozwiązania budynku (energooszczędność i materiałochłonność);
emisja zanieczyszczeń związana z użytkowaniem energii do celów
grzewczych, zużycie wody w okresie eksploatacji obiektu;
utylizacja ścieków i odpadów komunalnych.
W związku z powyższym należy stwierdzić, że działania na rzecz ochrony środowiska
naturalnego w sferze budowy nowych obiektów służby zdrowia powinny zmierzać w
kierunku:
oceny wpływu materiałów i wyrobów budowlanych na środowisko naturalne z
uwzględnieniem procesu ich produkcji;
oceny obiektu budowlanego w okresie cyklu życia technicznego, ze
szczególnym uwzględnieniem okresu eksploatacji i związanego z nim zużycia
nośników energii.
W odniesieniu do obiektu i jego bezpośredniego oddziaływania na środowisko przyrodnicze,
problem zrównoważonego rozwoju dotyczy oceny wpływu budynku i całego procesu
budowlanego oraz produkcji materiałów budowlanych na środowisko naturalne. Biorąc pod
uwagę trwałość wyrobów i materiałów budowlanych, konstrukcji budynku i wyposażenia,
wpływ całego procesu wytwarzania i budowania rozciąga się na okres eksploatacji obiektu,
niezbędnych remontów lub modernizacji pozwalających przedłużyć okres jego przydatności
technicznej i funkcjonalnej po okres rozbiórki i utylizacji tego, co po przedsięwzięciu
budowlanym pozostało, łącznie z rekultywacją terenu wykorzystanego pod budowę.
56
Analizując cykl życia technicznego wyrobów budowlanych oraz budynku, który z tych
wyrobów powstał, można stwierdzić, że czynnikiem decydującym w sposób zasadniczy o
długości okresu eksploatacji jest czynnik trwałości. Im większa trwałość - tym mniejsze
zagrożenie środowiska naturalnego z tytułu poboru surowców naturalnych oraz energii i wody
do celów produkcji wyrobów budowlanych oraz budowy nowego obiektu, nie licząc
problemów z utylizacją odpadów pozostałych po rozbiórce budynku zdegradowanego pod
względem technicznym. Materiały budowlane posiadają cechy fizyczne i chemiczne nadane
im w procesie produkcji zgodnie z obowiązującymi wymaganiami technicznymi. Ich trwałość
oraz stopień przyjazności dla środowiska naturalnego wynikają z przyjętej technologii.
57
12
ŻYWNOŚĆ, UTRZYMANIE CZYSTOŚCI I HIGIENA W PLACÓWCE SŁUŻBY
ZDROWIA
12.1. Funkcjonowanie kuchni, dystrybucja żywności na terenie szpitala
Technologia Kuchni Centralnej, System Centralnej Dystrybucji Posiłków (SCDP)
Dystrybucja posiłków w szpitalu jest jednym z wielu czynników, które mają niezwykle
istotne znaczenie. Na rynku dostępne są nowoczesne, sprawdzone systemy, które funkcjonują
już w wielu europejskich szpitalach. Jednym z takich rozwiązań jest SCDP, czyli System
Centralnej Dystrybucji Posiłków.
Idea zaprojektowania i wdrożenia tzw. „Kuchni Centralnej” oznacza zamknięcie gastronomii
szpitalnej w wydzielonej przestrzeni, czego efektem jest likwidacja kuchenek oddziałowych
(podstawowego źródła infekcji na oddziałach szpitalnych).
Przeniesienie do centrum funkcji oddziałów to: przeniesienie porcjowania posiłków, ich
odgrzewania oraz mycia naczyń. To również aspekt środowiskowy. Centralizacja zarządzania
dystrybucją posiłków przynosi wiele korzyści w zarządzaniu jednostką poprzez:
nadzór nad ilością pobieranej wody,
wpływ na jakość i ilość ścieków odprowadzanych do kanalizacji,
właściwe prowadzenie gospodarki odpadami kuchennymi,
nadzór nad ilością pobieranej energii elektrycznej i /lub gazu.
Zasady funkcjonowania SCDP:
1. Należy porcjować posiłki już w Kuchni Centralnej.
2. Trzeba zapakować posiłki tak, żeby po dostarczeniu do pacjenta miały odpowiednią
temperaturę.
3. Należy przewidzieć środek i sposób transportu pozwalający na dowiezienie
„zapakowanych”
posiłków
pacjentom,
a
po
skonsumowaniu
odwiezienie
„zapakowanych”, brudnych naczyń do Centralnej Zmywalni, nie stwarzając
zagrożenia higienicznego dla przestrzeni szpitalnych.
SCDP spełniający wszystkie trzy wymienione warunki występuje w praktyce w trzech
wariantach:
58
Wariant 1: Ta opcja wykorzystuje tacę izotermiczną. Istotą jest zastosowanie
standardowych naczyń porcelanowych, będących wyposażeniem tacy. Przykładem są
Szpitale Wojewódzkie w Lesznie, Legnicy, Jeleniej Górze, Radomiu; Szpital Chorób
Infekcyjnych we Wrocławiu; Szpital Dziecięcy w Toruniu, itd.
Wariant 2: Wykorzystanie zwykłej tacy self-service oraz naczyń izotermicznych,
wykonanych ze stali tzw. chirurgicznej, np. Szpital Wojewódzki w Kaliszu.
Wariant 3: Ta opcja, wzorem drugiej, polega na wykorzystaniu tacy self-service z
porcelanowymi naczyniami, zamkniętymi w plastikowych, izotermicznych osłonach – nie
występuje w Polsce.
Taca izotermiczna (wariant 1) zapewnia prawie 100% separację poszczególnych dań i
przystawek, a naczynia porcelanowe do włoskiej tacy MELFORM są produkowane w Polsce.
Najnowsza generacja tac daje możliwość zamontowania grzałek wewnątrz, co pozwala na
przetrzymanie posiłku w odpowiedniej temperaturze dla pacjenta, który jest na zabiegu lub po
zabiegu i nie może spożyć posiłku o ustalonej porze. W takiej wersji stosuje się zasadę
zamawiania 5-10% tac.
Pozostałe elementy systemu to:
1. Linia do dystrybucji posiłków wraz z całym programem wózków pomocniczych:
podgrzewanych i neutralnych.
2. Wózki do transportu „pełnych” tac.
3. Kompletne wyposażenie Centralnej Zmywalni, ze zmywarką tunelową oraz boksem
(lub lepiej komorą) do mycia wózków.
W maksymalnym uproszczeniu i przy niewielkiej liczbie posiłków (kilkadziesiąt) – linię do
porcjowania posiłków może stanowić gładki stół roboczy, po którym taca (podstawa tacy)
będzie ręcznie przesuwana przez obsługę. W wersji profesjonalnej jest to taśmociąg, o
długości dopasowanej do ilości porcji. Stosowane długości to 4, 6 i 8m. Taśmociąg ma
możliwość regulacji prędkości przesuwu taśmy, dopasowując ją do sprawności personelu.
Każdy model ma dokładnie przypisaną ilość osób obsługi. Taśmociąg zasilany jest prądem
trójfazowym i „uzbrojony” jest w jednofazowe gniazda, w celu zasilania współpracujących
wózków. Na początku i na końcu taśmociągu staje wózek służący do magazynowania tac –
podstaw i pokryw. Pierwszy obsługujący kładzie podstawę, ostatni (po wizualnej kontroli
zawartości tacy) zamyka ją pokrywą.
Wzdłuż taśmy rozstawione są:
wózki do podgrzewania naczyń (zarówno do talerzy jak i kubków),
wózki bemarowe – do przetrzymywania posiłków ciepłych,
59
wózki pomocnicze z podnoszoną płaszczyzną roboczą, podające zimne
przystawki oraz naczynia do nich.
Często zachodzi sytuacja, w której część produktów ciepłych jest gotowa dużo wcześniej,
przed uruchomieniem taśmociągu. Wówczas wskazane jest zaprojektowanie odpowiedniej
liczby gniazd jednofazowych na ścianach, w bezpośredniej bliskości taśmociągu, tak aby
wózki bemarowe mogły poczekać na rozpoczęcie porcjowania.
Taca po zamknięciu wędruje do wózka transportowego. Generalnie stosuje się wózki 20 i 30
tacowe, w zależności od wielkości oddziałów. Są to pewne optymalne wielkości,
uwzględniające wysokość, ciężar i „sterowność” wózków. Nie należy eksperymentować z
wielkościami pośrednimi.
Dostosowanie systemu do transportu posiłków na zewnątrz powinno być oparte na
następujących właściwościach systemu:
Termoizolacyjność tac izotermicznych wskazuje na utrzymywanie „ciepłego” posiłku
przez 90 minut.
Oryginalne wózki do transportu tac produkowane są w wersji termoizolacyjnej
(podwójne ściany i drzwi).
W sytuacji, kiedy posiłki trzeba przetransportować poza obręb szpitala, np. jeden lub kilka
oddziałów znajduje się w innym miejscu lub połączono administracyjnie dwa lub kilka
szpitali, pozostawiając jedną kuchnię, proponuje się dwa alternatywne rozwiązania:
Gotowe produkty z Kuchni-Matki przewozi się w termosach na miejsce ich
porcjowania, gdzie umieścić należy linię do załadunku tac wraz z wózkami oraz
zmywalnię.
Posiłki porcjowane są w Kuchni-Matce, a do ich dystrybucji używa się tacy
przystosowanej do wszystkich naczyń z pokrywkami (pokrywa takiej tacy jest tak
wyprofilowana, żeby dociskać pokrywki naczyń). Generalnie takie rozwiązanie nie
jest zalecane ze względu na problemy powstające przy manewrowaniu wózkami
pełnymi tac w trakcie załadunku i wyładunku z samochodów.
Teoretycznie nie powinno się transportować na tacach kawy, herbaty i innych napojów (za
wyjątkiem oddziałów dziecięcych, gdy można napełnić kubek nie więcej niż w 60%).
W tej sytuacji możliwe są następujące opcje:
montaż na oddziałach automatów do produkcji i wydawania zarówno napojów
gorących, jak i zimnych (w kubkach jednorazowego użytku);
transport naczynia do napoju w tacy izotermicznej, a napoju w oddzielnym
termosie.
60
Po skończonym posiłku tace wraz z brudnymi naczyniami pakowane są z powrotem do
wózków i wracają do Centralnej Zmywalni. Technologia takiej zmywalni musi być
szczegółowo dopracowana i uwzględniać ilość osób obsługi i miejsce ich pracy. Biorąc pod
uwagę ilość materiału do umycia – tace (podstawy i pokrywy), naczynia i sztućce – należy
przewidzieć odpowiednią wielkość powierzchni odkładczych. Zmywalnia powinna zostać
zaopatrzona w alternatywne urządzenie do mycia naczyń (na wypadek awarii podstawowego).
Stąd konieczność projektowania „podwójnego” ciągu mycia.
Zmywarka tunelowa, będąca podstawowym urządzeniem myjącym, musi być najnowszej
generacji i powinna być wyposażona w pas transmisyjny, umożliwiający wkładanie tac i
naczyń bezpośrednio, tzn. bez użycia „koszy” oraz posiadać wydajny element suszący.
Podstawowym czynnikiem dezynfekcyjnym jest temperatura, dlatego warto wykorzystywać
systemy odzysku ciepła oraz izolacji termicznej (w tej ostatniej uzyskuje się izolację
akustyczną – niezmiernie ważną zwłaszcza w niewielkich pomieszczeniach). Po umyciu, tace
i naczynia trafiają do wózków będących wyposażeniem linii dystrybucyjnej. Nie mogą trafiać
tam mokre, gdyż stanowiłoby to poważne zagrożenie sanitarno-epidemiologiczne.
Wózki do transportu są myte w wydzielonych boksach. W najprostszym wariancie jest to
hydroizolowane pomieszczenie, wyposażone w wąż do mycia, zakończony spryskiwaczem.
Wariant profesjonalny to specjalna komora do mycia wózków, produkowana w wersji
jednodrzwiowej lub przelotowej.
Zasadnicze zalety Systemu Centralnej Dystrybucji Posiłków to:
1. Wydzielenie i zamknięcie obszaru gastronomii ze wszystkimi zagrożeniami z niego
płynącymi dla higieny szpitalnej.
2. Wyłączenie czynnika interpersonalnego w trakcie rozdzielania porcji.
3. Łatwość skomputeryzowania i kontroli zarówno systemu aprowizacji szpitala, jak i
wewnętrznej dystrybucji posiłków i diet.
Warto zwrócić uwagę na kwestię skomputeryzowania systemu. Należy również zdawać sobie
sprawę, że SCDP nie jest rozwiązaniem uniwersalnym, jeśli chodzi o żywienie szpitalne.
Istnieją choćby bariery architektoniczne, które w nowobudowanych szpitalach są z reguły do
rozwiązania (tunele, szyby windowe itp.), ale często koszt takiego rozwiązania może okazać
się nieopłacalny. Problematyczne wydaje się również zastosowanie tego systemu w szpitalach
psychiatrycznych. Kierownictwo szpitala musi sobie również zdawać sprawę, że system nie
daje
możliwości
wygospodarowania
dodatkowych
posiłków.
Aspekt
ekonomiczny
przedsięwzięcia uzależniony jest od wielkości szpitala. Koszt zakupu SCDP, w porównaniu
do kuchni tradycyjnej (oddziałowej), należy podnieść o koszt trzech wymienionych wcześniej
61
elementów oraz cenę tac, natomiast obniżyć o koszt wyposażenia kuchenek oddziałowych
wraz z termosami lub wózkami bemarowymi dowożącymi posiłki na „oddział”. Różnica w
cenie zakupu SCDP maleje wraz ze wzrostem ilości oddziałów. Warto jednak pamiętać, że
ok. 75% otwieranych szpitali w Europie przyjmuje właśnie to rozwiązanie.
12.2. Plany higieny – dezynfekcja, sterylizacja
12.2.1. Dezynfekcja
Dezynfekcja to proces, w wyniku którego zostają zniszczone wegetatywne formy
drobnoustrojów. Środki dezynfekcyjne wykazują zróżnicowaną aktywność: od podstawowej
funkcji bakteriobójczej po zdolność eliminowania prątków gruźlicy, grzybów i wirusów.
Skuteczność dezynfekcji zależy od:
właściwości środka dezynfekcyjnego,
rodzaju, wrażliwości i liczby drobnoustrojów,
warunków środowiska, takich jak: pH, temperatura;
obecności substancji organicznych i innych zanieczyszczeń (mogą one
reagować ze środkiem dezynfekcyjnym i zmniejszać jego stężenie, a także
tworzyć warstwę ochronną, np. na narzędziach, która - szczególnie po
wyschnięciu - utrudnia lub uniemożliwia dostęp czynnika dezynfekcyjnego do
powierzchni komórek drobnoustrojów).
Metody dezynfekcji
Czynnikami dezynfekcyjnymi są środki chemiczne, ciepło, promieniowanie nadfioletowe.
Dezynfekcja chemiczna ma szerokie zastosowanie ze względu na jej dostępność (nie są
potrzebne kosztowne urządzenia, wystarczy proste wyposażenie dozujące i pojemniki). Może
być wykonana w miejscu skażenia, co umożliwia uniknięcie transportu zanieczyszczonych
narzędzi lub sprzętu.
Środki stosowane do dezynfekcji to związki zawierające aktywny chlor, czwartorzędowe
związki amoniowe, alkohole aldehydy, związki nadtlenowe i pochodne fenolowe.
Związki zawierające aktywny chlor (chloramina T, chloramina B, podchloryn wapnia i sodu)
są mało stabilne. Obecność zanieczyszczeń organicznych znacznie zmniejsza ich aktywność.
W środowisku kwaśnym, w obecności zanieczyszczeń bogatych w związki azotowe, chlor
wydziela się gwałtownie w stężeniu szkodliwym dla zdrowia.
62
Obecnie ogranicza się stosowanie do dezynfekcji preparatów zawierających czwartorzędowe
związki amoniowe: Sterinol (10% bromek benzylododecylodwumetyloamoniowy, używany
jako środek dezynfekcyjno-myjący), Laurosept (25% bromek dwumetylaurylobenzyloamoniowy) ze względu na istnienie wielu szczepów opornych.
Alkohole, np. etylowy i propylowy, działają bakteriobójczo również na prątki gruźlicy oraz
niektóre wirusy. Mają jednak słabą zdolność ścinania białka i zdolność penetracji, dlatego
mogą być stosowane tylko do czystych powierzchni lub do dezynfekcji rąk.
Szeroki zakres działania ma formaldehyd, który jest również aktywny w obecności substancji
organicznych. Jednak ze względu na drażniące działanie jego par nie jest akceptowany do
dezynfekcji powierzchni. Można go stosować do dezynfekcji narzędzi (oprócz sprzętu z
tworzyw sztucznych i gumy).
Aldehyd glutarowy jest stosowany do dezynfekcji narzędzi i sprzętu medycznego, również
termolabilnego. Wykazuje działanie bójcze w stosunku do wszystkich drobnoustrojów. W
dużych stężeniach działa również na spory bakterii. Jest jednak środkiem drażniącym i
alergizującym.
Preparaty fenolowe (Lizol, Septyl, Desson) działają bakteriobójczo, prątkobójczo, ale mają
słabe właściwości wirusobójcze, nie są odpowiednie do dezynfekcji sprzętów z gumy i
tworzyw sztucznych.
Związki nadtlenowe (kwas nadoctowy, nadboran sodu, nadsiarczan potasu) są wrażliwe na
obecność substancji organicznych. Kwas nadoctowy może działać sporobójczo.
Stosowanie dezynfekcji chemicznej ma wpływ na jakość ścieków odprowadzanych do
kanalizacji. W większości przypadków roztwory wylewane są do muszli. Dlatego niezmiernie
ważne jest standaryzowanie postępowania przy czynnościach związanych z dezynfekcją:
ścisłe określenie dawek środka chemicznego,
rozcieńczenie środka w odpowiedniej ilości wody,
czas prowadzonej dezynfekcji.
Jednostka służby zdrowia odprowadzająca ścieki do miejskiej kanalizacji sanitarnej winna
spełniać wymagania przepisów prawa oraz dokonywać kontrolnych badań ścieków, które
potwierdzać będą prawidłowe prowadzenie procesu dezynfekcji.
Dezynfekcja termiczna parą wodną w temp.105-110oC przy ciśnieniu 0.5 atmosfer pozwala
na uzyskanie wysokiej czystości mikrobiologicznej sprzętu poddanego wcześniej
czyszczeniu. Stosowana jest również do dezynfekcji bielizny, pościeli, odzieży i odpadów
medycznych oraz wyposażenia sanitarnego, np. basenów.
63
Dezynfekcja gorącą wodą o temp. 93oC i w czasie 10min. stosowana jest w urządzeniach
myjąco-dezynfekujących, po wcześniejszym umyciu sprzętu.
Dezynfekcja promieniami UV o długości fali 256nm redukuje liczbę drobnoustrojów na
czystych powierzchniach lub w powietrzu. Mała zdolność penetracji ogranicza stosowanie tej
metody.
12.2.1. Sterylizacja
Sterylizacja (wyjaławianie) polega na zabiciu wszystkich drobnoustrojów bakterii, wirusów,
grzybów) łącznie z ich formami przetrwalnikowymi i zarodnikami. Narzędzia przeznaczone
do sterylizacji powinny być idealnie czyste, odpowiednio zapakowane i ułożone w komorze
sterylizatora. Przechowywanie narzędzi sterylnych powinno wykluczać ich ponowne
zakażenie.
W praktyce stosuje się następujące metody sterylizacji: sterylizacja parą wodną w
nadciśnieniu, suchym gorącym powietrzem oraz sterylizacja niskotemperaturowa (gazowanie
tlenkiem etylenu lub formaldehydem). Nową metodą jest np. niskotemperaturowa sterylizacja
plazmowa.
Sterylizacja parowa to proces przeprowadzany w autoklawach. Czynnikiem sterylizującym
jest nasycona para wodna w nadciśnieniu (temp.1210C i nadciśnienie 1 atmosfery lub 1340C i
nadciśnienie 2 atmosfer). Sterylizacja parowa osiąga pełny efekt, jeśli para wodna
oddziaływuje na sterylizowany materiał przez ściśle określony czas. Wszystkie powierzchnie
materiału muszą mieć kontakt z parą. Ważnym czynnikiem jest całkowite usunięcie powietrza
z komory autoklawu (stosuje się odpowietrzanie przepływowe, w którym powietrze jest
wypierane ze zbiornika przez nasyconą parę lub odpowietrzanie próżniowe, w którym
powietrze jest usuwane przez wytworzenie próżni), następnie wprowadzana jest para wodna.
Jest to metoda uniwersalna, pewna, szybka, nietoksyczna i ekonomiczna. Powinna być
stosowana wszędzie tam, gdzie to możliwe.
Sterylizacja suchym, gorącym powietrzem w temperaturze 160-1800C. Jest to metoda,
która ma liczne wady, np. ograniczony zakres stosowania (nie można wyjaławiać gumy,
wyrobów włókienniczych, opatrunków, płynów), jest długotrwała i nieekonomiczna. W
różnych krajach wycofywana z użycia, w Polsce nadal popularna. Metoda ta powinna być
stosowana do materiałów, które nie mogą być wyjaławiane za pomocą pary, takich jak: oleje,
pudry, wazelina. Może być stosowana także do sterylizacji szkła laboratoryjnego.
64
13
ZAGOSPODAROWANIE TERENU WOKÓŁ PLACÓWKI SŁUŻBY
ZDROWIA (ZIELEŃ, OŚWIETLENIE, OZNAKOWANIE, PARKING)
13.1. Oznakowanie
Obecnie pacjenci coraz częściej mają możliwość korzystania z leczenia poza miejscem
zamieszkania, dlatego ważna jest dla nich informacja o lokalizacji placówek służby zdrowia.
O tym, gdzie dana placówka jest zlokalizowana, jak do niej dojechać, jak się poruszać po
obiekcie mogą informować mapy i plany umieszczone w informatorach, reklamówkach, na
stronach internetowych, tablicach informacyjnych.
System oznakowania jednostki służby zdrowia świadczy o właściwej organizacji. Estetyczne,
czytelne oznakowanie placówki sprawia, że pacjent sprawnie i bezproblemowo porusza się po
obiekcie. Wszelkie symbole umieszczone na znakach powinny ograniczać się do przekazania
konkretnej informacji. Oznakowanie powinno znajdować się w takich miejscach, by z dużym
wyprzedzeniem pacjent mógł uzyskać niezbędną informację, np. przed wjazdem na teren
szpitala, w okolicach większych skrzyżowań, przy głównej drodze dojazdowej do obiektu.
13.2. Powierzchnie
Drogi
Bardzo ważna jest hierarchizacja dróg znajdujących się w obrębie jednostki służby zdrowia.
Warto zwrócić uwagę na następujące aspekty:
dostępność dla pojazdów uprzywilejowanych (np. karetki),
podjazdy dla osób niepełnosprawnych,
drogi dla pojazdów z dostawą towaru.
Właściciel placówki służby zdrowia powinien zadbać o właściwą jakość dróg.
Stan ciągów pieszych
Możliwe jest różnicowanie nawierzchni poprzez stosowanie różnej kolorystyki i wymiarów
kostki chodnikowej, brukowej. Poprawia to estetykę chodnika, ale również może służyć
przekazaniu informacji, np. kolor czerwony kostki – teren szczególny.
13.4. Ogrodzenie
Przy projektowaniu ogrodzenia obiektu należy pamiętać o następujących zasadach:
zachowanie wszelkich wymogów prawnych dotyczących ogrodzeń (np.
Rozporządzenie z dnia 8 lutego 19995r. Dz. U. Nr 10)
65
dbałość o utrzymanie ogrodzenia (np. malowanie),
dokonywanie okresowego przeglądu stanu ogrodzenia.
13.5. Oświetlenie
Kształtowaniu otoczenia obiektu służby zdrowia może służyć oświetlenie.
Mówiąc o oświetleniu dla jednostki służby zdrowia trzeba pamiętać o:
stosowaniu energooszczędnych lamp na ulicach wewnętrznych,
okresowych przeglądach stanu lamp zewnętrznych,
zastosowaniu trwałych słupów aluminiowych,
wykorzystaniu oświetlenia „małej architektury”.
13.6. Roślinność
Odpowiednio dobrana i pielęgnowana roślinność w otoczeniu obiektu służby zdrowia
poprawia jego walory estetyczne. Wiele obiektów posiada swoje wewnętrzne ogródki, parki,
które służą pacjentom.
Projektując zieleń zawsze warto odpowiedzieć sobie na kilka pytań:
-
jaką funkcję ma spełniać zieleń na danym obszarze/ fragmencie terenu: dekoracyjną,
izolacyjną (hałas, zanieczyszczenia, wandale, oddzielenie terenów o różnych
funkcjach), rekreacyjną (sport, spacery) czy rekultywacyjną,
-
jakie są utrudnienia i ograniczenia przyrodnicze (zacienienie terenu, silne
nasłonecznienie, silne wiatry, skarpy, teren podmokły),
-
jaki rodzaj gleby występuje na danym terenie,
-
czy na danym terenie występują cenne przyrodniczo obiekty (rośliny, zwierzęta,
przyroda nieożywiona),
-
jaj duży jest stopień degradacji środowiska naturalnego,
-
czy występują utrudnienia i ograniczenia techniczne,
-
jakie możliwości istnieją w zakresie późniejszej pielęgnacji roślin (kto się będzie
opiekował roślinami, ile będzie na to przeznaczał czasu, czy możliwe jest
zamontowanie systemu nawadniania zieleni).
Po zebraniu wszystkich informacji warto poświęcić czas na narysowanie projektu
zagospodarowania terenu wokół obiektu. Można go wykonać samodzielnie lub przy pomocy
projektanta zieleni (często właściciele szkółek ogrodniczych w zamian za zakup roślin
przygotowują projekty i udzielają wskazówek, co do doboru roślin i ich pielęgnacji).
66
WYMAGANIA PRAWNE W ZAKRESIE OCHRONY ŚRODOWISKA DLA
BRANŻY MEDYCZNEJ
14
Najważniejsze obowiązki w zakresie ochrony środowiska dla jednostek służby zdrowia
wynikają z następujących ustaw:
Lp.
Nazwa
Miejsce wydania
Wymagania odnoszące się do
firmy
Ustawy
1.
Ustawa
z dnia 27 kwietnia 2001r. –
Prawo ochrony środowiska
Dz. U. z 2001 r., Nr 62, poz.
627,
z
późniejszymi
zmianami
2.
Ustawa
z dnia 27 lipca 2001r.
o wprowadzeniu ustawy –
Prawo ochrony środowiska,
ustawy o odpadach oraz o
zmianie niektórych ustaw
Ustawa
z dnia 18 lipca 2001r. –
Prawo wodne
Dz. U. Nr z 2001r 100, poz.
1085
z
późniejszymi
zmianami
Dz. U. Nr 115, poz. 1229
z późniejszymi zmianami
Ogólne wymagania dot.
odprowadzania ścieków do urządzeń
4.
Ustawa
z dnia 27 kwietnia 2001r.
o odpadach
Dz. U. z 2001 r., Nr 62, poz.
628,
z
późniejszymi
zmianami
Zasady
prowadzenia
gospodarki
odpadami, w szczególności Rozdział 4
obowiązki posiadaczy odpadów
5.
Ustawa
z dnia 13 września 1996r.
o
utrzymaniu
porządku
i czystości w gminach
Ustawa
z dnia 11 stycznia 2001r.
o substancjach i preparatach
chemicznych
Ustawa
z dnia 14 marca 1985 r.
o Inspekcji Sanitarnej
Dz. U. Nr 132, poz.622; z
późniejszymi zmianami
Utrzymanie czystości i porządku na
terenie organizacji
Dz. U. z 2001 r. Nr 100,
poz. 1085, z późniejszymi
zmianami
Ogólne wymagania dot. substancji
chemicznych
tekst jednolity Dz. U. z
1998 r. Nr 90, poz. 575, z
późniejszymi zmianami
Możliwości inspekcyjne
kontroli sanitarnej
Ustawa
z dnia 20 lipca 1991r.
o
Inspekcji
Ochrony
Środowiska
tekst jednolity z dnia 25
czerwca 2002 r. Dz. U. Nr
112,
poz.
982
z
późniejszymi zmianami
Uprawnienia
Inspekcji
Ochrony
Środowiska – kontrola firmy
3.
6.
7.
8.
67
Ogólne wymagania prawne w zakresie
funkcjonowania organizacji a w
szczególności obowiązki wynikające z
tytułu
III
Przeciwdziałanie
zanieczyszczeniom i Tytułu V Środki
finansowo-prawne
Terminy zmian decyzji, pozwoleń
wydanych na „starych przepisach”
podczas
15
SYSTEMY ZARZĄDZANIA ŚRODOWISKIEM W SŁUŻBIE ZDROWIA:
EMAS, ISO 14001
15.1. EMAS
EMAS (Eco Management and Audit Scheme) to system ekozarządzania i audytu (kontroli)
czyli najprościej zbiór zasad, według których powinna działać organizacja (np. jednostka
służby zdrowia), jeśli chce chronić środowisko. Co ważne, zasady te są jednakowe dla
wszystkich krajów Unii Europejskiej, a więc w przyszłości umożliwią porównywanie
organizacji z różnych krajów.
Posiadanie EMAS jest dobrowolne, organizacje przestrzegają jego zasad dlatego, że przynosi
im to korzyści, np. lepszy, „ekologiczny” wizerunek, mniejsze opłaty za zanieczyszczanie
środowiska.
Dowodem na to, że organizacja stosuje się do zasad EMAS, jest rejestracja w prowadzonym
przez rząd rejestrze uczestników EMAS. Aby móc się zarejestrować, organizacja powinna
przeprowadzić wstępny przegląd środowiskowy i ocenę oddziaływania na środowisko,
wprowadzić system zarządzania środowiskowego, regularnie przeprowadzać audyty
(kontrole) środowiskowe, przygotować deklarację programu środowiskowego (plan działań
na przyszłość). W działaniach tych wspiera ją firma weryfikująca, która posiada akredytację,
tzw. weryfikator środowiskowy, i to ona potwierdza, że organizacja jest dobrze przygotowana
do wprowadzenia EMAS. Po zarejestrowaniu organizacja publikuje swoją deklarację
środowiskową (ważnym elementem EMAS jest informowanie społeczeństwa).
Poprzednikiem EMAS jest norma ISO 14001, zbiór przepisów dotyczących zarządzania
środowiskowego. ISO 14001 wymaga od organizacji mniej niż EMAS, nieobowiązkowa jest
m.in. ocena oddziaływania na środowisko, oświadczenie dla opinii publicznej. Przepisy ISO
14001 dotyczą tylko organizacji, EMAS - również jej otoczenia.
15.2. System Zarządzania Środowiskowego wg normy ISO 14001
System zarządzania środowiskowego wg normy ISO 14001:1996 powinien być częścią
ogólnego systemu zarządzania instytucji, jaką jest placówka służby zdrowia. System
powinien uwzględniać: strukturę organizacyjną, planowanie, odpowiedzialność, zasady
postępowania, procedury, procesy i środki potrzebne do opracowywania, wdrażania,
realizowania i utrzymywania polityki środowiskowej. Standardowy system zarządzania
68
środowiskowego, opisany w normach serii ISO 14000, obejmuje podstawowe elementy
działalności każdej instytucji, związane z jej wpływem na środowisko, takie jak: polityka
ekologiczna, cele i prognozy, organizacja i kadry, efekty środowiskowe, kontrola operacyjna,
zapis dokumentacji zarządzania ekologicznego, audyty ekologiczne.
Prace nad opracowaniem systemu ISO 14001 w placówce służby zdrowia zaczyna się od
wykonania zalecanych przez normę audytów (przeglądów) wstępnych, będących swoistym
bilansem otwarcia określającym sposób oddziaływania placówki na środowisko w momencie
rozpoczęcia prac nad systemem. W wyniku wstępnego przeglądu środowiskowego
identyfikowane są wstępnie istotne (bezpośrednie i pośrednie) aspekty środowiskowe,
priorytetowe działania konieczne do zapewnienia zgodności z wymaganiami normy ISO
14001.
System Zarządzania Środowiskowego podlega certyfikacji na podobnych zasadach jak
System Zarządzania Jakością. Stosowanie istniejących obecnie standardów takich systemów
nie jest administracyjnym nakazem, ale mechanizmy rynkowe i korzyści wewnętrzne dla
placówki służby zdrowia z ich wprowadzania oraz nacisk lokalnych społeczności sprawiają,
że zastosowanie w jednostce norm w dziedzinie Systemów Zarządzania Jakością i
Zarządzania Środowiskowego staje się praktycznie rynkowym wymogiem.
Opracowany, wdrożony i certyfikowany system zarządzania środowiskowego wg PN-EN ISO
14001 przyniesie placówce służby zdrowia znaczne korzyści oraz pomoże w kontaktach z
innymi instytucjami poprzez:
identyfikację i przestrzeganie obowiązujących wymagań prawnych dotyczących
ochrony środowiska i obejmujących obowiązki w zakresie zarządzania placówką
medyczną;
monitorowanie kosztów w zakresie zużycia mediów;
zminimalizowanie ryzyka awarii ekologicznych;
właściwe postępowanie z odpadami medycznymi;
poprawę bezpieczeństwa pracy;
zyskanie aprobaty dla działalności finansowej i środowiskowej placówki medycznej
(będącej efektem czuwania nad systemem opłat i kar środowiskowych i ograniczania
wydatków);
uzyskanie akceptacji społecznej dzięki budowaniu wizerunku zespołu opieki
zdrowotnej i jego otoczenia jako przyjaznego środowisku.
69