Bolesław Wolny

Bolesław Wolny
Szczecin
GEODEZJA I KARTOGRAFIA
NA OBSZARZE MORZA TERYTORIALNEGO
Morze terytorialne jest integralną częścią terytorium Polski.
Rozciąga się ono pasem szerokości 12 mil morskich, czyli 22 224 m, licząc
od tzw. linii podstawowej. Linia ta zdefiniowana została w art. 5 ust. 2
ustawy O obszarach morskich RP i administracji morskiej [1], jako linia
najniższego stanu wody wzdłuż wybrzeża lub zewnętrzna granica
morskich wód wewnętrznych.
Pomimo upływu lat, morze terytorialne nadal jest ugorem
geodezyjnym i kartograficznym.
I to pomimo istnienia tu urządzeń
technicznych i budowli oraz podejmowania działań gospodarczych, które
winny być przedmiotem zainteresowania systemu informacji o terenie.
System ten w myśl art. 7 ust. 1 pkt 2 Prawa geodezyjnego
i kartograficznego [2] jest polem działania geodetów, w ręku których
winien się znajdować w postaci pełnej i doskonałej, zaspokajającej
potrzeby administracji publicznej i sfery gospodarczej.
Winien on obejmować informacje o przebiegu tras komunikacyjnych
(tory wodne, kotwicowiska – wraz z oznakowaniem nawigacyjnym),
o zasięgu terenów wydobywania kruszyw mineralnych, poszukiwania złóż
ropy naftowej i gazu ziemnego, lokalizacje działek sygnalizowanych już
2
„farm” wiatraków elektroenergetycznych wraz z siecią wiążących je kabli.
Także informacje o sporych już ilościach różnych istniejących kabli
biegnących
po
dnie
morskim
i
o
zapowiadanych
rurociągach
przesyłowych. Aktualnie trwa w Międzyzdrojach budowa długiego mola z
przystanią, sięgającego daleko w morze terytorialne. Spory obszar morza
znajduje się w granicach Wolińskiego Parku Narodowego. Bywają też
strefy ćwiczeń wojskowych – morskich poligonów.
Wszystkie
te,
pokrótce
wymienione
elementy
świadczące
o gospodarowaniu obszarami morskimi, nie są, choć powinny być,
przedmiotem
zainteresowania
i
działania
służb
geodezyjnych
i kartograficznych.
Konieczne będzie opracowanie instrukcji technicznej w przedmiocie
technologii i wymaganych dokładności określania współrzędnych płaskich
i rzędnych wysokościowych:
- uzbrojenia dna morskiego,
- granic działek działalności gospodarczej na morzu i obszarów
przekazanych w trwały zarząd i użytkowanie.
W odniesieniu do budowli trwałych, takich jak mola, platformy,
fundamenty wiatraków, czy też przybrzeżne budowle ochronne łamiące
fale (tzw. ostrogi) – winny mieć zastosowanie przepisy obecnie
obowiązujących instrukcji technicznych z zakresu osnów geodezyjnych,
pomiarów sytuacyjno-wysokościowych i opracowania mapy zasadniczej,
wydanych przez Głównego Geodetę Kraju.
Zbiór danych, tworzących mapę zasadniczą obszarów morskich
winien być podstawowym zbiorem w systemie informacji, obejmującym
całokształt treści niezbędnych dla administracji i gospodarki morskiej oraz
żeglugi. Tak więc system ten winien obejmować: dane ewidencyjne,
informacje o elementach sytuacyjnych i uzbrojeniu dna, głębokości
akwenów, stałe prądy morskie i ich kierunek, rodzaj gruntu dna i
3
ewentualnie jego budowa geologiczna, przeszkody nawigacyjne (skały
podwodne, wraki).
Istniejące mapy morskie, sporządzone i aktualizowane dla potrzeb
żeglugi, stanowią dobry zbiór koniecznych informacji, jednakże brak jest
im systematyki podziału arkuszowego, dostosowania do kartografii
ogólnokrajowej. Nie zawierają żadnych elementów formalnoprawnych,
niezbędnych dla gospodarowania na obszarach morskich.
Morska mapa zasadnicza
Przepisy art. 4 Prawa geodezyjnego i kartograficznego ustalają, że
mapę zasadniczą sporządza się i aktualizuje dla obszaru całego kraju. Nie
dotyczy to jedynie terenów zamkniętych, o charakterze zastrzeżonym,
określonych przez właściwych ministrów i kierowników urzędów
centralnych. Ponieważ w myśl art. 2 ust. 2 ustawy O obszarach morskich
RP i administracji morskiej w skład terytorium Polski wchodzą również
morskie wody terytorialne, zatem dla obszaru tych wód winna być
sporządzana i aktualizowana mapa zasadnicza. Skalę mapy zasadniczej
i zasady jej doboru określają przepisy instrukcji technicznej K-1 „Mapa
zasadnicza” z 1998 roku [3]. Będą to skale znacznie zróżnicowane.
Przykładowo dla obszaru, na którym przedstawione będzie, w wyniku
geodezyjnego pomiaru powykonawczego – molo w Międzyzdrojach,
właściwa będzie skala mapy zasadniczej miasta, a więc 1:500. Dla innych
terenów, w zależności od potrzeb, celowe będzie prowadzenie map
w skalach 1:5000, 1:10000 lub 1:25000.
Na obszarach morza terytorialnego, póki co, nie wykazuje się
w treści mapy zasadniczej elementów odnoszących się do ewidencji
gruntów i budynków, gdyż przepis § 4 rozporządzenia w sprawie
ewidencji gruntów i budynków [4] wyłącza te obszary z zakładania i
4
prowadzenia ewidencji. Granicą zakładania i prowadzenia ewidencji jest
linia podstawowa morza terytorialnego. Jak dotąd, linię podstawową
ustalono jedynie na odcinku Zatoki Gdańskiej. Dla pozostałego wybrzeża
morskiego ustalono w § 82 ust. 5 tego rozporządzenia rozwiązanie
przejściowe,
polegające
na
przyjęciu
ewidencyjnych i działek
–
jako
granicy
obrębów
– linii brzegowej (fizycznej) wg stanu
przedstawionego na mapach wielkoskalowych, będących w państwowym
zasobie geodezyjnym
Obszary
morskie
administracyjnego
nadmorskich:
i kartograficznym.
nie
są
Państwa,
Pomorskiego
nie
i
również
wchodzą
przedmiotem
w
skład
Zachodniopomorskiego,
podziału
województw
jak
również
powiatów i gmin. Jednakże dokonano ustawowego wyłomu, precyzując
w art. 82 ust. 3 pkt 1 Prawa budowlanego [5] kompetencje wojewodów
odnośnie wydawania pozwoleń na budowę obiektów budowlanych
i sprawowania nadzoru w tym zakresie. Jednakże nie sprecyzowano
sposobu podziału obszaru morza terytorialnego na części odpowiadające
kompetencjom obu wojewodów.
Ewidencja obszarów morskich
Konieczne jest doprowadzenie do opracowania i wydania aktów prawnych
w sprawie ewidencji (katastru) obszarów wód morza terytorialnego.
Byłoby to niejako dopełnieniem ewidencjonowania całego terytorium
Polski. Akty takie winny moim zdaniem zawierać następującą tematykę:
a) ustalenie organów prowadzących ewidencję (np. dyrektorzy Urzędów
Morskich w Gdyni, Słupsku i Szczecinie),
b) dokonanie podziału administracyjnego obszaru morza terytorialnego,
5
c) zasady geodezyjnego określania przebiegu linii podstawowej wzdłuż
wybrzeża, ustalenie tych linii lub ustalenie zasad, trybu, formy
i kompetencji do ich ustalania.
d) zasady podziału wód na działki,
e) zakres danych objętych ewidencją, koniecznie funkcjonującą w postaci
zintegrowanej z ewidencją (katastrem) uzbrojenia dna morskiego
(wyłączając oczywiście instalacje zastrzeżone),
f) postać i skład operatu ewidencyjnego, w tym katalogowanie punktów
załamania linii podstawowej i punktów morskiej granicy państwowej,
skale i treść mapy ewidencyjnej,
g) zawartość zbioru dokumentacji prawnej (oddzielnej dla morskiej
granicy państwowej).
Ponieważ problematyka wzmiankowana w punktach „a”, „b” i „c”
dotyczy pośrednio przebiegu granicy państwowej (zewnętrznej granicy
morza terytorialnego) oraz podziału administracyjnego Państwa – ustalenia
te prawdopodobnie winny być przedmiotem ustawy sejmowej.
Pozostałe problemy posiadają rangę pozostającą, moim zdaniem,
w kompetencjach Rady Ministrów lub ministra właściwego w sprawach
administracji.
Podział administracyjny obszaru morza terytorialnego winien
odpowiadać terytorialnemu zakresowi działania dyrektorów Urzędów
Morskich w Gdyni, Słupsku i Szczecinie [6], to jest:
1)
w Gdyni: od wschodniej granicy Państwa do południka 17º40'30'',
2)
w Słupsku: pomiędzy południkami 17º40'30'' a 15º23'24'',
3)
w Szczecinie: od południka 15º23'24'' do zachodniej granicy Państwa.
Wymienione
wyżej
tereny
działania
winny
być
jednostkami
ewidencyjnymi.
W jednostce ewidencyjnej podstawowym podziałem na działki
winny być akweny, stanowiące geodezyjne obręby ewidencyjne, czyli
obszary porządkujące morską przestrzeń ewidencyjną. Ich granicami
6
mogły by być np. linie siatki kwadratów o boku 5000 m, określone
współrzędnymi płaskimi w obowiązującym układzie państwowym.
Podziałem na działki „drugiego stopnia” byłyby działki, stanowiące:
a) obszary specjalne, pozostające w gestii Ministra Obrony Narodowej,
b) obszary będące w zarządzie parków narodowych,
c) obszary komunikacji morskiej (tory wodne, kotwicowiska),
d) obszary działalności gospodarczej, określone w zezwoleniach, o
których mowa w ustawie O obszarach morskich RP i administracji
morskiej,
e) łowiska oraz akweny okresowo zamykane dla rybołówstwa.
Jednoznaczny podział wód morza terytorialnego na działki jest niezbędny
do zaprowadzenia porządku w zasięgu kompetencji i odpowiedzialności
prawnej organów administracji i podmiotów gospodarczych.
Tak założona ewidencja winna zawierać również nazewnictwo
geograficzne
oraz
nazewnictwo
specjalistyczne,
używane
przez
administrację morską.
Generalnie
na
ewidencję
winna
składać
się
następująca
dokumentacja:
a) mapy i rejestry obszarów (obrębów) ewidencyjnych,
b) katalogów punktów granicznych z określonymi dla każdego punktu
współrzędnymi x, y oraz B, L oraz z wymienieniem aktu prawnego,
którym dany punkt został ustalony,
c) zbiór aktów prawnych ustalających punkty graniczne,
d) zbiór aktów dotyczących praw do użytkowania obszarów morza
terytorialnego.
7
Uzbrojenie dna morskiego
Obowiązki inwestorów w przedmiocie uzgadniania projektowanej
lokalizacji oraz geodezyjnej inwentaryzacji sieci uzbrojenia terenu
określają przepisy art. 27 i 28 Prawa geodezyjnego i kartograficznego.
Obowiązki te nieco odmiennie kształtują się dla obszaru morza
terytorialnego, gdzie nie sięgają kompetencje starostów i prezydentów
miast, a więc nie działają zespoły uzgadniania dokumentacji projektowej.
Natomiast, mając na uwadze prowadzoną i aktualizowaną mapę
zasadniczą, istotne jest, aby zapewnione było wykonywanie geodezyjnej
inwentaryzacji powykonawczej, polegającej na określeniu lokalizacji
przewodów
przy
pomocy
współrzędnych
płaskich
i
rzędnych
wysokościowych w układach obowiązujących w geodezji.
W miarę uzyskiwanych środków finansowych celowe byłoby
inwentaryzować geodezyjnie przewody istniejące, których lokalizacja
znana jest w przybliżeniu, a w odniesieniu do których w latach minionych
inwestorzy zaniedbali obowiązek, wynikający z przepisów wymienionych
na wstępie.
Podjęcie opisanych działań jest, moim zdaniem, niezbędnym
warunkiem zapewnienia bezkolizyjnego przyszłego projektowania nowych
inwestycji na akwenach morskich i ich utrzymania dla potrzeb żeglugi. Jest
także sposobem na zapobieżenie zniszczeniom i awariom instalacji
przebiegających po dnie.
Aby
skutecznie
egzekwowany
był
obowiązek
bieżącego
wykonywania geodezyjnej inwentaryzacji powykonawczej konieczne jest
wpisywanie tego warunku:
a)
przez organy administracji morskiej – przy wydawaniu zezwoleń na
układanie i utrzymywanie podmorskich kabli i rurociągów, stosownie
8
do kompetencji wynikających z przepisu art. 26 ustawy O obszarach
morskich RP i administracji morskiej,
b) przez wojewodów – przy wydawaniu pozwoleń na budowę, stosownie
do kompetencji określonych w art. 82 ust. 3 pkt 1 Prawa budowlanego.
Łącznie z geodezyjną inwentaryzacją przewodów winny być
zbierane i gromadzone informacje o ich parametrach technicznych i stanie
prawnym lokalizacji
a także i o podmiotach
zarządzających i
właścicielach. Tak zgromadzony materiał informacyjny będzie mógł służyć
do założenia w przyszłości katastru uzbrojenia dna morskiego.
Ustalenie linii podstawowej morza terytorialnego
Matematyczne
warunkiem
określenie
koniecznym
przebiegu
ustalenia
linii
granicy
podstawowej
zewnętrznej
jest
morza
terytorialnego, będącej granicą państwową. Od niej zależy określenie
zasięgu suwerennych praw Polski. Jest więc ważnym problemem do
rozwiązania.
Jak wspomniałem na wstępie, w ustawie O obszarach morskich RP
i administracji morskiej linię podstawową zdefiniowano jako linię
najniższego stanu wody wzdłuż wybrzeża lub zewnętrzną granicę
morskich wód wewnętrznych. Dodatkowo należy wiedzieć, że ustalenie to
odnosi się do ostatniej rewy, czyli wału podmorskiego, który jako
naturalny twór morski jest różnie ukształtowany i nie ma ciągłości. Niskie
stany wód morskich są rzadkie – np. w Świnoujściu ostatni taki przypadek
miał miejsce 15.10.1967 roku, kiedy to poziom wód był niższy o 1,42 m od
wyznaczonego zera rzędnych sieci niwelacji precyzyjnej liczonej
w poziomie odniesienia Kronsztad.
9
Ponieważ tak niskie stany wód rejestrowane są nadzwyczaj rzadko,
ustawowy przepis jest krytykowany. Natomiast średnie stany wód,
obliczane krocząco z okresów 11-letnich, niewiele odbiegają od zera.
Przyjęta w ustawie zasada najniższego stanu wody wynika z art. 5
Konwencji o prawie morza Narodów Zjednoczonych, sporządzonej
w Montego Bay dnia 10.12.1982 roku, nieratyfikowanej jeszcze przez
Polskę. Ma ona duże znaczenie dla państw położonych nad takimi
morzami
i oceanami, gdzie dobowe przypływy i odpływy są
znaczne, odsłaniające nieraz wielokilometrowe przestrzenie. Natomiast na
Bałtyku ta okoliczność nie ma praktycznego znaczenia. Konwencja
definiuje również proste linie podstawowe będące liniami łączącymi
wysunięte punkty wysp i lądu,
w miejscach, gdzie linia wybrzeża
jest głęboko wgięta i wrzyna się w ląd, albo jeżeli wzdłuż wybrzeża, w
jego bezpośrednim sąsiedztwie znajduje się szereg wysp.
Wyżej wzmiankowaną zasadę Konwencji skutecznie zastosowali
nasi zachodni sąsiedzi, ustanawiając takie linie przy brzegach wysp Uznam
i Rugia. Przykład ten wart jest zastosowania do wybrzeża polskiego.
Wówczas jednak konieczna byłaby zmiana w ustawie O obszarach
morskich RP i administracji morskiej. Zmiana powinna, moim zdaniem,
pójść w kierunku systemu zróżnicowanego, dopuszczonego przepisem art.
14 Konwencji, a więc kombinacji linii podstawowych prostych
i normalnych czyli wg najniższego stanu wody – zależnie od
ukształtowania wybrzeża na poszczególnych odcinkach oraz od tendencji
zmian wieloletnich na odcinkach, gdzie następuje akumulacja materiału
dennego i przyrost lądu. Mogą tu być pomocne fotogrametryczne
rejestracje dynamiki zmian brzegów i strefy przybrzeżnej, zapoczątkowane
w końcu lat 70-tych ubiegłego już wieku przez ówczesne Okręgowe
Przedsiębiorstwo Geodezyjno-Kartograficzne w Szczecinie w ścisłym
współdziałaniu ze Szczecińskim Urzędem Morskim.
10
Problemy powyższe omówiłem wcześniej w artykule pt. „Obszary
wód morskich w ewidencji gruntów”, publikowanym w Przeglądzie
Geodezyjnym nr 10, 11 i 12/1996.
Obecnie istnieje już wstępny projekt przebiegu linii podstawowej,
sporządzony w oparciu o zasadę ustawową przez Biuro Hydrograficzne
Marynarki Wojennej w Gdyni.
Morska służba geodezyjno-kartograficzna
Bazy danych
o tematyce omówionej powyżej, mapy i zbiory
dokumentów odnoszące się do obszaru morza terytorialnego winny
stanowić odrębny kompleks dokumentacyjny państwowego zasobu
geodezyjnego i kartograficznego, gromadzony i bieżąco prowadzony
zgodnie z przepisami Prawa geodezyjnego i kartograficznego, przy
współdziałaniu
organów administracji centralnej, w tym Głównego
Geodety Kraju i Szefa Biura Hydrograficznego Marynarki Wojennej.
Uważam, że do pełnienia tych zadań, na bazie istniejących struktur
Urzędów Morskich w Gdyni, Słupsku i Szczecinie, winny być powołane
Morskie Ośrodki Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej. Do zadań
tych Ośrodków należałoby również gromadzenie i prowadzenie zasobu
specjalistycznego i map tematycznych z zakresu działania wymienionych
Urzędów. Będą to w szczególności:
a) operaty
przebiegu
granic
pasa
technicznego
wybrzeża,
kopie
protokołów granicznych i decyzji administracyjnych w sprawie
ustalenia granic nieruchomości, kopie map ewidencyjnych w części
odnoszącej się do pasa technicznego, kopie mapy zasadniczej w części
dotyczącej pasa technicznego na obszarach zurbanizowanych,
b) operaty granic pasa ochronnego wybrzeża, w tym kopie map
ewidencyjnych tego obszaru,
11
c) operaty granic portów, kopie mapy zasadniczej tych terenów,
d) materiały i opracowania fotogrametryczne w postaci kartometrycznej
z zakresu problematyki ochrony wybrzeża i wód przybrzeżnych,
e) mapy przeglądowe do materiałów wymienionych w pkt od „a” do „d”,
f) mapy topograficzne w skalach niezbędnych do działalności służbowej,
g) mapy morskie dla potrzeb żeglugi i operaty redakcyjne i aktualizacyjne
tych map [7].
Koledze Andrzejowi Gwizdce
uprzejmie dziękuję za życzliwą konsultację.
Bolesław Wolny
Akty prawne wymienione w tekście
12
[1] Ustawa z dnia 21.03.1991 r. O obszarach morskich Rzeczypospolitej
Polskiej i administracji morskiej (tekst jednolity: Dz. U. z 2003 r. nr
153, poz. 1502)
[2] Ustawa z dnia17.05.1989 r. Prawo geodezyjne i kartograficzne (tekst
jednolity: Dz. U. z 2000 r. nr 100 poz. 1086 z późn. zm.)
[3] Instrukcja K-1 „Mapa zasadnicza” z 1998 roku obowiązuje na
podstawie
rozporządzenia
Ministra
Spraw
Wewnętrznych
i Administracji z dnia 24.03.1999 r. w sprawie standardów
technicznych dotyczących geodezji, kartografii oraz krajowego
systemu informacji o terenie (Dz. U. nr 30 poz. 297).
[4] Rozporządzenie Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa z dnia
29.03.2001 r. w sprawie ewidencji gruntów i budynków (Dz. U. nr 38
poz. 454).
[5] Ustawa z dnia 7.07.1994 r. Prawo budowlane (tekst jednolity: Dz. U.
z 2003 r. nr 207 poz. 2016).
[6] Rozporządzenie Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z dnia
10.08.1999 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie utworzenia
urzędów morskich, określenia ich siedzib oraz terytorialnego zakresu
działania dyrektorów urzędów morskich (Dz. U. nr 70 poz. 792).
[7] Znaki, skróty, terminologia – stosowane na polskich mapach morskich.
Wyd. Biuro Hydrograficzne Marynarki Wojennej RP, Gdynia 1994 r.
13
[8] Współrzędne punktów granicznych polskich obszarów morskich
i przebieg tych granic ustalają akty prawne:
a) Wyłączna strefa ekonomiczna (dawniej: strefa rybołówstwa
morskiego – Dz. U. nr 13/1977 poz. 163 i nr 13/1978 poz. 57.
b) Morze terytorialne i wyłączna strefa ekonomiczna od strony
Niemiec w Zatoce Pomorskiej – Dz. U. nr 43/1989 poz. 233 i 234.
Reda dla portów morskich w Szczecinie i Świnoujściu – Dz. U. nr
20/1995 poz. 101.
c) Wyłączna strefa ekonomiczna od strony Szwecji – Dz. U. nr
54/1989 poz. 323.
d) Wspólny punkt na zbiegu stref ekonomicznych Polski, Szwecji
i Rosji – Dz. U. nr 74/1990 poz. 441.
e) Morze terytorialne i wyłączna strefa ekonomiczna od strony Rosji –
Dz. U. nr 16/1986 poz. 85.
f) Morskie wody wewnętrzne w Zatoce Gdańskiej – Dz. U. nr
153/2003 poz. 1502, w art. 4 pkt 2.