29 czerwca 19j1

I
BtuRo EDUrAcJt puBucz EJ oDDZIAŁU GDAŃsKtEGo
srrruru P^}uĘd NARoDowEJ - KoHrs[ ścrGAtA zBRoD t PRzEctwKo l{ARoDorłn PoLs|GE].łu
Uzasadnienie projektu uchwały Rady Miasta sta]oga]du Gdańskiego
w sPrawie uhonorcwania przez Miasto sta]oga]d Gdański
zasług woiennych lzydora Genczy' współzał,ożycie|atainej organizadi
"Jaszeurka',
lrydor Gencza urodził się 10 maja 1919 r. w ze|gozczy, jako syn Pawła i Franciszki de domo
Łytkowskiej. Wywodzi się z rodziny o tradycji patiotycznej. Jego ojciec Paweł oka|eaył się, by nie
Wa|czyc W WoJsku niemieckim w czasie I Wojny śWiatowej. Krewnym lzydord, wywodzqcym
siĘ pó linii
macierzystej od Wspó|nego pŻodka (Mikołaja Gęczy), był męczennik lt wo;ńy światówej,
Ębirry
duchowny kato|icki i działacz Po|onii Gdańskiej - bł. ks. B]onisław Komorcwski. Zamiószkiwanie
rodu Gęczów/Genaów W powiecie starogardzkim. co najmniej od roku 1774, zostało udokumentowane
pŻez Wisławę Wa|der.
z.początkiem 794I r. .Izydor Gencza zaangażował się w niesienie pomory jeńcom a|ianckim,
osadzonym przez NiemcóW w obozie w starogardzie. Także W organizowanie'i dostawę |ekarstw,
żywnościi pieniędzy osobom ukywajQcym śiępzed Niemcami w |esie - pzed poborem do
Wehmachfu |ub z innych ważnych powodów.
29 czerwca 19j1 l' w ze|goE'zory Izydor Genea zainspirował powstanie tainej
'
o]ganizacji niepod|eg|ościowej
,)aszeurka., skierowanej przeciwko niemie;kiemu okupanówi
P]-zyjął pseudonim ,Junak,,. Współorganizatorami )a*.'u-1ki,,.Ń|i dwaj pŹyjacie|e ]zydora: Pawe|
wJcuyński ps. .Wrzos,'.(po Wojnie romanista, profesor |iteratury ń ottiwie, poe.b, Hono.owy
obwvate| starogardu Gdańskiego) i zygmunt Bączkowski ps' ,zyga",,,rotnił", 'który pzedostał się
przez zie|onq granicę do Gen€ra|nego GubernatorŚtwa, ukończył tajnq podchorązówkę
Agriko|a izginqi
w walce z Niemcami w Powstaniu Warszawskim.
organizacji zaproponował i jej ce|e opracował lzydor Gencza, roĘ przysięgi ułołłPaWeł
Vwayński, znany już Wtedy wśród ko|egóW jako poeta. Na toteinyin spóitańiu.órganizaryjnym
Gencza' jako najstarszy, został wybrdny na dowódcę Jaszczurki., je; ńiółwórcy zosali zlstępcimi'
Rozpa€ził się Werbunek do organizacji. Jej trzon stanowili byli uczniowió iabso|wenżi, tukże
..-NazWę
nauczycie|e, starogardzkiego Gimna4um. Świadczy o tym m.in. zachowana do dziśkopia PamĘbik
zygmunta Bqczkowskiegą z Wpisami jaszczurkowców. Jaszczurkowcy nieś|ipomoc zagrożonym
m|eszKancom' ratowa|i majątek narodowy i szezy|i antyniemiecką, antynazislowskq propagandę'
Upmwia|i też ogrdniczony sabotaż. Ważnym aspeKem działa|nościeónczy ijego kotegdw był
na Żecz Po|skiego Państwa Podziemnego. Działa|ność)asz(furki,, dosttógto pó jatimśńWia;
&asie
Gestapo, ałe organizacja do końca Wojny nie została zdekonspirowana.
W kwiehiu |943 r' I4dor Gencza został Wpisany do III grupy DV|' ze stemp|em zastzeżenia. To
oznaczało Wkrotc€ pobór do Wehrmachtu. Podobna była syfuacja wie|u innych jaszczurkowców. Na
froncie Ędą poszukiwali moż|iwościucieaki z Wehrmachtu i zasi|enia Po|skici sił zbrojnych na
|a9\odzi9' Nie wszystkim się to udało. .Najodważniejsi i najbardziej zdeterminowani poae;ńą próbę
działa|nościkonspiracyjnej, niepod|eg'lościowej w viregacń Wehrmachtu' Jeden ze. starigarózkicń
jaszczurkowcóĘ zygmunt G]ochocki, przypłaci tó życiem. Po zdemaskowaniu pizez
slĘ
be-zpie.'eństwa, zostanie skazany pŹez niemiecki Ęd po|owy i rozst.ze|any W Nantes.
Jesienią 1943 r. Izydor Gencza nawiqzał kontakt z Inspekoratem ńmii Kmjowej o kryptonimie
,'Hurtownia',. Uznawszy, że działa|nośćjaszczurkowców będzie efe|Ćywniejsza * ramacń łx, l.J grudnia
1943 [' jako komendant ,Jaszczurki". Wcie|ił organizację do Armii Krajowej.
31 marca 1944 I Izydor Gencza został wcie|ony do Wehrmachfu (6. Bata|ion saperóW w Minden, od
1945 r ko|ejno wjednostkach artyterii w Rheine i Hamm), gdzie podejmował działania konspiracyjne,
zgodne z ce|ami ,Jaszczurki,,. w kwietniu 1945 r. zbiegł ńd Minden do 7 armii ameryliaRsiiie5.
Po kńtkotrwałrym pobycie w obozie jenieckim w Remagen koło Bonn, nasĘpnie w r€zeMowym
zgrupowaniu po|skiej armii w cha|onne sur saóne we Fnndi, powrocił w paździemiku 1945 r. do krdju.
W okesie terroru sb|inowskiego był rozplitcowywany wzez slarogańzki Powiatowy U|ząd
Bezpieczeństwa Pub|icznego jako organizator )aszaurki" (W sprawozdaniach błędnie my|onej pzez
ubeków ze ,Zwiqzkiem Jaszeweym")- Komuniści uwaŹa|i, że wszyscy uczestnicy Wojennej konspirdcji
mogq być pŻeciwnikami ich Władzy. UB podjęło pńbę wciqgnięcia Genczy do Wspołprdcy, a|e bez
powodzenia. Miał przez całe życie ugruntowane pog|Qdy antykomunistyczne. PoniewaŹ w powiecie
starogardzkim był zbyt znany i czuł się zagrożony ubeckq inwigi|acjq' podjqł łciowa dec}zję o
pzeprowadzeniu się do Gdańska.
Ukońcfył Wydział Budownictwa Ędowego Po|itechniki Gdańskiej (1956) i poś|ubiłpochodząa z
ze|gołry Gertrudę
z
langowskid|, ktora W aasie wojny wspołpncowałaz )agŻurką,,.
Genczowie doczeka|i się licznej rodziny' Izydor pracował m.in. jako inspektor budow|arry w Urfędzie
Miasta Gdańska, inspektor nadzoru inwestycyjnego i kierownik różnych pomorskich budóW. Był też
działaczem społecznym. Na|ezał do Towarzystwa Rozwoju ziem zachodnich w Gdańsku (1957-71). do
|Gmitetu osied|owego W Gdańsku-Nowym Porcie (1962-79), gdzie pomagał mieszkańcom W
remontach jako specja|isb budow|any. za pmĘ społeczną otzymał odznakę zr zasługi d|a Miasta
Gdańska (1973). W |atach 1976.82 na|eżał do stronnictwa Demokatycznego, W |atach 1971-79 do
zBDwiD-u z którego został usunięty jako ideo|ogicznie niepewny. W roku 1981 inz. Izydor Gencza
przeszedł na emeryfuĘ'
od
zwiqzku Kombatantow RP i By'ch WięźnióW Po|ityonych. za zasługi wojenne
otrzymał KŹyż Armii Krajowej (1995)' Muł Weterana Wa|k o Wo|ność i Niepod|egłośćojczyzny (2001)
oraz stopień Wojskowy porucznika. w zou r. otrzymał odznakę za zadugi d|a związku KombatantóW
RP i Byłych Więźniów Po|ityanych' Mimo podeszłego wieku, za€hował tzeźwośćumysłu i Względne
zdrowie. Wciąż myś|i o Po|sce i jej przywłości.
Myś|iteż o tym, że jego łcie dobiega kresu. Marzy o spotkaniu ze sbrogardzĘ młodzieź!a z
I Liceum ogó|nokzbhącego. on sam ukończył inną szkoĘ. a|e z I Lq szacown€go starogardzkiego
Gimnaaum, wywodziło się wie|u jaszczurkowcóW.
|at 90. na|eży do
Historię Jaszczurki,, opisano w |icznych pub|ikacjach, m'in. Bogdana chrzanowskiego, JózeFa
Mi|ewskiego, Krzysztofa Fi|ipa' Izydor Gencza opub|ikował też swoje Wspomnienia, pŹedstawiające
oko|iczności powstania ,Jasz(zurki,, w numeze 8/2013 starogardzkiego ro@nika ,,Rydwan",
wydawanego przez Muzeum ziemi lGciewskiej. Był też bohaterem nagranego w 2010 r przez TV
TMam, w ramach serii ,swiadkowie", 2-częściowego Wywiadu ,,Idziemy tam,gdzie ostatnia śWieci
szubienica", pośWięconego działa|ności)asraur "' Gencza wysĘpuje w wydanych ostatnio
Wspomnieniach prol PaWła vwayńskiego, opracowanych przez Ryszarda szwocha'
Jako jedyny z trzech współorganizatońw Jaszczurki" nie został nigdy uhono]owany
ani p]zez Miasto sta]ogard Gdański, ani przez Powiat sta]ogardzki.
Ud|lf']]
|
N,.zrltuk
'
'.]'; l..]*''
l.ń[*"",
,,4,inil#J.-,
spqĘą!Ęilll Kr.ysztof Fi|ip i P|otr szuba]rzyk