doc5. Urszula Cebula
download 
Reklamacja Transkrypt
5. Urszula Cebula
Urszula Cebula © Centrum Edukacji Artystycznej Absolwentka rytmiki w Akademii Muzycznej im. Ignacego Jana Paderewskiego w Poznaniu. Od trzynastu lat jest nauczycielem Państwowej Szkoły Muzycznej I stopnia w Kolbuszowej, jednej ze szkół objętych pilotażem reformy szkolnictwa artystycznego. Prowadzi tam rytmikę z kształceniem słuchu w klasie I cyklu sześcioletniego, zajęcia kursu przygotowawczego dla kandydatów do szkoły oraz kształcenie słuchu i audycje muzyczne w klasie IV cyklu sześcioletniego i klasie III cyklu czteroletniego. Jest autorką piosenek i baśni muzycznych. 1 Urszula Cebula PSM I stopnia w Kolbuszowej Przykłady ćwiczeń oraz dyktand sprawdzających umiejętności uczniów Proponowane zabawy mają być pomocą i inspiracją dla nauczycieli rytmiki z kształceniem słuchu oraz podstaw kształcenia słuchu. Niektóre z nich można wykorzystać na dwa lub więcej sposobów, np. jako ćwiczenie intonacyjne lub jako ćwiczenie dotyczące zagadnień rytmicznych. To nauczyciel prowadzący zajęcia będzie decydował o stopniu trudności danego zadania i o elementach, które chce przy jego pomocy sprawdzić, a podane przykłady stanowią jedynie propozycję realizacji kolejnych zadań. Ćwiczenia mają nadane tytuły, tak by zachęcały uczniów do aktywnego udziału w zabawie i nie kojarzyły się im z dyktandami. Skrócony spis treści I. Rytm / 3 A. Odczytywanie rytmu z ruchu / 3 B. Słuchowe rozpoznawanie rytmu: / 4 - granego na instrumencie, - mówionego tataizacją, - ze zrytmizowanego tekstu. C. Korelacja słyszanego rytmu z jego zapisem / 5 D. Wykonywanie rytmu / 7 E. Tworzenie własnych rytmów / 7 F. Zapis rytmu / 8 III. Rozpoznawanie słuchowe / 12 A. Rozpoznawanie wysokości dźwięku / 12 B. Rozpoznawanie trójdźwięku / 13 C. Rozpoznawanie interwałów / 14 D. Rozpoznawanie barw instrumentów oraz rejestrów fortepianu / 15 E. Rozpoznawanie dynamiki / 16 IV. Odczytywanie nut i kojarzenie ich ze słyszanym materiałem dźwiękowym / 16 V. Zapis słyszanych dźwięków / 18 VI. Odtwarzanie, zapis i korekta rytmu lub melodii z pamięci / 19 VII. Znajomość elementów wiedzy teoretycznej / 20 © Centrum Edukacji Artystycznej II. Czysta intonacja / 8 A. Intonowanie dźwięków gamy C-dur / 8 B. Intonowanie trójdźwięku / 9 C. Intonowanie interwałów / 10 2 I. RYTM Przedstawione tu zadania dotyczą różnych umiejętności związanych z percepcją i wykonaniem rytmu. Kolejne warianty ćwiczeń ułożone są według stopnia trudności. Poniższe propozycje przeznaczone są w większości do realizacji w grupie, lecz jeśli mają być formą sprawdzającą umiejętności danego dziecka, nauczyciel może polecić ich wykonanie jednemu uczniowi. A. Odczytywanie rytmu z ruchu 1. Zrób to, co ja Sprawdzenie umiejętności odczytania rytmu z ruchu. Ćwiczenie rozwijające umiejętność obserwacji i odwzorowania ruchu swobodnego. Zabawa: Nauczyciel po podaniu pulsu porusza się ruchem swobodnym w określonym rytmie. Uczniowie powtarzają ruch, potem wyklaskują jego rytm, a następnie omawiają kolejne miary taktu. Sprawdzian umiejętności: Ćwiczy jedno dziecko lub cała grupa, a nauczyciel obserwuje oceniane dziecko. 2. Jaki to rytm? Sprawdzenie umiejętności odczytania rytmu z ruchu (wykonanego w sposób ścisły – krokami z taktowaniem) oraz precyzyjnego wykonania wartości rytmicznych; sprawdzenie pamięci. a) Nauczyciel wykonuje rytm krokami z taktowaniem. Uczniowie mają zapamiętać rytm, powtórzyć go w ten sam sposób, a potem nazwać poszczególne wartości. b) Nauczyciel po cichu mówi lub pokazuje uczniowi zapisany na kartce rytm, a ten go potem wykonuje z taktowaniem. Inny uczeń odczytuje rytm i nazywa kolejne wartości. Zabawa: Nauczyciel wykonuje rytm, a cała klasa odpowiada. Sprawdzian umiejętności: Ćwiczy tylko dwóch uczniów; obydwaj są sprawdzani. © Centrum Edukacji Artystycznej Sprawdzenie umiejętności wykonania rytmu z taktowaniem oraz odczytania rytmu z ruchu (wykonanego krokami z taktowaniem), sprawdzenie pamięci muzycznej i ruchowej. 3 B. Słuchowe rozpoznawanie rytmu granego na instrumencie 3. W ZOO Sprawdzenie umiejętności słuchowego rozpoznawania granych wartości rytmicznych: półnuty, ćwierćnuty, dwóch ósemek, czterech szesnastek oraz ich ruchowej realizacji. Dzieci podzielone są na cztery grupy zwierząt: lwy leżące i ryczące w rytmie półnut: „le-ew”, słonie chodzące w rytmie ćwierćnut i mówiące: „słoń”, małpy skaczące w rytmie ósemek i mówiące: „mał-pa”, koliberki „fruwające” w rytmie szesnastek i wołające: „ko-li-be-rek”. a) Na środek sali wychodzi tylko grupa wywołana danym rytmem. Sprawdzenie i ćwiczenie pamięci rytmu i ruchu oraz umiejętności wykonania wartości rytmicznych. b) Każde dziecko „zamienia się” w zwierzę adekwatnie do akompaniamentu. Sprawdzenie umiejętności korelacji zapisu z rytmem i ruchem oraz umiejętności wykonania wartości w pulsie. c) Nauczyciel zapisuje na tablicy schemat rytmiczny i pokazuje uczniom obrazek zwierzęcia; po usłyszeniu pulsu uczniowie poruszają się w zapisanym rytmie. Sprawdzenie pamięci rytmu i ruchu oraz umiejętności wykonania rytmu w pulsie. Zabawa: Realizacja punktu a. Sprawdzian umiejętności: Realizacja punktów b, c i d. Ćwiczy tylko jeden uczeń. 4. Słyszysz piosenkę? Sprawdzenie umiejętności słuchowego rozpoznania rytmu zwrotki i refrenu znanej uczniom piosenki. Ćwiczenie pamięci rytmu; zwrócenie uwagi na budowę utworu. Melodia jest w tym ćwiczeniu ułatwieniem. © Centrum Edukacji Artystycznej d) Nauczyciel zmazuje rytm i pokazuje jedynie obrazek zwierzęcia. Uczniowie z pamięci wykonują odpowiedni rytm. 4 a) Dzieci chodzą po sali w rytmie ćwierćnut. Nauczyciel gra na pianinie, wplatając w akompaniament melodię zwrotki lub refrenu piosenki. Gdy dzieci usłyszą zwrotkę – poruszają się w jej rytmie do tyłu, gdy refren – zatrzymują się i klaszczą jego rytm. Sprawdzenie umiejętności rozpoznawania określonego rytmu. b) Nauczyciel gra na instrumencie niemelodycznym. Dzieci słuchają rytmu i odtwarzają go ruchem. Nauczyciel wplata w grę rytm piosenki. Zabawa: Ćwiczy cała grupa. Sprawdzian umiejętności: Ćwiczy cała grupa, a nauczyciel obserwuje jedno dziecko. Słuchowe rozpoznawanie rytmu mówionego tataizacją 5. Odczytaj z tataizacji Sprawdzenie umiejętności realizacji schematów rytmicznych za pomocą tataizacji. Nauczyciel wykonuje rytm tataizacją. Uczniowie powtarzają go, a potem nazywają kolejne wartości. Słuchowe rozpoznawanie rytmu ze zrytmizowanego tekstu 6. Rapuj tekst i rytm bierz Nauczyciel podaje puls i mówi tekst w rytmie, np.: „Idzie luty, podkuj buty”. Uczniowie nazywają wartości rytmiczne. C. Korelacja słyszanego rytmu z zapisem nutowym 7. Wybierz takt Uczeń słucha jednotaktowego rytmu wykonywanego przez nauczyciela i wybiera spośród czterech propozycji adekwatny zapis nutowy. a) Wersja prostsza – rytmy mają różną liczbę wartości, tak że pasuje tylko jedna opcja. b) Wersja trudniejsza – do wyboru jest kilka rytmów o tej samej liczbie wartości. c) Rytm podany jest na kilkakrotnie powtórzonej łatwej do zapamiętania melodii. Sprawdzenie umiejętności skupienia się na rytmie, wyizolowania go od melodii. d) Rytm podany jest na zmiennej melodii. e) Rytm wykonywany jest z akompaniamentem-pulsem. © Centrum Edukacji Artystycznej Sprawdzenie umiejętności korelacji słyszanego rytmu z zapisem nutowym. 5 f) Rytm zagrany jest z akompaniamentem tworzącym drugi głos. g) Rytm zagrany jest na jednym instrumencie, a towarzyszy mu drugi instrument. 8. Znajdź parę Sprawdzenie umiejętności odczytania zapisanego rytmu i jego słuchowej identyfikacji. Ćwiczenie koncentracji i pamięci. Na kartonikach zapisane są różne rytmy, np. ćwierćnuta, dwie ósemki, dwie ćwierćnuty. Każdy rytm zapisany jest na dwóch kartonikach, a pary rytmów ułożone są w dwóch grupkach. a) Na podłodze leżą dwie pule po dwa kartoniki. Dwie osoby losują po jednym kartoniku z pierwszej puli, a trzecia osoba losuje jedną z dwóch kartek z drugiej puli. Dzieci nie pokazują, co mają napisane. Pierwsze i drugie dziecko wyklaskują swoje rytmy. Zadaniem trzeciego dziecka jest rozpoznanie, który z uczniów ma na kartce ten sam rytm co on. Po udzieleniu odpowiedzi dzieci z pary odsłaniają kartki i wyklaskują razem rytm. Nauczyciel może pomagać uczniom w odczytywaniu i wyklaskiwaniu rytmów. b) Zwiększamy liczbę ćwiczących i liczbę kartoników z rytmami. c) Wydłużamy i utrudniamy rytmy. Sprawdzian umiejętności: Ocenie podlega trzeci uczeń. 9. Skreśl niepotrzebne wartości rytmiczne Sprawdzenie znajomości czasu trwania wartości rytmicznych oraz umiejętności korelacji słyszanego rytmu z jego zapisem. Uczniowie mają zapisany jednotaktowy rytm w określonym metrum. Jest w nim jednak o kilka wartości za dużo. a) Uczniowie liczą miary w takcie i mówią, które wartości są niepotrzebne. b) Uczniowie po usłyszeniu rytmu skreślają niepotrzebne wartości. Sprawdzenie umiejętności wyobrażenia sobie zapisanego rytmu i zauważenia wprowadzonych do niego zmian; ćwiczenie koncentracji. Na tablicy zapisany jest jedno- lub dwutaktowy rytm. Jeden uczeń w myśli zmienia którąś miarę i klaszcze swoją wersję rytmu. Reszta klasy ma rozpoznać zmianę, a potem wyklaskać nowy rytm. Zabawa: Zgadują wszyscy uczniowie. Sprawdzian umiejętności: Ocenie podlega dziecko zgadujące. © Centrum Edukacji Artystycznej 10. Co się zmieniło? 6 D. Wykonywanie rytmu 11. Sterowanie robotem1 Sprawdzenie umiejętności wykonania wartości rytmicznych w podanym pulsie. Obserwacja poczucia pulsu i metrum oraz umiejętności antycypacji ruchu u osoby „sterującej”. Nauczyciel lub wybrany uczeń stoi za ćwiczącym dzieckiem-robotem. Gdy dotknie głowy ćwiczącego, ten klaszcze półnuty, gdy ramion – ćwierćnuty, gdy łopatek – ósemki, boków – szesnastki, łokci – triole ósemkowe lub inne ustalone wartości rytmiczne. Ważne jest, by w odpowiednim momencie (np. po czterech taktach czteromiarowych) dokonać zmiany rytmu, tak by ćwiczący nie przerywał klaskania. 12. Owocowy rytm2 Sprawdzenie umiejętności płynnego wykonywania podanych rytmów w podanym pulsie. W tym zadaniu można sprawdzić dodatkowo refleks dziecka oraz to, czy zna ono czas trwania poszczególnych wartości. Nauczyciel i uczniowie wspólnie ustalają wartości rytmiczne dla poszczególnych owoców, np. pomarańcza – cała nuta, jabłko – półnuta, mandarynka – ćwierćnuta, orzechy włoskie – ósemki, orzechy laskowe – szesnastki. Nauczyciel układa z owoców dwutaktowy rytm w metrum czteromiarowym, np. jabłko, mandarynka, dwa orzechy włoskie, pomarańcza – czyli półnuta, ćwierćnuta, dwie ósemki w pierwszym takcie i cała nuta w drugim. Uczniowie lub jedno dziecko kilkakrotnie klaszczą rytm, a nauczyciel stopniowo podmienia wartości, np. zamienia jabłko na dwie mandarynki, czyli zamiast półnuty dzieci klaszczą teraz dwie ćwierćnuty. Podmiana powinna być płynna i dokonana w takim momencie, by dzieci nie musiały przerywać klaskania. Nauczyciela może zastąpić chętny uczeń. E. Tworzenie własnych rytmów Sprawdzenie umiejętności tworzenia rytmów i wykonywania ich tataizacją. Uczeń tworzy własny rytm, a potem prezentuje go pozostałym tataizacją. 1 Ćwiczenie zaczerpnięte z warsztatów dla szkół pilotażowych prowadzonych przez panie: Magdalenę WajznerBarską i Agnieszkę Widlarz; nazwa Sterowanie robotem została wprowadzona przez Urszulę Cebulę na potrzeby tej publikacji. 2 Ćwiczenie zaczerpnięte z warsztatów prowadzonych przez panią Magdalenę Stępień z Uniwersytetu Muzycznego Fryderyka Chopina w Warszawie. © Centrum Edukacji Artystycznej 13. Tataizuję to, co czuję 7 F. Zapis rytmu 14. Zapis rytmu z dyktanda słownego Z doświadczenia wiem, że uczniowie często nie rozumieją, co się do nich mówi, mimo że znają terminologię muzyczną. Zapis dyktanda – nawet pisanego wspólnie, z podpowiedziami nauczyciela – często i tak nie daje dobrych rezultatów. Dlatego proponuję następujące ćwiczenie wstępne: Nauczyciel dyktuje, co uczniowie mają zapisać, np. mówi: „Piszemy oznaczenie metryczne 4/4. Piszemy ćwierćnutę, dwie ósemki, cztery szesnastki i pauzę ćwierćnutową”. Uczniowie zapisują rytm. 15. Zapis pojedynczych wartości Ćwiczenie wstępne do dyktand rytmicznych. Nauczyciel podaje puls ćwierćnutowy. Następnie gra rytm złożony z jednorodnych wartości, wypełniając nimi cały takt. Uczniowie zapisują po jednej wartości lub mierze, np. jedną ćwierćnutę, gdy w takcie były cztery ćwierćnuty, dwie ósemki, gdy takt był wypełniony ósemkami i jedną półnutę, gdy były w nim półnuty. II. CZYSTA INTONACJA A. Intonowanie dźwięków gamy C-dur 16. Powiedz kotku, co jest w środku Uczeń ma nazwać i zaśpiewać dźwięk, który znajduje się pomiędzy dźwiękami wykonanymi przez nauczyciela, np. nauczyciel śpiewa: „do-mi” uczeń: „re”, nauczyciel śpiewa: „fa-la” uczeń: „sol”. 17. Czegoś tu brakuje... Ćwiczenie wspomagające umiejętność śpiewania gamy w obu kierunkach od różnych stopni. Utrwalenie solmizacji. © Centrum Edukacji Artystycznej Ćwiczenie poprawnej intonacji oraz sprawdzenie znajomości kolejnych dźwięków gamy. Kształcenie pamięci i koncentracji, rozwijanie wyobraźni muzycznej. Sprawdzenie znajomości kolejnych stopni gamy. 8 Uczeń dośpiewuje brakujący dźwięk, np. N: „do-re-mi” N: „do-re-fa” U: „fa”, U: „mi” itp. 18. Gama zjeżdża sama Uczeń śpiewa gamę do pokazanej przez nauczyciela fonogestyką wysokości, a potem śpiewa dwa dźwięki w dół, np. N: pokazuje „sol” U: „do-re-mi-fa-sol-fa-mi”, N: „si” U: „do-re-mi-fa-sol-la-si-la-sol”. 19. Śpiewająca winda Utrwalenie kolejności dźwięków w gamie oraz ich nazw; zapoczątkowanie myślenia stopniami gamy. Jedno dziecko decyduje o tym, na które piętro (tj. na jaki dźwięk) ma wjechać winda. Pokazuje drogę windy na namalowanym na tablicy obrazku. Drugie dziecko lub grupa śpiewa, np.: dziecko pokazuje: „re” klasa śpiewa: „piętro drugie – re”, dziecko pokazuje: „sol” klasa śpiewa: „piętro piąte – sol”, dziecko pokazuje: „do” górne klasa śpiewa: „piętro ósme – do”. Winda startuje z piętra pierwszego – „do”. Przejazd po kolejnych piętrach bez zatrzymywania się może być śpiewany na wybranej sylabie, np. „a-a-a” – „piętro trzecie – mi”. B. Intonowanie trójdźwięku 20. Dokończ trójdźwięk Nauczyciel gra lub śpiewa tylko dwa dźwięki z trójdźwięku, np. „do-mi”. Uczeń powinien dośpiewać: „sol” albo w starszych klasach: „la”. 21. Wybrakowany bałwanek Utrwalenie i sprawdzenie znajomości budowy trójdźwięku i umiejętności jego prawidłowego intonowania. Nauczyciel mówi dzieciom, że zaśpiewa (lub w wersji trudniejszej zagra) trójdźwięk- © Centrum Edukacji Artystycznej Trenowanie i sprawdzenie umiejętności budowania oraz czystego śpiewania trójdźwięków. 9 bałwanka, ale będzie on wybrakowany, np. „do-mi-...”, „sol-mi-...” itp. Następnie mówi: „Zaśpiewaj cały trójdźwięk, a potem powiedz, której części bałwanka brakowało: nóg, brzuszka czy głowy?”. 22. Śpiewająca ciuciubabka Trenowanie i sprawdzenie czystej intonacji trójdźwięku śpiewanego w górę i w dół. Ciuciubabka stoi w środku koła i ma zawiązane oczy. Wybiera dziecko, które chce znaleźć, i śpiewa jego imię po dźwiękach trójdźwięku, np.: “Mał-go-siu, gdzie je-steś?” na dźwiękach: „do-mi-sol” (dwa razy). Małgosia odpowiada: “Je-stem tu” na dźwiękach „sol-mi-do”. Ciuciubabka idzie w kierunku głosu Małgosi z rękami wyciągniętymi do przodu (żeby się nie przewrócić). Ma znaleźć i po dotyku upewnić się, ze to Małgosia. Potem ciuciubabką zostaje Małgosia. C. Intonowanie interwałów 23. Poczuj interwał Sprawdzenie znajomości oznaczeń cyfrowych interwałów oraz umiejętności czystego intonowania odległości muzycznych. Dzieci siedzą w parach, jedno za drugim. Nauczyciel pokazuje na migi uczniom siedzącym z tyłu interwał, który mają napisać palcem na plecach kolegi siedzącego z przodu. Gdy interwały są „zapisane” i „rozpoznane”, nauczyciel podaje dźwięk, od którego uczniowie siedzący z przodu śpiewają daną odległość (na „la” lub nazwami solmizacyjnymi). 24. W górach Jedno dziecko pokazuje ruchem kozicę, orła lub taternika wspinającego się po zboczu góry. Drugi uczeń ma zaśpiewać: po rozpoznaniu kozicy – dźwięki trójdźwięku tonicznego lub innego poznanego trójdźwięku, po rozpoznaniu orła – oktawę, zaś taternika – kilka dźwięków idących pochodem sekundowym. Dziecko powtarza zaobserwowany ruch, a potem zgaduje, o kogo lub o co chodziło. Uczeń może sam zdecydować, od jakiego dźwięku zaśpiewa daną strukturę; dźwięk może też być narzucony przez nauczyciela. 25. Huśtawka Sprawdzenie i ćwiczenie umiejętności intonowania toniki od wszystkich stopni gamy. © Centrum Edukacji Artystycznej Korelacja obrazu, ruchu, wyobrażenia nutowego i śpiewu. 10 Uczeń śpiewa „huśtającą się” melodię do ustalonego dźwięku, np. do „sol”. Wtedy melodia wygląda tak: „do-do, do-re, do-mi, do-fa, do-sol, do-sol, do-fa, do-mi, do-re, do-do”. 26. Strojenie instrumentów – „Nastrój głosem skrzypce” Sprawdzenie umiejętności budowania i intonowania kwinty czystej w górę oraz przenoszenia głosem dźwięku do swojej skali; ćwiczenie pamięci dźwięku, umiejętności śpiewania w dwugłosie, koncentracji. Uczeń śpiewa dźwięki odpowiadające strunom skrzypiec w swojej skali. Cztery grupy dzieci to poszczególne struny. Każda zapamiętuje swoją wysokość i po nastrojeniu śpiewa ją, gdy stroiciel chce na niej zagrać, tzn. gestem wybiera daną strunę. Stroiciel może wybierać pojedyncze struny lub łączyć je w dowolne kombinacje. 27. Echo Sprawdzenie umiejętności śpiewania i rozpoznawania interwałów muzycznych oraz znajomości ich nazw i symboli. Jeden uczeń śpiewa dowolny interwał, a trzej siedzący obok powtarzają go kolejno coraz ciszej i pojedynczo zgadują, jaki to był interwał, podając jego nazwę i symbol. Pierwsze dziecko sprawdza, czy koledzy dobrze odgadli. 28. Zaśpiewaj w dwugłosie Sprawdzenie znajomości symboli cyfrowych interwałów, umiejętności intonowania interwałów oraz umiejętności śpiewania w dwugłosie. 29. Piosenka w różnych sukienkach – solmizacyjnej, literowej, słownej i cyfrowej Utrwalanie i sprawdzenie umiejętności śpiewania piosenki solmizacją, literami, stopniami i słowami. Uczniowie śpiewają piosenkę z nut wymienionymi powyżej sposobami: a) wszyscy razem, jednym sposobem po cztery takty; potem piosenka przebiera się, b) pojedynczo (kolejno siedzący uczniowie), po dwa takty, w ustalonej kolejności, np. literami, solmizacją, stopniami, słowami, © Centrum Edukacji Artystycznej a) Jedno dziecko śpiewa dźwięk, drugie intonuje drugi – jaki chce. Jeśli się uda, śpiewają równocześnie. Reszta klasy ma powiedzieć, jaki interwał powstał. b) Jedno dziecko śpiewa dźwięk. Drugie losuje kartkę, na której zapisany jest interwał. Ma go zaintonować, zaczynając od dźwięku kolegi. Reszta klasy zgaduje, jaki to był interwał, a uczeń pod koniec zadania odsłania kartkę i pokazuje, co miał zaśpiewać. 11 c) wszyscy razem, ze zmianą sposobu na sygnał nauczyciela – bez wcześniejszego podawania taktu zmiany, d) pojedynczo, po dwa takty, po wywołaniu sposobu przez nauczyciela, e) pojedynczo, po wywołaniu sposobu przez nauczyciela; wywołanie następnego sposobu oznacza włączenie się kolejnego ucznia. III. ROZPOZNAWANIE SŁUCHOWE A. Rozpoznawanie wysokości dźwięku 30. Winda muzyczna Rozpoznawanie kierunku melodii i konkretnych stopni gamy. Nauczyciel gra dźwięki gamy C-dur i zatrzymuje się na którymś z nich, a uczniowie liczą, na które piętro wjechała winda. Winda jedzie bezpośrednio na dane piętro lub zatrzymuje się na kolejnych piętrach. W klasie można ustalić miejsca, które będą oznaczać poszczególne piętra, i dzieci będą przemieszczać się w te miejsca, np. pierwsze piętro – pod oknem, drugie – koło drzwi, trzecie – przy pianinie itd. 31. Pięciolinia z gumy do skakania3 Wdrożenie do zapisu nut na pięciolinii. Sprawdzenie słyszenia i rozpoznawania dźwięków. 32. W górach Łączenie słyszanej struktury melodycznej z ruchem i obrazem odległości między dźwiękami. Nauczyciel pyta: „Kogo teraz słyszysz – taternika, który wspina się po górach sekundami, kozicę, która przeskakuje po dźwiękach akordu tonicznego, czy orła, który lata oktawą z góry do dołu i odwrotnie?”. Dzieci naśladują ruch słyszanych postaci. 3 Zabawa zaczerpnięta z warsztatów dla szkół pilotażowych prowadzonych przez panie: Magdalenę WajznerBarską i Agnieszkę Widlarz. © Centrum Edukacji Artystycznej Nauczyciel układa na podłodze gumę do skakania, tak by powstały dwie linie pięciolinii – pierwsza i druga. Można na nich pokazać dźwięki: „do” – odsuwając się od gumy, „re” – dotykając palcami stóp dolnej linii, „mi” – stojąc na niej i tak dalej aż do „la”. Potem można ułożyć gumę lub sznurek w trzy linie, aby móc pokazać całą gamę C-dur. Dzieci słuchają dźwięku granego przez nauczyciela i stają w odpowiednim miejscu. Można wprowadzić element konkurencji: najlepszy uczeń dostaje piątkę lub plusa za poprawne rozpoznawanie dźwięków. 12 33. Pióropusz indiański Sprawdzenie słyszenia i kojarzenia wysokości dźwięku z jego nazwą. Nawiązanie do kolorów stosowanych na dzwonkach w celu wywołania skojarzenia dźwięku z barwą. Pomoce: kolorowe pióra Uczniowie układają kolorowe pióra (lub pióra wycięte z papieru kolorowego) w pióropusz w kolejności adekwatnej do gry nauczyciela. I tak: „do” ma kolor czerwony, „re” – pomarańczowy, „mi” – żółty, „fa” – zielony, „sol” – niebieski, „la” – granatowy, „si” – fioletowy. B. Rozpoznawanie trójdźwięku 34. Potrójna rzeźba4 Kojarzenie wysokości dźwięku wchodzącego w skład trójdźwięku z ustawieniem dziecka. Sprawdzenie słyszenia i rozpoznawania dźwięków trójdźwięku. Nauczyciel gra w różnej kolejności dźwięki trójdźwięku. Troje dzieci odpowiednio ustawia się: siada na „do”, klęka na „mi”, staje na „sol”. a) Pierwszy uczeń słucha pierwszego dźwięku, drugi – drugiego, trzeci – trzeciego i każdy z nich wykonuje daną figurę. b) Pierwszy uczeń ma reagować tylko na „do”, drugi – tylko na „mi”, trzeci – tylko na „sol”. Nauczyciel gra kolejne dźwięki, a odpowiedni uczniowie przyjmują ustaloną pozę. 35. Uważaj, co słyszysz! Uczniowie stają na linii startu, tj. na jednym końcu sali. Ich zadaniem jest jak najszybciej dojść do mety. Mogą poruszać się jednak tylko wtedy, gdy słyszą trójdźwięk „do-mi-sol”. Nauczyciel gra melodię, której dźwięki tworzą gamę, jakiś interwał i od czasu do czasu trójdźwięk. Wtedy uczniowie jak najszybciej biegną w stronę mety. Można utrudnić zadanie, polecając chodzenie „tip-topkami” (stopkami) – krokami, w których pięta nogi z przodu łączy się z palcami nogi z tyłu. Utrudnienie: Nauczyciel gra także trójdźwięki molowe, zwiększone i zmniejszone, ale dzieci mogą się poruszać tylko na trójdźwięk durowy. 4 Jw. © Centrum Edukacji Artystycznej Słyszenie i rozpoznawanie trójdźwięku. 13 C. Rozpoznawanie interwałów 36. Pokaż symbol interwału Ćwiczenie i sprawdzenie kojarzenia słuchowego interwału z zapisem. Nauczyciel mówi: „Gdy usłyszysz dany interwał, pokaż figurą cyfrę, którą jest zapisany”. 37. Tyle osób, jaki interwał Ćwiczenie porządkowe sprawdzające znajomość brzmienia interwałów i ich symboli. Nauczyciel mówi: „Gdy usłyszysz interwał sekundy – weź kolegę za ręce i tańczcie w kółku, gdy tercję – tańczcie w kółku trzyosobowym, gdy kwintę – zróbcie kółko pięcioosobowe itd. Nauczyciel gra dźwięki interwału w rytmie, w którym poruszają się potem w kółkach uczniowie. 38. Reaguj na interwał Rozpoznawanie interwałów. a) „Gdy usłyszysz sekundę – zamień się z kolegą miejscem, gdy kwintę – stań na baczność, gdy oktawę – kucnij”. Ćwiczenie na orientację w sali i refleks. b) „ Gdy usłyszysz sekundę – stań pod ścianą, gdy kwintę – obok kaloryfera, gdy oktawę – obok ściany z tablicą”. 39. Słyszysz kwintę – puszczaj piłkę! Ćwiczenie utrwalające słyszenie i rozpoznawanie interwałów, kształcące refleks. Odpowiednik gry Kolory, w której na kolor czarny nie łapie się piłki. Uczniowie słuchają interwału zaśpiewanego przez nauczyciela, np. solmizacją: „do-re”, i łapią rzuconą potem piłkę. Trzeba złapać piłkę na wszystkie interwały poza kwintą czystą, czyli „do-sol”. Utrudnienie: Gdy uczniowie wprawią się w rozpoznawaniu interwałów, nauczyciel nie śpiewa nazw dźwięków. © Centrum Edukacji Artystycznej Pomoce: piłki 14 40. Twister muzyczny Ćwiczenie rozpoznawania interwałów i rejestrów; zabawa sprawnościowa. Pomoce: wycięte z papieru kółka w trzech kolorach, np. po osiem w każdym kolorze Kółka układamy na podłodze w dowolnej kolejności niedaleko od siebie. Zabawa polega na słuchaniu gry nauczyciela i stawianiu stopy lub dłoni na odpowiednim kółku (bez siadania). Uczniowie przestawiają stopę, gdy słyszą dolny rejestr, zaś dłoń – gdy rejestr górny. To, na jaki kolor przestawiają rękę lub nogę, zależy od rozmiaru interwału, który słyszą: np. tercja wielka to kolor żółty, kwarta czysta – fioletowy, oktawa – czarny. Zabawa przeznaczona jest dla ok. 4 osób; wszyscy zmieniają położenie ręki lub nogi równocześnie. Na przykład: nauczyciel gra w wysokim rejestrze tercję wielką – wszyscy gracze ustawiają dłoń na kółku żółtym. Potem nauczyciel gra kwartę czystą w rejestrze dolnym – wszyscy szukają fioletowego krążka i stawiają na niego stopę. Gdy ktoś ma stopę na fioletowym krążku i znów słyszy kwartę czystą w dolnym rejestrze, a wszystkie fioletowe kółka są zajęte, musi zmienić nogę na drugą. Pozostali uczniowie sprawdzają, kto wykonuje zadanie dobrze, a kto źle. Kto się pomyli, ten odpada. D. Rozpoznawanie barw instrumentów oraz rejestrów fortepianu 41. Rozpoznaj instrument Rozpoznawanie barw instrumentów, kształcenie lub sprawdzenie pamięci dziecka oraz umiejętności odtworzenia rytmu i jego obrazu graficznego. Uczniowie słuchają utworu lub improwizacji nauczyciela na instrumentach perkusyjnych – mają rozpoznać je i wskazać obrazek z instrumentem, który słyszeli. a) Uczniowie mają zapisać lub ułożyć z kartoników powtarzający się rytm oraz narysować lub zapisać nazwę instrumentu, na którym był wykonany. b) Uczniowie słuchają dwóch rytmów wykonanych na dwóch instrumentach. Mają ułożyć z kartoników rytm i narysować lub zapisać nazwy instrumentów. 42. Ciuciubabka z instrumentami Sprawdzenie znajomości barw instrumentów oraz słyszenia i rozpoznawania kierunku, z którego dobiega dźwięk. Jedno dziecko ma zawiązane oczy, zaś kilkoro dzieci ma instrumenty perkusyjne, po jednym © Centrum Edukacji Artystycznej Pomoce: kartoniki z obrazkami instrumentów, na których może grać nauczyciel; kartoniki z wartościami rytmicznymi 15 z każdego rodzaju. Dzieci siadają dookoła, ciuciubabka stoi w środku. Ma za zadanie znaleźć dziecko grające na danym instrumencie, np. na klawesach. Dzieci kolejno grają na swoich instrumentach, a zgadujący ma zapamiętać, gdzie słyszał klawesy i pójść w tym kierunku. Dziecko grające na klawesach nie może się przemieszczać, ale może „podpowiadać” koledze, grając od czasu do czasu. Po znalezieniu następuje zamiana. Dzieci z instrumentami za każdym razem przesiadają się. 43. Gra planszowa I Kształcenie umiejętności rozróżniania rejestrów oraz słyszenia liczby wykonanych równocześnie dźwięków. Pomoce: pola do gry zrobione z szarf lub papieru Na podłodze ułożone są pola do gry. Troje dzieci (pomocników) gra na pianinie. Każdy może zagrać jeden dźwięk w wyznaczonym dla siebie rejestrze. Uczniowie grają na gest nauczyciela. Nauczyciel może wywołać jeden rejestr lub dwa – trzy rejestry równocześnie. Zawodnicy stoją tyłem do pianina i słuchają, ile dźwięków brzmi na raz. Dla każdego zawodnika grany jest osobny przykład. Po udzieleniu poprawnej odpowiedzi uczeń przesuwa się do przodu o tyle pól, ile dźwięków usłyszał. Jeśli odpowie źle – stoi w miejscu. Wygrywa ten, kto najszybciej przejdzie wszystkie pola. E. Rozpoznawanie dynamiki 44. Głośno czy cicho? Ćwiczenie rozpoznawania dynamiki, tworzenia adekwatnego do niej dźwięku oraz zapamiętywania i odtwarzania ruchu. IV. ODCZYTYWANIE NUT I KOJARZENIE ICH ZE SŁYSZANYM MATERIAŁEM DŹWIĘKOWYM 45. Partytura dźwiękowa Wdrażanie do zapisu nutowego. a) Uczniowie oglądają trzy przykłady partytury obrazkowej – zamiast nut są w niej kreski, © Centrum Edukacji Artystycznej Nauczyciel pokazuje ruchem wybrany rodzaj dynamiki. Uczniowie mają dopasować do niej dźwięk, który śpiewają, powtarzając ruchy nauczyciela, i nazwać rodzaj zastosowanej dynamiki. 16 kropki, szlaczki itp. Nauczyciel gra melodię odpowiadającą jednemu obrazkowi i pyta: „Który to obrazek?”. b) Uczniowie widzą partyturę zapisaną obrazkami i próbują odgadnąć, która z trzech melodii wykonywanych przez nauczyciela odpowiada zapisowi. 46. Wybieranka melodyczna Dyktando melodyczne. Nauczyciel zapisuje na tablicy fragmenty melodii. Po wysłuchaniu całej melodii uczniowie uzupełniają podanymi fragmentami wersję niepełną, którą mają w zeszytach. a) Uczniowie wstawiają do swojej niepełnej melodii podane fragmenty. Wszystkie muszą być wykorzystane. b) Uczniowie widzą kilka melodii. Zaznaczają, która została wykonana przez nauczyciela, np. „do-re-do”, „do-do-re”, „re-do-re”, „re-do-do”. Stopniowo zwiększamy w melodiach liczbę dźwięków oraz interwałów – od tonicznych do gamowłaściwych. 47. Zobacz przez lupę Korelacja zapisu ze słyszanym tekstem muzycznym; znajomość zapisu i budowy interwałów. Uczniowie zamieniają się w detektywów szukających poszlak. Przyglądają się bacznie melodii i po jej usłyszeniu zaznaczają kolorami w nutach poszukiwane interwały. 48. Które takty przyszły tu z innej piosenki? Korekta błędów. Uczniowie widzą melodię znanej im piosenki, jednak pomieszaną z melodią innego ćwiczenia. Mają zauważyć, które takty „przyszły w odwiedziny do piosenki”. Korekta błędów. Uczniowie zamieniają się w nauczycieli sprawdzających pracę ucznia. Przed sobą mają melodię z błędami. Nauczyciel gra poprawną wersję melodii, a: a) uczniowie podnoszą rękę, gdy słyszą błąd, b) jeden uczeń zaznacza błędy na tablicy, reszta obserwuje to i podpowiada mu, c) każdy poprawia zadanie w zeszycie. © Centrum Edukacji Artystycznej 49. Sprawdzanie zadania ucznia-leniuszka 17 50. Inne korekty błędów Korekta błędów w: a) znanej melodii – dzieci znają melodię i zaznaczają błędnie wykonane przez nauczyciela dźwięki, b) nieznanej melodii – dzieci nie znają melodii granej przez nauczyciela, c) rytmie piosenki znanej na pamięć, d) interwałach zapisanych cyframi – uczeń słucha interwałów granych przez nauczyciela; skreśla błędne, a zostawia zapisane poprawnie, e) w interwałach zapisanych nutami; dla ułatwienia podajemy, który z dźwięków jest poprawny – dolny czy górny, f) w trójdźwiękach zapisanych symbolami. V. ZAPIS SŁYSZANYCH DŹWIĘKÓW 51. Uzupełnianka Dyktando melodyczne. Uczeń otrzymuje niepełną wersję melodii i uzupełnia w niej brakujące dźwięki. 52. Zapis nut z fonogestyki Odczytywanie i zapisywanie melodii z fonogestyki i śpiewu. Nauczyciel śpiewa melodię, pokazując ją fonogestyką, lecz nie używa przy tym nazw dźwięków. Uczniowie zapisują melodię dźwiękami. 53. Kropka-kreska Uczniowie zapisują symbolami dźwięki wykonywane przez nauczyciela lub wybrane dziecko: kropkami (wartości krótkie) i kreskami (wartości długie), zwracając uwagę na ich długość oraz wysokość. 54. Imiona Zapis melodii – wyżej, niżej. Uczniowie mówią sylabami swoje imiona, stosując dwie wysokości dźwięku, np. Mał-go-sia, A-nia, Do-mi-ni-ka (sylaba podkreślona mówiona jest wyżej). Następnie nauczyciel © Centrum Edukacji Artystycznej Wdrożenie do zapisu nutowego. 18 wypowiada lub śpiewa w ten sposób inne imiona, a dzieci zapisują dźwięki niższe i wyższe, stawiając kropki w odpowiednich miejscach na pięciolinii. 55. Pizza dźwiękowa: sposoby zapisywania dyktand – uzupełnianek melodycznych Pięciolinia z kreskami taktowymi to ciasto do pizzy, a kolejne nuty, struktury (interwały, trójdźwięki, fragmenty gam) to składniki, które rozkładamy po całym cieście. a) Uczniowie mają uzupełnić dyktando, w którym brakuje kilku dźwięków. Początkowo skupiają się tylko na jednym dźwięku, np. „mi”. Zawsze gdy usłyszą ten dźwięk, podnoszą rękę w górę. Potem wszystkie dzieci zapisują dźwięk w odpowiednim miejscu, tzn. na pierwszej linii i w odpowiednim miejscu w takcie, np. na drugą miarę drugiego taktu. Następnie słuchają i uzupełniają dyktando o kolejny dźwięk, np. „do” itd. b) Uczniowie dopisują umówione dźwięki już bez podpowiedzi nauczyciela. Sami pamiętają, gdzie daną nutę się zapisuje, oraz szukają miejsca w dyktandzie, w którym dany dźwięk występuje. c) Uczniowie otrzymują dyktando, w którym niektóre takty są zapisane, a inne całe puste. Uzupełniają takty, słuchając poszczególnych dźwięków (nadal nie skupiają się na strukturze, lecz na konkretnych wysokościach). d) Uczniowie słuchają określonego interwału, np. tercji małej, i zapisują go dźwiękami w odpowiednim miejscu. e) Uczniowie słuchają i dopisują struktury: trójdźwięk oraz pochód gamowy. Jeśli dyktando ma uwzględniać także rytm, jako podpowiedź można zapisać nad pustymi taktami kropki, które pokażą uczniom liczbę nut w takcie oraz zasugerują rytm. VI. ODTWARZANIE, ZAPIS I KOREKTA RYTMU LUB MELODII Z PAMIĘCI 56. Zmazywajki a) Na tablicy zapisana jest dwutaktowa melodia. Uczniowie kilkakrotnie ją śpiewają. Nauczyciel zwraca uwagę na budowę melodii i powtarzające się dźwięki. Prosi o zapamiętanie pierwszego taktu, po czym zmazuje go. Uczniowie śpiewają melodię z „niewidzialnym” taktem. Potem nauczyciel wymazuje drugi takt, a uczniowie nadal śpiewają całość. Gdy wszyscy już dobrze pamiętają melodię, próbują wpisać ją do zeszytów. b) Na tablicy zapisana jest 4-taktowa piosenka. Uczniowie analizują jej budowę, zauważają interwały, trójdźwięki i pochody gamowe. Nauczyciel zwraca uwagę np. na pierwsze dźwięki w kolejnych taktach. Potem je wymazuje. Uczniowie śpiewają całość mimo brakujących dźwięków. Nauczyciel wymazuje trójdźwięki, potem pochody gamowe, © Centrum Edukacji Artystycznej Wprowadzenie do dyktand pamięciowych. 19 omawiając wcześniej liczbę dźwięków, kierunek melodii itd. Uczniowie zapamiętują poszczególne elementy i próbują zapisać melodię z pamięci w zeszytach. c) Uczniowie poprawiają błędy w nauczonej na pamięć piosence bez słuchania jej melodii. 57. Znajomość słów piosenki Sprawdzanie znajomości słów piosenki, kształcenie pamięci. Uczniowie rysują brakujące słowa piosenki czytanej przez nauczyciela „z dziurami”. VII. ZNAJOMOŚĆ ELEMENTÓW WIEDZY TEORETYCZNEJ 58. Rebus Sprawdzenie znajomości nazw solmizacyjnych i literowych. a) Uczeń uzupełnia nazwą solmizacyjną środkową, brakującą sylabę, tak by powstał wyraz narysowany obok, np. wo-do-lot, re-mi-za, ka-la-fior. b) Nie ma obrazka z boku i nie wiadomo, jaki wyraz ma powstać. c) Uczeń zapisuje nutę, która rozpoczyna nazwę rzeczy przedstawionej na obrazku, np. „do” jak donica, „fa” jak fabryka, „la” jak latarnia, „e” jak ekierka, „a” jak aktor itp. 59. Włoskie słówka zna ucznia główka Sprawdzenie znajomości poznanych terminów. Nauczyciel wydaje polecenia uczniowi, używając określeń włoskich, np.: „Powiedz wierszyk w tempie podobnym do andantino”; „Zaśpiewaj gamę w artykulacji staccato”; „Zaśpiewaj trójdźwięk w dynamice piano pianissimo”. Sprawdzenie wiedzy teoretycznej. Ropucha-kłamczucha opowiada różne rzeczy. Nie wiadomo, kiedy można jej wierzyć, a kiedy nie. Spróbuj odgadnąć, kiedy mówi prawdę, a kiedy zmyśla, np.: Artykulacja to głośność dźwięku. Tak czy nie? Piano oznacza bardzo głośno. Tak czy nie? Klawiatura fortepianu jest różowo-czarna. Tak czy nie? © Centrum Edukacji Artystycznej 60. Ropucha-kłamczucha 20 61. Poprzednik i następnik Znajomość zasad budowania okresu muzycznego. Uczniowie dobierają się w pary. Jeden śpiewa pytanie i równocześnie pokazuje je ruchem. Drugi ma odpowiedzieć również głosem i ruchem. Uczeń ma wypisanych kilka różnych taktów. Który takt powinien zakończyć melodię? Z ośmiu taktów wybierz cztery i ułóż tak, by powstało pytanie. Ułóż wszystkie podane takty tak, by powstało pytanie i odpowiedź. Czy melodia skończyła się, czy nie? Czy usłyszałeś tonikę, czy inny trójdźwięk? © Centrum Edukacji Artystycznej a) b) c) d) 21
