Zarządzanie ochroną środowiska w jednostkach samorządu

Transkrypt

NR 84
Zeszyty Naukowe AKADEMII PODLASKIEJ w SIEDLCACH
Seria: Administracja i Zarz dzanie
2010
dr in . Henryk Wyr!bek
Akademia Podlaska w Siedlcach
Zarz"dzanie ochron" #rodowiska
w jednostkach samorz"du terytorialnego
na przyk$adzie gminy
Managing the environmental protection in self-government units
on the example of the commune
Streszczenie: Usuwanie i zapobieganie szkodom ekologicznym oraz koszty tych
dzia a! sta y si" problemami, z którymi stykaj# si" organy administracji pa!stwowej.
Samorz#d lokalny g ównie podejmuje dzia ania maj#ce przyczyni$ si" do gospodarczego, %rodowiskowego i spo ecznego rozwoju gminy. Do zada! gminy w ramach
ochrony %rodowiska nale&y: utrzymanie adu przestrzennego, zaopatrzenie w wod",
odprowadzanie %cieków, gospodarka odpadami, ochrona terenów zieleni. W artykule
przedstawiono analiz" dzia a! w adz samorz#dowych gminy i ich decyzji na stan
%rodowiska naturalnego.
Abstract: Removing and preventing ecological damages and costs of this action became problems which state government authorities are encountering. Selfgovernment mainly is taking action being supposed to contribute to the economic,
environmental and social development of the commune. As part of the environmental
protection he is included in tasks of the commune: keeping the spatial order, water
supply, sewage collection, waste disposal, protection of areas of green. In the article
analysis of the action of self-government authorities of the commune and them were
introduced with influence on the state of the natural environment.
Uwarunkowania ochrony #rodowiska w Polsce
Ochrona rodowiska jest obecnie obszern!, szybko rozwijaj!c! si"
nauk! o charakterze interdyscyplinarnym, w tym tak#e nauk! prawa z zakresu ochrony rodowiska. Nale#y tak#e podkre li$, #e ochrona i kszta%towanie
rodowiska nale#! do podstawowych funkcji pa&stwa.
W ochronie rodowiska mo#na wyró#ni$ trzy kierunki:1
• ochron" i racjonalne u#ytkowanie zasobów przyrody (ziemi i jej
wn"trza, wód, lasów oraz zwierz!t itp.),
1
M. Podolak, Polityka ekologiczna Polski w okresie transformacji, Wydawnictwo UMCS, Lublin
2004, s. 20.
48
H. Wyr"bek
• ochron" szczególnych walorów rodowiska, swoistych, cennych
elementów przyrodniczych (parków narodowych, rezerwatów i pomników przyrody, cennych gatunków ro lin i zwierz!t), ochron"
i kszta%towanie krajobrazu, walorów turystycznych i wypoczynkowych, terenów uzdrowisk, terenów zielonych w miastach i wsiach,
• ochron" rodowiska #ycia cz%owieka przed obci!#eniami i uci!#liwo ciami (ochron" ziemi, wód, powietrza przed zanieczyszczeniem, usuwanie, utylizacj" lub bezpieczne sk%adowanie odpadów,
ochron" przed ha%asem, wibracjami i promieniowaniem).
W Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997 r. znajduj! si" zapisy dotycz!ce ochrony rodowiska:2
Art. 5. Rzeczpospolita Polska (...) zapewnia ochron" rodowiska, kieruj!c si" zasad! zrównowa#onego rozwoju.
Art. 31.3. Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucji wolno ci
prawa mog! by$ ustanowione tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy s! konieczne w demokratycznym pa&stwie dla jego bezpiecze&stwa lub porz!dku publicznego, b!d' dla ochrony rodowiska, zdrowia i moralno ci publicznej
(...).
Art. 68.4. W%adze publiczne s! zobowi!zane do zwalczania chorób
epidemicznych i zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji
rodowiska.
Art. 74. 1. W%adze publiczne prowadz! polityk" zapewniaj!c! bezpiecze&stwo ekologiczne wspó%czesnemu i przysz%ym pokoleniom.
2. Ochrona rodowiska jest obowi!zkiem w%adz publicznych.
3. Ka#dy ma prawo do informacji o stanie i ochronie rodowiska.
4. W%adze publiczne wspieraj! dzia%ania obywateli na rzecz ochrony i poprawy stanu rodowiska.
Art. 8.6. Ka#dy jest zobowi!zany do dba%o ci o stan rodowiska i ponosi odpowiedzialno $ za spowodowanie przez siebie jego pogorszenia.
Podstawowym zadaniem ochrony rodowiska jest racjonalne kszta%towanie
rodowiska, racjonalne gospodarowanie zasobami przyrodniczymi, przeciwdzia%anie lub zapobieganie szkodliwym wp%ywom na rodowisko, powoduj!cym jego zanieczyszczenie, uszkodzenie, zmiany cech fizycznych lub charakteru elementów przyrodniczych oraz przywracanie w%a ciwego stanu
elementów przyrodniczych.3
W polskim systemie prawnym wyró#nia si" nast"puj!ce rodzaje odpowiedzialno ci za naruszenie wymaga& ochrony rodowiska:4
• administracyjn! (np. kary pieni"#ne, o których mowa w „Prawie
ochrony rodowiska” i ustawach ustrojowych),
• cywiln! (np. kwestie odszkodowa& – Kodeks cywilny art. 435
i 415),
2
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.
K. Dziadosz, Normatywne podstawy ery ekonomicznej w teorii i praktyce, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmi&sko-Mazurskiego, Olsztyn 2007, s. 70.
4
R. Paczuski, Prawo ochrony %rodowiska, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz 2000,
s. 27-30.
3
Seria: Administracja i Zarz dzanie (11)2010
ZN nr 84
Zarz dzanie ochron !rodowiska w jednostkach samorz du terytorialnego…
49
• karn! (przepisy Kodeksu karnego, dotycz!ce przest"pstw przeciwko rodowisku),
• pracownicz! (Kodeks pracy),
• zawodow! (ustawa o policji, prokuraturze),
• organizacyjn! (np. statut Polskiego Zwi!zku (owieckiego),
• konstytucyjn! (Konstytucja RP),
• prawnomi"dzynarodow! (ratyfikowane umowy mi"dzynarodowe).
Zarz"dzanie ochron" #rodowiska
Nowoczesny system zarz!dzania rodowiskowego, przy nowatorskich
technologiach, tworzony jest na podstawie strategii czystej produkcji i pozwala na spe%nienie wszystkich funkcji zarz!dzania.5 Podstaw! budowy systemu zarz!dzania rodowiskowego jest przyj"cie dynamicznego modelu
ochrony rodowiska, który zapobiega powstawaniu odpadów na wst"pie,
czyli w trakcie procesu produkcyjnego. Konstrukcja systemu zale#y od wielu
czynników, które s! powi!zane, a do podstawowych zalicza si":
• obowi!zuj!c! doktryn" gospodarcz!,
• interesy grup spo%ecznych, jednostek gospodarczych i poszczególnych ludzi,
• preferencje ludzi, poziom wiadomo ci ekologicznej i presji potrzeb
cywilizacyjnych,
• z%o#ono $ procesów ochrony rodowiska.6
Zarz!dzanie rodowiskiem to:
• racjonalne gospodarowanie zasobami przyrody,
• zarz!dzanie zasobami ludzkimi pod k!tem zwi"kszenia stopnia
wiadomo ci ekologicznej,
• zarz!dzanie obiektami cyklu produkcyjnego, w kierunku zamykania
tych obiegów oraz redukcji wytwarzania odpadów u 'ród%a ich powstawania,
• zarz!dzanie wytworami procesu produkcyjnego - ekologiczne produkty, recykling,
• zarz!dzanie finansami – wi!zanie efektów ekologicznych z produkcyjnymi, stwarzanie dla firmy szans rozwojowych,
• zarz!dzanie informacj! – przewidywanie uwarunkowa& wewn"trznych i zewn"trznych, umiej"tne wykorzystywanie informacji w procesach decyzyjnych i ochronie rodowiska.7
Specyfika i wytyczne stosowania systemu zarz!dzania rodowiskowego zosta%y opracowane w normie mi"dzynarodowej ISO 14001. Jest to
norma:
5
P. Je#owski, Ekonomiczne problemy ochrony %rodowiska i rozwoju zrównowa&onego w XXI
wieku, SGH, Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2006, s. 91-92.
6
E. Kreier, J. (uszczak, ISO 9000. 'atwy i skuteczny sposób uzyskania certyfikatu jako%ci, tom
1-2, FORUM, Pozna& 2002.
7
B. Gajdzik, A. Wyci lik, Wybrane aspekty ochrony %rodowiska i zarz#dzania %rodowiskowego, WP), Gliwice 2007.
ZN nr 84
Seria: Administracja i Zarz!dzanie (11)2010
50
H. Wyr"bek
• proaktywna – zmierza do zapobiegania szkodliwym oddzia%ywaniom na rodowisko, poprzez przewidywanie ryzyka szkodliwo ci
rodowiskowej,
• rozwojowa – jej celem jest poprawa skuteczno ci dzia%ania na
rzecz rodowiska poprzez ci!g%e doskonalenie zarz!dzania rodowiskowego,
• dobrowolna – przepisy normy staj! si" obowi!zuj!ce dopiero wtedy, gdy norma zostanie przyj"ta,
• oparta na systemach – wspieranych przez udokumentowane procedury.8
Post"p techniczny maj!cy charakter ci!g%ej rewolucji przemys%owej
prowadzi do rosn!cej nieprzerwanie konsumpcji surowców. Konsekwencjami
tego post"powania jest zanieczyszczenie terenów, wód gruntowych i powierzchniowych. Usuwanie i zapobieganie szkodom ekologicznym oraz
koszty tych dzia%a& sta%y si" problemami, z którymi stykaj! si" zarówno organy administracji pa&stwowej, jak i prywatni przedsi"biorcy. Ka#dy dowiadcza codziennie skutków post"puj!cej degradacji rodowiska, tak wi"c
liczba zwolenników jego zachowania stale ro nie. Zwi"ksza si" tak#e liczba
organizacji rz!dowych i pozarz!dowych statutowo zainteresowanych problemami rodowiska naturalnego, w tym problemami zarz!dzania rodowiskowego.
Po dzia%aniach dora'nych w zakresie ochrony rodowiska (stosowanie
filtrów, recykling) pojawi%a si" koncepcja czystszej produkcji.9 Zwi!zana jest
ona z postulatem trwa%ego, zrównowa#onego rozwoju, czyli nieprzerwanego
wzrostu gospodarczego z poszanowaniem zasobów naturalnych i ochron!
rodowiska. Drog! do uzyskania tego celu s! normy opisuj!ce system takiego zarz!dzania instytucj!, aby efekty jej dzia%alno ci by%y korzystne dla otoczenia, w którym dzia%a (powietrze, woda, ziemia, zasoby naturalne, flora,
fauna, cz%owiek i ich wzajemny wp%yw na siebie). Ze wzgl"du na transgraniczny charakter problemów ekologicznych, Rada Wspólnot Europejskich
wyda%a w 1993 roku rozporz!dzenie EWG nr 1836/93 o zarz!dzaniu rodowiskowym i audycie ekologicznym EMAS, co sta%o si" kontynuacj! deklaracji
zrównowa#onego rozwoju i uznania ochrony rodowiska za integraln! cz" $
polityki gospodarczej.10 Artyku% 20 tego rozporz!dzenia przewidywa% rewizj"
wprowadzonych rozwi!za& i wymaga& po 5 latach od ich wej cia w #ycie, na
podstawie do wiadcze& zebranych w tym okresie stosowania. Propozycja
nowego Rozporz!dzenia Rady, przyj"ta przez Komisj" w 1998 r., zosta%a zatwierdzona przez Europejski Parlament i Rad" w dniu 19.03.2001 r. jako
Rozporz!dzenie nr 761/2001/EC w sprawie dobrowolnego uczestnictwa organizacji w Systemie Eko-zarz!dzania i Audytowania (EMAS). Ostania nowelizacja zosta%a przyj"ta przez Parlament Europejski w dniu 26 pa'dziernika 2009 roku.
8
W. Nierzwicki, Zarz#dzanie %rodowiskowe, PWE, Warszawa 2006, s. 26-30.
Tam#e, s. 52-55.
S. Koz%owski, Ochrona %rodowiska: Unia Europejska – Polska, DW ELIPSA, Warszawa 2003,
s.12-20.
9
10
ZN nr 84
51
Zarz"dzanie ochron" #rodowiska na szczeblu gminy
Gmina jest to podstawowa jednostka samorz!du terytorialnego.
W ród zada&, którymi musi zajmowa$ si" gmina, najcz" ciej wymienia si"
szeroko rozumian! ochron" rodowiska (%ad przestrzenny, zaopatrzenie
w wod" i odprowadzanie cieków, utrzymanie czysto ci urz!dze& sanitarnych, wysypisk odpadów, zieleni miejskiej itp.), gospodark" komunaln!, lokalne drogi i transport, ochron" zdrowia, o wiat", kultur", handel itd. Samorz!d gminny sprawuje w%adz" lokaln!. Sprawowanie w%adzy to nie tylko
realizacja zada& wskazanych w aktach prawnych, lecz przede wszystkim
dzia%anie na rzecz rozwoju gminy w sferze gospodarczej, spo%ecznej i rodowiskowej.
W zakresie szeroko rozumianej ochrony rodowiska gmina mo#e
skoncentrowa$ uwag" na:
• ochronie rodowiska, która w praktyce polega na wprowadzaniu
zakazów i nakazów dotycz!cych sposobu u#ytkowania powierzchni, przestrzeni i zasobów naturalnych oraz inspirowaniu – organizacyjnym i finansowym – budowy komunalnych urz!dze& sanitarnych,
• inspirowaniu, opracowaniu i wdra#aniu jednostkowych proekologicznych programów rozwojowych, np. budowy obwodnicy, ograniczeniu niskiej emisji,
• wdra#aniu zarz!dzania rodowiskowego gmin!,
• opracowaniu i wdro#eniu programu ekorozwoju gminy.
Koncentracja uwagi w%adz gminy na jednostkowych problemach bezpo redniej ochrony rodowiska, np. budowie wysypiska mieci, oczyszczalni
cieków, mo#e by$ ma%o efektywna w d%u#szej perspektywie czasu, a nawet
prowadzi$ do spowolnienia rozwoju gminy. Obecnie ka#da nowocze nie myl!ca gmina opracowuje i realizuje plan dzia%a& na rzecz ochrony rodowiska. Tre $ i zakres programu oraz proces i techniki jego sporz!dzania mog!
by$ zró#nicowane. Zale#! od charakteru gminy (miejska czy wiejska), stopnia jej rozwoju, sytuacji demograficznej i spo%ecznej itp. Opracowany program ekorozwoju mo#e mie$ charakter pomocniczy lub decyzyjny. Program
pomocniczy wskazuje kilka wariantów rozwoju gminy. Obejmuje aspekty gospodarcze, spo%eczne i rodowiskowe. Podstaw" bie#!cych dzia%a& gminy
i jej zarz!dzania stanowi program o charakterze decyzyjnym. Zawiera wizj"
rozwoju gminy oraz strategi" i polityk" wdra#ania. Dokument ten musi by$
zatwierdzony przez rad" gminy.
Na program ekorozwoju gminy sk%adaj! si" nast"puj!ce elementy:
• waloryzacja przyrodnicza – powinna zawiera$ opis stanu faktycznego, zadania dotycz!ce ochrony obszarów i obiektów; ocen" potencja%u, pojemno ci i jako ci rodowiska terenów nie obj"tych
ochron!; ocen" zmian, jakie zachodz! w ekosystemach; preferowane kierunki dzia%alno ci gospodarczej i rozwoju urbanizacji,
• waloryzacja demograficzno-spo%eczna obejmuje charakterystyk"
demograficzn!, wielko $ wolnej si%y roboczej i mo#liwo $ jej re-
ZN nr 84
52
H. Wyr"bek
orientacji zawodowej; cechy kulturowe i miejscowe tradycje istotne
podczas wdra#ania ekorozwoju; ocen" stanu wiadomo ci oraz
stosunek mieszka&ców do ekorozwoju,
• waloryzacja gospodarcza - uwzgl"dnia ocen" potencja%u gospodarczego gminy z punktu widzenia jej efektywno ci i konkurencyjno ci, ocen" stopnia uci!#liwo ci podmiotów gospodarczych; ocen" stopnia wykorzystania zasobów przyrodniczych, ludzkich
i kapita%owych. Mo#e obejmowa$ tak#e zagospodarowanie turystyczne, infrastruktur" spo%eczn! i inne,
• ocena zagro#e& rodowiska – zawiera ocen" zagro#e& g%ównych
sk%adników rodowiska, m.in. gleb, wód, powietrza; wskazuje 'ród%a zagro#e& (odpady, cieki, ha%as, promieniowanie) i ich wp%yw
na zdrowie mieszka&ców. Okre la sposoby przeciwdzia%ania zagro#eniom,
• scenariusze ekorozwoju gminy – zawieraj! po#!dane kierunki
dzia%alno ci gospodarczej, ich wielko $ i rozmieszczenie, ocen"
ekologiczn! efektów proponowanych rozwi!za&,
• kierunki rozwoju i charakterystyka szczegó%owych przedsi"wzi"$
z podzia%em na obszary dzia%alno ci gospodarczej, spo%ecznej i infrastruktury sanitarnej,
• instrumenty, warunki i rodki ekorozwoju w gminie – obejmuje wykaz problemów i dzia%a&, które wymagaj! podj"cia odpowiednich
uchwa% przez rad" gminy; system informowania spo%ecze&stwa
o zagro#eniach ekologicznych oraz o celach i za%o#eniach programu,
• wykonawcy i 'ród%a finansowania programu – ta cze $ wskazuje
zadania, jakie gmina b"dzie realizowa$ bezpo rednio oraz po rednio; 'ród%o finansowania i sposoby pozyskiwania rodków.
Program ekorozwoju gminy jest wa#nym dokumentem informacyjnym,
odgrywa podstawowe znaczenie przy sporz!dzaniu studium miejscowych
planów zagospodarowania przestrzennego.
Ogólnie rzecz bior!c kompetencje organów gminy w zakresie ochrony
rodowiska nie s! zbyt bogate.11 Organy gminy nie maj! prawie #adnych
uprawnie& w zakresie ochrony wód i powietrza przed zanieczyszczeniem.
Nie mog! wstrzyma$ dzia%alno ci zagra#aj!cej rodowisku. Najistotniejsze
uprawnienia gminy ograniczaj! si" do miejscowego planowania przestrzennego, ochrony zieleni oraz niektórych zagadnie& ochrony gatunków rolnych
i le nych. Maj! prawo pobierania op%at, wymierzania kar. Organy gminy posiadaj! tak#e kompetencje interwencyjne wobec u#ytkowników maszyn
i urz!dze& technicznych uci!#liwych dla rodowiska.
Wa#nym zadaniem gminy jest ustanowienie uchwa% reguluj!cych post"powanie z odpadami komunalnymi. G%ówn! podstaw! tych uchwa% stanowi$ mog! jedynie przepisy art. 4 pkt 1-3 ustawy dotycz!ce: wymaga&
11
K. Górka, B. Poskrobko, W. Radecki, Ochrona %rodowiska, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2001, s. 161-162.
ZN nr 84
53
w zakresie utrzymania czysto ci i porz!dku na terenie nieruchomo ci, rodzaju urz!dze& przeznaczonych do gromadzenia odpadów komunalnych na terenie nieruchomo ci oraz na drogach publicznych i zasad ich rozmieszczania, cz"stotliwo ci, zasad i sposobów usuwania odpadów komunalnych. Na
tej podstawie mo#na wprowadzi$ podzia% odpadów komunalnych wed%ug zasad ich usuwania, selekcji oraz przyjmowania na sk%adowisko (szerzej
unieszkodliwiania), okre li$ zasady selekcjonowania odpadów, okre li$ wymagania dotycz!ce urz!dze& przeznaczonych do gromadzenia odpadów,
okre li$ okres przechowywania dowodów zap%aty za us%ugi i stosownych
umów, okre li$ cz"stotliwo $ i inne zasady usuwania odpadów.12 Rada gminy mo#e nie tylko ustali$ cz"stotliwo $, zasady i sposób usuwania odpadów
i zanieczyszcze&, lecz tak#e wprowadzi$ obowi!zek przechowywania dokumentu stwierdzaj!cego wywóz nieczysto ci na dane wysypisko.
Wyniki bada%
Badania zosta%y przeprowadzone z wykorzystaniem ankiety skierowanej
do so%tysów badanej gminy. Zmienne uj"te zosta%y w pytania, które nie wymaga%y dodatkowych komentarzy od respondenta. Odpowiedzi mia%y charakter zamkni"ty, polega%y na wybraniu jednej lub wi"cej propozycji spomi"dzy kilku
w kwestionariuszu. Grupa badawcza sk%ada%a si" z 14 osób, so%tysów gminy.
Analiza obecnego stanu rodowiska gminy wykaza%a, #e priorytetowym zadaniem w zakresie ochrony rodowiska jest poprawa jako ci wód
powierzchniowych. Zanieczyszczenie wód rzek oraz jezior ma w du#ej mierze charakter allochtoniczny, dlatego dla osi!gni"cia tego celu konieczne
b"dzie podj"cie szerokiej wspó%pracy regionalnej z jednostkami po%o#onymi
na obszarze zlewni wód powierzchniowych. W dzia%aniach d%ugoterminowych
gmina b"dzie zwraca%a szczególn! uwag" na dalsz! popraw" gospodarki
wodno- ciekowej, ze szczególnym naciskiem na uporz!dkowanie systemu
oczyszczania i odprowadzania cieków.
Wi"kszo $ respondentów (64%) uwa#a, #e stan rodowiska w gminie
jest dobry, natomiast 36% ankietowanych uzna%a, #e jest z%y (rys. 1).
Zdaniem respondentów najwi"kszym problemem ekologicznym gminy
s! nielegalne wysypiska mieci, takiej odpowiedzi udzieli%o 79% ankietowanych (rys. 2). Kolejnym zagro#eniem jest niew%a ciwe stosowanie nawozów
i chemicznych rodków ochrony ro lin w rolnictwie – 21%. Trzecim co do
wielko ci problemem jest zanieczyszczenie wód ciekami komunalnymi
i przemys%owymi – 7%.
Wed%ug respondentów zanieczyszczenie rodowiska spalinami nie
stanowi problemu ekologicznego gminy. Na terenie gminy nie wykazano obszarów o podwy#szonej zawarto ci metali ci"#kich. Wi"ksze jest natomiast
ska#enie siark!. Oko%o 11% badanych gleb wykazywa%o podwy#szon! zawarto $ siarki. Inaczej jednak przedstawia si" stan ska#enia gleb metalami ci"#kimi przy g%ównych trasach komunikacyjnych. Badania przeprowadzone w la12
J. Bo$ , K. Nowicki, E. Samborska-Bo$, Ochrona %rodowiska, PPH KWANT, Kolonia 2000, s.
271.
ZN nr 84
54
H. Wyr"bek
tach 1993-1994 przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony )rodowiska m.in.
przy g%ównych trasach komunikacyjnych (drogi krajowe o du#ym nat"#eniu
ruchu) wykaza%y znaczne przekroczenia norm w niektórych punktach pomiarowych. Na terenie gminy nie prowadzono bezpo rednio takich bada&, ale ze
wzgl"du na ma%y ruch na drogach powiatowych - prawdopodobnie ska#enia
komunikacyjne na terenie gminy utrzymuj! si" w normie.
36%
64%
1 - dobry
2 - z"y
Rys. 1. Ocena stanu rodowiska w gminie
Fig. 1. Evaluation of the state of the environment in the commune
*ród%o: Opracowanie w%asne na podstawie przeprowadzonych bada&
Source: Own study on the basis of studies.
7%
21%
72%
1 - nielegalne wysypiska !mieci
2 - nawozy i !rodki ochrony ro!lin
3 - !cieki
Rys. 2. Problemy ekologiczne w badanej gminie
Fig. 2. Environmental problems in the explored commune
*ród%o: Opracowanie w%asne na podstawie przeprowadzonych bada&
*ród%em zanieczyszcze& s! pojazdy transportu osobowego i towarowego emituj!ce zwi!zki CO i NO2 oraz niemetanowe lotne zwi!zki podtlenku
azotu N2O. Bior!c jednak pod uwag" fakt, #e przez teren gminy nie przechodz! drogi krajowe i wojewódzkie o du#ym nat"#eniu ruchu, zanieczyszczenia komunikacyjne na terenie gminy nie maj! wi"kszego znaczenia.
Odpady powstaj!ce na terenach wiejskich s! bardzo zró#nicowane pod
wzgl"dem ich pochodzenia i szkodliwo ci dla rodowiska.
Ka#de gospodarstwo rolne lub sadownicze jest niewielkim przedsi"biorstwem, w którym wykorzystywane s! ró#ne maszyny, produkty i substancje. Specyfika ta sprawia, #e odpady na terenach wiejskich s! bardzo
ró#norodne i cz"sto zawieraj! szkodliwe zwi!zki chemiczne (np. pestycydy
i insektycydy), chocia# zazwyczaj w niewielkich ilo ciach.
ZN nr 84
55
Inn! cech! odpadów na terenach wiejskich jest du#e rozproszenie
'róde% ich powstawania. Na obszarach o rozproszonej zabudowie rolniczej
(typu kolonii), 'róde% powstawania odpadów jest tyle, ile zabudowa& gospodarskich. Utrudnia to gromadzenie odpadów w wyznaczonych miejscach
oraz ich zagospodarowanie lub utylizacj". W du#ych osiedlach wiejskich problem ten jest o tyle %atwiejszy, #e odleg%o ci do wyznaczonych punktów gromadzenia odpadów (np. kontenerów) s! niewielkie. Brak pe%nego zrozumienia
tego problemu w ród ludno ci i potrzeby zagospodarowania odpadów oraz
trudno ci obiektywne wynikaj!ce np. z kosztów transportu odpadów na wysypisko lub do punktów ich gromadzenia powoduj!, #e problem ten jest cz"sto
„rozwi!zywany” metod! najprostsz! - wyrzuceniem odpadów poza obr"b gospodarstwa, najcz" ciej do pobliskiego lasu, wyrobiska, oczka wodnego itp.
Problem usuwania odpadów z terenu gminy mo#na uwa#a$ za rozwi!zany. Odpady s! wywo#one w kontenerach na wysypisko do s!siedniej
gminy Skórzec. Nie jest natomiast rozwi!zany problem - tak jak w wi"kszo ci
gmin w Polsce - segregacji odpadów i ich powtórnego wykorzystania.
Jedno z pyta& ankiety mia%o da$ odpowied', czy na terenie gminy s!
pojemniki do segregacji mieci. 64% respondentów twierdzi, #e s!. Natomiast 36% odpowiedzia%o, #e w ich miejscowo ciach nie ma pojemników do
segregacji mieci. Znaczna wi"kszo $ ankietowanych (72%) uwa#a, #e segregacja mieci zmniejsza zagro#enie dla rodowiska, natomiast 7% twierdzi, #e nie zmniejsza. Natomiast 21% ankietowanych nie zaj"%o stanowiska
w tej kwestii, odpowiadaj!c – nie wiem. Mo#e to wiadczy$ o niskim poziomie wiedzy na ten temat.
Za najwi"ksze zagro#enie dla rodowiska respondenci uznali produkcj" opakowa& z tworzyw trudnych do ponownego przetwarzania (58%). Kolejnym gro'nym czynnikiem wed%ug ankietowanych jest brak selektywnej
zbiórki odpadów – 21%. Nast"pnymi zagro#eniami s!: stosowanie nawozów
sztucznych i rodków ochrony ro lin (7%), wzrost liczby samochodów (7%),
emisja zanieczyszcze& do atmosfery (7%). Zdaniem respondentów brak
oczyszczalni cieków nie stanowi zagro#enia dla rodowiska (rys. 3).
7%
7%
7%
21%
58%
1 - opakowania z tworzyw sztucznych
2 - brak segregacji !mieci
3 - nawozy sztuczne
4 - wzrost liczby samochodów
5 - emisja zanieczyszcze#
Rys. 3. Zagro#enia dla rodowiska
Fig. 3. Environmental risks
*ród%o: Opracowanie w%asne na podstawie przeprowadzonych bada&.
ZN nr 84
56
H. Wyr"bek
Podsumowanie
Stan rodowiska naturalnego pogarsza si" od wielu lat. Spowodowane jest to wzrostem zanieczyszczenia wód, powietrza i gleby. Zjawiska te
wp%ywaj! na stan zdrowia wszystkich organizmów #ywych i aby chroni$ nasz! planet" przed negatywnymi skutkami rozwoju cywilizacji nale#y rozs!dnie zarz!dza$ rodowiskiem. Urbanizacja, rozwój przemys%u, nieodpowiednia lokalizacja zak%adów przemys%owych stanowi! dla
rodowiska
naturalnego ogromne zagro#enia. Dlatego tak wa#ne s! racjonalne dzia%ania, które zmierzaj! do ich zminimalizowania. Do jednych z wa#niejszych
dzia%a& nale#y ochrona zabytków naszej kultury narodowej, lasów, ska%, parków.
Ró#norodno $ biologiczna i krajobrazowa badanej gminy, podobnie jak
ca%ego powiatu i województwa, dozna%a w ci!gu wielu lat szkód w wyniku:
• propagowania niezrównowa#onego modelu rolnictwa,
• intensywnych wylesie&,
• zmian warunków hydrogeologicznych i stosunków wodnych,
• zanieczyszczenia rodowiska (gleb, wód, powietrza),
• rozwoju struktur zurbanizowanych i transportowych,
• fragmentacji ekosystemów i antropogenicznego kszta%towania ekosystemów,
• bezpo redniego niszczenia rodowiska,
• niedorozwoju infrastruktury technicznej (komunalnej i ochronnej),
• niedostatków w zarz!dzaniu przestrzeni! oraz w zarz!dzaniu
ochron! rodowiska,
• rozwoju przemys%u.
Stan rodowiska w znacznym stopniu oddzia%uje na poziom #ycia
cz%owieka. Stopie& zanieczyszczenia powietrza zwi!zany jest mi"dzy innymi
z wielko ci! zanieczyszcze& wprowadzanych do atmosfery (zarówno ze
'róde% naturalnych, jak te# antropogenicznych). Zanieczyszczenia antropogeniczne zwi!zane s! g%ównie z procesami spalania paliw sta%ych, p%ynnych
i gazowych. Zagro#eniem s! rozproszone 'ród%a emisji po%o#one na obszarze gminy. Nale#! do nich:
• kot%ownie opalane zanieczyszczonym w"glem w gospodarstwach
domowych,
• kot%ownie z zak%adów przetwórczo-us%ugowych,
• pojazdy samochodowe z niesprawnymi uk%adami spalinowymi, ci!gniki rolnicze;
• 'ród%a wtórne (np. wysypiska odpadów),
Na zanieczyszczenie powietrza w gminie maj! te# wp%yw samochody
poruszaj!ce si" na drogach powiatowych.
Wi"kszo $ gospodarstw domowych w gminie stosuje ogrzewanie w"glowe – 86%, natomiast tylko 14% gospodarstw ogrzewanych jest drzewem.
Du#a liczba gospodarstw u#ywa w"gla kamiennego, czasami o znacznym
stopniu zasiarczenia, co wp%ywa na pogorszenie czysto ci powietrza atmosferycznego poprzez emisj" py%ów oraz zwi!zków SO2, NO2, CO i CO2. PaliSeria: Administracja i Zarz dzanie (11)2010
ZN nr 84
57
wem uzupe%niaj!cym jest drewno i gaz z butli przeno nych (na terenie gminy
nie ma gazu przewodowego). Ze wzgl"du na niewielk! zwarto $ oraz ulicowy uk%ad zabudowy wiejskiej, zanieczyszczenia te szybko przenoszone s!
poza obr"b osiedli. Budowa gazoci!gu i zaopatrzenie wsi w gaz przewodowy
ograniczy%aby to 'ród%o emisji szkodliwych gazów i py%ów.
Mieszka&cy gminy czuj! si" odpowiedzialni za stan rodowiska
w swoim otoczeniu i w zwi!zku z tym podejmuj! nast"puj!ce dzia%ania:
• segregacja mieci – 86%,
• wyrzucanie baterii do odpowiednich pojemników – 64%,
• oszcz"dno $ wody – 50%,
• oszcz"dno $ energii – 43%,
• wybór produktów z recyklingu – 50%.
Literatura
Bo$ J., Nowicki K., Samborska-Bo$ E., Ochrona %rodowiska, PPH KWANT,
Kolonia 2000.
Dziadosz K., Normatywne podstawy ery ekonomicznej w teorii i praktyce,
Wydawnictwo Uniwersytetu Warmi&sko-Mazurskiego, Olsztyn 2007.
Gajdzik B., Wyci lik A., Wybrane aspekty ochrony %rodowiska i zarz#dzania
%rodowiskowego, WP), Gliwice 2007.
Górka K., Poskrobko B., Radecki W., Ochrona %rodowiska, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2001.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku.
Koz%owski S., Ochrona %rodowiska: Unia Europejska – Polska, DW ELIPSA,
Warszawa 2003.
Kreier E., (uszczak J.: ISO 9000. 'atwy i skuteczny sposób uzyskania certyfikatu jako%ci, tom 1-2, FORUM, Pozna& 2002.
Nierzwicki W., Zarz#dzanie %rodowiskowe, PWE, Warszawa 2006.
Paczuski R., Prawo ochrony %rodowiska, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz 2000.
Podolak M., Polityka ekologiczna Polski w okresie transformacji, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2004.
ZN nr 84
58
H. Wyr"bek
ZN nr 84

Zarządzanie ochroną środowiska w jednostkach samorządu

Transkrypt

Podobne dokumenty

119 Główne problemy ekologiczne Wielkiej Brytanii lat

Karta charakterystyki