Prostowanie konia

WYWIAD
fot. Sławomir Buga
40
Prostowanie konia
Z Karin Blignault – specjalistkà w dziedzinie biomechaniki konia i jeêdêca,
autorkà uznanych ksià˝ek „Successful Schooling. Train your Horse
with Empathy”, „Stretch Exercises for your Horse”, „Equine
Biomechanics for Riders” (wyd. polskie: „Biomechanika koni
dla jeêdêców. Klucz do jazdy w równowadze”) i najnowszej
„Four Steps to Riding Success” – rozmawia Ewa Rot-Buga.
KO¡ P O L S K I 5 / 2 0 1 4
41
Z lewej: nad prostowaniem konia warto pracować równie na lony. Najlepiej lonować konia na kawecanie
(choć tu akurat jest na kantarze) i zachęcać go, by utrzymywał lekkie zgięcie do wewnątrz;
Do przodu, na prostym koniu, spokojnie – zalecenie to jest dziś tak samo aktualne, jak
przed dwoma wiekami w czasach generała Alexisa L’Hotte’a, który jest autorem tej
słynnej maksymy. Wyprostowanie konia,
czy, mówiąc inaczej, uzyskanie symetrii
bocznej w jego ciele, jawi się jako jeden
z najczęstszych problemów podczas treningu. Czym dokładnie jest asymetria
boczna? Jak się przejawia? Jakie są jej
przyczyny? Poprosiłam Karin Blignault
o odpowiedź na te pytania.
Czym jest asymetria boczna?
Większość koni nie jest prosta, tzn. e
mają jedną stronę ciała bardziej elastyczną ni drugą. Tę, która jest bardziej elastyczna, nazywa się zwykle stroną wklęsłą, miękką lub krótką; stronę, która jest
mniej elastyczna, nazywa się stroną wypukłą, sztywną lub długą. Mięśnie, które
są po sztywniejszej stronie, rozciągają się
łatwiej, ni mięśnie leące po stronie
wklęsłej i dlatego koniowi łatwiej zgiąć
szyję w kierunku strony wklęsłej (miękkiej, krótkiej). Natomiast mięśnie po stronie wklęsłej (miękkiej, krótkiej) nie rozciągają się tak łatwo. Dlatego właśnie konie mają jedną stronę mniej elastyczną.
Jaka jest przyczyna asymetrii bocznej?
Jest kilka wyjaśnień tego zjawiska:
1. Przyjęło się sądzić, e przyczyną tego, i
koń ma jedną stronę miękką, a drugą
sztywną, jest ułoenie źrebięcia w macicy.
To jednak wątpliwe – źrebię w macicy jest
otoczone wodami płodowymi, które nie
wywierają na nie na tyle silnego oporu, by
mieśnie nie mogły się rozwijać. Młode konie zwykle są proste, asymetria pojawia
się w późniejszym wieku.
2. To, czy koń jest prosty, jest ściśle
związane z jego elastycznością i siłą. U koni, podobnie jak u ludzi,
zwykle jedna strona ciała jest silniejsza, czyli dominująca (dotyczy
to nie tylko mięśni tułowia, lecz take mięśni nóg). W przypadku ludzi
częściej spotykamy się z dominacją prawej strony ni lewej, ale istnieje wiele wariantów – człowiek moe być praworęczny,
ale jego dominującą nogą moe być lewa.
Nie przeprowadzono dotychczas badań
statystycznych w odniesieniu do koni, ale
pewne obserwacje dotyczące ludzi moemy z duym prawdopodobieństwem odnieść równie do zwierząt, wspierając się
biomechaniką. U koni miękka strona jest
zarazem stroną dominującą. Mięśnie leące po tej stronie są silniejsze, krótsze, ale
mniej elastyczne. Mięśnie leące po sztywnej (długiej) stronie mają nisze napięcie
mięśniowe (tonus), są słabsze i dlatego koń
nie moe poruszać się na sztywną stronę
w zgięciu przez dłuszy czas. Koń ma lepszą koordynację i równowagę dominującej
strony ciała, podobnie jak człowiek (jeśli
chcesz się przekonać, poproś kogoś, by stanął na jednej nodze – intuicyjnie stanie na
tej, która jest dominująca; na niedominującej będzie mu trudniej utrzymać równowagę). Łatwo zorientować się, która strona
jest dominująca podczas wykonywania
przejść, poniewa mamy tu do czynienia
z rozpoczęciem ruchu. Mona zauwayć,
e koń podczas przejść do wyszych i niszych chodów lekko zgina się w kierunku
strony dominującej. Koń nie jest prosty
take dlatego, e mocniejsza, dominująca
tylna kończyna pcha z większą mocą.
Dodajmy, e kwestia dominacji danej strony ciała jest równie istotna w treningu
jeźdźca, nie tylko konia. Jeździec praworęczny często nieustannie ciągnie lewą
ręką. Jest to zwykle spowodowane tym,
e ma słabą lewą nogę. Wyjaśniam to
szczegółowo w mojej najnowszej ksiące
„Four Steps to Riding Success”.
Czy moesz powiedzieć coś więcej na temat relacji pomiędzy równowagą a wyprostowaniem?
Są one ze sobą powiązane. Jest to widoczne
zwłaszcza wtedy, gdy prosimy konia, aby
zgiął się w kierunku przeciwnym do naturalnego. W naturze koń nie zgina się w kierunku skrętu, który wykonuje, lecz w stronę przeciwną. Podczas szkolenia prosimy
go, by zginał się w kierunku skrętu (do wewnątrz – przyp. E.R.-B.). Wywiera to
wpływ na obie strony konia i na jego równowagę. Jeździec moe wtedy odczuć, e
jedna strona jest sztywniejsza.
Jak zatem definiujesz wyprostowanie?
Najprościej mówiąc, koń jest prosty, jeśli
jego tylne kończyny podąają śladami
przednich, kiedy porusza się po liniach
prostych i w zakrętach. eby to w pełni
zrozumieć, trzeba jednak podać przykłady tego, co się dzieje, gdy prosty nie jest.
K O ¡ POLSKI 5/2014
rys. Maryke Loubster; z ksiąki K. Blignault „Successful Schooling” (s. 55)
z prawej: koń nie jest prosty. Mięśnie po prawej stronie ciała są krótsze, silniejsze, ale mniej elastyczne.
Mięśnie po lewej stronie ciała są bardziej rozciągnięte, ale zarazem słabsze
WYWIAD
A zatem?
Koń, który nie jest prosty, poruszając się po
prostej, przesuwa zad lekko ze śladu, co jest
wyczuwalne zwłaszcza w galopie. Są dwie
przyczyny tego zjawiska: budowa konia
oraz mechanika galopu. Zad konia jest
szerszy ni jego łopatki, tak więc gdy łopatki są na śladzie, wewnętrzna tylna kończyna konia będzie lekko wpadała do środka.
Gdy koń porusza się po małym kole, często, w wyniku braku elastyczności, wypada zadem, jeśli jeździec nie nauczy go ustępować natychmiast od lekkiego nacisku.
Jeśli podczas wykonywania zakrętu koń
ustąpi szyją (uyje mięśni po wewnętrznej
stronie szyi – przyp. E.R.-B.), to zazwyczaj
zad nie wypadnie na zewnątrz. Przyczyną
tego jest tzw. reakcja szyjna. Jeśli szyja konia jest sztywna, jego kręgosłup równie
będzie sztywny, co spowoduje, e zad wypadnie na zewnątrz (przesunie się w kierunku przeciwnym ni szyja). W taki sam
sposób skręca okręt.
Jaki wpływ na ruch konia ma asymetria
boczna?
Jak wspomniałam poprzednio, w stępie
i kłusie większość koni łatwiej zgina się
w jedną stronę. Moe się wydawać, e koń
lepiej przyjmuje wędzidło po tej stronie,
ale dzieje się tak tylko dlatego, e moe się
łatwiej zgiąć w tę stronę. Nie ma to nic
wspólnego z zagryzaniem wędzidła lub
zaciskaniem szczęki po tej stronie. W galopie sprawa jest bardziej skomplikowana.
1. Koń, który jest krzywy, z definicji jest
zgięty w jedną stronę i patrzy w tym kierunku. Stąd te jego mięśnie są przygotowane do galopu w tę właśnie stronę. Jeśli
więc mamy konia, który jest zgięty w prawo, jego ciało jest od razu gotowe do rozpoczęcia galopu z prawej nogi. Robi krok
lewą tylną, potem prawa tylna i lewa
przednia stają na ziemi jednocześnie, następnie prawa przednia, a potem następuje faza lotu.
2. Kiedy prosi się młodego konia o aktywny kłus, moe to powodować u niego dyskomfort mięśni leących po wklęsłej stronie. W konsekwencji koń, zamiast rozciągać się w wydłuonym kłusie, woli przejść
KO¡ P O L S K I 5 / 2 0 1 4
do skróconego galopu (w naszym przykładzie – zagalopuje z prawej nogi).
3. Naturalnie, w reakcji równowaenia
się koń będzie bardziej obciąał kończyny po zewnętrznej stronie (przeciwnej ni ta, w którą jest zgięty).
Taka równowaga w galopie utrzymuje jego środek ciękości nad
podstawą podparcia. To take
wzmaga jego skłonność do łatwiejszego (wygodniejszego) galopowania w stronę zgiętej strony. W sytuacji,
gdy cięar ciała ju na wstępie spoczywa
na lewej tylnej kończynie, koń, który jest
zgięty w prawo, zagalopowuje z prawej
nogi (czyli odbija się w pierwszym kroku
galopu z lewej tylnej).
A chody boczne?
Koń łatwiej wykonuje chody boczne w stępie, kłusie i galopie na jedną stronę ni na
drugą. Na przykład, piruet w stępie w jedną stronę moe być inicjowany tylko wodzą, natomiast w drugą stronę – musi być
zainicjowany łydką, poniewa koń napiera
na łydkę zadem. Koniowi trudniej odwodzić dominujące kończyny ni niedominujące. Z tego względu koń zwykle wykonuje
ciąg lepiej w kierunku swej niedominującej strony, ale łopatkę do wewnątrz wykonuje lepiej, gdy porusza się w zgięciu w kierunku dominującej strony.
Jaki wpływ ma asymetria boczna na zaawansowane ruchy ujedeniowe?
Jeśli na niszych poziomach nie poświęci
się dostatecznej uwagi problemom z jednakową elastycznością na obie strony, wyprostowaniem i takim samym rozciągnięciem,
zostaną one zwielokrotnione na wyszych
poziomach. Będą miały wpływ na wszystkie zaawansowane ruchy ujedeniowe.
Koń będzie miał due trudności z piruetem w galopie wykonywanym na stronę
przeciwną do tej, po której ma silniejszą
tylną kończynę. W piruecie wykonywanym na swoją miękką stronę będzie miał
tendencję do wpadania do środka. Lotne
zmiany w galopie będą trudniejsze do wykonania na sztywną stronę, lotne zmiany
co tempo mogą być niewykonalne. W piaf-
a
b
fie koń moe unikać równego obciąania
tylnych kończyn poprzez przesuwanie
zadu do wewnątrz. Nagradzanie przez sędziów na zawodach na niszych poziomach zaawansowania koni prezentujących spektakularny ruch pomimo nieprawidłowego treningu, moe spowodować
powane problemy na wyszych poziomach. Jeśli koń nie jest trenowany w taki
sposób, by być jednakowo elastycznym na
obie strony, równie jeździec nie nabiera sprawności w posługiwaniu się jedną
i drugą stroną ciała. Jeśli na zawodach tacy
jeźdźcy będą nagradzani za ruch konia pomimo, e koń nie jest prosty, nie jest jednakowo elastyczny i jednakowo silny na obie
strony, nie zadbają o to, by usprawniać
słabszą, niedominującą nogę i mięśnie pośladkowe, i nie będą w stanie wykonywać
zaawansowanych ruchów. Nie rozwiną
siły, nie poprawią koordynacji i szybkości
reakcji koniecznych do precyzyjnej komunikacji, dzięki której koń rozumie dokładnie, o co jeździec go prosi.
Z twoich wypowiedzi jasno wynika, e
praca nad prostowaniem konia jest konieczna, e stanowi ona właściwie esencję ujedenia...
Podczas wielu szkoleń jeździeckich nacisk
kładzie się na trening mający na celu wyprostowanie konia (angielskie sformułowanie straightness training stało się obecnie
modne). Praca nad wyprostowaniem konia
to jednak tylko jeden element ze skali tre-
rys. Maryke Loubster; z ksiąki K. Blignault „Successful Schooling” (s. 58)
42
fot. Sławomir Buga
Z lewej: a. – koń poruszający się po kole
w lewo w poprawnym zgięciu (kurczą się
mięśnie po wewnętrznej stronie,
a rozciągają po zewnętrznej);
b. – koń poruszający się po kole w lewo
w przeciw zgięciu (celem ćwiczenia jest
rozciągnięcie mięśni po wewnętrznej
stronie; nie wolno ciągnąć za wodze!)
z prawej: koń jest prosty. Porusza się
w lewo, utrzymując zgięcie (mięśnie
po wewnętrznej stronie jego ciała kurczą
się, a po zewnętrznej – rozciągają)
ningowej. Nad kadym jej elementem naley pracować w takim samym stopniu, ale
elastyczność, która jest efektem pracy nad
wyprostowaniem, najłatwiej utracić, jeśli
wyłączy się konia z treningu (np. wskutek
kontuzji czy z innych powodów). Niemniej
jednak, zarówno w ujedeniu, jak i w skokach wyprostowanie poprawia osiągi konia. Koń musi być po prostu jednakowo
sprawny, eby mieć pewność, e moe poruszać się czy brać przeszkody z jednakową
łatwością, utrzymując równowagę w zakrętach podczas pracy w obu kierunkach.
Zapobiega to take urazom mięśni i więzadeł podczas jazd. Podkreślmy raz jeszcze,
e koniecznością jest, by równie jeździec
był jednakowo sprawny na obie strony.
Jak zatem jeździec powinien pracować
nad wyprostowaniem konia?
1. Powinien zacząć od pracy nad elastycznością konia na obie strony. Słuą temu wszystkie ćwiczenia wykonywane
w zgięciu (nie wolno ciągnąć za wodze
ani wymuszać skrętów za pomocą wodzy), np. koła, serpentyny, węyki, zakręty, wyjedanie naroników.
2. Jeździec powinien robić ćwiczenia rozwijające siłę konia, np. przejścia, przejścia
i jeszcze raz przejścia oraz prosić o wykonywanie ćwiczeń w wolnym tempie (wymagającym ćwiczeniem jest np. utrzymywanie wolnego kłusa, bez wpadania
w stęp). Kolejne ćwiczenie to szybkie
i wolne kroki w stępie, kłusie i galopie.
Bardzo wana jest praca z wykorzystaniem półparad mająca na celu większe
zaangaowanie zadu. Wszystkie chody
boczne poprawiają zaangaowanie zadu,
nawet zwrot na przodzie, od którego zaczynamy naukę chodów bocznych.
3. Do ćwiczeń prostujących zaliczamy
take ustępowanie od łydki i przede
wszystkim, łopatkę do wewnątrz. Łopatka do wewnątrz (wykonywana w stępie,
kłusie i galopie) jest lekarstwem na niemal
wszystkie problemy związane z naturalnym skrzywieniem konia, oczywiście
pod warunkiem, e jest wykonywana poprawnie. W łopatce do wewnątrz, podobnie jak we wszystkich ćwiczeniach wykonywanych w zgięciu, nie wolno ciągnąć
za wewnętrzną wodzę.
4. Warto robić te ćwiczenia, których celem jest zmiana równowagi konia – przesunięcie cięaru ciała bardziej na ze-
wnętrzne kończyny i spowodowanie, by
wykonywał skręty i zginał się, uywając
mięśni po wewnętrznej stronie szyi (to
przeciwieństwo sytuacji, w której koń wykonuje zakręt lub koło, a jeździec ciągnąc
za wewnętrzną wodzę, próbuje zgiąć go
do wewnątrz).
A co z jeźdźcem?
To osobny, ogromny temat. Jednak najbardziej istotne jest właśnie to, by jeździec
rozwijał sprawność jednej i drugiej strony
swojego ciała. Zachęcam jeźdźców, by
wybierali się do klubów fitness i prosili
trenera o zestaw ćwiczeń, który pozwoli
im rozwinąć jednakową siłę i elastyczność
mięśni leących po obu stronach ciała
oraz jednakową koordynację.
Dziękuję za rozmowę!
(przekład: Ewa Rot-Buga)
K O ¡ POLSKI 5/2014