Praca z komputerem przenośnym
Transkrypt
Praca z komputerem przenośnym
BEZPIECZESTWO PRACY 12/2008 Praca z komputerem przenonym – laptopy Komputer przenony (laptop) jest obecnie coraz czêciej stosowany w pracy zawodowej. W artykule przedstawiono ewentualne zagro¿enia wynikaj¹ce z pracy z tym urz¹dzeniem, w szczególnoci za zwrócono uwagê na ryzyko wystêpowania dolegliwoci uk³adu miêniowo-szkieletowego wród jego u¿ytkowników. Problem ten jest bowiem nadal postrzegany jako jedno z istotniejszych zagro¿eñ w rodowisku pracy. Work with a portable computer - laptops Laptops are more and more common at work. This article discusses the possible hazards of their usage, especially the increased risk of musculoskeletal disorders. This problem is still considered to be one of the most significant hazards in the working environment. mgr MARZENA MIESZKOWSKA dr n. med. JOANNA BUGAJSKA dr in¿. AGNIESZKA WOLSKA Centralny Instytut Ochrony Pracy – Pañstwowy Instytut Badawczy Wstêp Pierwsze komputery przenone (mobilne) pojawi³y siê w sprzeda¿y na prze³omie lat 70. i 80. XX wieku. Od tego czasu obserwujemy systematyczny i coraz bardziej zaawansowany rozwój technologiczny tych urz¹dzeñ, co przejawia siê tak¿e obfitoci¹ na rynku coraz to nowszych, doskonalszych, a przy tym l¿ejszych modeli komputerów przenonych. Komputer przenony to pojedyncze, niewielkie, zamykane urz¹dzenie, w którym znajduj¹ siê wszystkie podzespo³y wewnêtrzne (procesor, pamiêæ, dysk twardy itd.), wybrane rodzaje napêdów (noników 8 zewnêtrznych: CD, DVD, Blu-ray 1 itp.), urz¹dzenia komunikacji z u¿ytkownikiem (klawiatura, monitor, TrackPoint2 lub TouchPad3), a obecnie te¿ przewodowe i bezprzewodowe urz¹dzenie zapewniaj¹ce ³¹cznoæ z Internetem [1]. Komputer przenony powsta³ jako pomocnicze narzêdzie pracy, do stosowania poza sta³ym miejscem pracy, przez ograniczony czas, do wykonania czynnoci wymagaj¹cych mobilnoci, na przyk³ad do prezentowania danych poza firm¹, prezentowania towaru u klientów, testowania serwisowanego sprzêtu, czy robienia notatek. 1 Blu-ray Disc (BD) – format zapisu optycznego, opracowany przez Blu-ray Disc Association (BDA). Nastêpca formatu DVD. Wyró¿nia siê wiêksz¹ pojemnoci¹ od p³yt DVD, co jest mo¿liwe dziêki zastosowaniu niebieskiego lasera. Ten nowy typ nonika pozwala na zapisanie 25 GB danych na p³ytach jednowarstwowych 2 TrackPoint – urz¹dzenie wskazuj¹ce w postaci minijoysticka umieszczonego miêdzy klawiszami, reaguj¹cego na si³ê i kierunek nacisku 3 TouchPad – panel dotykowy, urz¹dzenie wskazuj¹ce w postaci sensorowej p³ytki reaguj¹cej na przesuwanie i nacisk palca Wskazuj¹ na to nazwy stosowane do okrelenia komputera przenonego: notebook (notatnik), laptop (urz¹dzenie trzymane na kolanach podczas u¿ytkowania)4, czy palmtop (urz¹dzenie trzymane w d³oniach podczas u¿ytkowania)5. Wspó³czesne komputery przenone dziel¹ siê na: • notebooki/laptopy • tablety PC (podobnej wielkoci jak laptopy, ale z ekranem dotykowym) • palmtopy. Obecnie komputery przenone sta³y siê nieod³¹cznym narzêdziem pracy, komunikacji miêdzyludzkiej, a tak¿e zabawy, przyci¹gaj¹c tym samym miliony ludzi na ca³ym wiecie. Wiele osób ma trudnoci z wyobra¿eniem sobie biura, a coraz czêciej nawet domu, bez tych urz¹dzeñ. W 2004 r. w USA 30% sprzedanych komputerów osobistych stanowi³y komputery przenone, ale ju¿ 4 5 lap – kolano, top – na wierzchu palm – d³oñ, top – na wierzchu BEZPIECZESTWO PRACY 12/2008 w roku 2005 ich sprzeda¿ po raz pierwszy w historii by³a wiêksza ni¿ komputerów stacjonarnych [2]. W wiêkszoci publikacji dotycz¹cych szkodliwoci czy niedogodnoci zwi¹zanych z warunkami pracy przy komputerze z regu³y opisywane s¹ stanowiska wyposa¿one w komputery sk³adaj¹ce siê z monitora ekranowego (CRT6, LCD7), jednostki centralnej, klawiatury, myszy itp. Równie¿ dyrektywa 90/270/EWG okrelaj¹ca minimalne wymagania w dziedzinie bezpieczeñstwa i ochrony zdrowia podczas pracy z urz¹dzeniami wyposa¿onymi w monitory ekranowe, a tak¿e wdra¿aj¹ce je do prawa polskiego rozporz¹dzenie ministra pracy i polityki socjalnej z dnia 1 grudnia 1998 r. w sprawie bezpieczeñstwa i higieny pracy na stanowiskach wyposa¿onych w monitory ekranowe (DzU nr 148 poz. 973) nie uwzglêdniaj¹ przypadków u¿ywania przenonych systemów komputerowych. Wynika to z faktu, ¿e komputery te z za³o¿enia nie mia³y s³u¿yæ do pracy ci¹g³ej, jednak coraz czêciej zastêpuj¹ komputer stacjonarny, co powoduje okrelone konsekwencje zdrowotne. Wród priorytetów og³oszonych w opublikowanym przez Europejsk¹ Agencjê Bezpieczeñstwa i Zdrowia w Pracy w grudniu 2005 r. dokumencie pod tytu³em Prognoza ekspertów dotycz¹ca nowych czynników ryzyka w zakresie bezpieczeñstwa i zdrowia pracy wymieniono: wystêpowanie zespo³ów przeci¹¿eniowych spowodowanych ruchami monotypowymi podczas obs³ugi komputerów (RSI – Repetitive Strain Injury) oraz wystêpowanie wymuszonej pozycji cia³a podczas obs³ugi przenonych systemów komputerowych. Niniejszy artyku³ ma na celu przybli¿enie czytelnikowi informacji dotycz¹cych ryzyka ewentualnych dolegliwoci uk³adu miêniowo-szkieletowego, powsta³ych podczas pracy z komputerem przenonym. podstawowym, a nawet jedynym. Ma to miejsce zw³aszcza wród przedstawicieli firm handlowych, medycznych, doradców ubezpieczeniowych, finansowych oraz wielu innych zawodów. Pomimo wielu zalet, nie mo¿na zapominaæ o takich niedogodnociach wynikaj¹cych z u¿ytkowania komputerów przenonych, jak: • po³¹czona z monitorem klawiatura oraz jej ma³e rozmiary, powoduj¹ce przyjêcie wymuszonej pozycji cia³a, wywo³uj¹cej zmêczenie miêni koñczyn górnych oraz miêni szyi, a tak¿e wiêksze pochylenie g³owy i tu³owia do przodu podczas obs³ugi komputera przenonego [3, 4] • problemy ze sterowaniem kursorem za pomoc¹ wbudowanego w komputer przenony panelu dotykowego TouchPad • wzrost masy wraz ze wzrostem parametrów technicznych komputera • monitory ciek³okrystaliczne wci¹¿ niedorównuj¹ce parametrom monitorów stacjonarnych • na ogó³ s³absze parametry ni¿ w przypadku komputerów stacjonarnych w tej samej cenie, a tak¿e utrudniona modernizacja (w odró¿nieniu od komputera stacjonarnego, nie wszystkie elementy laptopa mo¿na wymieniæ) [5]. Te problemy nie powoduj¹ jednak zmniejszenia zainteresowania u¿ytkowników. Jest równie¿ pewne, ¿e zainteresowanych zakupem komputerów przenonych w najbli¿szym czasie nie zabraknie. Ergonomia pracy z komputerem przenonym Stworzenie ergonomicznego stanowiska pracy z komputerem przenonym jest bardzo trudnym zadaniem. Dzieje siê tak ze wzglêdu na ró¿norodnoæ warunków, w jakich s¹ one wykorzystywane (pomieszczenie biurowe lub mieszkalne, samochód, poci¹g, samolot itp.). W pomieszczeniach biurowych Komputer przenony jest ostatnio coraz czêciej wykorzystywany jako podstawowe narzêdzie pracy w biurze. W tym przypadku, komputer przenony umieszczany jest na biurku komputerowym o standardowej wysokoci, z obni¿onym (wysuwanym) blatem na klawiaturê, na którym jednak nie mo¿na umieciæ klawiatury komputera przenonego na sta³e po³¹czonej z monitorem. W tej sytuacji zalecane jest stosowanie stacji dokuj¹cej, która umo¿liwia ustawienie ekranu komputera przenonego na linii wzroku oraz pod³¹czenie dodatkowej, zewnêtrznej klawiatury i myszy, które bez problemu mo¿na umieciæ na obni¿onym blacie na klawiaturê. W znacznym stopniu umo¿liwia to zachowanie prawid³owej pozycji cia³a, a tak¿e komfortu pracy, niemal takiego, jak podczas pracy z komputerem stacjonarnym. Przy zastosowaniu stacji dokuj¹cej mo¿liwe jest stosowanie zaleceñ i wymagañ dotycz¹cych pracy z komputerami stacjonarnymi [6]. Poza pomieszczeniami biurowymi Inna sytuacja wystêpuje podczas korzystania z komputera przenonego np. w poci¹gu, samolocie, autobusie, czy samochodzie. Tam, ze wzglêdu na niewielk¹ dostêpn¹ powierzchniê, jak równie¿ brak wygody, zaleca siê wybór miejsca z mo¿liwie najwiêksz¹ przestrzeni¹ na nogi, z pod³okietnikami (jeli s¹ za wysokie mo¿na umieciæ komputer na poduszce, teczce, na kolanach), z mo¿liwoci¹ zas³oniêcia okien oraz regulacji indywidualnego Zalety i wady komputerów przenonych Komputery przenone powoli przestaj¹ pe³niæ jedynie funkcje komputera pomocniczego. Dziêki niewielkim rozmiarom, ma³ej masie, a przede wszystkim ³atwoci przenoszenia, coraz czêciej staj¹ siê komputerem 6 CRT – (Cathode-Ray Tube) monitor kineskopowy LCD – (Liquid Crystal Display) wywietlacz ciek³okrystaliczny 7 Fot. Dostêpne na rynku „ergonomiczne” modele plecaka i torby na komputery przenone Photo. „Ergonomic” models of rucksacks and laptop bags available on the market ród³o: www. highclass.pl 9 BEZPIECZESTWO PRACY 12/2008 owietlenia. Wa¿ne jest równie¿ przyjêcie odpowiedniej pozycji cia³a – niegarbienie siê, odchylenie lekko do ty³u, a tak¿e czêste przerwy w pracy. Nale¿y równie¿ pamiêtaæ, ¿e w takich warunkach komputer przenony powinien byæ wykorzystywany krótko – wy³¹cznie do wykonania koniecznej pracy. Trzeba równie¿ zwróciæ uwagê na sposób przenoszenia komputera. Bardzo czêsto laptop jest przenoszony (równie¿ na znaczne odleg³oci) w torbie na jedno ramiê. Wp³ywa to na dyskomfort w czasie poruszania siê, gdy¿ powoduje znaczne obci¹¿enie miêni karku i krêgos³upa. Tymczasem na rynku dostêpnych jest wiele modeli plecaków (fot., str. 9.) wyposa¿onych w wygodne, szerokie pasy none, pas biodrowy i stela¿ wewnêtrzny oraz toreb na kó³kach, zmniejszaj¹cych obci¹¿enie podczas przenoszenia komputerów przenonych [7]. Dolegliwoci uk³adu miêniowo-szkieletowego Dolegliwoci miêniowo-szkieletowe s¹ w Unii Europejskiej jednym z najpowszechniejszych problemów zdrowotnych zwi¹zanych z prac¹ [8]. Zaburzenia (dolegliwoci i choroby) uk³adu miêniowo-szkieletowego obejmuj¹ ograniczenie funkcji uk³adu miêniowo-szkieletowego, w³¹cznie ze stanami bólowymi miêni szkieletowych, stawów oraz ich okolic. Na obci¹¿enie miêniowo-szkieletowe wp³yw ma wiele czynników fizycznych (prze³adunki rêczne, niew³aciwa pozycja cia³a i nienaturalne oraz wielokrotnie powtarzane ruchy, prace wymagaj¹ce du¿ej si³y r¹k, wibracje oraz praca w niskich temperaturach) oraz organizacyjnych i psychospo³ecznych (tempo pracy, ograniczenia czasowe, systemy wynagrodzeñ, prace monotonne, a tak¿e niski poziom zadowolenia z pracy) [9]. Problemy miêniowo-szkieletowe s¹ równie¿ przyczyn¹ nieobecnoci w pracy, leczenia ambulatoryjnego, a nawet szpitalnego. Wiêkszoci tych schorzeñ mo¿na jednak zapobiec lub choæby ograniczyæ je przestrzegaj¹c istniej¹cych przepisów bezpieczeñstwa i higieny pracy oraz stosuj¹c dobre praktyki. Wed³ug badañ Instytutu Badawczego GFK Custom Research 45% w³acicieli komputerów mobilnych spêdza przed monitorem co najmniej 16 godz. tygodniowo [10]. Warunki, w jakich u¿ywane s¹ komputery przenone czêsto nie pozwalaj¹ na zastosowanie zasad ergonomii i uniemo¿liwiaj¹ przyjêcie prawid³owej pozycji cia³a, co skut- 10 kuje wzrostem obci¹¿enia uk³adu miêniowo-szkieletowego ich u¿ytkowników. Mimo systematycznego wzrostu liczby operatorów komputerów przenonych, niewiele wiadomo o rzeczywistym obci¹¿eniu uk³adu miêniowo-szkieletowego podczas ich u¿ytkowania. Problematyk¹ dolegliwoci uk³adu miêniowo-szkieletowego spowodowanych prac¹ z komputerem przenonym zajmowa³o siê dotychczas niewiele zespo³ów badawczych. Porównuj¹c pozycjê cia³a podczas pracy z komputerem przenonym i komputerami stacjonarnymi, obserwuje siê znacznie mniejsz¹ odleg³oæ widzenia (odleg³oæ pomiêdzy oczami a monitorem) oraz wiêksze pochylenie g³owy i tu³owia do przodu podczas obs³ugi komputera przenonego. Obci¹¿enie miêni, oceniane na podstawie sygna³u elektromiograficznego, jest istotnie wiêksze u u¿ytkowników komputerów przenonych, w porównaniu z u¿ytkownikami komputerów stacjonarnych. Spowodowane jest to tym, ¿e komputery przenone maj¹ na sta³e po³¹czon¹ klawiaturê z monitorem, co uniemo¿liwia ustawienie monitora i klawiatury na osobnych blatach, umieszczonych na odpowiednich wysokociach [3, 4]. Analizowano tak¿e obci¹¿enie miêni szyi i koñczyn górnych podczas obs³ugi komputera przenonego w dwóch sytuacjach: umieszczonych na biurku oraz na kolanach. Podczas pracy z komputerem przenonym umieszczonym na kolanach obserwuje siê, w porównaniu z umieszczonym na biurku, wiêksze pochylenie g³owy do przodu, odchylenie pleców do ty³u oraz wiêkszy wyprost nadgarstka, co skutkuje wiêkszym obci¹¿eniem nadgarstka i miêni prostuj¹cych szyjê [11]. Podsumowanie W wielu firmach komputer przenony sta³ siê urz¹dzeniem niezbêdnym. Coraz chêtniej jest tak¿e u¿ywany nie tylko w czasie podró¿y s³u¿bowych, jak mia³o to miejsce jeszcze do niedawna, ale równie¿ podczas wykonywania codziennych obowi¹zków zawodowych. W zwi¹zku z tym, ¿e zapotrzebowanie na komputery przenone od paru lat nieprzerwanie ronie, nale¿y zwróciæ uwagê na warunki, w jakich s¹ one u¿ywane oraz na jedno z istotniejszych zagro¿eñ w rodowisku pracy, jakim jest przeci¹¿enie uk³adu miêniowo-szkieletowego u u¿ytkowników komputerów w ogóle, a u u¿ytkowników komputerów przenonych w szczególnoci. Dlatego te¿ temat badañ dolegliwoci miêniowo-szkieletowych wród operatorów komputerów przenonych podjêto w Centralnym Instytucie Ochrony Pracy – Pañstwowym Instytucie Badawczym. W pierwszym etapie projektu pn. „Ograniczenie ryzyka dolegliwoci miêniowoszkieletowych podczas obs³ugi przenonego sprzêtu komputerowego” przeprowadzono badania ankietowe dotycz¹ce warunków stosowania przenonego sprzêtu komputerowego oraz czêstoci wystêpowania i intensywnoci dolegliwoci ze strony uk³adu miêniowo-szkieletowego. Kolejnym etapem bêdzie przeprowadzenie badañ laboratoryjnych, dotycz¹cych obci¹¿enia uk³adu miêniowo-szkieletowego u u¿ytkowników komputerów przenonych na podstawie wskaników obiektywnych (k¹ty, pozycje podczas pracy i sygna³ elektromiograficzny pracuj¹cych miêni). Na podstawie wyników badañ zostan¹ opracowane wytyczne do kszta³towania prawid³owych warunków pracy dla specjalistów bhp oraz u¿ytkowników przenonego sprzêtu komputerowego. PIMIENNICTWO [1] www.wikipedia.pl [2] www.money.pl [3] S. Saito, M. Miyao, T. Kondo Ergonomic Evaluation of Working Posture of VDT Operation Using Personal Computer with Flat Panel Display. “Industrial Health”, 35/1997, s. 264-270 [4] MBG Villanueva, H. Jonai, S. Saito, Ergonomic Aspects of Personal Computers with Flat Panel Displays (PC-EPDs): Evaluation of Posture, Muscle Activities, Didcomfort and Performance. “Industrial Health”, 36/1998, s. 282-289 [5] http://www.laptopynotebooki.com/cechy.php [6] J. Bugajska (red.) Komputerowe stanowisko pracy – aspekty zdrowotne i ergonomiczne. CIOP-PIB, Warszawa 2003 [7] Z. Jówiak Ergonomia pracy z notebookiem. „Atest” 4/2008 [8] D.Roman-Liu Nara¿enie na powstawanie dolegliwoci miêniowo-szkieletowych w krajach Unii Europejskiej, „Bezpieczeñstwo Pracy” 11(446)2008, s. 16-20 [9] http://osha.europa.eu/pl/sector/agriculture/ msds [10] www. interia.pl [11] H. Mosffet, M. Hagberg, E. Hansson-Risberg, L. Karlqvist Influence of laptop computer design and working position on physical exposure variables. Clinical Biomechanics 17 (2002), s. 365-375 Publikacja opracowana na podstawie wyników uzyskanych w ramach I etapu programu wieloletniego pn. „Poprawa bezpieczeñstwa i warunków pracy” dofinansowywanego w latach 2008-2010 w zakresie zadañ s³u¿b pañstwowych przez Ministerstwo Pracy i Polityki Spo³ecznej. G³ówny koordynator: Centralny Instytut Ochrony Pracy – Pañstwowy Instytut Badawczy