Władysław Bartoszewski Osiemnaście lat i nowe stulecie. Refleksje

Władysław Bartoszewski
Osiemnaście lat i nowe stulecie.
Refleksje o stosunkach polsko-izraelskich
Stosunki polsko-izraelskie wznowione zostały w 1990 roku, po trwającej
dwadzieścia trzy lata przerwie we wzajemnych kontaktach, spowodowanej
szkodliwym dla Polski zerwaniem stosunków dyplomatycznych w czerwcu
1967 roku przez ówczesny rząd komunistyczny w Warszawie. Decyzja w
sprawie ich odnowienia podjęta została przez pierwszy demokratyczny rząd w
pełni suwerennej Polski, na którego czele stał premier Tadeusz Mazowiecki.
Od tej chwili datuje się dynamiczny rozwój kontaktów dwustronnych i
współpracy w wielu dziedzinach.
Kierując się właściwym zrozumieniem spraw o fundamentalnym znaczeniu
dla teraźniejszości i przyszłości Izraela, rząd premiera Tadeusza
Mazowieckiego podjął decyzję o udostępnieniu na początku lat
dziewięćdziesiątych polskich portów lotniczych oraz połączeń PLL „LOT"
dla przewozu emigrantów Ŝydowskich udających się z terenów byłego
Związku Radzieckiego do Izraela.
Kolejnym krokiem słuŜącym wzajemnemu zbliŜeniu oraz rozwojowi
współpracy na forum organizacji międzynarodowych była decyzja o
popieraniu przez Polskę działań zmierzających do anulowania skandalicznej
rezolucji ONZ zrównującej syjonizm z rasizmem.
Obecnie moŜna stwierdzić, Ŝe nie ma dziedziny funkcjonowania
współczesnego państwa, w której nie byłoby nawiązanych kontaktów i daleko
rozwiniętej współpracy między poszczególnymi instytucjami w Polsce i
Izraelu.
Współczesna Polska, od 1999 r. członek NATO i od 2004 r. Unii
Europejskiej, chce być coraz powszechniej postrzegana w Izraelu jako
sojusznik, z którym warto prowadzić dialog polityczny, słuŜący realizacji
1
zgodnych interesów obydwu stron. Tradycyjnie dostrzega się teŜ w Izraelu
Polskę jako miejsce, z którego wywodzi się wiele rodzin izraelskich, dokąd
jeździ się, aby przekazywać młodemu pokoleniu wiadomości o bogatej
spuściźnie kultury i tradycji Ŝydowskiej oraz o rodzinnych korzeniach.
Polska to takŜe miejsce, z którym coraz więcej Izraelczyków wiąŜe
perspektywy dostatniego Ŝycia swych rodzin. Świadczy o tym gwałtownie
rosnące z roku na rok zainteresowanie polską gospodarką, jako atrakcyjnym
obszarem inwestycji.
W okresie ostatnich osiemnastu lat strona polska starała się wychodzić
naprzeciw wielu oczekiwaniom środowisk Ŝydowskich, zamieszkałych
zarówno w diasporze, jak i w Izraelu. Stopniowo dąŜono do rozwiązywania
problemów związanych z opieką nad cmentarzami Ŝydowskimi;
wyjaśnianiem prawdy historycznej o najtrudniejszych rozdziałach wspólnej
historii Polaków i śydów; rewindykacją własności byłych Ŝydowskich gmin
wyznaniowych; opieką nad miejscami martyrologii Ŝydowskiej na terenie
Polski.
Bilans stosunków polsko-izraelskich wskazuje, iŜ rozwijająca się współpraca
zaczęła przynosić obu stronom wymierne korzyści. Osiągnięcia ostatniego
osiemnastolecia stanowią jednak dopiero początek długiej drogi prowadzącej
do likwidacji wzajemnych uprzedzeń i narosłych przez dziesiątki lat
powojennej historii stereotypów. W odbiorze szerokiej opinii izraelskiej, w
tym przede wszystkim pokoleń, które przybyły do Izraela z Polski, pozytywne
elementy stosunków ostatnich lat pomiędzy Polską a Izraelem w dalszym
ciągu pozostają w cieniu tragicznych doświadczeń XX wieku. Hitlerowsko –
niemiecka zbrodnia, jaka dokonała się na naszych ziemiach, przesłoniła
dawny okres rozkwitu społeczności Ŝydowskiej w Polsce. Rozwój dialogu
politycznego z państwem Ŝydowskim pozwala na wyjaśnienie i rozliczenie
tych strasznych wydarzeń.
Sposobów przezwycięŜenia wspomnianych obciąŜeń naleŜy poszukiwać w
2
stworzeniu nowej jakości wzajemnych kontaktów, które przyczyniłyby się do
lepszego poznania i zbliŜenia przede wszystkim w relacjach Polska - śydzi
polscy - Izrael. Trudność polega jednak na tym, Ŝe nie chodzi w tym wypadku
wyłącznie o odtwarzanie dialogu po latach panowania systemu
komunistycznego w Polsce. Przed 1989 rokiem dialog ten bowiem
praktycznie nie istniał w formie trwałej i zorganizowanej. Dlatego teŜ tak
istotnego znaczenia nabierają wszelkie formy kontaktów międzyludzkich. W
tym kontekście na szczególną uwagę i poparcie zasługują działania
prowadzone przez towarzystwa przyjaźni w Polsce i Izraelu. Stanowią one
bardzo waŜną platformę wymiany poglądów oraz wzbogacania rzetelnej
wiedzy o współczesnej Polsce oraz Izraelu.
Doniosłe znaczenie dla rozwoju stosunków polsko-izraelskich w ostatnich
niemal dwóch dekadach miała owocnie rozwijająca się współpraca polskich
instytucji i środowisk zajmujących się historią XX wieku z izraelskimi instytucjami, takimi jak: Instytut Pamięci Męczenników i Bohaterów
Holokaustu Yad Vashem, Muzeum Holocaustu i śydowskiego Ruchu Oporu
przy Kibucu im. Bohaterów Gett, Instytut Moreshet. Szczególnym symbolem
historycznych relacji łączących Polaków i śydów oraz nowego klimatu we
wzajemnych stosunkach było odsłonięcie w 1998 roku, z inicjatywy Związku
Polskich Kombatantów w Izraelu, pomnika na Górze Herzla w Jerozolimie ku
czci śydów, którzy polegli, walcząc na wszystkich frontach w latach 19391945 w szeregach wojsk polskich.
Istotne znaczenie dla przyszłego rozwoju kontaktów i współpracy między
Polską i Izraelem posiada z pewnością wymiana młodzieŜowa oraz kontakty
pomiędzy szkołami i organizacjami młodzieŜowymi. Obie strony uznają tę
wymianę i kontakty za istotne elementy polsko – izraelskiej współpracy w
dziedzinie edukacji. W dalszym ciągu jednak w programach przyjazdów
młodzieŜy izraelskiej do Polski zbyt mało miejsca pozostaje na spotkania z
młodzieŜą polską oraz zdobywanie elementarnej wiedzy o naszym kraju.
W stosunkach polsko-izraelskich ostatnich lat szczególne miejsce zajmuje
3
dialog judeo – chrześcijański, który słuŜy zbliŜeniu obu społeczeństw. W tym
kontekście na uwagę zasługuje przede wszystkim pamiętna wizyta apostolska
poprzedniego papieŜa Jana Pawła II w Ziemi Świętej w roku 2000. W Izraelu
panowała wówczas i panuje po dzień dzisiejszy powszechna świadomość
wyjątkowości wizyty papieŜa, który był tutaj postrzegany nie tylko jako
głowa Kościoła katolickiego, ale równieŜ jako przedstawiciel narodu
polskiego. Spotkanie Jana Pawła II z kolegami z Wadowic, którzy przeŜyli
Holocaust, a takŜe wizyta w Yad Vashem i modlitwa przed Ścianą Płaczu w
Starej Jerozolimie miały nieocenione znaczenie dla Polski – takŜe w
kontekście naszych obecnych i przyszłych stosunków z Izraelem. Papieska
podróŜ do Izraela przyczyniła się do poprawy tych stosunków i miała istotny
wpływ na zmianę spotykanego nadal w Izraelu stereotypu Polski jako kraju
antysemickiego. Spotkanie papieŜa z przywódcami Izraela słuŜyło takŜe
zbliŜeniu polsko-izraelskiemu.
Bazą i fundamentem kontaktów polsko-izraelskich są i pozostaną elementy
wspólnej ponad osiemsetletniej historii narodu polskiego i Ŝydowskiego,
całokształt naszych interesów na Bliskim Wschodzie i załoŜenia polityki
zagranicznej wynikające z polskiego członkostwa w NATO i UE, które
uwzględniają zintegrowane stanowisko tych instytucji w kwestii dialogu z
Izraelem.
W obecnym świecie ułatwionego przepływu informacji, towarów i osób
odległości geograficzne odgrywają drugorzędną rolę. Stosunki łączące Polskę
i Izrael powinny być postrzegane w charakterze sąsiedztwa: sąsiedztwa pod
wieloma względami duchowego i kulturowego. Sąsiedztwa wyznawanych
wartości i wspólnych doświadczeń tragicznie przeŜytej przeszłości. Wreszcie
sąsiedztwa zbudowanego na fundamencie bogatej tradycji wielowiekowego
współŜycia. Rok polski w Izraelu i zbiegająca się z nim osiemnasta – dojrzała
– rocznica wznowienia stosunków dyplomatycznych są najlepszą okazją do
przypomnienia o tej wspólnocie i o powiązaniach między naszymi krajami.
4