PrimoPDF, Job 3 - Instytut Oceanografii
Transkrypt
PrimoPDF, Job 3 - Instytut Oceanografii
Zawarte tu opinie na to czym powinna być praca magisterska i jak należy ją pisać są wyłącznie poglądami autora, a przedstawione zasady obowiązują tylko jego magistrantów ______________________________________________ Jak pisać pracę magisterską z Nauk o Ziemi ? ______________________________________________ J. A. Urbański Instytut Oceanografii UG Zakład Oceanografii Fizycznej sierpień 2005 www.primap.com/html/karten.html Spis treści: 1. Cel przewodnika 2 2. Metodyka pracy naukowej 3 3. Etyka w pracy naukowej 6 4. Projekt pracy magisterskiej 8 5. Struktura pracy magisterskiej 9 5.1 Tytuł 10 5.2 Wstęp 10 5.3 Materiały i metody 11 5.4 Rezultaty 12 5.5 Dyskusja i wnioski 12 6. Literatura 12 7. Abstrakt 14 8. Prezentacje 14 9. Udostępnianie 15 1. Cel przewodnika Praca magisterska jest rodzajem publikacji naukowej. Oznacza to, że powinna posiadać wszystkie cechy, których oczekuje się od tej formy uprawiania nauki. Naukowy sposób przekazywania i utrwalania wiedzy wykształcił się wraz z rozwojem nauki i przez lata udowodnił swoją przydatność w poznawaniu świata. Istnieją różne rodzaje publikacji naukowej, które zostaną przedstawione w rozdziale poświęconym literaturze. Pracę magisterską wyróżnia spośród nich istnienie jednego najważniejszego odbiorcy, którym jest egzaminator. Autor pracy musi udowodnić, że posiadł umiejętności potrzebne do uczestnictwa w procesie naukowym i jest w stanie stworzyć samodzielnie publikację naukową. Konsekwencją tego jest znaczna rozbudowa pracy magisterskiej w porównaniu z podstawowym rodzajem publikacji jakim jest artykuł naukowy. Swoją rozprawą autor musi przekonać egzaminatorów (promotora i recenzenta), że opanował podstawy teoretyczne i warsztat naukowy danej dziedziny i jest w stanie samodzielnie stosując metody naukowe, czyli naukowy sposób myślenia i pracy, rozwiązać prosty problem. Chciałbym tu zwrócić uwagę na istotne cechy pracy magisterskiej. Problem rozwiązywany w pracy powinien dotyczyć zagadnienia o dość wąskim zakresie. Jednocześnie należy oczekiwać, że jego rozwiązanie będzie zawierać elementy oryginalne, a przeważająca część pracy powstanie jako dzieło samodzielne. W rezultacie jeżeli porównamy artykuł naukowy i pracę magisterską to podstawowa różnica będzie polegała na objętości i zwięzłości obu prac. Większość prac magisterskich ma około 50 – 100 stron (bez dodatków), podczas kiedy artykuł naukowy od 10 do 20 stron. Prace magisterskie zawierają także często różnego rodzaju dodatki opisujące cały proces jej powstawania. Celem tego opracowania jest przedstawienie "przepisu" na pisanie pracy magisterskiej. Przyszły autor ma prawo wiedzieć czego się od niego wymaga a nie zawsze przeglądanie prac magisterskich poprzednich roczników i okazjonalne rozmowy z promotorem dostarczają wszystkich niezbędnych informacji. Posłużyłem się nie tylko własnym doświadczeniem ale i uwagami kilku autorów zagranicznych, którzy zostali wymienieni na końcu. Osobiście jestem zwolennikiem systemu bolońskiego, czyli dwuletnich studiów magisterskich. Na studiach tych praca magisterska powinna być napisana w czasie 6 miesięcy dość intensywnej pracy. Poprzedzać ją powinno zaakceptowanie projektu pracy, który powinien zostać przygotowany w ciągu około dwóch miesięcy. W dotychczasowym systemie pięcioletnim na określenie tematu pracy i jej napisanie studenci mieli dwa lata !, 2 czyli tyle ile w wielu krajach zajmuje napisanie doktoratu. Uważam także, że zapewnienie wysokiej jakości prac magisterskich, nawet kosztem pewnej liczby studentów kończących studia bez dyplomu, jest konieczne dla zapewnienia odpowiednio wysokiego poziomu kształcenia będącego sensem istnienia wyższych uczelni. 2. Metodyka pracy naukowej Zasady pracy naukowej nie mają charakteru wyłącznie obowiązujących reguł, niemniej przez lata zostały wypracowano pewne ogólne zasady, które metodą prób i błędów okazały swoją przydatność do wyjaśniania obserwowanej rzeczywistości, jej przewidywania w nieobserwowanym miejscu i czasie oraz tworzenia działających mechanizmów. Indukcja, dedukcja, założenia, dowody, paradygmaty, wnioskowanie statystyczne czy ogólne prawa jak "brzytwa Ockhama" to pojęcia tworzące specyficzne środowisko dla intelektualnej działalności człowieka określanej jako "uprawianie nauki". Pojęcia związane z uprawianiem nauki indukcja Polega na uogólnieniu (generalizacji) obserwacji do ogólnej teorii tłumaczącej obserwacje. Logiczny proces wnioskowania jest podstawową metodą tworzenia hipotez, teorii i praw. To czy wniosek ma charakter hipotezy, teorii czy prawa zależy od poziomu związanej z nim niepewności. Należy zauważyć, że już nasze obserwacje obarczone są pewnym poziomem niepewności. Hipoteza jest proponowaną teorią, która nie została poddana sprawdzeniu czyli testowaniu. Teoria jest pewnym koncepcyjnym schematem, który powstaje z hipotezy, jeżeli przeszła ona pomyślnie proces testowania. Pozostaje jednak w stanie oczekiwania na zaprzeczenie przez kolejne eksperymenty. Prawami stają się teorie wielokrotnie potwierdzane i z określonymi warunkami granicznymi ich prawdziwości. dedukcja Dedukcja uszczegóławia, czyli prowadzi od ogólnej zasady do konkretnego przypadku. Proces rozumowania przebiega od teorii do konkretnego przypadku. To znaczy, że jeżeli przyjmiemy teorię o podniesieniu się poziomu morza do 2100 roku o 80 cm, to za 100 lat raz do roku poziom wody sięgnie określonej wysokości. Jeżeli na Bałtyku może zachodzić zjawisko upwellingu, to powinno być ono widoczne na zdjęciach satelitarnych SST. Metoda dedukcji daje więc konstrukcję logiczną do planowania obserwacji i eksperymentów. 3 założenia Ze względu na to, że przyrodnicze badania naukowe prowadzone są w bardzo złożonym środowisku, niezbędne jest poczynienie szeregu stwierdzeń, których prawdziwość jest podstawą całej naszej konstrukcji myślowej i sensowności podejmowanych poczynań. Jeżeli chcemy stworzyć mapę rozkładu temperatury powierzchniowych wód zatoki mierząc temperaturę w czasie rejsu, to musimy założyć, że zmiany temperatury wody, które zachodziły w czasie trwania rejsu są nieistotne. Założenia nie są testowane, ale ich przyjęcie musi wynikać z wysokiego stopnia prawdopodobieństwa ich prawdziwości. Należy mieć świadomość, że jeśli któreś z naszych założeń okaże się nieprawdziwe to badania stają się nieważne. dowody Przyroda ze względu na swą kompleksowość nie pozwala na proste i jednoznaczne odpowiedzi. Toteż posługujemy się raczej zbieraniem (kumulowaniem) obserwacji potwierdzających teorię. Ta kumulacja obserwacji często prowadzi do modyfikacji teorii. paradygmaty Modelowe rozwiązania będące podstawą nurtów w nauce. Paradygmaty powstają i są obalane nadając rozwojowi danej dziedziny nie charakter ciągły ale cykliczny, składający się z trzech etapów. W etapie pierwszym powstanie paradygmatów w danej dziedzinie powoduje jej rozwój przez kumulowanie dorobku. W etapie drugim pojawiają się fakty niezgodne z paradygmatami, oraz zagadnienia których nie można rozwiązać. Doprowadza to do kryzysu w danej dziedzine. W etapie trzecim powstają nowe paradygmaty (rewolucja naukowa w danej dziedzinie) i cykl się zamyka. wnioskowanie Metody analizy obserwacji pozwalające na weryfikację hipotez z statystyczne zadanym prawdopodobieństwem. Dobrym wstępnym ogólnym opisem wnioskowania statystycznego jest rozdział pracy D.G. Rossitera http://www.itc.nl/~rossiter/pubs/list.html . brzytwa Zasada, która głosi, że "bytów nie należy mnożyć bez konieczności". W Ockhama praktyce oznacza to, że jeżeli dwie teorie tłumaczą te same fakty to należy używać teorii prostszej. Z dużym uproszczeniem można przyjąć, że typowy proces badawczy przebiega w sześciu etapach. 4 Etap pierwszy polega na identyfikacji problemu badawczego. Jego rozwiązanie powinno dodać coś nowego do aktualnego stanu wiedzy lub do metod wykorzystywanych w nauce. Określenie problemu badawczego musi opierać się o aktualny stan wiedzy o danym zagadnieniu lub dostępnych metodach. Niezbędne jest więc poznanie podstawowej literatury na dany temat, aby wyodrębnić luki w stanie wiedzy lub stosowanych technikach badawczych. Skala tych luk jak i problemu do rozwiązania musi być adekwatna do możliwości autora. Chodzi tu zarówno o możliwości intelektualne jak i sprzętowe i czasowe. Jeszcze raz chciałbym podkreślić, że prace magisterskie powinny solidnie i szczegółowo rozwiązywać małe problemy. Absolutny priorytet powinien zostać przypisany jakości rozwiązania w porównaniu z zakresem i wagą problemu. Trudno wyobrazić sobie temat pracy magisteskiej jako "O przyczynach globalnego ocieplenia", powinien on raczej odpowiadać skali tematu "Prognoza wpływu różnych scenariuszy globalnego ocieplenia na zmiany poziomu wód morza w rejonie Trójmiasta". Kolejny drugi etap to opracowanie planu lub strategii rozwiązania problemu. Jest to bardzo ważny etap, który w dużym stopniu zadecyduje o końcowym rezultacie. Powinny w tym momencie zostać postawione cele badawcze, których zrealizowanie pozwoli na rozwiązanie problemu. Celów tych najczęściej powinno być parę. Mogą one mieć charakter technologiczny, pomiarowy lub analityczny. Realizacja kolejnych celów to kolejne kroki prowadzące do rozwiązania problemu. Cele te noszą nazwę celów operacyjnych i szczegółowo definiują zadanie do rozwiązania. W naszym projekcie dotyczącym zmian poziomu wód morza pierwszym celem operacyjnym mogłoby być "Wyznaczenie spodziewanych (z prawdopodobieństwem 95%) maksymalnych poziomów morza dla okresu 10 lat dla 3 scenariuszy (minmalna zmiana, przeciętne zmiany, maksymalne zmiany)." Realizacja każdego celu operacyjnego odbywa się poprzez odpwiedź na postawione pytania badawcze. Sekwencja takich pytań dla naszego problemu mogłaby wyglądać w następujcy sposób. Jakie informacje są potrzebne aby dla danego scenariusza można było wyznaczyć potrzebną wartosć? (pytanie metodyczne) Jakie scenariusze wybrać? (hipoteza – Ze zbioru scenariuszy można wybrać 3 reprezentatywne dla minimalnych zmian, przeciętnych i ekstremalnych) Jak pozyskać z nich potrzebne informacje? (pytanie metodyczne). Odpowiedź na ostatnie pytanie pozwala na wyznaczenie maksymalnych poziomów czyli zrealizowanie celu operacyjnego. Etap trzeci to przeprowadzenie pomiarów i eksperymentów lub pozyskanie danych do naszej pracy. Należy tu zwrócić uwagę na dwie sprawy. Po pierwsze stosowane metody 5 lub źródła danych powinny zostać jednoznacznie określone. Po drugie należy prowadzić i załączyć dokumentację pomiarów lub pozyskanych danych. Obowiązuje tutaj bardzo ważna zasada pracy naukowej. Generalnie każdy proces naukowy powinien być możliwy do powtórzenia, dla jego zweryfikowania. W naukach posługujących się eksperymentami laboratoryjnymi ma to oczywiście pierwszorzędne znaczenie, niemniej i w pracach posługujących się obserwacjami powinno się opisywać ich pozyskanie w taki sposób, aby można było pobór danych przeprowadzić powtórnie. Etap czwarty to przetwarzanie danych do postaci użytecznej w projekcie, Jest to etap mechaniczny wymagający wyłącznie sumiennego opisu. Etap piąty obejmuje analizę danych. Często wykorzystuje się tutaj wnioskowanie statystyczne. W etapie tym przeprowadza się także dyskusję wyników i dyskutuje się proponowane rozwiązanie problemu. Etap ostatni to sporządzenie raportu z badań czyli jego opisu, w tym przypadku napisanie pracy magistreskiej. 3. Etyka w pracy naukowej Zagadnienie etyki w pracy naukowej dotyczy norm postępowania, które z jednej strony mają zapewnić prawidłowy rozwój nauki jako działalności pewnej grupy zawodowej, a z drugiej zapewnić każdemu z przedstawicieli tej grupy oraz instytucjom uczestniczącym w nauce sprawiedliwy rozdział zasług za ich pracę. Rozwój nauki i jej metody opierają się na założeniu, że uczestniczący w niej badacze nie oszukują celowo. Oszukiwanie może odnosić się zarówno do przypisywania sobie odkryć, których się nie dokonało jak i falsyfikacji i manipulacji danymi. Podstawową zasadą wszelkiej pracy, która wiąże się z wykorzystaniem danych powinno być szczegółowe dokumentowanie całego procesu związanego z ich pozyskiwaniem. Dane, którymi operujemy w pracy mogą mieć charakter danych pierwotnych lub wtórnych. Dane pierwotne mają najczęściej charakter pomiarów otrzymywanych z obserwacji lub w trakcie eksperymentów. Rossiter w swojej pracy podaje szereg przykładów, które mogą budzić podejrzenia co do rzetelności danych pomiarowych: • Wyniki, które wydają się zbyt dobre żeby były prawdziwe. Przykładem może być mały zbiór danych, które idealnie pasuje do krzywej teoretycznej, lub wykazują pełną zgodność z hipotezą. Prawie zawsze w pracach przyrodniczych istnieje pewien zakres związany z niepewnością, należy toteż oczekiwać, że będzie on widoczny w pozyskanych danych. Trudno, 6 też oczekiwać aby dane pomiarowe miały rozkład identyczny z teoretycznym. • Dane, które mogły być pozyskane jedynie w rezultacie długotrwałej akcji pomiarowej, choć wiadomo, że zbieranie pomiarów trwało krótko. Próby oszustwa mogą się też pojawiać przy danych wtórnych. Mogą one dotyczyć nie podania faktów, które w istotny sposób mogą wpływać na wyniki. Sprawa etyki kojarzy się najczęściej z plagiatem i prawami autorskimi. Zasada, która bezwarunkowo powinna być stosowana, to zaznaczanie w pracy wszystkich tych elemntów, które nie są oryginalnym dziełem autora. Dotyczy to nie tylko dosłownie cytowanych zdań, ale wszelkich treści, wniosków i rysunków z innych prac, a także samego ich układu. Sprawa nie jest oczywiście jednoznaczna i granica pomiędzy tym co jest jeszcze plagiatem, a tym co dyskusyjne jest bardzo rozmyta. Jednocześnie praca upstrzona odniesieniami stałaby się nieczytelna. Należy więc stosować je rozsądnie tak aby czytelnik nie miał problemu z odróżnieniem tego co stworzył autor od wkładu innych. W przypadku prac magisterskich pewien problem sprawia wkład promotora do pracy. Chodzi o to, że jakkolwiek tekst jest napisany przez autora pracy to zawiera ona często znaczący wkład intelektualny promotora. W rozmowie z Anną Wojnar prof. Ryszard Markiewicz z UJ stwierdza : Załóżmy, że prowadzi on magistranta i sugeruje mu pewne rozwiązania czy też narzuca koncepcje. Czy promotor ma również jakieś prawa do tego utworu? Czy możemy tu mówić o współwłasności? Zwyczaje, i w konsekwencji oceny prawne, są w tej sprawie zróżnicowane w naukach humanistycznych i ścisłych. W humanistyce promotor pomaga i kieruje pracą magisterską, ale tylko w takim zakresie i stopniu, który nie uzasadnia współautorstwa w rozumieniu prawa autorskiego. Toteż z roszczeniami w sprawie współautorstwa promotora dotychczas się nie spotkałem, poza sporadycznymi przypadkami obrony promotora przed zgłaszanym względem niego zarzutem plagiatu. Natomiast w naukach ścisłych mamy do czynienia z innym zjawiskiem. Promotor prowadzi prace doktorskie i magisterskie i w przypadku publikacji ich wyników standardem jest zamieszczenie także nazwiska promotora. Wiąże się to z wcześniej sygnalizowaną praktyką, iż przy publikacji tego rodzaju utworów autorstwo nie odnosi się do utworu jako sposobu wyrażenia, ale do uzyskania ustalenia naukowego. Innymi słowy osobami wskazanymi jako autorzy publikacji są nie tylko twórcy w rozumieniu ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, lecz także inne osoby, które twórczo przyczyniły się do uzyskania określonych wyników naukowych. Takie podejście 7 rozwiązuje problem praw autorskich do pracy magisterskiej i ewentualnie przygotowywanych z nich publikacji. Student nie może więc bez porozumienia z promotorem samodzielnie opublikować swojej pracy magisterskiej. Może to uczynić tylko wtedy gdy brak jest "innych osób, które twórczo przyczyniły się do uzyskania określonych wyników naukowych". Problem ten dotyczy także pomiarów wykonywanych przez magistranta za pomocą sprzętu uczelni. Generalnie można przyjąć, że dane te pozostają własnością uczelni i mogą być wykorzystane tylko w pracy magisterskiej, a ich wykorzystanie w ewentualnej publikacji związanej z pracą jest możliwe bądź przez współautorstwo z pracownikiem uczelni, bądź na podstawie oddzielnej umowy. 4. Projekt pracy magisterskiej Wykonanie projektu pracy magisterskiej powinno poprzedzać rozpoczęcie pracy nad jej tworzeniem. Głównym celem projektu jest stworzenie planu przyszłej pracy i przeanalizowanie go pod względem jego sensowności i realności wykonania. Projekt pracy będzie także przydatny przy tworzeniu struktury pracy, czyli schematu rozdziałów i podrozdziałów, które będą potem wypełnione treścią. Wykorzystywanie takiego schematu umożliwia pracę nad dowolną częścią dzieła bez obawy o jego logiczną spójność i zachwianie proporcji poszczególnych jego części. Projekt umożliwia także prowadzącemu podjęcie decyzji czy praca spełnia wymagania stawiane przez instytucję. Po zatwierdzeniu projektu magistrant powinien rozplanować sobie czas potrzebny na napisanie pracy. Pojekt jest schematem, który należy wypełnić. Pierwsze pole dotyczy naświetlenia problemu, który stał się inspiracją do określenia celu pracy. Problem i cel powinny zostać określone po dokładnych studiach literaturowych, których ślad powinien zostać pozostawiony w polu drugim. Cel pracy jest następnie rozbijany na cele operacyjne. Tych celi powinno być kilka a ich realizacja stanowi istotę pracy. Cele te mogą mieć charakter technologiczny, pomiarowy i analityczny. Każdy z celi operacyjnych jest następnie rozbijany na konkretne pytania badawcze. Pytaniom analitycznym powinny towarzyszyć hipotezy oraz opis w jaki sposób chcemy je potwierdzić lub obalić. Pytaniom pomiarowym powinien towarzyszyć opis jak będą wykonywane pomiary i jakimi metodami dane będą opracowywane. Przykładem pytania obserwacyjnego jest np. pytanie - Gdzie obserwuje się największe zasolenie? – a odpowiedzią będzie wykonanie mapy z danych wtórnych lub pomiarów. Pytania technologiczne dotyczą wyboru lub opracowania metod rozwiązywania problemów. 8 5. Struktura pracy magisterskiej Struktura pracy magisterskiej jest taka sama jak artykułu naukowego. Przy jej pisaniu obowizują także podobne zasady i reguły. Skoncentrujemy się tutaj bardziej na istocie zadania, mniejszą wagę przypisując sprawom technicznym. Istnienie struktury umożliwia strukturalne podejście do tworzenia pracy. Najpierw w edytorze tworzymy strukturę pierwszego rzędu odpowiadającą podstawowemu podziałowi 9 Wstęp – Materiały i metody – Rezultaty – Dyskusja i wnioski. Są to kolejne rozdziały naszej pracy. Następnie każdy z rozdziałów rozbijamy na podrozdziały wpisując ich tytuły. Częściowo podział ten może istnieć tylko w czasie tworzenia pracy dla zapewnienia jej klarownej struktury. Następnie te z podrozdziałów, które tego wymagają rozbijamy na kolejne podrozdziały lub akapity, zaznaczając tylko czego będą dotyczyć. Strukturalizacja pracy tworzy jej roboczy schemat, który następnie jest wypełniany i modyfikowany. 5.1 Tytuł Tytuł pracy ma o tyle znaczenie, że dla większości osób będzie on jedynym tekstem przeczytanym z pracy. Jego cel to jak najpełniejsza informacja o tematyce praca przy użyciu jak najmniejszej liczby słów. Należy unikać obcych wyrazów i słów rzadko używanych, które mogą być niezrozumiane. Tytuł powinen zostać przygotowany w wersji polskiej i angielskiej, co wymaga czasem pewnych modyfikacji wersji angielskiej lub polskiej aby zapewnić jak największą zgodność i spójność obu wersji. 5.2 Wstęp We wstępie powinno znaleźć się szereg informacji określających tło pracy jej cel i zakres. Może on być pisany jako sekwencja następujących treści pobieranych z wykonanego już planu pracy. Krokiem pierwszym jest przedstawienie tła pracy i umiejscowienie jej w danej dziedzinie. Przedstawiony powinien zostać ogólny problem lub kierunek badań, w którego nurcie umieszczona jest dana praca. Czytający powinien dowiedzieć się dlaczego analizowane w pracy zagadnienia są istotne. Ten krok odpowiada treści zawartej w Zarysie problemu pracy. Krokiem drugim jest umiejscowienie i powiązanie pracy z obecną wiedzą o danym zagadnieniu. Jest to niezmiernie ważny punkt, który określa stopień oryginalności pracy. Korzystamy tutaj ze spisu pozycji zawartych w Literaturze opisującej problem i definiującej ogólny cel pracy. Przechodząc od pozycji ogólnych do bardziej szczegółowych powinien zostać naszkicowany aktualny stan wiedzy o analizowanym zagadnieniu. W pracy magisterskiej i doktorskiej ten krok powinien być rozbudowywany dla wykazania znajomości podstaw teoretycznych analizowanego zagadnienia.. Krok trzeci wykazujący luki w wiedzy wynika z kroku poprzedniego. Krok ten najlepiej tłumaczy dlaczego dana praca została podjęta. Wykazanie luk pozwala także na ocenę w jakim stopniu praca przyczynia się do rozwoju wiedzy. Kolejny raz chciałbym podkreślić, że każda praca naukowa, w tym i praca magisterska, powinna wnosić coś nowego. Może to być bardzo drobny element, ale jego jakość powinna być bezdyskusyjna. Krok czwarty przedstawia pracę której chcemy się 10 podjąć. Zawarta w nim treść odpowiada Ogólnemu celowi pracy w naszym projekcie. Krok piąty i ostatni definiuje cele operacyjne i pytania badawcze, na które podejmujemy się w pracy odpowiedzieć. Korzystamy tutaj z punktów projektu Cele operacyjne pracy i Pytania badawcze. 5.3 Materiały i metody W pracach magisterskich przyjęło się opisywać w oddzielnym rozdziale Obszar badań charakterystykę miejsca badań. Ma to sens tylko w przypadku nieznanego powszechnie miejsca. Przytaczanie w każdej pracy poświęconej Bałtykowi jego granic, podziału i informacji o rozciągłości południkowej i równoleżnikowej, a także powierzchni i głębokości jest co najmniej niepotrzebne. We wstępie powinny się znaleźć informacje o istotnych dla pracy cechach badanego obszaru. Często lokalizację badań przedstawia się za pomocą mapy w dwóch skalach – globalnej i lokalnej. W rozdziale przedstawiającym analizę wyników i dyskusję powinno przedstawić się te charakterystyki, które są uwzględniane przy wyciąganiu wniosków. Osobny rozdział Obszar badań powinien pojawić się wyłącznie w pracach opisujących niezbadane wcześniej miejsca lub w których rozrzerzanie wiedzy o fizyczno-geograficznym charakterze jest istotnym elementem pracy. Opis obszaru badań może być także umieszczony w podrozdziale dotyczącym materiałów i metod. Rozdział ten powinien być podzielony na dwie części i jego podstawowym celem jest danie możliwości powtórzenia pracy dla weryfikacji wyprowadzonych z niej wniosków. W części pierwszej opisuje się pozyskane i zmierzone dane, w drugiej metody analityczne użyte do analizy tych danych. Dane wykorzystywane w pracy mogą mieć charakter pierwotny (wykonywanie pomiarów) lub wtórny (zostały pozyskane jako gotowe dane). Należy uwzględnić w ich opisie to wszystko co może mieć znaczenie dla rezultatów pracy: metodę pomiaru, rodzaj urządzeń badawczych, wielkość błędów. Jeżeli jakieś dane zostały wyłączone z analizy należy to uzasadnić. Bardzo często opis danych umieszcza się w formie tabeli, a położenie punktów pomiarowych w postaci mapy. Pole Metody badawcze z pola tabeli Pytań badawczych projektu jest podstawowym drogowskazem określającym co powinno się znaleźć w drugiej części rozdziału. Każda metoda użyta w projekcie powinna zostać opisana. Przy opisie metod należy posłużyć się odniesieniami do literatury, jeżeli jest to powszechnie stosowana metodyka. Jeżeli natomiast metoda jest oryginalna, lub nie była dotąd stosowana przy analizie podobnych zagadnień wymaga ona szczegółowego opisu. 11 5.4 Rezultaty W zależności od rodzaju pracy rozdział ten może istnieć samodzielnie lub być połączony w jeden z następnym rozdziałem jako Rezultaty i dyskusja. Samodzielnie będzie on istniał głównie w pracach o charakterze eksperymentalnym w których wykonywano pomiary (eksperymenty) i zawierać będzie opis rezultatów badań. Charakterystyczne dla tego rozdziału jest brak cytowań. Na początku rozdziału należy przedstawić w syntetyczny sposób wszelkie rezultaty pomiarów w formie tabeli, map lub rysunków. Szczegółowo przedstawić można tylko część rezultatów, które będą wykorzystywane w następnym rozdziale. 5.5 Dyskusja i wnioski Jest to najważniejszy rozdział pracy. W pracach magisterskich bardzo często wnioski są umieszczane oddzielnie w osobnym rozdziale na końcu pracy. Wnioski przedstawia się w formie listy z kolejnymi numerami. W rozdziale poświęconym dyskusji odpowiadamy kolejno na postawione pytania badawcze. Sekwencja tych pytań, a włąściwie odpowiedzi na nie powinna w logiczny sposób realizować operacyjne cele pracy i w rezultacie stanowić realizację celu ogólnego. Odpowiedzi na poszczególne pytania badawcze powinny być poparte rezultatami badań. Hipotezy powinny być udowadniane lub obalane za pomocą metod statystycznych. W dyskusji należy uwzględnić wszelkie sprzeczne lub niespodziewane rezultaty. Powinna zostać podjęta próba wytłumaczenia co mogło je spowodować. Należy zwrócić uwagę na wszelkie rozbieżności z rezultatami innych prac. W ramach dyskusji powinny zostać przeanalizowane wszelkie ograniczenia w pracy oraz to jak mogą one wpływać na wnioski z niej wyciągane. Na zakończenie dyskusji należy przedstawić na ile zdaniem autora osiągnięcia pracy są cenne i nowatorskie, oraz wyznaczyć kierunki dalszych badań. 6. Literatura Uprawianie nauki nie byłoby możliwe bez istnienia literatury naukowej. Każda praca naukowa w tym i praca magisterska musi być o nią oparta. Brak tego oparcia dyskwalifikuje pracę. Nigdy dotąd w historii dostęp do literatury nie był tak łatwy. Z każdego serwera na Wydziale istnieje nieograniczony dostęp do pełnych tekstów wszystkich artykułów, które ukazały się w znaczących czasopismach naukowych. Można je przeglądać korzystając z adresu: http://atoz.ebsco.com/home.asp?Id=gdansk 12 Artykuły naukowe publikowane po wykonaniu recenzji są podstawowym sposobem uprawiania nauki. Oczywiście są lepsze i gorsze czasopisma. Można także przyjąć, że obecnie międzynarodowym językiem nauki jest język angielski. Artykuły można generalnie podzielić na badawcze i przeglądowe. Te przeglądowe są szczególnie cenne w początkowym etapie pisania pracy gdyż zawierają aktualną kompilację wiedzy z określonego (najczęściej dość wąskiego) zakresu. Spis literatury takich artykułów zawiera w miarę kompletny zestaw tego co na dany temat napisano. Artykuły badawcze są bardzo szczegółowe i to one posuwają naukę do przodu. Praca magisterska ma charakter artykułu badawczego. Kolejnym źródłem wiedzy są materiały pokonferencyjne. Mogą mieć one różną wartość, która generalnie zależy od poziomu ich weryfikacji i w mniejszym stopniu od rangi konferencji. Poczynając od Conference Proceedings, które zawierają nie recenzowane wystąpienia na konferencji, po Edited Proceedings wydane w formie książki, aż po specjalny numer czasopisma naukowego. Rozdziały książek naukowych to kolejne pozycje w literaturze. Książki takie są pisane na określony temat w taki sposób, że redaktor zamawia poszczególne rozdziały u różnych specjalistów. Praca taka ma więc charakter zbiorowy. Jej zaletą jest próba przedstawienia całosci wiedzy na zadany temat. Pozycje takie są także bardzo dobrym źródlem informacji o literaturze. Podręczniki mogą być pisane dla odbiorcy na bardzo różnym poziomie. Należy unikać korzystania z pozycji pisanych nie dla specjalistów z danej dziedziny. Na przykład Zarys oceanologii Thurmana, czy hasło z Wielkiej Encyklopedii PWN nie może być pozycją w literaturze artykułu naukiwego czy pracy magisterskiej z oceanografii, gdyż jest to książka pisana dla czytelnika na poziomie niższym od magisterskiego. Natomiast Fizyka morza Dery może być pozycją literatury, gdyż jej poziom odpowiada poziomowi studiów magisterskich. Kolejnym rodzajem literatury są tak zwane Technical Report. Są to nierecenzowane prace związane najczęściej z realizacją różnego rodzaju projektów. Ostatnim rodzajem pozycji jest wszystko to co uda się znaleźć w sieci, a nie ma swego odpowiednika w postaci drukowanej. Kolejność przedstawianych rodzajów literatury nie była tu przypadkowa. Należy korzystać z pozycji jak najbardziej wartościowych.Odrębną sprawą jest sposób cytowania literatury i zamieszczania jej spisu. Są bardzo różne sposoby, każde czasopismo ma inną. 13 Wydaje się, że każdy sposób, który jest logiczny i systematycznie stosowany w pracy jest dobry. Cytowania w pracy nie mogą polegać na wstawianiu całych akapitów z innych prac. Jeżeli jest to konieczne, należy taki akapit wydzielić z tekstu za pomocą cudzysłowów lub innego rodzaju druku. Nie cytujemy informacji powszechnie znanych (np. na poziomie rozszerzonej matury). W procesie cytowania należy przyjąć pozycję czytelnika pracy. Nie może on mieć wątpliwości co jest oryginalnym wkładem autora. Metoda zaznaczania cytowań w tekście jest dowolna. W czasopismach i książkach naukowych można znaleźć wiele przykładów. Podstawowa zasada, dotycząca także sposobu przedstawienia spisu literatury, opiera się na systematycznym stosowaniu jednej metody w całej pracy. 7. Abstrakt Każdy artykuł i opracowanie naukowe powinno zawierać abstrakt. Praca magisterska powinna posiadać abstrakty w języku polskim i angielskim. Abstrakt jest bardzo ważnym elementem pracy w kontakcie z czytelnikiem. Większość czytelników przeczyta tylko abstrakt. Po jego przeczytaniu powinni zorientować się czego dotyczy praca i co osiągnął w niej autor. Abstrakt jest tworzony jako jeden ciągły akapit. Wymóg dwuch wersji językowych powoduje konieczność zapewnienia pełnej zgodności obu wersji. Abstrakt powinien zawierać od 250 do 300 słów i posiadać wyraźną strukturę zdefiniowaną przez następujące części: kontekst powstania pracy; cele i hipotezy; metody; rezultaty; konkluzje. Każda część abstraktu powinna być reprezentowana przez jedno lub parę zdań. 8. Prezentacje W trakcie seminarium lub proseminarium należy przedstawić szereg prezentacji związanych z pracą. Obecnie jako standard można przyjąć przygotowanie ich w programie PowerPoint. Bez problemu i straty czasu pozwala on na osiągnięcie profesjonalnego wyglądu prezentacji pozwalając się skupić na jej treści. Podstawowa różnica pomiędzy naukowym tekstem a prezentacją polega na sposobie odbioru. Czytając tekst naukowy nie jesteśmy ograniczeni czasem, odbiór prezentacji odbywa się w "czasie rzeczywistym" jej trwania. W rezultacie prezentacja w przeciwieństwie do tekstu nie musi charakteryzować się kompletnością tez , a jej głównym celem staje się przekazanie najważniejszych zagadnień słuchaczom. Aby przekaz ten był możliwy musi być ona dostosowana do poziomu i oczekiwań słuchaczy. Czas trwania 14 prezentacji jest zwykle z góry określony, należy przygotować ją tak aby zajęła 80-90% tego czasu. Tak jak artykuł naukowy posiada swoją strukturę tak i prezentacja naukowa powinna składać się z wyraźnie określonych części. Pierwsze 25% czasu prezentacji powinno zostać poświęcone na wstęp i wprowadzenie do zagadnienia. Należy rozpocząć od szerokiego spojrzenia na daną dziedzinę i stopniowo ją zawężać kończąc wyraźnymi pytaniami badawczymi lub omówieniem problemu. Kolejne 50% czasu zajmuje włąściwa prezentacja w której koncentrujemy się na odpowiedzi na konkretne pytania badawcze lub omówienie problemu. Najlepiej skoncentrować si na jednym zagadnieniu minimalizując i wyraźnie odgraniczając wątki poboczne. Przedstawić należy przede wszystkim to co jest nowe, oryginalne i nie ma charakteru przyczynkowego. Kolejne kroki w prezentacji powinny tworzyć logiczną sekwencję treści. Ostatnie 25% czasu poświęcamy podsumowaniu poszerzając perspektywę aby rezultaty zostały przedstawione na szerszym tle. W podsumowaniu powinny się znaleźć wyraźne stwierdzenia , które będą mocnym akcentem, zapamiętanym przez słuchaczy, kończącym prezentację. Prezentację w programie PowerPoint tworzy sekwencja slajdów. Jako ogólną zasadę należy przyjąć, że czas wyświetlania jednego slajdu wynosi od 30 sekund do minuty. Slajdy powinny być proste i zawierać tylko istotne informacje. Należy zrezygnować z różnego rodzaju ozdobników. Przydatne są natomiast elementy graficzne ułatwiające nawigację na slajdzie (strzałki, podkreślenia, obramowania). Stosowanie animacji i dodatkowych obrazków jest sprawą gustu, należy uwzględnić jednak, że wielu osobom tego typu "atrakcje" nie podobają się i są odbierane jako pretensjonalne. Przedstawiane rysunki powinny mieć jak największe opisy, należy unikać przedstawiania tabel i wzorów. Jeżeli istnieje konieczność pokazania wzoru to powinien on być przedstawiony w jak najbardziej uproszczonej postaci, a wszystkie zmienne powinny zostać opisane. Pod żadnym pozorem nie należy czytać ani powtarzać napisów ze slajdu. Przed wygłoszeniem prezentacji należy kilkakrotnie przeprowadzić jej próbę. Nieudana lub źle przygotowana prezentacja sprawia bardzo złe wrażenie, czasem lepiej jest zrezygnować jeśli nie jesteśmy odpowiednio przygotowani niż się kompromitować. Nie należy także przepraszać, że prezentacja jest niedostatecznie przygotowana z powodu braku czasu, oznacza to brak szacunku dla czasu słuchaczy. 9. Udostępnianie Pisanie pracy naukowej ma tylko wtedy sens jeżeli stworzymy możliwości dostępu do niej. Niezależnie od formy udostępnienia podpisanie pracy naszym nazwiskiem 15 zapewnia pełną ochronę naszych praw autorskich. Najłatwiej pracę udostępnić za pomocą internetu jako plik pdf (dobry darmowy konwerter można uzyskać pod adresem http://www.primopdf.com/ ). Literatura: Rossiter, DG 2005. Preparation for MSc Thesis Research: Lecture notes and Exercises . ITC Lecture Notes NRM.004, Enschede, the Netherlands: ITC. Revision 5.3, 07-May 2005, 125 pp. (First version June 2001) http://www.itc.nl/~rossiter/pubs/list.html Dazzle 'em with Style http://www.physics.ohio-state.edu/~wilkins/writing/Supp/dazzle.html [Thursday, 28-Apr-2005 15:57:41 EDT] Edited by: [email protected] on Sunday, 04-Jan-2004 14:42:49 EST Woodhause, I 2000. Iain's Guide to Thesis Writing. http://www.geo.ed.ac.uk/~ihw/thesis_guide.htm [2005] Wojnar, A 2004. Rozmowa z prof. Ryszardem Markiewiczem, Alma Mater miesięcznik UJ, nr. 64 http://www3.uj.edu.pl/alma/alma/63/01/08.html 16