Sygn. akt I ACa 735/06 WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ

Sygn. akt I ACa 735/06
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 8 lutego 2007 r.
Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie:
Przewodniczący – Sędzia SA – Zbigniew Cendrowski (spr.)
Sędzia SA
– Katarzyna Polańska-Farion
Sędzia SO (del.)
– Mariusz Łodko
Protokolant
– sekr. sąd. Agnieszka Nazar
po rozpoznaniu w dniu 8 lutego 2007 r. w Warszawie
na rozprawie sprawy z powództwa J. K.
przeciwko Instytutowi […] z siedzibą w W.
o ochronę praw autorskich
na skutek apelacji powoda
od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie
z dnia 4 kwietnia 2006 r.
sygn. akt I C 555/04
1.
zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że zasądza od
pozwanego na rzecz powoda 1.148 (jeden tysiąc sto czterdzieści
osiem) złotych z ustawowymi odsetkami od 20 czerwca 2003 r. do
dnia zapłaty w pozostałej części powództwo oddala; koszty
procesu między stronami wzajemnie znosi;
2.
w pozostałej części apelację oddala;
3.
koszty postępowania apelacyjnego między stronami wzajemnie
znosi.
2
UZASADNIENIE
Powód J. K. wniósł powództwo przeciwko Instytutowi […]w W. o
zasadzenie na jego rzecz kwoty 1.500 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 01
lutego 2003 r. i kwoty 1.500 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 26 lutego
2003 r. oraz kosztów procesu.
Pozwany Instytut […] w W. wniósł o oddalenie powództwa i
zasądzenie kosztów procesu.
Wyrokiem z dnia 04 kwietnia 2006 r. Sąd Okręgowy w Warszawie
oddalił powództwo i zasądził od powoda J. K. na rzecz pozwanego Instytutu
[…] z siedzibą w W. kwotę 615 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.
Powyższy wyrok zapadł po dokonaniu przez Sąd Okręgowy
następujących ustaleń faktycznych i rozważań prawnych:
Powód J. K. jest artystą fotografikiem z wieloletnim doświadczeniem
artystycznym. Na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych na
zlecenie Teatru […] oraz Teatru […] w P. wykonał zdjęcia ze spektakli
teatralnych, miedzy innymi sceny zbiorowej z dzieła .[…] K. Sz. oraz
zdjęcie T. Ł. uwieczniające go podczas próby przygotowywanego w Teatrze
[…] w P. .[…]. Powód zawarł z obydwoma teatrami umowy o dzieło. Nie
udowodnił czy w ich ramach, oprócz sprzedaży odbitek, doszło do
przeniesienia na zleceniodawców jego praw autorskich majątkowych ani
jakie otrzymał wynagrodzenie, gdyż umowy zaginęły a J. K. pomimo
stanowiska pozwanego innych dowodów na tę okoliczność nie przedstawił.
Zdjęcie - scena zbiorowa - wykonane podczas przedstawienia […]
ma zdecydowanie charakter artystyczny. Wykonanie go w teatrze wymagało
specjalnego przygotowania powoda. W tym celu dokonał on własnej
aranżacji polegającej na ustawieniu świateł aranżowaniu scen oraz korzystał
3
z możliwości wielokrotnego powtarzania ujęć. Zdjęcie było wykonane w
ruchu podczas gry aktorskiej, co znacznie utrudniało mu pracę.
Odmiennie zdjęcie T. Ł. pochodzące z próby […] ma charakter
reporterski. Powód wykonał je w momencie przybycia aktora na pierwszą
próbę do teatru. Warunki, które temu towarzyszyły, były bardzo trudne gdyż
powód otrzymał dyrektywy aby fotografie robić taktownie, dyplomatycznie
jako, że aktor w tym okresie był już człowiekiem bardzo chorym, który
dodatkowo nie lubił momentu robienia mu niespodziewanych zdjęć. Zdjęcie
T. Ł. J. K. opieczętował własną pieczątką autorską z adresem ZAIKSU, na
..której widniała klauzula, że zdjęcie autorskie jest zastrzeżone.
Obydwa zdjęcia powód poddał obróbce fotochemicznej we własnym
laboratorium, według własnej praktyki artystycznej.
Zdjęcie powoda sceny zbiorowej z przedstawienia […] Sz. w
reżyserii R. P., które odbyło się w 1984 r. w Teatrze […] w P. zostało
wykorzystane przez M. K. autorkę książki pt. […], której wydawcą jest
pozwany. Autorka, z wykształcenia muzyk, nad opracowaniem książki
pracowała około 10 lat. Z uwagi na upływ czasu i rozległość prowadzonych
przez siebie badań nie potrafiła wskazać skąd uzyskała zdjęcie, wykonane
przez powoda. Z największym prawdopodobieństwem wskazała, iż dał je jej
do wykorzystania reżyser Teatru […] w P. Wszystkie zamieszczone w
książce materiały otrzymała nieodpłatnie. Dokonując opracowania wiedziała
o zasadzie wydawniczej według której jeśli na odwrocie fotografii jest
stempel fotografa, to wówczas wydawca zwraca się do niego celem
uzyskania jego zgody na publikacje odpłatną lub według przyjętych stawek.
Książka ukazała się w liczbie 1 000 tysiąca egzemplarzy, co przesądza o jej
naukowym charakterze.
Natomiast zdjęcie T. Ł. wykonane przez powoda i przez niego
sygnowane zostało z kolei wykorzystane przez M. N., która była redaktorem
4
nr 3 i 4 […] z 2002 roku i autorką […] i twórczości T. Ł., w której to
przedmiotowe zdjęcie zostało zamieszczone. Wskazany numer […] miał
charakter monograficzny i w całości poświecony był Ł. Sporne zdjęcie miało
pieczęć autora w związku z czym w publikacji zaznaczono (karta 53 akt), że
zdjęcie T. Ł. widniejące na karcie 182 […] zostało wykonane przez jednego
z fotografów wymienionych w nagłówku, gdzie widnieje także nazwisko J.
K. Rozwiązanie powyższe zostało zastosowane z powodów finansowych.
Skrócono spis informacji a nazwiska fotografów zamieszczono w spisie
zbiorczym z podaniem strony na której widnieje zdjęcie. […]jest bowiem
pismem naukowym, borykającym się z problemami finansowymi, które
nigdy nie ukazywało się w celach komercyjnych.
Ostatecznie odnośnie fotografii z przedstawienia […] powód nie
udowodnił, że opatrzył je własną pieczęcią ujawniając swoje prawa
autorskie, co uniemożliwiło identyfikację jego osoby przez autorkę książki,
nie wykazał czy w wyniku umowy z Teatrem […] zbył przysługujące mu
prawa autorskie majątkowe oraz jaką kwotę uzyskał za jego wykonanie.
Precyzując żądanie pozwu powód wskazał, iż domaga się zasadzenia
na swoją rzecz potrójnej wysokości stosownego wynagrodzenia za jedno
zdjęcie z chwili jego dochodzenia i założył, iż wynagrodzenie to stanowi
kwotę 500 złotych za jedno zdjęcie a potrójna jego wysokość kwotę 1 500
złotych. Nie wyjaśnił jednak podstaw takiego rozumowania a na zarzut
pozwanego kwestionującego tą kwotę nie przedstawił żadnych dowodów na
jej poparcie.
Sąd Okręgowy uznał, że powództwo podlega oddaleniu. Zgodnie z
treścią art. 1 ustawy z dnia 04.02.1994 r. o prawie autorskim i prawach
pokrewnych przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności
twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci
niezależnie od wartości przeznaczenia i sposobu wyrażenia. W szczególności
5
przedmiotem prawa autorskiego są utwory wyrażone słowem, plastyczne,
fotograficzne i inne.
Sąd Okręgowy zważył, iż niewątpliwie nie każda fotografia może
być uznana za utwór chroniony. Niezbędną przesłanką jest tutaj przejaw
działalności twórczej o indywidualnym charakterze. W ocenie tego Sądu
powód swoimi zeznaniami udowodnił, iż zdjęcie obrazujące scenę grupową
ze spektaklu […] w Teatrze […] w P. w dużej mierze zostało przez powoda
zainspirowane,
upozowane,
oświetlone
a
obiekt
przygotowany
do
sfotografowania. Sąd I instancji uznał, że na fotografii tej powód uwiecznił
swoje własne indywidualne i niepowtarzalne ujęcie. Nie udowodnił
jednakże. iż zdjęcie to wykorzystane następnie przez M. K. było przez niego
opieczętowane i czy w tej sytuacji doszło do nieuprawnionego, bezprawnego
wykorzystania jego utworu w książce wydanej przez pozwanego. Sąd
podkreślił, że nawet w przypadku przyjęcia twierdzenia powoda w tym
zakresie za prawdziwe, nie udowodnił on, że sprzedając wyżej wymienione
zdjęcie Teatrowi […] w P. zachował jednocześnie prawa autorskie
majątkowe.
Sąd Okręgowy wskazał, że powód zeznając w charakterze strony
przyznał, że wykonał omawiane wyżej zdjęcie na odpłatne zlecenie Teatru
nie dowiódł, że umowa dotyczyła jedynie odbitek a nie całości autorskich
praw majątkowych. Z braku umowy i niewykazania tego innymi środkami
dowodowymi Sąd uznał, iż powód nie udowodnił, że posiada w tym zakresie
legitymacje czynną w procesie skoro powstało domniemanie, iż to teatr jako
zleceniodawca mając autorskie prawa majątkowe jest uprawniony do
żądania wynagrodzenia od pozwanego.
Zdaniem Sądu I instancji zdjęcie T. Ł. w sposób jednoznaczny nie
może być uznane za utwór prawem chroniony według definicji wskazanej
wyżej. Za przyjęciem takiego stanowiska przemawiają w szczególności
6
okoliczności dotyczące jego wykonania, przedstawione przez samego autora.
Choroba znanego aktora i niechęć do fotografowania, sygnalizowana przez
zleceniodawcę według słów samego powoda wykluczała jakąkolwiek
reżyserię czy aranżację sytuacji z jego strony. Nie pozostawia wątpliwości,
że wykonane przez powoda zdjęcie na kilkanaście dni przed śmiercią T. Ł.
ma
ogromną
wartość
historyczną,
jednakże
nosi
cechy
zdjęcia
dokumentacyjnego. Powód nie był bowiem z całą pewnością autorem
koncepcji utrwalonego przez siebie obrazu, nie decydował o miejscu
wykonania zdjęć, oświetleniu i tym podobnych.
Sąd Okręgowy przyjął, że powództwo podlega oddaleniu także z tej
przyczyny, iż żądanie ocenić wypada jako sprzeczne z treścią art. 34 prawa
autorskiego. Nie było miedzy stronami rzeczą sporna, iż […], w którym
ukazało się zdjęcie T. Ł. autorstwa powoda jest poświęcone historii i krytyce
teatru o czym informuje także jego strona tytułowa. Periodyk ten wydawany
jest w celach edukacyjnych, informacyjnych, kulturowo-twórczych i
naukowych nie zaś komercyjnych, co przesadza o dozwolonym użytku
publicznym. Istotą dozwolonego użytku publicznego jest upoważnienie
ustawowe do skorzystania w określonym zakresie z konkretnego utworu.
Zainteresowany nim nie musi zwracać się do podmiotu uprawnionego o
zgodę na spożytkowanie utworu, gdyż skorzystanie w ramach dozwolonego
użytku jest legalne w świetle art. 27 prawa autorskiego, który stanowi, że
instytucje naukowe i oświatowe mogą w celach dydaktycznych lub
prowadzenia własnych badań korzystać w rozpowszechnionych utworów w
oryginale w tłumaczeniu oraz sporządzać w tym celu egzemplarze
fragmentów rozpowszechnionego utworu. Taki charakter […] w powiązaniu
z liczbą egzemplarzy w jakiej się ukazuje i gronem czytelników do których
jest kierowany (wąska elita) przesądza o takim charakterze.
7
Sąd I instancji podniósł, że zgodnie z wymogiem art. 34 prawa
autorskiego na stronie 654 tygodnika pozwany w wykazie autorów, którzy
wykonali zdjęcia do zeszytu zamieścił nazwisko powoda oraz wskazał, że
zdjęcia pochodzą ze zbiorów T. Ł. Muzeum […] w W. (w tym sporne
zdjęcie T. Ł. ze strony 182). Te same uwagi pozostają aktualne także w
odniesieniu do książki M. K. pt. […] gdzie zamieszczone zostało zdjęcie
powoda ze spektaklu […]. Specyfika treści wyżej wymienionej książki,
specjalizacja zagadnienia w połączeniu ze znikomą ilością egzemplarzy, w
których została wydana przesądzają, iż nie miała ona charakteru
komercyjnego a jedynie naukowo-badawczy.
W ocenie Sądu orzekającego obydwie cytowane pozycje, w których
zostały umieszczone zdjęcia powoda zostały zawarte w publikacjach
wydanych
zgodnie
z
działalnością
statutową
pozwanego
Instytutu
Naukowego w celach dydaktycznych i prowadzonych własnych badań, a
takie wykorzystanie utworów winno być uznane za dozwolony użytek
publiczny o jakim mowa wyżej.
Sąd Okręgowy wskazał, że powództwo J. K. podlega oddaleniu
także z przyczyny nieudowodnienia wysokości zgłoszonego żądania. Powód
nie dołączył do akt sprawy umów z Teatrami potwierdzających wartość
wykonanych przez niego zdjęć. Wartości tej nie udowodnił ani nawet nie
uprawdopodobnił w żaden inny sposób.
W apelacji od powyższego wyroku powód wniósł o:
1. zmianę zaskarżonego wyroku w p. 1 i 2 i zasądzenie od pozwanego na
jego rzecz kwoty:
a. 1500 zł z ustawowymi odsetkami z tytułu opóźnienia od 01.02.2003 r.,
b. 1500 zł z ustawowymi odsetkami z tytułu opóźnienia od 20.06.2003 r.,
oraz zasądzenie od pozwanego na jego rzecz kosztów procesu w I
instancji wg norm przepisanych,
8
2. zasądzenie od pozwanego na jego rzecz kosztów postępowania
apelacyjnego wg norm przepisanych,
ewentualnie o
3. uchylenie
zaskarżonego
wyroku
i
przekazanie
sprawy
do
ponownego rozpoznania przy uwzględnieniu kosztów postępowania
apelacyjnego,
4. zwolnienie go od kosztów sądowych w części, a mianowicie od opłaty
sądowej od apelacji ponad kwotę 100 zł.
Skarżący sformułował następujące zarzuty:
A. dotyczące oddalenia obu żądań:
1. naruszenie art. 27 pr.a. z 1994 r. przez jego niewłaściwe zastosowanie do
sytuacji w której pozwany wykorzystał fotografie nie dla celów
dydaktycznych lub prowadzenia własnych badań", co wyklucza
zastosowanie przepisów o dozwolonym użytku,
2. naruszenie art. 8, 17 u. 1, 52 u. 1 pr.a. z 1994 r., art. 6 k.c, art.23 1 k.p.c.
przez przyjęcie, że wykonanie odbitek zdjęć w oparciu o umowę o dzieło
zawartą z Teatrem […] w P. oraz Teatrem […] w P. nakłada na powoda
obowiązek udowodnienia zachowania autorskich praw majątkowych i to
mimo występującego na odbitkach zastrzeżenia a.pr. maj. na rzecz
powoda,
3. niedokonanie oceny dowodów, co narusza art. 328 § 2 k.p.c,
4. naruszenie art. 322 k.p.c. w zw. z art. 17 i 79 ust. 1 pr.a. z 1994 r. oraz
art. 230 k.p.c. w wyniku czego sąd niesłusznie odmówił zasądzenia,
stosownego wynagrodzenia z chwili jego dochodzenia
5. nierozpoznanie istoty sprawy w wyniku wskazanych w apelacji uchybień
B. dotyczące oddalenia żądania dot. fotografii portretu T. Ł:
1. błędne ustalenie jakoby fotografia - portret T. Ł. - nie wykazywała cech
działalności twórczej o indywidualnym charakterze przez nierozważenie
9
jej wysokiej wartości artystycznej wskazującej na istnienie cechy
indywidualności, jak również błędna subsumcja tego zdjęcia jako
zdjęcia, ściśle reporterskiego, co narusza art. 328 § 2 k.p.c.
Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje:
Apelacja jest częściowo uzasadniona.
Co do stanu faktycznego został on ustalony w sposób prawidłowy: Sąd
Okręgowy ocenił wszystkie dowody przedstawione przez strony procesu
i ocenę tę, którą Sąd Apelacyjny w pełni podziela uzasadnił.
Jednakże
Sąd
Okręgowy
dokonał
wadliwej
subsumcji
tak ustalonego stanu faktycznego. Przedstawione przez tenże Sąd
okoliczności zrobienia zdjęć T. Ł. oraz sposobu wywoływania przez powoda
tego zdjęcia w jego laboratorium w sposób oczywisty świadczą, iż zdjęcie to
jest utworem w rozumieniu przepisu art. 1 Prawa autorskiego.
Wszak przejawem działalności twórczej jest będący wynikiem
samodzielnego wysiłku autora rezultat, różniący się od innych rezultatów
analogicznego działania. Atrybut nowości i indywidualnego charakteru
dotyczy właśnie takiego zdjęcia, jakie zrobił powód.
W orzecznictwie wskazuje się, że nawet możliwość uzyskania
analogicznego rezultatu przez różnych autorów nie stanowi przesłanki
wykluczającej przypisanie danemu przejawowi działalności twórczej
charakteru indywidualnego w rozumieniu art. 1 Prawa autorskiego.
„Reporterski” jak to określił Sąd Okręgowy charakter zdjęcia nie
wyklucza, iż stanowi on utwór. Ten reporterski charakter przejawia się
w tym, iż nie było możliwości inscenizacji, planowania.
Jednakże wykorzystanie właśnie takich szczególnych warunków może
być, a w sprawie niniejszej jest w sposób oczywisty elementem twórczej
10
pracy powoda. Ustalone zaś przez Sąd Okręgowy okoliczności związane
z obróbką chemiczną zdjęcia ostatecznie przesądzają taką ocenę.
Zgodnie z treścią art. 8 ust. 1 Prawa autorskiego prawa autorskie
przysługują twórcy. W sprawie niniejszej przez cały czas procesu było
niesporne i przyznane przez stronę pozwaną, że powód był autorem obu
zdjęć.
W tej sytuacji niezrozumiałe jest stanowisko Sądu Okręgowego, że
powód nie udowodnił, czy nie doszło przeniesienia na zleceniodawców jego
autorskich praw majątkowych.
Jest i było niesporne, że powód nie był pracownikiem, nie łączyła go z
żadnym z teatrów umowa o pracę, zaś Sąd Okręgowy prawidłowo ustala, że
powód zawarł z obydwoma teatrami umowy o dzieło.
Żadna ze stron nigdy w toku procesu nie twierdziła, by powód
przeniósł na inny podmiot przysługujące mu autorskie prawa majątkowe.
Zatem w procesie niniejszym treść przepisu art. 8 ust. 1 rozstrzyga o
przysługujących powodowi prawach do wykonanych zdjęć.
Pozostaje zatem do rozstrzygnięcia, czy strona pozwana korzystała
z utworów w granicach dozwolonego użytku w rozumieniu przepisu art. 34
Prawa autorskiego.
Zasadne jest ustalenie i ocena, co uczynił był Sąd Okręgowy i czego w
toku procesu nikt nie kwestionował, iż wydawnictwa, które wykorzystywały
fotografie powoda, uczyniły to
w ramach
działalności
naukowej
i dydaktycznej – stosownie do przepisu art. 27 Prawa autorskiego.
Jednakże przepis art. 34 Prawa autorskiego możliwość dozwolonego
użytku warunkuje wymienieniem imienia i nazwiska twórcy oraz źródła.
Wymóg ten spełniony został jedynie co do fotografii T. Ł. zamieszczonej w
[…].
11
Zatem co do fotografii sceny zbiorowej z przedstawienia
[…]
zamieszczonej w książce Pt: […] – nie zachodzą okoliczności wyłączające
prawo twórcy do wynagrodzenia.
Powód w toku procesu przedstawił twierdzenie, iż wynagrodzenie za
jedno zdjęcie wynosi 500 zł. Twierdzenia tego w żaden sposób nie uzasadnił.
Wino ono zatem być poddane weryfikacji.
Zasadnie strona pozwana odwołuje się do stawek wynagrodzenia
ustalonych przez Związek Polskich Artystów Fotografików.
Zgodnie z treścią art. 789 ust. 1, który to przepis odwołuje się do
„stosownego wynagrodzenia” Sąd Apelacyjny zasądził takie wynagrodzenie,
posługując się odpowiednio tabelą wynagrodzeń, opracowaną przez Polski
Związek Artystów Plastyków, uwzględniając możliwość stosownego
podwyższenia minimalnej stawki określonej tabelą wynagrodzeń.
Z tych wszystkich względów orzeczono zgodnie z art. 386 § 1 k.p.c.
oraz art. 385 k.p.c.
bk