Osady denne - Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w

Osady denne - Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w

RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2011 roku
Monitoring geochemiczny osadów
Stężenia metali ciężkich w osadach są bardzo dobrym wskaźnikiem stanu zanieczyszczenia środowiska wodnego ze względu na znacznie wyższe ich
koncentracje w osadach dennych, niż w wodach.
Analiza chemiczna osadów umożliwia śledzenie
zmian stężeń tych metali w środowisku wodnym,
nawet przy stosunkowo niskiej ich zawartości w wodach powierzchniowych.
W zanieczyszczonych osadach obserwuje się
najczęściej podwyższone koncentracje takich metali jak: kadm, chrom, miedź, nikiel, ołów czy cynk
- pierwiastków które mają szerokie zastosowanie
w przemyśle i gospodarce, jak również trwałych
zanieczyszczeń organicznych (TZO) – m.in. wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych
(WWA), pestycydów chloroorganicznych i polichlorowanych bifenyli (PCB).
Badania osadów wodnych rzek i jezior wykonywane są przez Państwowy Instytut Geologiczny
w ramach podsystemu Państwowego Monitoringu
Środowiska - Monitoring jakości śródlądowych wód
powierzchniowych i obejmują określenie zawartości
metali ciężkich i wybranych szkodliwych związków
organicznych w osadach powstających współcześnie w rzekach i jeziorach na obszarze kraju. Badania są wykonywane od 1990 roku.
Bezpośredni nadzór nad realizacją programu badań
sprawuje Główny Inspektorat Ochrony Środowiska.
Kryteria oceny osadów
Ocena jakości osadów dennych na potrzeby monitoringu wykonywana jest w oparciu o kryteria geochemiczne (Bojakowska I., Sokołowska G., 1998 –
„Geochemiczne klasy czystości osadów wodnych”
Przegląd Geologiczny 46 [1]:49-54). Wyniki badań
odnoszone są do wartości charakteryzujących tło
geochemiczne, a więc do warunków naturalnych
bez piętna antropopresji. Wartości przekraczające
ten poziom oceniane są w trzystopniowej skali (tabela 7). Osad oceniony zostaje za zanieczyszczony
nawet w przypadku, gdy przekroczenie zawartości
dopuszczalnej stwierdzono tylko dla jednego pierwiastka.
Jedynym aktem prawnym w naszym kraju traktującym o jakości osadów jest rozporządzenie Ministra
Środowiska z dnia 16 kwietnia 2002 roku w sprawie
rodzajów oraz stężeń substancji, które powodują,
że urobek jest zanieczyszczony (Dz. U. Nr 55, poz.
498). Kryteria zawarte w tym rozporządzeniu odnoszą się do arsenu, chromu, cynku, kadmu, miedzi,
niklu, ołowiu i rtęci oraz WWA (tabela 8).
58
Jezioro Rogóźno
Fot. Archiwum WIOŚ
Do oceny ekotoksykologicznej zastosowano wartości PEL (ang. Probable Effects Levels) – określające zawartości pierwiastków, powyżej których często
obserwowany jest szkodliwy wpływ zanieczyszczonych osadów na organizmy wodne. Wartości PEL
zostały wyznaczone dla pierwiastków śladowych,
niektórych pestycydów chloroorganicznych, polichlorowanych bifenyli i WWA (tabela 8).
Charakterystyka zanieczyszczenia osadów
wodnych województwa lubelskiego w 2011 r.
Sieć monitoringu osadów rzecznych i jeziornych
województwa lubelskiego w 2011 r. obejmowała
24 punkty obserwacyjne: 21 rzecznych - zlokalizowanych głównie przy ujściach większych rzek oraz
3 jeziorne.
Osady aluwialne na obszarze województwa lubelskiego charakteryzują się niskimi zawartościami
metali ciężkich, w większości zbliżonymi do wartości tła geochemicznego.
wody
Tabela 7. Kryteria geochemicznej oceny osadów (źródło: PIG)
Pierwiastek
Tło
geochemiczne
Klasa I - osady słabo
zanieczyszczone
Klasa II - osady miernie
zanieczyszczone
Klasa III- osady zanieczyszczone
Jednostka
mg/kg
mg/kg
mg/kg
mg/kg
Srebro
<0,5
1
2
5
Arsen
<5
10
30
50
Bar
<50
100
500
1000
Kadm
<0,5
1
5
20
Kobalt
3
10
20
50
Chrom
6
20
100
500
Miedź
6
20
100
200
Rtęć
<0,05
0,1
0,5
1
Nikiel
5
30
50
100
Ołów
15
50
200
500
Cynk
73
200
500
1000
Rzeki
We wszystkich badanych punktach według kryteriów określonych rozporządzeniem, osady uznano
za niezanieczyszczone. Jedynie, analogicznie do
lat ubiegłych, w osadach Bugu utrzymywała się
podwyższona zawartość strontu, wynosząca maksymalnie 206 ppm w Kryłowie, jednak mieszcząca
się w granicach I klasy. Jest to związane z naturalnie wyższą zawartością tego pierwiastka na obszarach węglanowo-marglistych utworów kredowych
na Roztoczu.
Osady miernie zanieczyszczone (II klasa) w oparciu o kryterium geochemiczne odnotowano w Wieprzu w miejscowości Wola Skromowska oraz w Wiśle w miejscowościach Piotrawin oraz Gołąb.
Przekroczenie tła geochemicznego odnotowano
prawie dla wszystkich badanych metali, pestycydów oraz WWA.
Według trzeciego z kryteriów – oceny ekotoksykologicznej, we wszystkich badanych punktach odnotowano sporadycznie szkodliwe oddziaływanie osadów na organizmy żywe.
Jeziora
Z badanych jezior tylko Zagłębocze posiada osady
niezanieczyszczone wg kryterium geochemicznego,
pozostałe dwa oceniono jako miernie zanieczyszczone. Podobnie jak w poprzednich latach, największa koncentracja badanych substancji, wystąpiła
w osadach jeziora Białego Włodawskiego, jak również w osadach jeziora Białego Sosnowickiego.
Przekroczenia tła geochemicznego wystąpiły w przypadku zawartości: As, Ba, Cd, Cr, Cu, Hg, Ni i Pb.
Wykonana przez Instytut ocena według kryterium
ekotoksykologicznego (biogeochemicznego) określiła osady jeziorne jako sporadycznie szkodliwie
Tabela 8. Wartości graniczne szkodliwego odziaływania pierwiastków na organizmy wodne wg rozporządzenia MŚ i wartości PEL
Składnik
Rozporządzenie MŚ
Wartości PEL
Pierwiastek (mg/kg)
Arsen (As)
30
17
Chrom (Cr)
200
90
Cynk (Zn)
1000
315
Kadm (Cd)
7,5
3,5
Miedź (Cu)
150
197
Nikiel (Ni)
75
42
Ołów (Pb)
200
91
Rtęć (Hg)
1
0,487
Wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (mg/kg)
Antracen
0,245
Fluoren
0,144
Fenantren
0,544
Fluoranten
1,494
Benzo(a)antracen
1,5
Benzo(b)fluoranten
1,5
Benzo(k)fluoranten
1,5
Benzo(ghi)perylen
1,0
Benzo(a)piren
1,0
Chryzen
0,782
0,862
Dibenzo(a,h)antracen
1,0
Indeno(1,2,3-c,d)piren
1,0
Piren
0,385
0,135
0,875
w przypadku Białego Sosnowickiego i Zagłębocza,
a często szkodliwie oddziaływujące na organizmy
żywe w przypadku osadów Białego Włodawskiego.
Lokalizację punktów obserwacyjnych osadów
wodnych w województwie w 2011 roku oraz wyniki
ocen według opisanych trzech kryteriów przedstawia tabela 9.
59
RAPORT O STANIE ŚRODOWISKA WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO W 2011 roku
1.
60
Nazwa
punktu
Szer. geogr.
Lp.
Dł. geogr.
Tabela 9. Lokalizacja punktów pomiarowych osadów wodnych w województwie lubelskim w 2011 roku oraz wyniki oceny według 3 kryteriów
(źródło: PIG)
Gmina
Data
poboru
Klasa (na podstawie rozp.
Dz.U. 2002, Nr
55,poz.498-pierwiastki,
TZO)
Klasa
(geochemiczne)
Klasa (biogeochemiczne)
2011-07-15
osady miernie
zanieczyszczone
osady często szkodliwie
oddziaływujące na
organizmy żywe
23,04532 51,53327 Sosnowica
2011-07-15
osady miernie
zanieczyszczone
osady sporadycznie
szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe
Jez. Białe Włodawskie 23,53346 51,49721 Włodawa
Jez. Białe
Sosnowickie
3.
Jez. Zagłębocze
23,02417 51,43088 Ludwin
2011-07-15
osady niezanieczyszczone
osady sporadycznie
szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe
4.
Bug - Krzyczew
23,50000 52,14689 Terespol
2011-07-11
osady niezanieczyszczone
osady sporadycznie
szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe
5.
Chodelka - Podgórz
21,88306 51,29278 Wilków
2011-07-15
osady niezanieczyszczone
osady sporadycznie
szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe
6.
Bug - Sławatycze
23,55944 51,76189 Sławatycze
2011-07-12
osady niezanieczyszczone
osady sporadycznie
szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe
7.
Bug - Włodawa
23,56639 51,55139 Włodawa
2011-07-12
osady niezanieczyszczone
osady sporadycznie
szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe
8.
Bug - Horodło
24,04004 50,83952 Horodło
2011-07-12
osady niezanieczyszczone
osady sporadycznie
szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe
9.
Bug - Dorohusk
23,82344 51,16181 Dorohusk
2011-07-12
osady niezanieczyszczone
osady sporadycznie
szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe
10.
Bug - Zosin
24,14500 50,86528 Horodło
2011-07-12
osady niezanieczyszczone
osady sporadycznie
szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe
11.
Bug - Kryłów
24,06153 50,68272 Mircze
2011-07-12
osady niezanieczyszczone
osady sporadycznie
szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe
12.
Sanna - Opoka
21,89806 50,81472 Annopol
2011-08-01
osady niezanieczyszczone
osady sporadycznie
szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe
13.
Świder – Wólka
Poznańska
21,95333 51,97917 Stoczek
Łukowski
2011-07-25
osady niezanieczyszczone
osady sporadycznie
szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe
14.
Kanał Wieprz-Krzna
osady niezanieczyszczone
osady sporadycznie
szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe
15.
Wieprz - Borowica
23,11028 51,06806 Łopiennik
Górny
2011-07-14
osady niezanieczyszczone
osady sporadycznie
szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe
16.
Wieprz - Michalów
23,02222 50,73306 Sułów
2011-07-14
osady niezanieczyszczone
osady sporadycznie
szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe
17.
Wieprz - Jaszczów
22,94439 51,21231 Milejów
2011-07-14
osady niezanieczyszczone
osady sporadycznie
szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe
18.
Kurówka - Puławy
2011-07-15
osady niezanieczyszczone
osady sporadycznie
szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe
19.
Wieprz - Dęblin
21,85419 51,54350 Puławy
2011-07-16
osady niezanieczyszczone
osady sporadycznie
szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe
20.
Wisła - Gołąb
21,87250 51,47667 Puławy
2011-07-16
osady miernie
zanieczyszczone
osady sporadycznie
szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe
21.
Wieprz - Wola
Skromowska
22,45806 51,61194 Firlej
2011-07-14
osady miernie
zanieczyszczone
osady sporadycznie
szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe
22.
Krzna - Neple
23,52056 52,12497 Terespol
2011-07-11
osady niezanieczyszczone
osady sporadycznie
szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe
23.
Wisła – Piotrawin
(Solec)
21,79681 51,11306 Łaziska
2011-07-15
osady miernie
zanieczyszczone
osady sporadycznie
szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe
24.
Wisła - Annopol
21,83556 50,88306 Annopol
2011-07-15
osady niezanieczyszczone
osady sporadycznie
szkodliwie oddziaływujące na organizmy żywe
22,97194 51,865
Komarówka 2011-07-11
Podlaska
Osady niezanieczyszczone
2.