Rękopisy supraskie w zbiorach krajowych i obcych

Rękopisy supr a sk ie
w zbior ach k r aj ow ych i o b c ych
Rękopisy supraskie
w zbiorach krajowych i obcych
opracował: Antoni M i ronow icz
Kat alo g rękopis ó w supr a sk ich
opracow any p r z e z
Antoniego Mironowicza • Nadieżdę Morozową
Marinę Czistiakową • Elżbietę Kierejczuk
Eugenię Mironowicz • Nikołaja Nikołajewa
Praca naukowa finansowana w ramach programu
Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą
„Narodowy Program Rozwoju Humanistyki” w latach 2012–2014.
Nr projektu 12H 11 0007 80
Białystok 2014
Copyright © by:
Uniwersytet w Białymstoku
Recenzenci:
dr hab. Zoja Jaroszewicz-Pieresławcew, prof. UWM
dr hab. Jerzy Urwanowicz, prof. UwB
Praca naukowa finansowana w ramach programu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego pod nazwą
„Narodowy Program Rozwoju Humanistyki” w latach 2012-2014. Nr projektu 12H 11 0007
Redakcja techniczna:
Andrzej Poskrobko
Skład:
Agencja Wydawicza EkoPress / 601 311 838
Projekt okładki:
Wydawca
Druk i oprawa:
Wydawca
ISBN
978-83-88463-98-3
Wydawca:
Wydawnictwo i Drukarnia LIBRA s.c.
ul. Mickiewicza 82/1
Białystok
tel. 85 7327320
Spis treśc i
Wstęp ...................................................................................................... 7
Rozdział I.
Dzieje monasteru supraskiego
do połowy XVI wieku ................................................................... 11
Rozdział II.
Biblioteka monasteru supraskiego
do połowy XVI wieku ................................................................... 51
Rozdział III.
Uwagi do Katalogu rękopisów supraskich ............................ 76
Rozdział IV.
Katalog rękopisów supraskich ................................................... 85
Bibliografia ........................................................................................ 374
Summary ........................................................................................... 381
Рэзюме ............................................................................................... 385
• 5 •
Wstęp
onaster supraski, jeden z największych prawosławnych ośrodków
zakonnych na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego w XVI w., utrzymywał ścisłe kontakty z podobnymi centrami w kraju i zagranicą.
Bliskie relacje monasteru z Kijowem, Słuckiem, Wilnem, Moskwą,
Serbią, Wołoszczyzną, Bułgarią i ze św. Górą Athos pozwoliły na skoncentrowanie w nim dorobku kulturowego wielu narodów słowiańskich. Monaster
supraski zajmuje niekwestionowane miejsce w historii Kościoła prawosławnego, regionu
i kultury wielu narodów. Ten najbardziej wysunięty na zachód prawosławny ośrodek
klasztorny przekształcił się w drugiej połowie XVI w. w centrum kulturowe o znaczeniu ogólnosłowiańskim. Trudno bowiem wskazać inny ośrodek, w którym w takim
zakresie skoncentrowane zostały najlepsze osiągnięcia różnych dziedzin kultury
i w którym tak intensywnie przejawiały się kontakty z kulturą innych narodów słowiańskich, a najgłębsze i stare tradycje weszły organicznie w życie następnych wieków.
Oddziaływanie kultur narodów wschodniosłowiańskich i bałkańskich uwidoczniło się
na terenie monasteru w architekturze i malarstwie ikonograficznym, wystroju i wyposażeniu świątyń oraz w zbiorach biblioteki klasztornej.
Zainteresowanie biblioteką supraską było duże już w XVI stuleciu. Ze zbiorów
supraskich korzystali działacze religijni (starzec Artemiusz, książę Andrzej Kurski),
polityczni (kanclerz litewski Ostafi Wołłowicz (1579–1587), kasztelan trocki Jerzy
Chodkiewicz (1566–1569))1 i pierwsi historiografowie (Maciej Stryjkowski). Zasoby
monasterskiej biblioteki szczególnie docenił Stryjkowski, kiedy przygotowywał do
wydania Kronikę polską, litewską, żmudzką i wszystkiej Rusi2. Dopiero jednak badacze
dwóch ostatnich stuleci ukazali światu bogactwo i unikalny charakter supraskiego
księgozbioru.
1 A. Mironowicz, Życie monastyczne na Podlasiu, Białystok 1998, s. 16; A. Naumow, Monaster supraski
jako jeden z głównych ośrodków kulturalnych w Rzeczypospolitej, [w:] Z dziejów monasteru supraskiego,
Supraśl-Białystok 2005, s. 109.
2 A. Mironowicz, Latopisy supraskie jako jedno ze źródeł „Kroniki polskiej...” Macieja Stryjkowskiego, [w:]
Studia polsko-litewsko-białoruskie, Prace Białostockiego Towarzystwa Naukowego, nr 31, pod red.
J. Tomaszewskiego, E. Smułkowej i H. Majeckiego, Warszawa 1988, s. 22–32.
• 7 •
Zbiory biblioteki supraskiej stały się tematem licznych opracowań naukowych.
Biblioteka supraska była też wielokrotnie opisywana. Najstarszy inwentarz, który stał
się podstawą do wykonania niniejszego katalogu pochodzi z 1557 r. Oryginał tego katalogu, znajdujący się do 1877 r. w monasterze supraskim, został wywieziony do Wilna.
Obecnie miejsce jego przechowywania nie jest znane. Pełny wykaz ksiąg biblioteki
supraskiej z 1557 r., wykonany przez archimandrytę Sergiusza Kimbara, został dwukrotnie opublikowany w 1867 i 1870 roku3. Kolejne znane inwentarze biblioteki zostały wykonane w 1645, 1668, 1674 (dosłownie przepisany z 1668 r.), 1819 (niepełny),
1829, 1830 (dosłownie skopiowany z 1829 r.) i 1836 r.4 Stan zasobów biblioteki supra3
Документы относящиеся к истории Супрасльского монастыря, „Вестник Западной России”,
кн. 8, т. III, отд. 1, Вильно 1867, с. 49–62; Археографический сборник документов, относящихся
к истории Северо-Западной Руси, издаваемый при управлении Виленского учебного округа (dalej:
АСД), т. IX, Вильно 1870, с. 49–55. „Wypis z Regestra czyli Inwentarza, który po ruski spisał Sergi,
archimandryta supraski, w chorobie przed śmiercią r. 1557 pod pieczęcią cerkiewną Zwiastowania
Najświętszej Marii – na pergaminie tureckim, skoropis półustawny” dokonany z oryginalnego katalogu
przez Michała Bobrowskiego, por.: Biblioteka Uniwersytetu Wileńskiego w Wilnie, Oddział Rękopisów,
F58–7, B 1993, k. 4–4v; Kopia tegoż rekopisu F58–7, B 1994, B 2001, B 2002. Rejestr ten został opublikowany
przez Łarysę Szczawińską, por.: Л. Л. Щавиская, Книжная культура православного Подляшья XVсередине XVI вв., „EΛΠΙΣ”. Czasopismo Katedry Teologii Prawosławnej Uniwersytetu w Białymstoku,
R. II (XIII), z. 2 (15), Białystok 2000, s. 185–188.
4 Większość spisów ksiąg rękopiśmiennych w bibliotece supraskiej opublikowano w АСД, т. IX, c. 49–55
(1557 r.), c. 185–205 (1645 r.), c. 229–243 (1668 r.), c. 461–462 (1829 r. fragment). Spis ksiąg z 1557 r.
został po raz pierwszy opublikowany w 1867 r. Por.: „Вестник Западной России”, кн. 8, т. III, отд. 1,
Вильно 1867, c. 49–62. Wykaz ksiąg z 1557 i 1764 r. został opublikowany w pracach: Николай (Далматов),
Супрасльский Благовещенский монастырь, Санкт-Петербург 1892, c. 54–61, 551, 562–563, 572–573;
Модест (Стрельбицкий), Супрасльский Благовещенский монастырь, „Вестник Западной России”, г.
V, кн. 2, т. I, Вильно 1867. Fragmentaryczny opis biblioteki z 1819 r. ukazuje jej fatalny stan. „Biblioteka
niegdyś z tysiąca z okładem ksiąg słowiańskich pisanych i drukowanych, łacińskich, włoskich, niemieckich,
francuskich i polskich złożona, dla częstego z przyczyny postoju lazaretu wojennego przez 10 lat z miejsca
na miejsce przenoszenia zmieszana i do rozgatunkowania trudna, a mianowicie zamoczona i nagniła, nie
może być poszczególnie opisana i niewielki pożytek obejmuje”. Por.: Lietuvos Valstybes Istorijos Archyvas,
f. 634, op. 1, nr 58, k. 416v. Opis wykonany przez Michała Bobrowskiego na podstawie oryginalnego
rejestru sporządzonego przez archimandrytę Sergiusza Kimbara por.: Biblioteka Uniwersytetu Wileńskiego
w Wilnie, Oddział Rękopisów, F58–7, B 1993, k. 1–4v. Oпись Супрасльского монастыря составленны
1829 года за настоятела преосвященнаго Льва Яворовского, Archiwum Diecezjalne Kościoła
Rzymskokatolickiego w Białymstoku, nr 245, k. 23v–24v, 26–60v. Druga kopia tego opisu została wysłana
do Wilna za archimandryty Modesta w 1862 r. „Wiadomość o stanie Klasztoru Opatskiego Supraskiego
w Obwodzie Białostockim i tymże powiecie diecezji litewskiej położonego. Roku 1830 miesiąca stycznia
25 dnia sporządzona”, Lietuvos Valstybes Istorijos Archyvas, f. 634, op. 1, nr 3, k. 14v–41v; Opis biblioteki
monasteru supraskiego z 1836 r., Рoссийский Государственный Исторический Архив в Санкт-Петербурге, ф. 823, oп. 3, № 3317. Przedruk niektórych opisów por.: Л. Л. Щавиская, Литературная
культура белорусов Подляшья XV-XIX вв., Книжные собрания Супрасльского Благовещенского
монастыря, Минск 1998, c. 128–162; Г. Запартыка, Страчаныя скарбы манастырскіх бібліятэк,
[w:] 480 год беларускага кнігадрукавання: Матэрыялы Трэціх Скарынаўскіх чытанняў, ред. Адам
Мальдзіс, Мінск 1998, c. 200–202. Opisu drukowanych ksiąg słowiańskich z monasteru supraskiego
dokonał A. N. Miłowidow. Por.: Описание славянo-русских старопечатных книг Виленской
публичной библиотеки (1491–1800), составил А. Н. Миловидов, [w:] Отчет Виленской публичной
библиотеки и Музея за 1907 год, Вильна 1908, c. 1–160. Uzupełnieniem owych opisów biblioteki jest
• 8 •
skiej został też opracowany przez Ignacego N. Daniłowicza w 1824 r.5 i Michała
Bobrowskiego w 1836 r.6 W oparciu o te wykazy wielu badaczy dokonało analizy supraskich zbiorów bibliotecznych z połowy XVI wieku. Taką analizę przeprowadzili
N. Dalmatow, F. N. Dobrjanskij, M. S. Hruszewskij, A. I. Rogow, S. Temczin, N. A. Morozowa, L. L. Szczawinskaja, J. Łabyncew, E. Kierejczuk i A. Mironowicz7.
Z powyższego wynika, że podstawowe źródło do poznania najstarszych zasobów
biblioteki monasterskiej w Supraślu powstało w 1557 r. i zostało sporządzone przez
ówczesnego archimandrytę Sergiusza Kimbara. „Божею волею, я Сергіе, во оно время будучи страстный архимандрить, для певное истоты, и по мне будучимь ведомости, изволиль сій реистрикь написавь и печатію церковною запечатавь,
у скарбь, церковный положити, што есми обители Богородицине Супрясльской
и церквамъ светымъ въ животе моемъ, поспешеніемъ и дароношеніемъ Богородици, приложилъ ку окрасе и славе и почести церковной”8.
Opis biblioteki z 1557 r. został podzielony na trzy części. Pierwszą część stanowił
spis znajdujących się w monasterze ewangelii. Druga część zawierała wykaz ksiąg,
które znajdowały się w bibliotece klasztornej do czasu objęcia godności archimandryty
przez autora rejestru Sergiusza Kimbara. Księgi te zostały zgromadzone przed 1532 r.,
Regestr ksiąg znajdujących się w drukarni supraskiej do przeniesienia z 8 marca 1733 r. i wizytacja klasztoru
z tego samego roku, por.: Biblioteka Narodowa w Warszawie, Biblioteka Ordynacji Zamojskich, Dział
Rękopisów, nr 930, k. 106–108v. Regestr biblioteki wraz z całym opisem klasztoru został wykonany
również w 1630 r. na polecenie metropolity kijowskiego Józefa Welamina Rutskiego. Regestr ten nie został
opublikowany, a jego miejsce przechowywania nie jest znane. АСД, т. VI, Вильно 1869, с. 175–179.
5 I. Daniłowicz, Latopisiec Litwy i kronika ruska z rękopisu słowiańskiego przepisane, Wilno 1927, s. 326–327.
6 Opis biblioteki monasteru supraskiego z 1836 r., Рoссийский Государственный Исторический Архив
в Санкт-Петербурге, ф. 823, oп. 3, № 3317.
7 Николай (Далматов), Супрасльский Благовещенский монастырь, c. 54–61; Ф. Н. Добрянский,
Описание рукописей Виленской публичной библиотеки, церковнославянских и русских, Вильна 1882,
c. XXVII-XXXIII; M. Грушевський, Історія України-Руси, т. VI, Київ-Львів 1907, c. 338–340; А. И.
Рогов, Супрасль как один из центров культурных связей Белоруссии с другими славянскими
странами, [в:] Славяне в эпоху феодализма, Москва 1978, с. 321–334; С. Ю.Темчин, Сколько книг
было в Супрасльском Благовещенском монастыре в 1532 году, „Здабыткі”, вып. 12, Мінск 2010,
c. 68–75; tenże, Рукописи Кимбаровского собрания Супрасльского Благовещенского монастыря
(1532–1557 гг.), „Knygotyra”, t. LIV, Vilnius 2010, s. 173–180; E. Laucevičius, XV – XVIII a. knygų įrišimai
Lietuvos bibliotekose, Vilnius 1976; Н. А. Морозова, С. Ю.Темчин, Древнейшие рукописи Супрасльского
Благовещенского монастыря (1500–1532 гг.), [w:] Z dziejów monasteru supraskiego, Supraśl – Białystok
2005, s. 117–140; Ю. А. Лабынцев, Православная Академия Ходкевичей и ее издания, Минск 1996,
c. 151–158; Л. Л. Щавиская, Литературная культура белорусов Подляшья XV-XIX вв., Книжные
собрания Супрасльского Благовещенского монастыря, Минск 1998; Л. Л. Щавиская, Ю. А. Лабынцев,
Литература белорусов Польши XV-XIX вв., Минск 2003; E. Kierejczuk, Kodeks supraski wśród zbiorów
biblioteki monasteru supraskiego. Kilka hipotez w sprawie czasu przybycia Minieji Czetnej z XI wieku do
Supraśla, „Latopisy Akademii Supraskiej”, pod red. U. Pawluczuk, vol. II, Białystok 2011, s. 141–150;
A. Mironowicz, Biblioteka monasteru supraskiego w XVI wieku, „Białoruskie Zeszyty Historyczne”, nr 36,
Białystok 2011, s. 5–23; А. Миронович, Библиотека Супрасльского монастыря в XVI веке, [в:]
Преоткриване: Супраслъски сборник – старобългарски паметник от X век, (ред. A. Милтенова),
София 2012, с. 309–329.
8 АСД, т. IX, c. 49.
• 9 •
kiedy przełożonymi monasteru byli Pafnucy (1495–1510), Kalikst (1510–1512), Iona
(1512–1516), Antoni (1516–1524), Nił (po 1525–1527) i ponownie Iona (1527–1532).
Trzecia część opisu zawierała wykaz ksiąg zgromadzonych za archimandryty Sergiusza Kimbara w latach 1532–1557, to jest do roku wykonania rejestru. „А то книги
новыя, што за мене, Сергія, прибавлены церкви светой”. Taki podział chronologiczny umożliwił przełożonemu monasteru Kimbarowi precyzyjnie ukazać swój wkład
w rozwój biblioteki supraskiej.
Opracowanie katalogu rękopisów supraskich, znajdujących się w zbiorach krajowych i obcych, ma na celu ukazanie bogactwa i wyjątkowości tych zbiorów, tak ważnych w poznaniu dziejów, piśmiennictwa, kultury i literatury religijnej wielu narodów.
Przy wykonaniu opracowania „Rękopisy supraskie w zbiorach krajowych i obcych”
wykorzystano dotychczasowe ustalenia badaczy, uzupełnione i zweryfikowane przez
autorów niniejszego katalogu. Badania wskazują na potrzebę dalszych poszukiwań
monasterskiego księgozbioru. Los tego księgozbioru, pomimo kilku prób opracowania
jego dziejów, jest nadal nieznany. Ustalenie miejsca przechowywania wielu rękopisów
wymaga szerokich badań archiwalnych. Na obecnym etapie udało się zlokalizować
64 manuskrypty, z ponad 209 rękopisów znajdujących się w bibliotece klasztornej
w I połowie XVI wieku. Dotarcie do wielu supraskich manuskryptów było możliwe
dzięki pracy wielu znakomitych badaczy, historyków, językoznawców, bibliotekarzy
i literaturoznawców. Efekty tych poszukiwań i analiz ujęte zostały w katalogu, pogłębione ustaleniami zespołu autorskiego przygotowującego niniejsze wydanie. Katalog
rękopisów supraskich został poprzedzony opracowaniem dziejów monasteru i biblioteki klasztornej do połowy XVI wieku. Opracowania te pozwolą lepiej zrozumieć unikatowość manuskryptów supraskich, sposób ich gromadzenia i znaczenie owych zabytków piśmiennictwa w dziejach kultury wielu narodów słowiańskich.
W przygotowaniu katalogu rękopisów supraskich uczestniczyli: Antoni Mironowicz, Nadieżda Morozowa, Marina Czistiakowa, Nikołaj Nikołajew, Elżbieta Kierejczuk, Eugenia Mironowicz. Autorzy katalogu składają podziękowania profesorom:
Sergiuszowi Temczinowi, Jerzemu Urwanowiczowi i Zoi Jaroszewicz-Pieresławcew
za konsultacje i cenne uwagi.
• 10 •
K at a l o g
rękopisów supraskich
opracowany przez:
Antoniego Mironowicza • Nadieżdę Morozową,
Marinę Czistiakową • Elżbietę Kierejczuk,
Eugenię Mironowicz • Nikołaja Nikołajewa
• 85 •
1.
Identyfikator
1
2.
Rodzaj księgi
Mineja czytana
3.
Typ księgi, nazwa
Минея четья на март с фрагментом цветно-триодного торжественника
4.
Typ księgi, nazwa
(w transliteracji)
Mineâ cet’â na mart z fragmentom cvetno-triodnogo toržestvennika
5.
Typ księgi, nazwa
(w języku polskim)
Mineja czytana (lekcyjna) na marzec z fragmentem triodu kwietnego
(cyklu paschalnego)
6.
Nazwa zwyczajowa
Kodeks supraski, Retkow zbornik
7.
Państwo
Słowenia
8.
Miasto
Lublana
9.
Biblioteka
Biblioteka Uniwersytecka w Lublanie
10.
Sygnatura – aktualna Cod. Kop. 2
11.
Ihumen
Iona
12.
Sygnatura rejestru
36 „Книг великих, въ десть, соборниковъ 4, а пятый на паркгаменте,
а полудесныхъ соборниковъ 3, а у одномъ соборнику книга Асафъ
и Хожение Данилово”
13.
Datacja
X w. (941?); [ca 1001–1025 wg katalogu BN]
14.
Objętość
118 k.
15.
Wymiary (mm)
2° (310×213)
16.
Oprawa
brak
17.
Materiał
–
18.
Zapięcia
brak
19.
Grzbiet
brak
20.
Oprawa – opis
Rękopis przechowywany w tekturowym pudełku.
21.
Typ pisma
Ustaw podobny do majuskuły greckiej z X w.
22.
Materiał pisarski
Pergamin nierównej grubości, karty są z jednej strony w naturalnym żółtym kolorze, z drugiej zaś w kolorze szaro-białym. Pergamin lekko
usztywniony, niezbyt dobrej jakości.
23.
Pisarz
jeden
24.
Pisarz – opis
Spisany został przez kopistę o imieniu Retko. Około 30 linijek zapisanych
zostało przez jednego lub dwóch innych kopistów. Tekst spisany w 30
wierszach, w jednej kolumnie; kolumna i poszczególne wiersze oznaczone
są przez odciśnięte w pergaminie bezbarwne linie. W rękopisie znajdują
się liczne ślady po wyrazach usuniętych przez kopistę. W tekście poprawki
dokonane w XIII wieku przez korektora ruskiego.
25.
Iluminacje
tak
• 86 •
26.
Iluminacje – opis
Kodeks jest bardzo skromnie zdobiony, początki poszczególnych fragmentów tekstu wyróżniono prostokątnymi, wąskimi zastawkami (ornamentami) oraz inicjałami rysowanymi piórkiem, atramentem. Na kilku
kartach znajdują się pasy i linie wykonane nakłuciami. Na marginesach
licznych kart występują późniejsze drobne dopiski i próby pióra. Zastawki
na kartach: k. 8, k. 12, k. 27v, k. 34v, k. 42, k. 50, k. 61, k. 63v, k. 72, k. 73,
k. 85v, k. 88v, k. 93, k. 105, k. 107, k. 110v. Na k. 104 na marginesie napis:
G[ospodi] pomiłuj Retka Amiń.
27.
Filigran
(znak wodny)
brak
28.
Stan zachowania
rękopisu
Rękopis poddany konserwacji w 1950 r. Brak tekstów na pierwsze trzy dni
marca (dot. Cod. Kop. 2) oraz kilku ostatnich kart (dot. całości). Na k. 35,
k. 71 – ubytek pergaminu, bez szkody dla tekstu; k. 75/75v – ubytek pergaminu, brak początkowych/końcowych liter w czterech dolnych wersach; k. 97, k. 100–102 – ubytek pergaminu na całej wysokości strony, bez
szkody dla tekstu.
29.
Treść
Kodeks supraski jest jednym z najstarszych i najcenniejszych na świecie
zabytków piśmiennictwa cyrylickiego oraz języka staro-cerkiewno-słowiańskiego. Spisany w języku starobułgarskim, zalicza się do najwcześniejszych pism wykonanych alfabetem słowiańskim. Zawiera on teksty, które
zostały przetłumaczone przez uczniów świętych Cyryla i Metodego ze
znanych utworów greckich. Kodeks supraski stanowi fragment Minei Czetii czyli Czytanej – księgi cerkiewnej zawierającej zbiór żywotów świętych
czczonych przez Kościół wschodni i nauki Ojców Kościoła. Te hagiograficzne teksty zostały uzupełnione pouczeniami Jana Złotoustego, Epifaniusza z Cypru i patriarchy Focjusza. Czytano je w czasie świąt ruchomych
i nieruchomych cyklu rocznego. Całość uporządkowana była według dat
obchodzenia pamięci świętych i świąt w roku liturgicznym. Pełna Mineja
Czetia zawiera 12 tomów, odpowiadających dwunastu miesiącom (począwszy od 1 września, tj. początku roku liturgicznego, a kończy się 31 sierpnia).
Kodeks supraski zawiera teksty przeznaczone na miesiąc marzec, który
był siódmym tomem cyklu rocznego. Pełny manuskrypt supraski zawierał
żywoty świętych od 4 do 31 marca, dwadzieścia pouczeń Jana Chryzostoma (Złotoustego), Bazylego Wielkiego, kazania patriarchy konstantynopolitańskiego Focjusza oraz Epifaniusza z Cypru.
Fragment Kodeksu supraskiego przechowywanego w BUL zawiera:
1. [Żywot Pawła i Juliana (Palestyńskich)]
2. [Męczeństwo św. Wasiliska] 5 marca
3. [Dzień cudów św. Konona] 6 marca
4. [Męczeństwo świętych i sławnych nowoobjawionych męczenników:
Teodora, Konstantyna, Teofila, Kalista, Wasoja i żon ich] 7 marca
5. [Męczeństwo świętych 40 sebastyjskich męczenników, zamęczonych
w Sebaście] 9 marca
6. [Słowo pochwalne o 40 sebastyjskich męczennikach / Święty Bazyli
Wielki, arcybiskup Cezarei Kapadockiej]
7. [Męka św. Kodrata i innych z nim] 10 marca
8. [Żywot Grzegorza, papieża rzymskiego] 12 marca
9. [Męczeństwo św. prezbitera Piońna z miasta Zmuńska] 12 marca
10. [Modlitwa św. prezbitera Piońna]
11. [Męczeństwo św. Sawina] 13 marca
• 87 •
29.
Treść – c.d.
12. [Żywot św. Aleksandra, prezbitera Sidskiego] 15 marca
13. Słowo na dzień św. Ojców
14. [Żywot św. prepodobnego Pawła] 9/10 marca
15. [Męka św.: Terencjusza, Afrykana i Pompejusza] 20 marca
16. [Żywot prepodobnego, naszego ojca Izzakiusza Dalmatyckiego]
21 marca
17. [Męczeństwo św. Trofima i św. Eukarpiona] 22 marca
18. [Męka św. Dometiusza i jego uczniów] 23 marca
19. [Cierpienia św. męczennika Artemiusza] 24 marca
30.
Marginalia
K. 104 – G[ospodi] pomiłuj Retka Amiń.
31.
Pochodzenie
Rękopis został wykonany najprawdopodobniej w jednym z klasztorów
wschodniej Bułgarii, przypuszczalnie w okolicach Presławia.
32.
Historia
Proweniencja: Retko (kopista); Bułgaria; Ruś Kijowska; Monaster
w Supraślu; Michał Bobrowski; Jernej Kopitar; Biblioteka Liceum
w Lublanie; Biblioteka Uniwersytecka w Lublanie.
Dzieje: Rękopis spisany został w X-XI wieku przez kopistę o imieniu
Retko na terenie wschodniej Bułgarii. W XIII w. na tekst naniesione
zostały poprawki ręką korektora ruskiego, co potwierdza, że Kodeks znajdował się w tym czasie na terenie Rusi Kijowskiej. Nie wiadomo, w jakich
okolicznościach rękopis trafił do Supraśla na początku XVI w. W bibliotece monasteru przebywał do 1823 r. Manuskrypt został odnaleziony
przez profesora Uniwersytetu Wileńskiego, ks. Michała Bobrowskiego.
Profesor prowadził badania nad nim w Wilnie i Żyrowicach w latach
1823–1828. Kodeks zwrócony do biblioteki monasteru supraskiego,
ponownie zostaje wypożyczony przez Michała Bobrowskiego w 1831 r.
W trakcie badań rękopis został na trwale podzielony na trzy części.
W latach 1838–1839 dwie części rękopisu zostały wysłane do Jerneja
Kopitara (słoweńskiego wydawcy i slawisty) do Wiednia, które następnie
zostały zwrócone Michałowi Bobrowskiemu. Pierwszy fragment rękopisu, składający się z 16 składek (118 k.), został wysłany na początku 1840 r.
do Kopitara. Ta część rękopisu nie została zwrócona Bobrowskiemu.
W 1845 r., po śmierci Kopitara, jego biblioteka z Wiednia trafiła do
Lublany. Tam Kodeks przekazano do Biblioteki Liceum w Lublanie, która
w 1921 r. została przemianowana na Bibliotekę Państwową, a 1945 r.
w Narodową i Uniwersytecką Bibliotekę Lublany.
33.
Bibliografia
Aitzetmüller 1967, 1969, 1970; Amsе-dе Jоng 1974; Bláhová 1973; Codex
Suprasliensis [dostęp 2.08.2013]; Dennis 1996; Kaszlej 1997; Kierejczuk
2011, 141–150; Margulies 1927; Meyer 1935; Miklosich 1851; Zivier 1892;
Бобровский 1887, 268–311; 1888, 79–102; Бычков 1856, 335–336; Востоков 1825, 189–200; 533–537; Гранстрем 1953, 77–78; Дурново 1925,
353–429; Заимов, Капалдо 1982, 1983; Мошин 1971, 149–197; Паплонский 1872, 1–5; Преоткриване: Супрасълски сборник... 2012, 17–24,
275–295; Проучвания върху Супрасълския сборник... 1978; Сводный
каталог славяно-русских рукописных книг... 1984, 65–66; Северьянов
1904; Славова 1992, 454–455; Срезневский 1868, 27–36, 174–186,
225–240; Щапов 1976, 54–64.
• 88 •
Biblioteka Uniwersytecka w Lublanie
~ 89
~
(Cod. Kop. 2, k.8),
http://csup.ilit.bas.bg
Biblioteka Uniwersytecka w Lublanie
(Cod. Kop. 2, k.50), http://csup.ilit.bas.bg
~ 90 ~
Biblioteka Uniwersytecka w Lublanie
(Cod. Kop. 2, k.104), http://csup.ilit.bas.bg
~ 91 ~