„Dywizje papieża” – najlepsza armia dyplomatyczna

prezentuje
projekt badawczy
„Dywizje papieża”
– najlepsza armia dyplomatyczna
świata?
Studium wpływu Stolicy Apostolskiej na wybrane
aspekty stosunków międzynarodowych
za pontyfikatów
Jana Pawła II i Benedykta XVI
Kraków – Warszawa – Watykan, 2009/2010
1) Organizator:
Koło Studentów Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Jagiellońskiego
(koordynatorzy: Monika Łukasik, [email protected], tel. 0505261761;
Dawid Mickiewicz, [email protected], tel. 0603060378)
2) Termin:
2009/2010
3) Miejsce:
Kraków – Warszawa – Watykan
4) Opieka naukowa:
dr hab. Włodzimierz Bernacki, prof. UJ – Dyrektor Instytutu Nauk
Politycznych i Stosunków Międzynarodowych
dr Małgorzata Kiwior-Filo – Instytut Nauk Politycznych i Stosunków
Międzynarodowych UJ
dr Piotr Dardziński – Dyrektor Centrum Myśli Jana Pawła II, Instytut Nauk
Politycznych i Stosunków Międzynarodowych UJ
5) Idea:
Sekcja Prawa Międzynarodowego Publicznego i Praktyki Dyplomatycznej KSSM UJ,
inaugurując swój szeroko zakrojony projekt pod roboczym tytułem „Dywizje papieża”,
rozpoczyna cykl badań nad sztuką dyplomacji, której egzemplifikacją ma być Stolica
Apostolska1. W ramach tego projektu członkowie sekcji dokonywać będą badań nad
funkcjonowaniem służby dyplomatycznej Państwa Miasta Watykańskiego, czerpiąc
wskazówki i doświadczenia, które można wykorzystać w przyszłej pracy naukowej
1 Stolica Apostolska i Państwo Miasta Watykańskiego (pełna nazwa tłumaczona z wł: „Stato della Citta
dello Vaticano”) to poprawne nazwy określające dwa podmioty prawa międzynarodowego, których
wyjaśnienie znajduje się w dalszej części opisu projektu; zamiennie do tych nazw, ze względów
stylistycznych, potocznie używa się często nazw skróconych: „Państwo watykańskie”, „Watykan” co
stosuje się także w niniejszym opisie.
2
i zawodowej. Będzie to kompleksowy projekt badawczy, zakończony konferencją oraz
wydaniem publikacji naukowej.
„Dywizje papieża” – najlepsza armia dyplomatyczna świata?
Wstęp
„Ile dywizji ma papież?” – to słynne już pytanie, które zadał Józef Stalin na
konferencji w Poczdamie urosło do rangi symbolu, mającego określić znaczenie
papieża i Kościoła w polityce międzynarodowej. Retoryczny ton nadany temu pytaniu
miał sugerować, że państwo bez armii nie liczy się we współczesnym świecie
stosunków międzynarodowych, co w obliczu doświadczeń II wojny światowej i świeżo
kształtującego się zimnowojennego podziału świata mogło uchodzić za całkiem
słuszną analizę.
Patrząc na nie jednak z obecnego punktu widzenia, gdy na początku XXI wieku to
właśnie reprezentowana przez papieża Stolica Apostolska występuje w roli podmiotu
prawa międzynarodowego, zaś Związku Radzieckiego w kształcie, jakim kierował nim
Stalin nie ma już na mapie świata, należy poddać je w wątpliwość. Jeszcze bardziej
daje do myślenia fakt, że znaczący udział w procesie upadku ZSRR przypisuje się
również samemu papieżowi…
Skłania to do głębokiej refleksji nie tylko nad znaczeniem czynników militarnych
w stosunkach międzynarodowych, ale przede wszystkim nad rolą Stolicy Apostolskiej
w dzisiejszym świecie. Wykraczając poza to pytanie warto zastanowić się nad tym, jaki
faktycznie wpływ na stosunki międzynarodowe ma obecnie papiestwo i jakie są
instrumenty jego oddziaływania. Czy jego rola wynika tylko z duchowego
przywództwa nad przeszło miliardem katolików na całym świecie? Czy też za „dywizje
papieża”, wyznaczające jego pozycję w świecie, można uznać służących mu
dyplomatów, realizujących jego politykę zagraniczną w 178 państwach świata i na
forach wielu organizacji międzynarodowych? Szukając odpowiedzi na powyższe
pytania, chcielibyśmy właśnie na funkcjonowaniu dyplomacji Stolicy Apostolskiej
skupić w szczególności swoją uwagę.
3
Wybór najbardziej specyficznego i wyjątkowego w każdym calu podmiotu prawa
międzynarodowego uzasadniony jest chęcią przeanalizowania i dokonania oceny jak
działa służba dyplomatyczna nazywana przez wielu najlepszą na świecie. Bogata,
wielowiekowa historia watykańskiej dyplomacji, wymienianej jako zakładająca
najstarsze placówki dyplomatyczne, stanowi o jej niezwykłej tradycji oraz ogromnej
roli, jaką wysłannicy papieża pełnili w świecie polityki międzynarodowej. Jest
niezwykle cennym punktem wyjściowym dla naszego projektu, w ramach którego
chcemy zbadać jak dziś funkcjonuje „dyplomacja watykańska” i jaki ma wpływ na
współczesne stosunki międzynarodowe mają wysłannicy Piotra naszych czasów. Fakt
utrzymywania relacji dyplomatycznych ze 178 państwami świata oraz rola papieża
jako nie tylko głowy państwa, ale jednocześnie Głowy Kościoła katolickiego
obejmującego około 1 miliard wiernych na całym świecie czyni ze Stolicy Apostolskiej
podmiot o znaczeniu globalnym. Do tego owiana pewną dozą tajemniczości
i niezwykłości elitarna służba dyplomatyczna Stolicy Apostolskiej kształcona
w Papieskiej Akademii Kościelnej budzi wśród szerokich kręgów niemały podziw
i stawiana
jest
jako
wzór
najwyższych
zdolności
dyplomatycznych.
Projekt
badawczy „Dywizje papieża” ma na celu zbadanie tych opinii, ich ocenę
i potwierdzenie w rzeczywistości.
Okazją do podjęcia tej tematyki są dwie ważne rocznice stawiające Stolice Apostolską
w świetle zainteresowania. Po pierwsze jest to przypadająca w 2009 roku 80. rocznica
podpisania Traktatów Laterańskich powołujących do życia Państwo Miasta
Watykańskiego
i
czyniący
z
niego
najbardziej
niezwykły
podmiot
prawa
międzynarodowego, przedmiot wielu polemik w doktrynie prawa międzynarodowego.
Kolejna, tym razem szczególnie istotna z punktu widzenia Polski jest przypadająca na
2010 rok 5. rocznica śmierci Karola Wojtyły – Jana Pawła II – jedynego Polaka na
tronie papieskim, który przez długie lata pontyfikatu był nie tylko przywódcą
religijnym, ale też politycznym – Głową suwerennego państwa. Bezpośrednio z tym
związana jest również 5. rocznica wyboru na Stolice Piotrową Josepha Ratzingera –
Benedykta XVI.
Te i inne czynniki składają się na zamiar członków grupy badawczej przeanalizowania
funkcjonowania dyplomacji Stolicy Apostolskiej oraz przygotowania studium
4
podsumowującego rolę Stolicy Apostolskiej w stosunkach międzynarodowych, ze
szczególnym uwzględnieniem pontyfikatu Jana Pawła II i Benedykta XVI.
Tło historyczne
Państwo Miasta Watykańskiego (łac. Status Civitatis Vaticanae, wł. Stato della Città
del Vaticano) jest siedzibą Stolicy Apostolskiej, a zarazem centrum Kościoła
katolickiego. Uważa się, że w miejscu obecnego Placu Św. Piotra w czasach Kaliguli
i Nerona zbudowano cyrk, w którym miał być zabity, a później pochowany św. Piotr.
Łacińskie powiedzenie Ubi Petrus ibi Ecclesia, podkreśla, że to miejsce jest sercem
Kościoła. Jednak obok duchowego wymiaru, należy zwrócić uwagę na podmiot prawa
międzynarodowego, który się wytworzył w zawiłym procesie historycznym, rodząc
jednostkę o charakterze wyjątkowym.
Początki świeckiej władzy papieży sięgają IV wieku, kiedy to cesarz rzymski
Konstantyn (ok. 280 – 337) wydał edykt tolerancyjny, a wraz z nim podarował
rzymskim chrześcijanom Watykan i Lateran. W 381 roku chrześcijaństwo stało się
państwową religią imperium, co wzmocniło także kolejnych Namiestników Chrystusa,
choć nie mieli oni jeszcze silnej władzy religijnej i świeckiej.
Zasadnicza rola Biskupa Rzymu w stosunkach międzynarodowych kształtowała się
przez wieki dzięki istnieniu Państwa Kościelnego. Rdzeniem tego podmiotu było
Patrymonium świętego Piotra – ziemie ofiarowane przez członków rodów
szlacheckich, którzy wstąpili do służby papieskiej, a także ziemie tych, którzy chcieli
uchronić swój majątek przed niszczycielskimi najazdami Germanów, oddając go pod
zarząd i ochronę papieską.
Istotnym momentem rozwoju Państwa Kościelnego (łac. Patrimonium Sancti Petri)
był pontyfikat Innocentego III (1198-1216), kiedy to walka o dominium Mundi
doprowadziła do rozbudowania administracji rzymskiej: Kurii i samego Watykanu,
a pozycja Stolicy Apostolskiej na arenie międzynarodowej sukcesywnie się umacniała,
poprzez
rozciąganie
swojego
płaszcza
opieki
nad
kolejnymi
państwami
chrześcijańskimi.
5
Wiek
XVI
dobitnie
ukazał
papieża,
jako
istotnego
gracza
w
stosunkach
międzynarodowych. Głowa Państwa Watykańskiego coraz częściej zawierała sojusze,
umowy międzynarodowe czy też zabierała głos w istotnych kwestiach dla polityki
Europy.
W drugiej połowie XVI wieku Państwo Kościelne przeżywało okres umacniania. Pod
wpływem dążeń do reformy wewnętrznej Kurii ustał dawny nepotyzm. W XVII wieku
państwo papieskie dzieliło się na 6 legacji: Kampanię Włoską, Patrymonium św.
Piotra, Umbrię, Marchię, Ankonę, Romanię i Bolonię. Następowała konsekwentna
integracja terytorialna.
Pontyfikat Grzegorza XIII (1502 – 1585) i Sykstusa V (1521 – 1590) to lata reformy
administracyjnej. Pierwszy z nich zreformował dyplomację watykańską, ustalił
stopnie, miejsca i liczbę nuncjatur. Drugi ukończył organizację kongregacji, - od
czasów
Sykstusa
V
najważniejsze
urzędy
w
administracji
prowincjonalnej
zarezerwowane były tylko dla duchownych.
Zastanawiając się nad najistotniejszymi momentami w historii Państwa Kościelnego,
należy zatrzymać się nad zjednoczeniem Włoch i przyłączeniem do nich Rzymu
w 1870 r. Jest to chwila, z którą Państwo Kościelne przestaje istnieć. Wystawiona nota
króla Włoch o niezależności Ojca Świętego (1870) oraz tzw. ustawa gwarancyjna
(„O prerogatywach Ojca Świętego i Stolicy Świętej oraz o stosunkach między
państwem a Kościołem” – 1871), pomimo gwarantowania licznych przywilejów,
próbowały uczynić ze Stolicy Apostolskiej podmiot prawa wewnętrznego, dlatego też
papież odrzucił ją, ogłaszając się „więźniem Watykanu”. Doprowadziło to do
powstania tzw. kwestii rzymskiej, która zatruwała stosunki z Włochami aż do 1929
roku.
11 lutego 1929 roku Benito Mussolini i sekretarz stanu Pietro Gasparri podpisali
w pałacu na Lateranie ugodę, na którą złożyły się: traktat, konwencja finansowa
i konkordat. Na podstawie tych tzw. Traktatów Laterańskich powstało Państwo
Miasta Watykańskiego, a Kościół po 59 latach uznał istnienie Włoch ze stolicą
w Rzymie. Jest to przełomowy moment w historii Stolicy Apostolskiej, gdyż narodził
się nowy podmiot prawa międzynarodowego, najmniejszy w Europie, bo zajmujący
6
zaledwie 44 ha, ze wszech miar wyjątkowy specyficzny, neutralny i będący zapleczem
duchowego i moralnego przywództwa papieża, wskazującego drogę dla ponad
1 miliarda wiernych.
Status prawnomiędzynarodowy
Podmiotowość Stolicy Apostolskiej w prawie międzynarodowym określa się
najczęściej mianem jednostki sui generis („swego rodzaju”; „szczególnego rodzaju”).
Definiując termin „Stolica Apostolska” na gruncie prawa międzynarodowego rozumie
się w szczególności: „władzę zwierzchnią Kościoła Katolickiego uosabianą przez
Biskupa Rzymu”. By jednak zrozumieć szczególną pozycję Stolicy Apostolskiej na
arenie międzynarodowej należy, choć skrótowo zapoznać się z uwarunkowaniami
historycznymi, które ją ukształtowały.
Początki kształtowania się pierwszeństwa Biskupa Rzymu jako głównej władzy
Kościoła Katolickiego zauważyć można już od IV w. Wykształcenie się wokół niego
struktur nazwanych Stolicą Apostolską zajęło jednak bardzo długi okres czasu.
Zasadniczo pozycję Stolicy Apostolskiej można rozpatrywać w 3 okresach czasowych:
755 - 1870 (z przerwami), gdy jej podmiotowość prawnomiędzynarodowa
opierała się na istnieniu Państwa Kościelnego (Patrimonium Sancti Petri),
czyli podmiotu o charakterze podobnym do innych państw.
1870 - 1929 tzw. kwestii rzymskiej, gdy pomimo zajęcia terytorium Państwa
Kościelnego i przyłączeniem go do terytorium zjednoczonego Królestwa
Włoch, papież ogłosił się „więźniem Watykanu”, a praktyka innych państw
potwierdziła przejawy jej podmiotowości w prawie międzynarodowym.
po 1929 roku, który to okres jest szczególny, ponieważ (zgodnie z Traktatami
Laterańskimi) nie tylko potwierdza podmiotowość Stolicy Apostolskiej, ale
dołącza również istnienie Państwa Miasta Watykańskiego jako „projektu
rekonstrukcji doczesnej władzy papiestwa i jego pełnej suwerenności odnośnie
skrawka terytorium”.
Z tego obecnie wynika suwerenność Biskupa Rzymu już nie tylko jako Głowy Kościoła
(suwerenność duchowa), ale także jako głowy państwa (suwerenność świecka,
7
terytorialna). „Suwerenność duchowa jest, więc fundamentem, a suwerenność
doczesna jest jej podporządkowana i ma być jej gwarantem”. Wychodząc od tych
założeń Stolica Apostolska korzysta z podmiotowości publicznoprawnej, która jest
powszechnie uznawana z powodów realizacji atrybutów tej podmiotowości takich jak:
Prawa legacji (ius legationis) (czynnego i biernego),
Prawa
do
zawierania
wielostronnych
i
dwustronnych
umów
międzynarodowych (i co specyficzne sygnatariuszem umów może być Stolica
Apostolska albo Państwo Miasto Watykan),
Arbitrażu międzynarodowego wykonywanego przez papieża ,
Zdolności do udziału w konferencjach międzynarodowych na równi
z państwami,
Zdolności do zrzeszania się w organizacjach międzynarodowych.
Pomimo
jednoznacznych
przejawów
podmiotowości
prawnomiędzynarodowej
w doktrynie ciągle trwają dyskusje nad podmiotowością zarówno Stolicy Apostolskiej
i Państwa Miasta Watykańskiego, a układ relacji pomiędzy nimi to przedmiot wielu
analiz mających na celu stworzenie koncepcji (monistycznej lub dualistycznej)
najlepiej oddających charakter tych relacji. W tę dyskusję chcielibyśmy w ramach
naszego projektu badawczego się włączyć szukając również odpowiedzi jak praktyczna
realizacji atrybutów podmiotowości prawnomiędzynarodowej wpływa na kształt tych
wzajemnych relacji.
Organizacja dyplomacji Stolicy Apostolskiej
Specyfiki uczestnictwa Stolicy Apostolskiej w stosunkach międzynarodowych dodaje
organizacja jej dyplomacji. Uchodząca w wielu komentarzach za najlepszą, ciągle
owiana jest pewnym rąbkiem tajemnicy, co naraża ją na wiele opinii dalekich od
rzeczywistości.
Niezwykle
bogate
dziedzictwo
dyplomacji
papieskiej
oraz
wielowiekowa tradycja czynią z niej jedną z najbardziej interesujących dyplomacji
świata.
Szeregi „watykańskich” dyplomatów kształcone są w elitarnej Papieskiej Akademii
Kościelnej mającej przeszło 300-letnią historię. Cechą szczególną Akademii jest
8
rekrutacja prowadzona przez Sekretariat Stanu, która polega na wyszukiwaniu na
całym świecie i powoływaniu do niej najbardziej nadających się kandydatów. Studia
w zdecydowanej mierze nastawione na praktyczne przygotowanie przyszłego
dyplomaty oraz ustalona droga wprawiania w służbach dyplomatycznych pozwala na
bardzo dobre przygotowanie dyplomaty do reprezentowania papieża w relacjach
z państwami i organizacjami międzynarodowymi. Choć prawo kanoniczne dopuszcza
świeckich reprezentantów Stolicy Apostolskiej w stosunkach międzynarodowych to
praktyką jej dyplomacji jest wysyłanie wyłącznie osób duchownych.
Z instytucjonalnego punktu widzenia na uwagę zasługuje organizacja placówek
dyplomatycznych jak i samej Sekcji ds. Relacji z Państwami (funkcjonującej w ramach
Sekretariatu Stanu jako swoiste „ministerstwo spraw zagranicznych”). Poszerzone
o bogate tradycje rang dyplomatycznych, a zwłaszcza szczególnej pozycji nuncjusza
w wielu państwach świata jako dziekana korpusu dyplomatycznego (zwłaszcza
w państwach katolickich) oraz o znaczącą rolę religijną tych przedstawicieli, wpływają
na wyjątkowość dyplomacji Stolicy Apostolskiej na arenie międzynarodowej. Zarówno
jej udział w dyplomacji bilateralnej jak i multilateralnej – na forum organizacji
międzynarodowych czy konferencjach międzynarodowych, opatrzony jest zawsze
szczególnego rodzaju uwarunkowaniami, uwzględniającego jej specyficzną rolę
i misję w świecie.
Dyplomacja Stolicy Apostolskiej ewoluowała na przestrzeni wieków. Jej historia
rozpoczyna się wraz z działalnością dwóch kapłanów: Klodiusza i Wita oraz dwóch
diakonów: Eugeniusza i Cyriaka, reprezentujących papieża Sylwestra I na synodzie
w Arles w 314 roku. Byli to pierwsi legaci papiescy, których wymieniają kroniki. Legat
to reprezentant papieża oddelegowany do Kościoła partykularnego lub do
konkretnych zadań, w szczególności do pełnienia misji dyplomatycznych, który nie
może być pozbawiony swojej funkcji bez woli Ojca Świętego.
Stałym przedstawicielem papieża w jednostkach administracyjnych Kościoła
mniejszych niż diecezja są wikariusze apostolscy lub prefekci apostolscy. Początek
istnienia tej funkcji jest utożsamiany z założeniem Kościoła w Tessalonikach przez
świętego Pawła Apostoła.
9
Zwyczaj wysyłania legatów papieskich nasila się w IX wieku wraz z pontyfikatem
Mikołaja I. Istotny w tej kwestii jest jednak pontyfikat Grzegorza IX (XIII wiek), kiedy
to wyróżniono trzy kategorie legatów: legati missi, legati a la tere, legati nati. Mieli
oni uprawnienia większe niż ordynariusze, gdyż byli głosem papieża w Kościele
prowincjonalnym.
Komórką dyplomacji watykańskiej, która przetrwała do naszych czasów jest
nuncjatura. Rodowód nuncjuszy wywodzi się od kolektorów apostolskich, czyli
stałych przedstawicieli papieskich zajmujących się zbieraniem dziesięciny. Ostateczna
stabilizacja nuncjatur dokonuje się za pontyfikatu papieża Leona X, kiedy to
panowała zasada: ile państw tyle nuncjatur.
Status nuncjuszy został uregulowany w prawie międzynarodowym podczas Kongresu
Wiedeńskiego. Ustalając wtedy rangi dyplomatyczne przyjęte w Regulaminie
wiedeńskim z 19 marca 1815 roku, nuncjusz został zaliczony do pierwszej kategorii
przedstawicieli dyplomatyczny. Uregulowano także prawo procedencji w korpusie
dyplomatycznym, gdzie nuncjusz zajmował najwyższe miejsce. Regulamin ten
przyznawał także funkcję dziekana korpusu dyplomatycznego nuncjuszom lub
legatom, ze względu na wybitną pozycję religijną i moralną papieża. Uprawnienie to
zostało ponowione w Konwencji o stosunkach dyplomatycznych z 18 kwietnia 1961
roku, ale na zasadzie dobrowolności w państwach, które respektują taki zwyczaj.
Struktura dyplomacji watykańskiej została zinstytucjonalizowana w XVI wieku, kiedy
to papież Sykstus V bullą Immensa (1588) nadał ramy instytucjonalne Kurii
rzymskiej. Zostały one zmodyfikowane następnie przez Kodeks prawa kanonicznego
(1917) i bullę Pawła VI Regimini Ecclesiae (1967).
Kolejnym krokiem w rozwoju dyplomacji Stolicy Apostolskiej było ustanowienie przez
papieża Leona XIII delegatury apostolskiej w Libanie (1827).
delegatów było między innymi kontrolowanie praw
Obowiązkiem
i obrządków kościelnych na
Wschodzie oraz zdawanie stosownych relacji Stolicy Piotrowej.
Prawdopodobnie najistotniejszym elementem w strukturze dyplomacji watykańskiej
jest Sekretariat Stanu. Jest on dykasterią Kurii Rzymskiej, która najściślej
10
współdziała z Ojcem Świętym w sprawowaniu jego najwyższej posługi.
Początki
Sekretariatu Stanu sięgają XV wieku. Na mocy konstytucji apostolskiej Non debet
reprehensibile z 31 grudnia 1487 roku została ustanowiona Secretaria Apostolica,
w której skład wchodziło 24 sekretarzy apostolskich; jeden z nich, zwany Secretarius
domesticus, spełniał wśród nich funkcję kierowniczą. Ta właśnie Secretaria
Apostolica dała początek urzędom takim, jak Kancelaria Brewe, Sekretariat Brewe do
Władców i Sekretariat Listów Łacińskich.
Leon X utworzył z kolei urząd Secretarius intimus, który miał wspomagać kardynała
kierującego
sprawami Państwa Papieskiego
oraz prowadzić
korespondencję
w językach innych niż łacina, przede wszystkim z nuncjuszami apostolskimi
(w tamtym okresie coraz częściej zyskiwali oni status stałych przedstawicieli
dyplomatycznych). Dało to początek rozwojowi Sekretariatu Stanu, zwłaszcza
w okresie Soboru Trydenckiego.
19 lipca 1814 roku Pius VII utworzył Świętą Kongregację Nadzwyczajnych Spraw
Kościoła, poszerzając ustanowioną już w 1793 roku przez Piusa VI Kongregację Super
negotiis ecclesiasticis regni Galliarum. Święty Pius X konstytucją apostolską Sapienti
Consilio z 29 czerwca 1908 roku podzielił Świętą Kongregację Nadzwyczajnych Spraw
Kościoła, nadając jej strukturę utrwaloną później przez Kodeks Prawa Kanonicznego
z 1917 roku (kan. 263) i przydzielając określone zadania każdej z trzech sekcji:
pierwsza z nich miała się zasadniczo zajmować sprawami nadzwyczajnymi, drugiej
powierzono sprawy zwyczajne, trzecia zaś, która do tej pory stanowiła niezależny
urząd (Kancelaria Brewe Apostolskich), miała się zajmować przygotowaniem
i wysyłaniem brewe papieskich.
28 czerwca 1988 roku Jan Paweł II promulgował konstytucję apostolską Pastor
Bonus, która reformując Kurię Rzymską podzieliła Sekretariat Stanu na dwie sekcje:
Sekcję Spraw Ogólnych i Sekcję ds. Relacji z Państwami, do której włączona została
Rada Publicznych Spraw Kościoła. W ten sposób zabezpieczono z jednej strony
jedność, a z drugiej odrębność i specyfikę zadań, które Sekretariat Stanu spełnia
w służbie papieża.
11
Ewolucja struktur dyplomacji Stolicy Apostolskiej jest efektem wielowiekowych prac,
które doprowadziły do powstania prawdopodobnie najlepszej dyplomacji świata.
Rola Stolicy Apostolskiej w stosunkach międzynarodowych
„Stolica Apostolska uważa, że jej posługa polega na budzeniu sumień i nie ma na celu
żadnych korzyści doczesnych, jako że niewielkie Państwo Watykańskie nie jest niczym
innym, jak tylko minimalnym zapleczem, którego Kościół potrzebuje, aby spełniać
swoje
zadania
jako
niezależny
autorytet
duchowy,
uznany
na
forum
międzynarodowym.” To najkrótsza definicja podana przez papieża Jana Pawła II
w przemówieniu do korpusu dyplomatycznego wyjaśniająca rolę Stolicy Apostolskiej
w stosunkach międzynarodowych.
Historyczne zadanie Kościoła i jego obecność w stosunkach międzynarodowych
i dyplomacji odzwierciedla się przede wszystkim w dwóch aspektach. Po pierwsze,
placówki dyplomatyczne Stolicy Apostolskiej są najstarszymi na świecie. Po wtóre,
instytucja legata papieskiego została zastosowana już w 325 roku na Soborze w Nicei.
Wynikająca z tego faktu niezwykła wielowiekowa historia dyplomacji Stolicy
Apostolskiej czyni ją jedną z najbardziej doświadczonych i bogatych w najróżniejsze
tradycje i zwyczaje. Odpowiada ona również historycznym uwarunkowaniom w jakich
przychodziło funkcjonować Kościołowi i adekwatnie do tego wyznaczała ona rolę
papieża
jako
głowy
państwa
(Państwa
Kościelnego
czy
Państwa
Miasta
Watykańskiego).
Sobór Watykański II, przełomowy pod wieloma względami dla Kościoła katolickiego,
diametralnie odmienił stanowisko i misję papieża w stosunkach międzynarodowych,
uwalniając go od obowiązków i przywilejów władzy świeckiej. Otwarcie Kościoła na
świat
przejawiało
się
w
przedefiniowaniu
jego
zaangażowania
na
arenie
międzynarodowej. Rola Watykanu sprowadziła się do nadawania jednoznacznego
kursu społeczności międzynarodowej w duchu chrześcijańskiej sprawiedliwości
i pokoju. Wyraz tej zmiany wypełniali jednak swoimi zdolnościami i osobowościami
kolejni następcy świętego Piotra, od których w największej mierze zależała wizja
zaangażowania Stolicy Apostolskiej w światową politykę.
12
Nad papieską dyplomacją za pontyfikatu Benedykta XVI czuwa Tarcisio kardynał
Bertone. W dobie globalizacji, terroryzmu, kryzysu wiary, sekretarz stanu ma trudne
zadanie niesienia głosu papieża tam, gdzie jest on niesłyszalny.
Obecnie Stolica Apostolska utrzymuje stosunki ze 178 państwami. Państwo Miasta
Watykańskiego
lub
Stolica
Apostolska
jest
członkiem
wielu
organizacji
międzynarodowych oraz posiada stałych przedstawicieli przy Organizacji Narodów
Zjednoczonych i Unii Europejskiej. Wszystko to czyni ze Stolicy Apostolskiej podmiot
o znaczeniu globalnym, którego rolę lepiej oddaje liczba 1 miliarda wiernych Kościoła
katolickiego niż miniaturowa powierzchnia Państwa Miasta Watykańskiego. Jednak
rzeczywisty wpływ Stolicy Apostolskiej na stosunki międzynarodowe oraz teza
o dyplomacji watykańskiej jako najlepszej dyplomacji świata są przedmiotem badania
niniejszego projektu.
6) Założenia projektu
Projekt „Dywizje papieża” – najlepsza armia dyplomatyczna świata? zakłada
poszerzenie wiedzy uczestników, znalezienie odpowiedzi na nurtujące pytania
i przede wszystkim dogłębne zbadanie roli i znaczenia dyplomacji Stolicy Apostolskiej
na arenie międzynarodowej.
Zamierzamy dokonać tego poprzez wizyty m.in. w:
Sekretariacie Stanu Stolicy Apostolskiej/Sekcji ds. relacji z państwami,
Papieskiej Radzie ds. Sprawiedliwości i Pokoju Iustitia et Pax,
Papieskiej Akademii Kościelnej,
Ambasadzie Rzeczypospolitej Polskiej przy Stolicy Apostolskiej,
Nuncjaturze Apostolskiej w Polsce,
Episkopacie Polski/ Radzie Naukowej,
Ośrodku Dokumentacji i Studium Pontyfikatu Jana Pawła II,
Kurii Metropolitalnej Archidiecezji Krakowskiej.
13
7) Cele
Celem wieńczącym projekt będzie wydanie publikacji naukowej, poprzedzone
przeprowadzeniem konferencji na temat wpływu Stolicy Apostolskiej na
stosunki międzynarodowe.
Analiza statusu prawnomiędzynarodowego Państwa Miasta Watykańskiego,
podmiotu o szczególnej pozycji na arenie międzynarodowej,
Udzielenie odpowiedzi na pytanie: czy specyficzny status Stolicy Apostolskiej
jest ułatwieniem czy utrudnieniem dla realizacji jej celów?
Zbadanie specyfiki rang dyplomatycznych przedstawicieli Stolicy Apostolskiej,
Ocena roli papieża zarówno jako głowy Kościoła katolickiego, ale także lidera
politycznego, z którym liczą się nawet państwa niechrześcijańskie,
Ukazanie zadań i sposobów działania dyplomatów Stolicy Apostolskiej – rola
nuncjusza i legata w polityce międzynarodowej,
Analiza watykańskiej metody kształcenia przyszłych dyplomatów – jak działa
watykańska kuźnia dyplomatów, czyli Papieska Akademia Kościelna?
Zbadanie i analiza atrybutów podmiotowości prawnomiędzynarodowej,
Ocenę funkcjonowania dyplomacji Stolicy Apostolskiej oraz jej roli na arenie
międzynarodowej za pontyfikatów Jana Pawła II i Benedykta XVI,
Podsumowanie osiągnięć i wyznaczenie przyszłych celów dyplomacji Stolicy
Apostolskiej.
Wyżej
wymienione
cele
pragniemy
osiągnąć
poprzez
wizyty
i
dyskusje
z przedstawicielami Stolicy Apostolskiej, dyplomatami, naukowcami oraz ekspertami
w tej dziedzinie.
8) Efekty
Efektem projektu będzie przeprowadzenie konferencji naukowej, która w swej treści
obejmie dogłębne studium charakterystyki i specyfiki dyplomacji Stolicy Apostolskiej,
co stanie się przyczynkiem do wydania publikacji naukowej na ten temat.
14
Projekt badawczy zostanie podsumowany próbą syntetycznego ujęcia jego wyników,
w oparciu o zgromadzony materiał badawczy we wspomnianej publikacji (w postaci
artykułów naukowych), którą chcielibyśmy wydać po zakończeniu konferencji.
9) Forma realizacji
Projekt „Dywizje papieża” – najlepsza armia dyplomatyczna świata? składa się
z czterech etapów:
1. Seminaria i spotkania badawcze z naukowcami, dyplomatami i znawcami
tematu.
2. Wyjazd badawczy do Watykanu.
3. Konferencja poświęcona roli i specyfice dyplomacji Stolicy Apostolskiej.
4. Wydanie publikacji naukowej.
Pierwszy etap projektu jest realizowany od listopada 2009 roku i obejmuje
samodzielne przygotowanie uczestników, jak i spotkania z przedstawicielami Stolicy
Apostolskiej w naszym kraju, naukowcami i opiekunami naukowymi. Pierwszym
punktem na naszej mapie spotkań jest wizyta w kurii krakowskiej, a dokładnie
spotkanie ze Stanisławem kardynałem Dziwiszem, osobistym sekretarzem Jana Pawła
II. Następnie chcemy spotkać się z Nuncjuszem Apostolskim w Polsce abp Józefem
Kowalczykiem oraz przedstawicielami nuncjatury. Poprzez te spotkania chcemy
zebrać potrzebne nam informacje, spojrzeć na specyfikę dyplomacji Stolicy
Apostolskiej oczami naukowców i dyplomatów watykańskich blisko związanych
z Polską.
Etap drugi to kilkudniowy wyjazd do Watykanu, który ma nam zobrazować
funkcjonowanie Stolicy Apostolskiej/Państwa Miasta Watykańskiego w praktyce.
Pragniemy m.in. spotkać się z przedstawicielami polskiej ambasady w Watykanie,
przeprowadzić debatę wraz z członkami włoskiej organizacji studenckiej na temat roli
Stolicy Apostolskiej we współczesnych stosunkach międzynarodowych. Szczególnie
interesującym elementem wyjazdu jest dla nas zbadanie funkcjonowania Papieskiej
Akademii Kościelnej. Sposób przygotowania przyszłych dyplomatów chcielibyśmy
porównać z wcześniej znanymi nam „szkołami” dyplomatów, a przede wszystkim
z polską Akademią Dyplomatyczną PISM.
15
Etap trzeci to przeprowadzenie konferencji naukowej poświęconej m.in. specyfice
dyplomacji Stolicy Apostolskiej i jej roli w stosunkach międzynarodowych. Dzięki
wykładom naukowców oraz badaczy tej tematyki będziemy mieli okazję poznać
odpowiedzi na nurtujące nas pytania oraz przygotować materiał, który posłuży nam
do analizy funkcjonowania dyplomacji Stolicy Apostolskiej.
Etap czwarty, przewidziany na okres październik 2010 – czerwiec 2011, zakłada
wydanie publikacji naukowej, w której ukażemy wszystkie zebrane przez nas
informacje. Oprócz specyfiki watykańskiej dyplomacji, chcemy odpowiedzieć na
pytanie, jakie współcześnie znaczenie na arenie międzynarodowej ma Stolica
Apostolska i jaką odgrywa rolę w stosunkach międzynarodowych. Swoją publikacją
chcielibyśmy ocenić na ile słuszny jest pogląd wygłaszany przez niektórych, że Stolica
Apostolska posiada najlepszą dyplomację świata.
10) Plan projektu
listopad 2009 – marzec 2010– cykl seminariów poświęconych tematyce
Stolicy Apostolskiej
marzec – lipiec 2010 – spotkania z ekspertami, naukowcami oraz badaczami
tematyki Stolicy Apostolskiej, wizyta w Nuncjaturze Apostolskiej w Polsce,
spotkanie z przedstawicielami Rady Naukowej Konferencji Episkopatu Polski
4 – 9 października 2010 – wyjazd badawczy do Watykanu
listopad – grudzień 2010 – konferencja poświęcona dyplomacji Stolicy
Apostolskiej i jej roli w stosunkach międzynarodowych
październik 2010 – czerwiec 2011 – przygotowanie publikacji i ekspertyzy
oraz ich wydanie
11) Harmonogram
Szczegółowy harmonogram wyjazdu badawczego zostanie przygotowany w oparciu
o zebrane informacje w późniejszym terminie.
16
12) Przewidywane rezultaty
Głównym rezultatem projektu będzie przede wszystkim wydanie publikacji naukowej.
Dzięki niej stanie się możliwe przekazanie przez uczestników, którzy osobiście brali
udział w projekcie, wiedzy,
naukowego
oraz
spostrzeżeń i doświadczeń innym członkom Koła
studentom
interesującym
się
tą
tematyką.
W swej publikacji zawrzemy dokładny opis specyfiki polityki zagranicznej Stolicy
Apostolskiej,
jej
oddziaływania
na
współczesny
świat,
ze
szczególnym
uwzględnieniem relacji z Rzeczpospolitą Polską. W publikacji chcielibyśmy skupić się
na najbardziej aktualnych kwestiach czyli w szczególności funkcjonowaniu
dyplomacji watykańskiej za pontyfikatu Jana Pawła II i Benedykta XVI, które to
kwestie nie zostały do tej pory dogłębnie zbadane i opisane.
Dzięki projektowi członkowie Koła Studentów Stosunków Międzynarodowych
pogłębią swoją wiedzę, przydatną w przyszłym życiu zawodowym i naukowym oraz
poprzez wydanie publikacji naukowej, w której zostaną zawarte nasze wnioski
badawcze, przyczynimy się do rozwoju nauki w tej ważnej i interesującej dziedzinie.
Projekt pozwoli również na rozwój samej organizacji, jaką jest KSSM UJ oraz
promocję Uniwersytetu Jagiellońskiego w kraju i poza jego granicami.
Uczestnictwo w projekcie pozwoli na udzielenie odpowiedzi na wiele pytań, które
często nie są poruszane w trakcie studiów. Mamy nadzieję, że nasz projekt umożliwi
poszerzenie
zainteresowań
i
pozwoli
niektórym
uczestnikom
na
wstępne
przygotowanie do pełnienia służby dyplomatycznej lub dalszej pracy naukowej
w szczególności dot. tematyki Stolicy Apostolskiej.
13) Patronaty
Nasz projekt został objęty patronatem honorowym Jego Magnificencji Rektora
Uniwersytetu Jagiellońskiego prof. dr. hab. Karola Musioła oraz Dziekana Wydziału
Studiów Międzynarodowych i Politycznych UJ prof. dr. hab. Bogdana Szlachtę.
O patronat honorowy prosić chcemy Prezesa Centrum Jana Pawła II „Nie lękajcie się”
ks. prałata Jana Kabzińskiego.
17
14) Organizator:
Koło Studentów Stosunków Międzynarodowych UJ jest samorządną
organizacją studencką o charakterze naukowym, działającą od 2001 roku przy
Instytucie
Nauk Politycznych
i
Stosunków
Międzynarodowych
Uniwersytetu
Jagiellońskiego. W roku 2008 Koło było organizatorem lub współorganizatorem
ponad 60 wydarzeń, w tym: 3 międzynarodowych wypraw badawczych, 9
konferencji naukowych, 19 Spotkań i Wykładów Otwartych. Naszymi gośćmi byli
m.in.: prof. Andrzej Nowak, prof. Kazimierz Lankosz, prof. Stanisław Koziej,
prof. Marek Waldenberg, dr Zbigniew Włosowicz, Konsul Generalny USA
w Krakowie – Anne Hall, Wojciech Łuczak, Leszek Moczulski, Jarosław Szarek.
Koło od kilku
lat wydaje naukowy periodyk „Zeszyty Naukowe KSSM UJ”,
redagowany przez prof. dr. hab. Michała Chorośnickiego, oraz magazyn opinii
„Arena. Sprawy Międzynarodowe”, redagowany przez dr. Artura Gruszczaka. Koło
prowadzi także działalność samokształcącą w oparciu o osiem sekcji tematycznych
(amerykańska,
bałkańska,
europejska,
gospodarcza,
praw
człowieka,
prawa
międzynarodowego i praktyki dyplomatycznej, wschodnia, Projekt ONZ).
W ramach Koła funkcjonują także zespoły badawcze, w tym m.in. do spraw
tarczy antyrakietowej, w ramach prac którego zorganizowano szereg spotkań
z pracownikami MSZ, MON, ambasad: Federacji Rosyjskiej i Republiki Czeskiej,
a także
ekspertami
z
Polski
i Stanów
Zjednoczonych.
Podsumowanie
tej
działalności stanowi unikatowa w skali kraju publikacja pod redakcją prof. dr.
hab.
Michała
Chorośnickiego
oraz dr. Artura Gruszczaka: „Wpływ tarczy
antyrakietowej na pozycję międzynarodową Polski”.
Obecnie, w odpowiedzi na polsko-szwedzką inicjatywę Partnerstwa Wschodniego,
w Kole trwają intensywne przygotowania do rozpoczęcia realizacji programu
Partnerstwo Wschodnie Młodych, łączącego wymiar socjalizacyjno-kulturowy
z wymiarem
naukowo-badawczym w
ramach międzynarodowej współpracy
młodzieży akademickiej.
Więcej informacji na stronie: www.kssm.pl
18