doczABiEgi BALNEotERApii u pACjENtóW z NADCiśNiENiEM tętNiCzyM
download 
Reklamacja Transkrypt
zABiEgi BALNEotERApii u pACjENtóW z NADCiśNiENiEM tętNiCzyM
Zamojskie Studia i Materiały Rok wyd. XIV, zeszyt 1(35) ZAMOŚĆ 2012 Fizjoterapia Dorota Boniek-Poprawa1,2 , Bogdan Obszański1, Andrzej Kleinrok1,3 SP Szpital Wojewódzki im. Papieża Jana Pawła II w Zamościu Katedra Fizjoterapii Wyższej Szkoły Zarządzania i Administracji w Zamościu 3 Katedra Pielęgniarstwa Wyższej Szkoły Zarządzania i Administracji w Zamościu 1 2 Zabiegi balneoterapii u pacjentów z nadciśnieniem tętniczym Streszczenie Choroby układu krążenia takie jak choroba niedokrwienna serca, niewydolność serca i nadciśnienie tętnicze są obecnie jednymi z głównych przyczyn hospitalizacji i niepełnosprawności chorych. Szacuje się, że na nadciśnienie tętnicze w Polsce choruje od 24% do 50% populacji. Oprócz leczenia farmakologicznego w terapii nadciśnienia można również wykorzystać balneoterapię, zarówno peloidoterapię jak i kąpiele w leczniczych wodach mineralnych. Mają one zarówno efekt krótkotrwały jak i długofalowy na wartości ciśnienia tętniczego. Słowa kluczowe: nadciśnienie tętnicze, peloidoterapia, kąpiele w leczniczych wodach mineralnych Choroby układu krążenia są jedną z najczęstszych przyczyn zgonów w krajach uprzemysłowionych. Analizy epidemiologiczne przeprowadzone w roku 2001 wykazały, że nadciśnienie tętnicze (NT) było przyczyną aż około 13% zgonów w skali świata. Nadciśnienie tętnicze z jego powikłaniami narządowymi, choroba niedokrwienna serca oraz niewydolność serca są głównymi przyczynami hospitalizacji i niepełnosprawności w szerokim tego słowa znaczeniu powodują bowiem nie tylko niemożność wykonywania pracy zarobkowej ale również utrudniają prawidłowe funkcjonowanie w wymiarze społecznym i rodzinnym. Nadciśnienie tętnicze jest bardzo rozpowszechnione w populacji Polski. Wieloośrodkowe Ogólnopolskie Badanie Stanu Zdrowia Ludności (WOBASZ) [1] przeprowadzone w latach 2003–2005 na populacji około 14 tys. osób w wieku 20–74 lat wykazało, że częstość występowania NT w populacji mężczyzn waha się w granicach 24–50%, a w populacji kobiet od 24 do 38% w zależności od regionu kraju. W celach epidemiologicznych przyjęto definicje i klasyfikacje NT wg wytycznych Europejskich Towarzystw Kardiologicznych (ESC i EHA) jak również 7 raportu Zamojskie Studia i Materiały JNC z 2003r, gdzie za NT uznaje się wartości 140/90 mm Hg lub wyższe (tab. 1). Zmienność wartości ciśnienia tętniczego zachodząca zarówno w ciągu doby ale też w ciągu minut a nawet między kilkoma następującymi po sobie ewolucjami serca powoduje trudności w wyznaczeniu granicy miedzy ciśnieniem prawidłowym a NT. Wynika to z faktu iż wysokość ciśnienia krwi zależy od takich czynników jak częstość akcji serca, pojemność wyrzutowa oraz podatność tętnic. Ryzyko powikłań narządowych w przebiegu NT rośnie stopniowo wraz ze wzrostem ciśnienia i jak wykazały badania Framingham Heart Study osoby z ciśnieniem tzw. wysokim prawidłowym mają od 1,6 do 2,5-krotnie większe ryzyko względne powikłań sercowonaczyniowych w porównaniu do osób z ciśnieniem optymalnym. Historia naturalna nadciśnienia Nadciśnienie tętnicze może przez wiele lat przebiegać bezobjawowo, jednak nieuchronnie prowadzi do zmian strukturalnych i czynnościowych w układzie krążenia (tab. 2). Jednym z wczesnych powikłań nadciśnienia tętniczego jest mikroalbuminuria tzn. zwiększone wydalanie albumin z moczem (30–300 mg/d) [2]. Częstość tego powikłania u chorych na NT pierwotne szacuje się na 8–16% i uważa się że jest objawem uogólnionej dysfunkcji śródbłonka. Upośledzona czynność śródbłonka przejawia się zmniejszeniem biologicznej aktywności tlenku azotu i zmniejszeniem uwalniania prostaglandyny PGI2 a zwiększonym uwalnianiem takich substancji naczynioskurczowych jak angiotensyna II i endotelina. Nadciśnienie tętnicze może być wynikiem dysfunkcji śródbłonka z jednej strony, a z drugiej nasila już istniejące zaburzenia funkcji komórek endotelium. Innym wczesnym powikłaniem nadciśnienia jest pogrubienie błony środkowej i wewnętrznej tętnic, które poprzedza rozwój zmian miażdżycowych oraz spadek podatności naczyń krwionośnych. Jedyna bezpośrednia metoda wykrywania zmian w naczyniach krwionośnych to badanie dna oka. Nadciśnienie tętnicze może prowadzić w późniejszym okresie do zmian strukturalnych w nerkach z ich niewydolnością włącznie. Innym bardzo ważnym późnym powikłaniem jest przerost lewej komory serca. Następstwem przerostu są zaburzenia rytmu (migotanie przedsionków) i postępująca niewydolność serca. Nadciśnienie tętnicze i choroba wieńcowa są przyczyną 90% wszystkich przypadków niewydolności serca (Framingham Study). Zmiany w tętnicach polegają na przyspieszonym rozwoju zmian miażdżycowych, które jeśli dotyczą naczyń wieńcowych mogą przebiegać w postaci ostrych zespołów wieńcowych. Poważne konsekwencje długotrwałego nadciśnienia tętniczego w mózgu to przewlekła encefalopatia nadciśnieniowa, której wiodącym objawem jest otępienie. Do dramatycznie przebiegających ostrych powikłań nadciśnienia tętniczego należą udar mózgu, rozwarstwienie aorty, zawał serca. Wobec powyższego niezwykle istotne staje się takie leczenie chorych z NT aby nie doszło do zmian zarówno wczesnych jak i późnych w układzie krążenia. Cel ten osiągamy poprzez modyfikacje stylu życia oraz długotrwałą farmakoterapię. Powstaje pytanie- co możemy dodatkowo zaproponować chorym z nadciśnieniem tętniczym? Jaka forma terapii nieobecna w aktualnych wytycznych towarzystw kardiologicznych mogłaby się przyczynić do poprawy wyników leczenia nadciśnienia tętniczego? W dobie niebywałego rozwoju nowoczesnych technologii medycznych często zapominamy o starych, dobrze sprawdzonych i doskonale tolerowanych metodach leczenia uzdrowiskowego (rys. 1). Zwalczanie chorób cywilizacyjnych jakim 102 Dorota Boniek-Poprawa Zabiegi balneoterapii u pacjentów z nadciśnieniem tętniczym jest niewątpliwie NT jest jednym z najważniejszych wyzwań współczesnej medycyny, a naturalne metody leczenia, stosowane w lecznictwie uzdrowiskowym nadają się do tego w sposób wyjątkowy. Podstawową i najważniejszą dziedziną tego leczenia jest balneoterapia posługująca się wodami mineralnymi i peloidami (tab. 3). Metody balneoterapeutyczne rzadko przynoszą natychmiastowe wyniki, poprawa zdrowia zazwyczaj następuje później, często już po zastosowaniu serii zabiegów leczniczych. Wyniki lecznicze osiągane tymi metodami mają jednak tę przewagę w stosunku do efektów farmakoterapeutycznych, że są trwalsze, osiągane są bowiem metodami bardziej fizjologicznymi. Ponadto należy podkreślić, że metody leczenia uzdrowiskowego nie wywołują skutków ubocznych, co jest ich wielką zaletą [3]. Mechanizm działania metod leczniczych stosowanych u chorych jest zupełnie inny niż farmakoterapii. Zabiegi balneologiczne pobudzają mechanizmy adaptacyjne i uruchamiają rezerwy czynnościowe organizmu, natomiast farmakoterapia procesy te hamuje. W wyniku stosowania zabiegów balneologicznych uzyskuje się zwiększenie odporności, poprawę wydolności fizycznej, usprawnienie działania wielu narządów i układów, przyśpieszenie procesów regeneracji i zdrowienia zwłaszcza po przebytych ciężkich chorobach. Jest to zespół efektów ogólnych działania zabiegów uzdrowiskowych. Poza tym za pomocą zabiegów balneologicznych można uzyskać działanie miejscowe ściśle ukierunkowane na dany narząd czy układ [4]. Jednym z podstawowych surowców balneologicznych są lecznicze wody mineralne. Są to wody podziemne, które zawierają co najmniej 1g składników mineralnych w litrze i wykazują się cechami leczniczymi oraz stałym składem chemicznym i czystością mikrobiologiczną. Jeżeli ilość składników w litrze wody jest mniejsza, ale woda ta ma własności lecznicze, wówczas nazywa się leczniczą z pominięciem określenia „mineralna”. W Polsce najpowszechniej występują wody chlorkowo-sodowe. Jeżeli stężenie chlorku sodu (NaCl) wynosi co najmniej 1,5% wówczas określamy je jako solanki, wody o mniejszej zwartości NaCl to wody słone. Oprócz NaCl w skład tych wód wchodzą jony jodu, bromu, rzadziej siarki i żelaza. Źródła tych wód występują m. in. w takich uzdrowiskach jak Ciechocinek, Busko, Iwonicz, Kołobrzeg, Połczyn, Rabka. Wody wodorowęglanowe zawierają naturalny dwutlenek węgla, wolny i związany, wodorowęglany sodu, wapnia, magnezu. Woda, która zawiera powyżej 1000 mg wolnego naturalnego CO2 w litrze nazywa się szczawą. Szczawy występują w takich uzdrowiskach jak Duszniki, Krynica, Kudowa, Polanica, Szczawnica, Wysowa. Wody siarczkowo-siarkowodorowe zawierają związki siarki, jak siarkowodór, wielosiarczki, siarkę koloidalną. Wody siarczanowo-sodowe określamy jako glauberskie, siarczanowo-wapniowe jako gipsowe i siarczanowo-magnezowe jako gorzkie. Wody siarczkowo-siarkowodorowe występują w następujących uzdrowiskach: Busko, Duszniki, Horyniec, Swoszowice. Do rzadziej występujących wód w Polsce zaliczamy wody radoczynne, wykazujące aktywność promieniotwórczą co najmniej 2nCi/dm3. Występują one w takich uzdrowiskach jak Czerniawa, Lądek, Świeradów. Do wód termalnych zwanych też cieplicami zalicza się takie wody lecznicze, których temperatura przy wypływie przekracza 20°C. Występują one w takich uzdrowiskach jak Cieplice i Lądek. Do najczęściej stosowanych zabiegów z wód mineralnych należą: kąpiele lecznicze, kuracje pitne, inhalacje, irygacje, płukania [5]. 103 Zamojskie Studia i Materiały Kąpiele solankowe Do kąpieli stosuje się 2–3% solankę naturalną bądź sztuczną. W czasie kąpieli chlorek sodu przechodzi do skóry, gdzie odkłada się w warstwie rogowej naskórka, a częściowo wchłania się do krwi. Podczas kolejnych kąpieli na skórze tworzy się płaszcz solny, który jest odpowiedzialny za działanie osmotyczne i chemiczne wody mineralnej. Miejscowe działanie kąpieli powoduje rozszerzenie naczyń włosowatych i poprawę ukrwienia skóry. Zabiegi te wpływają też na wydzielanie hormonów tkankowych takich jak histamina, serotonina, bradykinina, które wywołują reakcje ogólnoustrojowe. Kąpiel solankowa jest zabiegiem ciepłym — stosuje się temperatury w granicach 36–38°C. Dzięki temu uzyskuje się rozluźnienie mięśni, rozszerzenie naczyń obwodowych, obniżenie ciśnienia tętniczego krwi. Objawy te są znacznie wyraźniej zaznaczone w kąpieli solankowej niż w izotermalnej kąpieli z wody gospodarczej. Wskazaniami do stosowania tego rodzaju kąpieli są: rzs, choroba zwyrodnieniowa stawów, stany pourazowe kości i stawów, choroby ze zwiększonym napięciem mięśniowym, nerwice wegetatywne, bolesne miesiączkowanie, przewlekłe stany zapalne narządu rodnego. Przeciwwskazaniem są ostre stany zapalne, NT niewyrównane, choroba niedokrwienna serca CCS III i IV, stan po zawale serca i operacjach kardiochirurgicznych do 6 miesięcy, jawna niewydolność krążenia NYHA III i IV. Kąpiele solankowe stosuje się zwykle co drugi dzień lub codzienne, czas trwania zabiegu wynosi 15–20 min, wykonuje się serie 14–18 zabiegów [3]. Kąpiele kwasowęglowe Mogą być wykonywane przy użyciu naturalnej wody nasyconej naturalnym CO2 jak i poprzez saturowanie wody gospodarczej technicznym CO2. W kąpieli kwasowęglowej eliminowane jest działanie cieplne, gdyż CO2 powoduje zmniejszenie pobudliwości receptorów ciepła w skórze, a zwiększenie pobudliwości receptorów zimna. Dzięki temu kąpiele kwasowęglowe można stosować w temp. stosunkowo niskich, tj. 32–35°C i nie są one odczuwane jako chłodne. Jest to szczególnie ważne u pacjentów z chorobami układu krążenia, u których kąpiele w wyższych temperaturach są przeciwwskazane. Działanie chemiczne kąpieli kwasowęglowych związane jest z przenikaniem CO2 przez skórę i błony śluzowe dróg oddechowych. U chorych w czasie kąpieli występuje wyraźny, ograniczony do miejsca zanurzenia ciała rumień na skórze. Odczyn rumieniowy jest wynikiem działania CO2 na rozszerzenie naczyń włosowatych i tętniczek. Krew przesuwa się z części centralnych organizmu na obwód. W czasie kąpieli zwiększa się pojemność minutowa serca przy jednoczesnej tendencji do zwolnienia akcji serca. Dzięki zmniejszeniu oporów obwodowych i zwiększeniu wypełnienia jam serca praca serca staje się bardziej ekonomiczna. Pod wpływem kąpieli kwasowęglowej zwiększa się też przepływ wieńcowy oraz nasila diureza i natriureza. Kąpiele kwasowęglowe stosujemy przede wszystkim w chorobach układu krążenia: nadciśnieniu tętniczym I i II st., miażdżycy zarostowej kończyn dolnych I i II st. wg Fountainea, chorobie wieńcowej serca I i II st. według CCS, wyrównanych wadach serca, początkowym okresie niewydolności serca I i II st. wg NYHA, chorobie Reynauda. Poza tym również w polineuropatii i nerwicy wegetatywnej. Wyróżniamy dwa typy kąpieli kwasowęglowych mokre (z zastosowaniem wody) i suche czyli gazowe, które pozbawione są działania immersji 104 Dorota Boniek-Poprawa Zabiegi balneoterapii u pacjentów z nadciśnieniem tętniczym wodnej [6,7]. Te ostatnie działają łagodniej i są szczególnie wskazane u chorych kierowanych np. na wczesną rehabilitację kardiologiczną. Kąpiele kwasowęglowe stosuje się zwykle co 2 lub 3 dzień, czas trwania kąpieli wynosi 10–15 min., seria lecznicza obejmuje ok. 15 zabiegów. Kąpiele kwasowęglowe naturalne stosowane są w następujących uzdrowiskach: Czerniawie, Krynicy, Kudowie, Muszynie, Polanicy, Szczawnicy, Wysowej [3,5]. Kąpiele siarczkowo-siarkowodorowe Są to kąpiele przy użyciu wody siarczkowo-siarkowodorowej, która powinna zawierać co najmniej 50 mg siarkowodoru (H2 S) w litrze. W czasie kąpieli związki siarki w postaci H2 S lub postaci koloidalnej przenikają przez skórę, przekształcane są w siarczany i wnikają do krwioobiegu wywierając działanie miejscowe i ogólne. Miejscowo wywierają działanie keratolityczne i keratoplastyczne. Powodują też rumień na skórze. Ulegają rozszerzeniu naczynia tętnicze skóry i tkanki podskórnej, wskutek tego duże ilości krwi zostają przesunięte do skóry, co stanowi przyczynę obniżenia ciśnienia tętniczego krwi. Pobudzane są też mechanoreceptory skóry, chory w czasie zabiegu odczuwa palenie, swędzenie. Uważa się, że siarka wchłonięta przez skórę jest wykorzystywana do biosyntezy kwasu chondroityno-siarkowego oraz aminokwasów metioniny i cysteiny. Siarka ma też działanie chelatujące i wiąże związki rtęci, arsenu, ołowiu, bizmutu. Kąpiele siarczkowo-siarkowodorowe stosuje się w reumatoidalnym zapaleniu stawów, chorobie zwyrodnieniowej stawów, dyskopatii i rwie kulszowej, NT I i II st., chorobach naczyń obwodowych oraz chorobach dermatologicznych: łuszczycy, trądziku, dermatozach zawodowych [8]. Kąpiele te stosuje się 2–3 razy w tygodniu, temperatura wody powinna być w granicach 34–37°C, czas trwania kąpieli wynosi 10–15 min, seria obejmuje 14–16 zabiegów. Kąpiele siarczkowo-siarkowodorowe stosowane są w Busku, Swoszowicach, Horyńcu i Solcu [3]. Peloidoterapia Ten rodzaj zabiegów balneologicznych opiera się na wykorzystaniu peloidów czyli naturalnie powstałych substancji, które po rozdrobnieniu z wodą tworzą papkę mającą właściwości lecznicze. W Polsce do zabiegów stosujemy papkę borowinową i pastę borowinową. Borowina zawiera składniki organiczne tj. kwasy huminowe, związki bituminowe czyli żywice, woski, sterydy oraz szereg związków mineralnych makro- i mikroskładników. Jedną z ważniejszych właściwości fizycznych borowiny jest zdolność wymiennikowa i sorpcyjna. Dzięki tym właściwościom w czasie zabiegu zachodzi intensywny transport wielu substancji ze skóry do borowiny, gdzie substancje te są wiązane. Duża pojemność cieplna i małe przewodnictwo umożliwiają intensywne przegrzewanie organizmu bez poparzeń. Dzięki temu zabiegi borowinowe mogą być stosowane o temperaturze 42–45°C. Ciepło z borowiny jest oddawane do organizmu stopniowo i równomiernie. Właściwość tę wykorzystuje się w celu uzyskania efektu rozkurczowego i przeciwbólowego. Poza właściwościami fizycznymi borowina ma działanie chemiczne związane z zawartością składników aktywnych farmakologicznie, do których należą m. in. kwasy huminowe. Mają one właściwości bakteriobójcze, bakteriostatyczne i ściągające [3, 4]. 105 Zamojskie Studia i Materiały Stosując zabiegi borowinowe uzyskujemy miejscowe i ogólnoustrojowe oraz, co należy podkreślić wykorzystujemy cenne właściwości chemiczne borowiny. Zabiegi borowinowe powodują na zwiększenie wydzielania glikokortykoidów oraz hormonów przysadkowych i jajnikowych. Stosujemy je w chorobach układu ruchu, neurologicznych, przewlekłych stanach zapalnych dróg rodnych, przewlekłych zapaleniach pęcherza moczowego a także w schorzeniach laryngologicznych (przewlekłe nieżyty krtani) i stomatologicznych (choroby przyzębia). Do zabiegów używamy papki borowinowej o temp. 45°C lub pasty borowinowej uzyskiwanej po dużym rozdrobnieniu borowiny. Pasta borowinowa ma temp. 37°C i zabieg wykonany przy jej użyciu jest mniej stymulujący i pozwala na wykorzystanie w dużym stopniu właściwości chemicznych borowiny. Te zabiegi możemy stosować u osób w starszym wieku, ale z wydolnym układem krążenia [9]. Nadciśnienie tętnicze występuje u stosunkowo dużego odsetka osób korzystających z leczenia sanatoryjnego. Zabiegi balneoterapii, klimatoterapia, hydroterapia, kinezyterapia, fizykoterapia oraz zmiana stereotypu życia codziennego maja wpływ na wartości ciśnienia tętniczego i u osób z NT wymagają modyfikacji jego terapii. Z drugiej strony pobyt w sanatorium stwarza znakomita okazje do wdrożenia precyzyjnej farmakoterapii NT oraz zmniejszenia działania czynników stresujących przez psychoterapię, a także i co bardzo istotne stwarza pole do szeroko pojętej edukacji zdrowotnej w zakresie diety, aktywności fizycznej i zwalczania innych czynników ryzyka choroby wieńcowej (rys. 1). Wpływ balneoterapii na ciśnienie tętnicze krwi Zabiegi wykonywane u kuracjuszy uzdrowisk mogą mieć wpływ krótkotrwały, ustępujący zwykle szybko po danym zabiegu lub tez wpływ odległy związany z efektem ogólnoustrojowym wynikającym z usprawnienia funkcjonowania mechanizmów regulacyjnych narządów i układów oraz zrównoważenia i poprawy sprawności działania autonomicznego układu nerwowego. Niebagatelne znaczenie ma również wzrost odporności na stres związany z codziennym życiem chorego w jego środowisku społeczno-kulturowym jak również zrównoważenie i usprawnienie procesów psychosomatycznych. Gapon i Ignatov [11] stwierdzili korzystny wpływ suchych kąpieli gazowych (CO2) na dobowy profil ciśnienia tętniczego krwi u chorych po zawale serca. Wykazano zmniejszenie epizodów hipotensji w ciągu dnia oraz zmniejszenie epizodów nocnych wzrostów ciśnienia tętniczego krwi w 24 godzinnym monitorowaniu. Zmniejszeniu uległa zmienność dobowa ciśnienia skurczowego oraz zmienność ciśnienia rozkurczowego w ciągu dnia. Autorzy ci sugerują iż może mieć to duże znaczenie w redukcji ryzyka sercowo-naczyniowego w tej populacji chorych. W populacji leczonych farmakologicznie chorych z nadciśnieniem tętniczym (I-II kl. wg WHO) wykazano korzystny wpływ kąpieli siarkowodorowych. W 24-godzinnym zapisie ciśnienia krwi stwierdzono istotne statystycznie obniżenie ciśnienia zarówno skurczowego jak i rozkurczowego z zachowaniem zmienności dobowej. Badanie wykazało jednocześnie zmniejszenie częstości rytmu serca w grupie poddanej balneoterapii o 4,3% [12]. Przeprowadzone przez Pułyka [13] badania 150 osób korzystających z leczenia uzdrowiskowego w Horyńcu Zdrój wykazały wpływ balneoterapii, a pośrednio też pobytu w uzdrowisku na wartości ciśnienia tętniczego. W grupie badanych osób 106 Dorota Boniek-Poprawa Zabiegi balneoterapii u pacjentów z nadciśnieniem tętniczym 61% leczyło się na nadciśnienie, a 39% miało ciśnienie prawidłowe. Stwierdzono obniżenie wartości ciśnienia zarówno skurczowego jak i rozkurczowego po kąpielach siarkowodorowych i kwasowęglowych. Natomiast okłady z papki borowinowej prowadziły do wzrostu ciśnienia zarówno skurczowego jak i rozkurczowego, przy czym nie były to wartości wyższe od 130/80 mm Hg. Prawdopodobnie jest to związane z wysoką temperaturą zabiegu (45°C), i być może również z opisywanym wpływem zabiegów borowinowych na wzrost wydzielania glikokortykoidów. Nie zbadano jak długo utrzymywał się wzrost ciśnienia, prawdopodobnie jest to efekt przejściowy. Efekty lecznicze uzyskiwane podczas pobytu w uzdrowisku utrzymują się do kilku miesięcy po pobycie. Wójcik i Tomczak [14] w badaniach kuracjuszy przebywających w uzdrowisku Sopot stwierdzili obniżenie ciśnienia skurczowego i rozkurczowego zarówno u osób z nadciśnieniem jak ciśnieniem prawidłowym, które skorzystały z serii kąpieli kwasowęglowych zarówno mokrych jak suchych. Wykonując zabiegi balneologiczne warto pamiętać o przedstawionych powyżej zależnościach i ewentualnie modyfikować leczenie farmakologiczne. Podsumowanie Leczenie uzdrowiskowe jest ciągle niedocenianym przez lekarzy elementem terapii chorych z nadciśnieniem tętniczym i może być zalecane w stabilnym okresie w każdej fazie zaawansowania choroby, również wtedy gdy pojawiły się jej powikłania. Niejednokrotnie bywa bagatelizowane co wynika przeważnie z braku odpowiedniej wiedzy o współcześnie stosowanych metodach balneoterapii. Często kierowanie do uzdrowiska odbywa się niestety z inicjatywy chorego. Ważnym elementem leczenia uzdrowiskowego poza zabiegami balneologicznymi jest edukacja i propagowanie zdrowego stylu życia. W przypadku nadciśnienia tętniczego np. bardzo istotne jest ograniczanie soli w diecie, również nie można zapominać o roli wysiłku fizycznego. Nauka zdrowego stylu życia dla chorego z nadciśnieniem tętniczym jest równie ważna jak prowadzone leczenie farmakologiczne (rys. 2). Chorzy z nadciśnieniem tętniczym stanowią prawdopodobnie zdecydowaną większość kuracjuszy uzdrowisk, a wpływ zabiegów balneoterapii na przebieg nadciśnienia w okresie długoterminowym jest wciąż mało poznany. Tab. 1. Klasyfikacja wartości ciśnienia krwi wg wytycznych PTNT, ESC/EHA Kategoria Optymalne Prawidłowe Ciśnienie (mm Hg) skurczowe < 120 rozkurczowe i < 80 < 130 i < 85 130–139 lub 85–89 Stopień l (łagodne) 140–159 lub 90–99 Stopień 2 (umiarkowane) 160–179 lub 100–109 Wysokie prawidłowe Nadciśnienie tętnicze Stopień 3 (ciężkie) Izolowane nadciśnienie skurczowe ⩾ 180 ⩾ 140 lub i ⩾ 110 < 90 107 Zamojskie Studia i Materiały Tab. 2. Powikłania nadciśnienia tętniczego Wczesne Późne Ostre dysfunkcja śródbłonka przerost lewej komory serca, niewydolność serca ostry zespół wieńcowy (OZW), zawał serca mikroalbuminuria nefropatia nadciśnieniowa, niewydolność nerek zaburzenia rytmu (napadowe migotanie przedsionków) zmniejszenie podatności naczyń encefalopatia nadciśnieniowa udar mózgu pogrubienie błony wewn. miażdżyca tętnic i środkowej tętnic (IMT) obwodowych i wieńcowych ostre rozwarstwienie aorty Tab. 3. Balneoterapia i jej składowe Wody mineralne Peloidy Gazy Surowiec leczniczy chlorkowo-sodowe wodorowęglanowe siarczkowosiarkowodorowe siarczanowo-sodowe wapniowe,magnezowe wody radoczynne wody termalne borowina CO2, radon ozon tlen powietrze siarkowodór Forma terapii kąpiele lecznicze kuracje pitne inhalacje irygacje okłady całkowite lub częściowe, kąpiele borowinowe, nasiadówki, tampony kąpiel w gazie inhalacje Wpływ na ciśnienie tętnicze krwi obniżają podwyższają modyfikują profil dobowy [10] Literatura 1. Tykarski A., Posadzy-Malaczynska A., Wyrzykowski B., i inni, Wieloośrodkowe ogólnopolskie badanie stanu zdrowia ludności — projekt WOBASZ. Rozpowszechnienie nadciśnienia tętniczego oraz skuteczność jego leczenia u dorosłych mieszkańców naszego kraju, Wyniki programu WOBASZ. Kardiol. Pol., 2005, 63 (supl. 4), s. 14–619. 2. Głuszek J., Wczesne powikłania nadciśnienia tętniczego, [w:] Januszewicz A. (red). Nadciśnienie tętnicze, Medycyna Praktyczna. Kraków 2007. 3. Ponikowska I., Walczak-Sielicka J., Latour T., Medycyna uzdrowiskowa. Watext S, Warszawa 1995. 4. Ponikowska I., Ferson D., Nowoczesna medycyna uzdrowiskowa. Medi Press, Warszawa 2009. 5. Kasprzak W., Mańkowska A., Fizykoterapia, medycyna uzdrowiskowa i SPA, PZWL 2008. 6. Baczyński R., Wpływ immersji wodnej na ustrój. Pol. Arch. Med. Wew., 1985, 75(5), s. 364–369. 108 Dorota Boniek-Poprawa Zabiegi balneoterapii u pacjentów z nadciśnieniem tętniczym balneoterapia klimatoterapia hydroterapia kinezyterapia fizykoterapia farmakoterapia dieta reakcja układu krążenia edukacja zdrowotna psychoterapia Rys. 1. Wybrane metody lecznicze stosowane w warunkach uzdrowiskowych Nadciśnienie tętnicze Zmiana stylu życia: - zakaz palenia tytoniu - ograniczenie spożycia alkoholu - ograniczenie spożycia sodu - redukcja wagi ciała - regularny wysiłek fizyczny uzdrowisko Farmakoterapia Rys. 2. Pozytywny wpływ leczenia uzdrowiskowego u chorych z nadciśnieniem tętniczym 7. O'Hare J.P., Heywood A.: Observations on effect of immersion in bath spa water, Br Med J, 1985, 291, s. 1747–51. 8. Tsourch-Nikita E., Menchini G., Alternative treatment of psoriasis with balneotherapy using Leopoldine spa water, J Eur Acad Dermatol Venereol, 2002, 16(3), s. 260–2. 9. Ponikowska I., Stosowanie pasty borowinowej w lecznictwie uzdrowiskowym, Bibl. Lek. Uzdr., IMU, Poznań 1982. 10. 2 007 Guidelines for the Management of Arterial Hypertension. The Task Force for the Management of Arterial Hypertension of the European Society of Hypertension (ESH) and of the European Society of Cardiology (ESC), J. Hypertens., 2007, 25, s. 1105–1187. 11. Gapon L.I., Ignatov S.V., The influence of,, dry” Bi-carbonate baths on the circa-dian profile of arterial pressure in patients who suffered acute myocardial infarction, Vopr Kurortol Fizjoter Lech Fiz Kult, 2009, 1, s. 8–13. 109 Zamojskie Studia i Materiały 12. Zunnunov Z.R., Clinical efficiency and tolerance of hydrogen sulphide balneotherapy in hypertensive patients living in arid zone, Ter Arkh 2003; 75(8), s. 32–35. 13. Pułyk K., Wpływ zabiegów balneologii i hydroterapii na wartość ciśnienia tętniczego krwi, Praca dyplomowa, Wyższa Szkoła Zarządzania i Administracji, Zamość 2007. 14. Wójcik P., Tomczak H., Ocena wpływu sztucznych kąpieli kwasowęglowych na tętno i ciśnienie tętnicze krwi, Balneologia Polska, 2009, 17. Balneotherapy in patients with hypertension Abstract Cardiovascular diseases such as coronary heart disease, heart failure and arterial hypertension are now one of the leading causes of hospitalization and disability of patients. It is estimated that in Poland hypertension suffer from 24% to 50% people. In addition to medication to treat high blood pressure can also be used balneotherapy, both peloidotherapy and baths in the mineral waters. They both have the effect of short-term and long-term as the blood pressure. Keywords: hypertension, peloidoterapia, baths in the mineral waters 110
