5. Dewiacja i kontrola społeczna - E-SGH

II. CZŁOWIEK W
SPOŁECZEŃSTWIE
KONTROLA
SPOŁECZNA
GRUPY I
ZBIOROWOŚCI
WIELKIE STRUKTURY
Dewiacja i kontrola
społeczna
Ŝycie to zmienność, dynamika, dzianie się –
społeczeństwa „Ŝyją”, uczestnicząc w
nieustającej zmienności
CZYNNIKI ZAGRAśAJĄCE
PORZĄDKOWI SPOŁECZNEMU
WIELKOŚĆ POPULACJI
JAKOŚĆ INTERAKCJI
ZAUFANIE
ZAANGAśOWANIE
ZRÓśNICOWANIE SPOŁECZNE
KULTURA
ROLE ZAWODOWE
DOCHODY
NIERÓWNOŚCI
PIENIĄDZE, WŁADZA, PRESTIś
KONTROLA NA POZIOMIE
MAKRO
T. HOBBES (1651r) – podporządkowanie
kaŜdego rządom „wielkiego brata”
(Lewiatana), jakim jest państwo (regulacje
rządowe)
A. SMITH (1778r) – „niewidzialna ręka
rynku”, działa prawo popytu i podaŜy;
państwo nie jest tutaj potrzebne
KONTROLA NA POZIOMIE
MIKRO
SOCJALIZACJA
MOTYWACJA
INTERAKCJE
RYTUAŁY
ROLE SPOŁECZNE
Rola społeczna
Pojęcie „roli społecznej” w socjologii – przykład analizy
socjologicznej zbiorowości bezdomnych (M. OliwaCiesielska, Piętno nieprzypisania. Studium o wyizolowaniu
społecznym bezdomnych, Poznań 2006):
piętno bezdomności i „brak domu” (bezdomność jako
brak przywiązania);
bezdomność jako „przekleństwo” i jednocześnie jako
„dar wyizolowania” (stawanie się „outsiderem”);
przyczyny „bezdomności”;
znoszenie
trudów
Ŝycia
przez
„bezdomnego
(„wędrówka po kole”, poczucie nieodwracalności losu,
poczucie samotności i osamotnienia);
stygmatyzacja „bezdomnego” (świadomość bycia
naznaczonym);
inni bezdomni jako „obcy”.
Normy
Wzory
(powinności)
(realne zachowanie)
DEF:
„Zamierzone panowanie społeczeństwa nad jednostką”
(E.ROSS)
FUNKCJONOWANIE
INSTYTUCJI
FUNKCJONOWANIE
GOSPODARKI,
SYSTEMU
POLITYCZNEGO
JĘZYK
WYGLĄD
WIERZENIA
(KULTURA)
ZACHOWANIE
NORMA
STAN
PSYCHIKI
ZGODNOŚĆ Z
PRZYPISYWANYM
MU ZNACZENIEM
PEŁNIONA
ROLA
SPOŁECZNA
POSTAWY WOBEC NORM
Konformizm
Dewiacja
i
Funkcje :
granice dopuszczalnych zachowań
wzmocnienie integracji grupy
czynnik zmiany społecznej
(alternatywne
wzory zachowań)
Proces standaryzacji lub
obyczaj
normalizacji efektów
zwyczaj
ludzkiej pracy
moralność
aby była skuteczna musi
być zinternalizowana
religia
normy prawne
tradycja
NORMY SPOŁECZNE SĄ
PRZESTRZEGANE, BO:
ISTNIEJĄ
SPOŁECZNE REGUŁY
I WSKAśÓWKI
OKREŚLAJĄCE
WŁAŚCIWE
ZACHOWANIA W
POSZCZEGÓLNYCH
SYTUACJACH
(ZDRADA, KRADZIEś,
NATURYZM..)
SOCJALIZACJA
SYSTEM KONTROLI
SPOŁECZNEJ
Ewolucja kontroli społecznej
(więzi)
F. TOENNIENS
GEMEINSCHAFT
GESSELLSCHAFT
(zwyczaj, tradycja)
(cele racjonalne,
prawo, opinia
publiczna)
Ferdinand Tönnies
Ferdinand Tönnies (1855 - 1936)
Ferdinand Tönnies (ur. 26 lipca 1855 koło Oldenswort
- zm. 9 kwietnia 1936 w Kilonii), niemiecki socjolog i
filozof.
Od 1913 r. profesor uniwersytetu w Kilonii.
Twórca systemu socjologii ogólnej, za którego
podstawę przyjął rozróŜnienie wspólnoty (niem.
Gemeinschaft) i stowarzyszenia (Gesellschaft)
stosunków społecznych. Wprowadził termin
woluntaryzm. Inspirował się filozofią Thomasa
Hobbesa.
Zapoczątkował w socjologii formalizm, który rozwinął i
uporządkował Georg Simmel.
Socjalizacja
problem socjalizacji pojawia się wtedy,
gdy zastanawiamy się skąd ludzie
czerpią wiedzę, umiejętności,
znajomość reguł działania,
obowiązujących norm, które później
przejawiają się w ich zachowaniach
rola biologii i genetyki; ludzie dziedziczą
pewne ludzkie impulsy, repertuary zachowań,
sposoby postępowania, schematy myślenia,
które są właściwe całemu gatunkowi ludzkiemu
wszystkie sposoby Ŝycia nie są efektem
dziedziczenia, lecz ludzie je nabywają od
społeczeństwa w którym się urodzili i
dorastają; to społeczeństwo dyktuje jak działać
i myśleć społeczeństwo wpaja jednostce
sposoby Ŝycia swojej grupy dzięki regułom
zawartym w kulturze
Proces socjalizacji
socjalizacja to proces za pośrednictwem którego jednostka staje
się członkiem szerszych zbiorowości społecznych
uczenie się
reguł i idei zawartych w kulturze
socjalizacja pierwotna – dokonująca się w dzieciństwie, w
rodzinie i innych grupach pierwotnych
socjalizacja antycypują
antycypująca – internalizowanie wzorów grupy, do
której się nie naleŜy, a jedynie pragnie naleŜeć, czyli pozytywnej
grupy odniesienia
socjalizacja odwrotna – sytuacja spotykana w warunkach
szybkiej zmiany kulturowej, kiedy np. młode pokolenie stara się
wdroŜyć tradycjonalnie nastawione starsze pokolenie do nowych
wzorów kulturowych tj. stylów bycia, mówienia, ubierania się,
rozrywki, twórczości etc.
socjalizacja permanentna – proces internalizowania coraz to
nowych wzorów kulturowych, w ciągu całego Ŝycia
Słabe ogniwa socjalizacji
resocjalizacja – eliminacja głęboko
zinternalizowanych wzorów kulturowych i
wpojenie wzorów przeciwstawnych
kontrsocjalizacja – uczenie się wzorów Ŝycia
typowych dla środowisk dewiacyjnych i
przestępczych, odmiennych od tych, które
uznaje większość społeczeństwa
Kontrola społeczna i sankcje
kontrola społ
społeczna – system społecznych sankcji /negatywnych i
pozytywnych/ oraz agend /grup, organizacji, instytucji/ stosujących
takie sankcje
sankcje formalne – kary wymierzane w szczegółowo przepisanym
trybie, w określonym precyzyjnie wymiarze, przez specjalnie do
tego powołane organizacje czy instytucje
sankcje rozproszone – spontaniczne i nieformalne metody nacisku
i karania stosowane przez grupy, do których jednostka naleŜy
permisywność
permisywność społ
społeczna – atmosfera przyzwolenia na czyny
dewiacyjne czy nawet przestępcze wywierająca presję na agendy
kontroli społecznej w kierunku powstrzymywania się od
wymierzenia sankcji, lub wymierzenia sankcji niewspółmiernie
łagodnych
punitywność
punitywność – rozpowszechnione w społeczeństwie Ŝądanie
wysokich kar i „zerowej tolerancji” w stosunku do dewiantów i
przestępców
kontrola społeczna
Kontrola społeczna jako mechanizm wymuszający
współdziałanie społeczne, utrzymujący i stabilizujący
porządek społeczny;
rodzaje kontroli społecznej:
- wewnętrzna i zewnętrzna;
- formalna i nieformalna;
- prawna i pozaprawna itp.
kontrola społeczna a rodzaj moŜliwej do zastosowania
sankcji za przekroczenie norm (obyczajowa, religijna, prawna
itp.);
style „prowadzenia” kontroli społecznej: penalizacyjny,
kompensacyjny, rozjemczy i terapeutyczny.
kontrola społeczna a inne waŜne kategorie („pojęcia”)
społeczne:
„instytucja” („instytucjonalizacja”) i „socjalizacja”.
Kontrola społeczna a konformizm
społeczny (dostosowanie)
dostosowywanie własnego zachowania i myślenia do
zachowania
i
myślenia
„innych”
(grupy,
społeczeństwa);
dlaczego jesteśmy konformistyczni (lub inaczej,
dlaczego zachowujemy się tak jak inni?)?:
naśladowanie (imitowanie) innych;
obawa kary (głównie ze względu na świadomość
jej nieuchronności);
opinio communis - dąŜenie do akceptacji przez
„innych”:
dlaczego?
– gdyŜ jest to związane z nasza
samooceną, budową i funkcjonowaniem naszej
toŜsamości społecznej, a takŜe głęboką potrzebą
„bycia z innymi” (argument socjobiologiczny)
Internalizacja kultury
wszystkie treści wpajane przez społeczeństwo,
zawarte są w obrębie kultury
internalizacja – proces psychiczny polegający na
„uwewnętrznieniu” kultury, czyli przekształceniu jej
wzorów w elementy osobowości motywacje czy
postawy
eksternalizacja – przejawianie się ukształtowanych
kulturowo treści osobowościowych – motywacji czy
postaw w konkretnych działaniach
Kontrola społeczna a dewiacje
dewiacja,
czyli „zboczenie z drogi”, „odchylenie od
właściwego kierunku”;
dewiacja jest traktowana jako „naruszenie” porządku
społecznego - jest ono zachowanie niezgodnym ze
standardami normatywnymi składającymi się na podzielaną
wizję ładu społecznego;
problemy w dyskutowaniu o „dewiacji”:
co jest uwaŜane za dewiację?;
„dewiacja pozytywna”(„nadgorliwiec”);
kto i dlaczego w społeczeństwie definiuje to,
co jest uwaŜane za „dewiację”?;
granice tolerancji (gdzie one przebiegają i
kto je określa?)
INTERPRETACJE
BIOLOGICZNE
Cesare Lombroso (1876r): kształt czaszki,
wielkość szczęki, długość ramion – osoby
biologicznie zdegenerowane (typ
„atawistyczny”
Sheldon (1949r):
typ mezomorficzny (umięśniony, aktywny,
skłonny do przestępczośći)
Ektomorficzny (szczupły)
Endomorficzny (pulchny)
INTERPRETACJE PSYCHOLOGICZNE –
„NIENORMALNE STANY PSYCHICZNE”
TYPY OSOBOWOŚCI
Hans Eysenck – nienormalne stany
psychiczne mają charakter dziedziczny
Amoralna osobowość psychopatyczna –
wycofana, pozbawiona emocji jednostka, która
działa impulsywnie i rzadko kiedy ma poczucie
winy
DEWIACJA
SPOŁECZNA
ŁAC. „DEVIO”
SCHODZENIE Z DROGI
ODCHYLENIE
ZBOCZENIE
Po II wojnie światowej : synonim „patologii”
lub „dezorganizacji społecznej”
Dewiacja i jej rodzaje
dewiacja pierwotna – czyn dewiacyjny popełniony po
raz pierwszy, uruchamiający sekwencję kontroli
społecznej i wymierzania sankcji
dewiacja wtó
wtórna – recydywa, czyli wejście na drogę
„kariery dewiacyjnej” w wyniku odrzucenia przez
społeczeństwo – „stygmatyzacji”
stygmatyzacja /etykietowanie/ – trwałe przypisanie
jednostce toŜsamości dewianta czy przestępcy przez
ciąŜące na niej znamię karalności
dewiacja w sensie funkcjonalnym – czyn wywołujący
negatywne reakcje społeczne w postaci sankcji
róŜnego rodzaju
DEWIACJA
Badanie tego, co jest uwaŜane za „dewiację”?:
kryterium jest tu reakcja społeczna na dane zachowanie
(dewiację):
historyczna zmienność kryteriów dewiacji;
ewolucja kryteriów prawnych i ich znaczenie;
kulturowe uwarunkowania (róŜnice kulturowe).
• teoria
„naznaczania”
społecznego
(etykietowania),
stygmatyzacja (waŜna rola otoczenia społecznego w
uznawaniu „kogoś” za dewianta);
• dewiacja „pierwotna” i „kariera” dewiacyjna (przyjęcie „nowej
toŜsamości” i jej akceptacja).
DEWIACJA
„Dewiacja” jako przedmiot badań w socjologii – jest
ujmowana głównie jako analiza naruszeń reguł
porządku społecznego:
„anomia”
rozregulowanie
zasad
Ŝycia
społecznego (dla E. Durkheim anomia to „chaos
normatywny”)
waŜne ujęcie R. K. Mertona (analiza poprzez
cele
i
środki):
konformizm,
innowacja,
rytualizm, rezygnacja (ucieczka) i bunt.
przekaz
kultury
dewiacyjnej
(subkultury
dewiacyjne, „kodeks zawodowy” itp.);
„niesprawność” mechanizmów kontroli (akcent
pada na osobiste kalkulacje jednostki, czy opłaca
się zachowywać konformistycznie lub teŜ nie?, w
jakich sytuacjach?, za jaką cenę?).
Dewiant
Człowiek, który Ŝyje niezgodnie z
obowiązującymi regułami, których
przestrzega większość z nas: np. przestępcy,
narkomani (Giddens, 223)
Kevin Mitnick – hakerzy jako grupa
dewiantów, zagraŜająca epoce informacji
(mroczna społeczność
„nieprzystosowanych społecznie młodych
ludzi, którzy unikają kontaktów z innymi i
Ŝyją alternatywnym Ŝyciem, ukryci za
anonimowymi nazwami uŜytkownika sieci)
Kevin Mitnick w Polsce z okazji
promocji Sztuki podstępu
Kevin Mitnick
Kevin David Mitnick (ur. 6 sierpnia 1963 roku w Van
Nuys, Kalifornia) – jeden z najbardziej znanych
komputerowych włamywaczy. Za swoje przestępstwa
został skazany na wieloletnie pozbawienie wolności. 15
lutego 1995 roku FBI przy pomocy dziennikarza
komputerowego Johna Markoffa i Tsutomu Shimomury
aresztowano go. Został oskarŜony o włamanie na
terenie USA do kilku waŜnych systemów
komputerowych. Nigdy jednak nie zarzucono mu
czerpania korzyści materialnych z crackingu.
Funkcje „dewiacji”
wyjaśniają sens społeczny norm (jakie zachowanie są
akceptowane, a jakie nie?; gdzie są granice tolerancji);
określają toŜsamość grupy i jej granice (podział „my” i „oni”);
zwiększają spójność grupy (mobilizacja grupy wobec
zagroŜenia);
są czasami „wentylem” bezpieczeństwa (nie stosowanie się
wobec norm moŜe być sposobem przetrwania w trudnej
sytuacji);
stanowią źródło zmian społecznych (to, co dzisiaj jest
dewiacją,
jutro
moŜe
zostać
zaakceptowane
jako
„normalne”).
INTERPRETACJE
TEORIE
FUNKCJONALISTYCZNE
TEORIA
INTERAKCJONISTYCZNA
TEORIA KONFLIKTU
TEORIA KONTROLI
Teorie wyjaśniające dewiację
Główne nurty socjologii wyróŜniają trzy liczące
się teorie dewiacji:
a) Dewiacja jest rezultatem rozregulowania
systemu społecznego
b) Dewiacja jest rezultatem transmisji kultury
dewiacyjnej
c) Dewiacja jest rezultatem niesprawności
mechanizmów kontroli społecznej
Teorie wyjaśniające dewiację
a)
Zakłócenia porządku społecznego prowadzą do
załamania się jednolitego systemu
powszechnie przyjętych norm, a więc do
dezorganizacji społecznej – pojęcie anomii
wprowadzone przez E. Durkheima
I. Jako czynnik
dezintegracji
(konsesualny, integracyjny model społeczeństwa)
Ustala zakres tego, co wolno, a czego nie
rolę publicznego karania dewiantów
współcześnie przyjmują media
karanie dewiantów wzmacnia konformizm
wśród pozostałych członków grupy
napięcia indukujące dewiacje tkwią w
strukturze społecznej (zanik więzi,
anonimowość kontaktów społecznych…)
Teorie wyjaśniające dewiację
b)
Dewiacja jako rezultat transmisji kultury
dewiacyjnej
Subkultury dewiacyjne - zbiorowości
wytwarzające własny system wartości i norm
sprzeczny z normami szerszego
społeczeństwa
II. Dewiacja jako zachowanie
wyuczone (interakcjonizm)
(orientacja socjalizacyjno - kulturowa)
Jest to przykład socjalizacji negatywnej
Nabywamy ją poprzez przyłączanie się do
podkultur dewiacyjnych oraz przynaleŜność
do środowiska o ograniczonych
moŜliwościach legalnego czy racjonalnego
zaspokajania potrzeb i aspiracji lub
zablokowanego (np.mniejszości etniczne)
teoria zróŜnicowanych powiązań:
gangi zaspokajają te same potrzeby,
co grupy pierwotne (bezpieczeństwa,
przynaleŜności, emocjonalne..)
Teorie wyjaśniające dewiację
c)
Dewiacja jako rezultat niesprawności
mechanizmów kontroli społecznej
MoŜna przyjąć załoŜenie, Ŝe ludzie kierują się
interesem egoistycznym i nie mają powodów,
by przestrzegać norm, które ich ograniczają
III. Dewiacja jako trwały element
Ŝycia społecznego
(konfliktowy, oparty na antagonizmach, model
społeczeństwa)
Dewiacja to stały element Ŝycia
społecznego; o tym co jest, a co nie jest
dewiacją, decydują ci, którzy mają władzę
i mogą stanowić prawo - źródła dewiacji tkwią
w źle funkcjonującym prawie, instytucjach władzy
i państwa
Zachowania dewiacyjne są przypisywane
nieuprzywilejowanym segmentom społeczeństwa;
ludziom pozbawionym korzyści, jakie daje władza,
zamoŜność, wpływy itp
IV. Teoria
naznaczania
Nie pytamy dlaczego ludzie narzucają
określone normy; przyjmujemy, Ŝe działania
same w sobie nie są ani dobre ani złe
„zło” to nie sam czyn, a sposób jego
definiowania i reagowania na niego przez
innych
wyraŜa strukturę władzy w społeczeństwie;
reguły zostały stworzone przez bogatszych dla
biednych, męŜczyzn dla kobiet, starszych dla
młodszych, itp…
Anomia
Anomia – stan zagubienia powstały w wyniku
osłabienia oddziaływania lub rozpadu norm,
w jakim moŜe znaleźć się społeczeństwo na
skutek załamania się porządku społecznego.
Brak wspólnych wartości powoduje, Ŝe
kontrola społeczna zachowań jednostek staje
się nieskuteczna, co prowadzi do chaosu i
dezorganizacji.
LUDZIE, KTÓRYCH
ZACHOWANIE MOśE WYDAWAĆ
SIĘ DZIWNE LUB
NIEZROZUMIAŁE, OKAZUJĄ SIĘ
CAŁKIEM RACJONALNI, KIEDY
POZNAMY MOTYWY ICH
DZIAŁANIA (GIDDENS, 224)
anomia stan
społeczeństwa wynikający
z rozpadu powszechnie
przyjętych norm
postępowania; sytuacja, w
której normy moralne i
wzorce zachowania są
nieobecne, niejasne, lub w
konflikcie ze sobą ; stan
alienacji, dezorientacji,
zagubienia się jednostki.
Etym. - gr. 'bezprawie'; zob.
Anomia. Termin fr. socjologa
Emila Durkheima (1897).
Emile Durkheim
• francuski filozof, socjolog
i pedagog
Jego prace miały wielki wpływ
na rozwój nowoczesnej socjologii.
(ur. 15 kwietnia 1858 r., zm. 15 listopada 1917 r.)
Durkheim był najwybitniejszym przedstawicielem
socjologizmu. Był profesorem w Bordeaux, gdzie
w 1895 roku objął pierwszą w Europie katedrę
socjologii, od 1902 roku wykładał na Sorbonie.
Durkheim był autorem klasycznych dzieł, spośród
których najsłynniejsze to: O podziale pracy
społecznej, Zarysy metody socjologicznej, Le
suicide. Étude de sociologie, Elementarne formy
Ŝycia religijnego. Był załoŜycielem i redaktorem
pisma Année Sociologique.
Konformizm
Aprobowanie uznanych
wartości
Stosowanie się do
obowiązujących
wzorów zachowań
Innowacja
Aprobowanie wartości
Niestosowanie się do
obowiązujących
wzorów zachowań
Rytualizm
Nieaprobowanie
uznawanego w zbiorowości
systemu wartości
Stosowanie się do
obowiązujących
wzorów zachowań
Bunt
Odrzucenie obowiązującego
systemu wartości
Odrzucenie wzorów
zachowań
Robert Merton
OZNACZA TO, śE:
DEWIACJA WYMAGA DEFINICJI
TO PROCES SPOŁECZNY, NIE –
MORALNY !