docFarmacja Praktyczna nr 12 (81) 2014
download 
Reklamacja Transkrypt
Farmacja Praktyczna nr 12 (81) 2014
PRAKTYCZNY MAGAZYN DLA FARMACEUTÓW www.farmacjapraktyczna.pl Farmacja praktyczna POLPHARMA FARMACEUTOM Nr 12 (81) Grudzień 2014 Cena: 6,70 zł nauka Profesor Kaliszan zapewnia: Nasi farmaceuci nie odstają od europejskiej czołówki Obowiązki szefa Odpowiedzialność osobista kierownika apteki Wirus czy bakteria? Zadbaj o oczy Dysfunkcje narządu wzroku u farmaceutów temat numeru Klauzula sumienia Jak rozróżnić typ infekcji po objawach Menu dla zdrowia Mechanizm działania składników diety poprawiającej odporność Czy w aptece, gabinecie lekarskim, szpitalu można stawiać własne przekonania ponad obowiązującym prawem? spis treści Aktualności 5Informacje/ciekawostki 10 RAPORT: między prawem Szanowni Państwo! mgr farm. Barbara Misiewicz-Jagielak Redaktor Merytoryczna „Farmacji Praktycznej” a sumieniem 12Sonda: sumienie kontra prawo i obowiązki W dyskusjach na temat klauzuli sumienia w służbie zdrowia górę biorą niestety emocje. Na dalszy plan spychane są rzeczowe argumenty, co w konsekwencji oddala możliwość wypracowania porozumienia. Problem pozostaje od lat nierozwikłany i pewnie o klauzulę sumienia będziemy spierać się jeszcze wiele razy. Nadzieja w prawie, które winno precyzyjnie definiować wszelkie sporne kwestie dotyczące funkcjonowania aptek i codziennej pracy farmaceutów. Jest szansa, że w przyszłym roku klauzulą sumienia zajmie się Trybunał Konstytucyjny. Wniosek o zbadanie zgodności jej zapisów z ustawą zasadniczą złożyła bowiem Naczelna Rada Lekarska. Postanowiliśmy podjąć ów temat w niniejszym wydaniu naszego magazynu, prezentując racje zarówno zwolenników jak i przeciwników klauzuli. Nie opowiadamy się po żadnej ze stron dyskursu. Przypominamy jedynie obowiązujące przepisy, w świetle których rozpatrywane są kwestie etyczne pracowników służby zdrowia. Liczymy na Państwa głosy w tej sprawie – zachęcamy do komentowania tematu na naszej stronie internetowej www.farmacjapraktyczna.pl oraz na facebookowym fanpage’u naszego czasopisma. 18 Meteopata w aptece REKLAMA Nie ma badań, które jednoznacznie potwierdzałyby, że pogoda ma rzeczywisty wpływ na nasze zdrowie. Tymczasem według danych Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej na zmiany atmosferyczne reaguje 50-70 proc. Polaków Farmacja Praktyczna® Redaktor Merytoryczna: Barbara Misiewicz-Jagielak Redaguje Zespół: Dominika Bandurska, Dagmara Bąk, Michał Borysiuk, Anna Cielemęcka, Marta Gawrylik, Justyna Grudniak, Monika Jasłowska, Magdalena Kochańska, Marcin Lewandowski, Barbara Misiewicz-Jagielak, Joanna Ordańska-Kucińska, Paulina Pol, Bożenna Płatos, Anna Robak-Reczek, Wiktor Zajchowski. Prawo 14zapytaj eksperta 16dyrektywa „podróbkowa” Op ieka farmaceutyczna 18METEopata w aptece 21schorzenia oczu u farmaceutów 24Różnice w obrazie schorzeń o podłożu wirusowym i bakteryjnym 26Mechanizm działania składników diety poprawiającej odporność 30psychologia: jak budować dobrą atmosferę w pracy? Prowadzenie apteki 32odpowiedzialność osobista kierownika apteki 37Choroba alzheimera – bliżej remedium Nauka 40Nasi farmaceuci nie odstają od europejskiej czołówki – rozmowa z prof. dr. hab. Romanem Kaliszanem Życie jest piękne 42pewna siebie Z pirolam szampon 44Zielnik apteczny 46kuchnia farmaceutyczna 48k ultura 50krzyżówka Na zlecenie: Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o., ul. Bobrowiecka 6, 00-728 Warszawa Wydawca: Valkea Media SA, ul. Elbląska 15/17, 01-747 Warszawa Redaktor naczelny: Łukasz Kuźmiński Dyrektor projektu: Tomasz Opiela Projekt graficzny: Krzysztof Pietrasik farmacja praktyczna 12/2014 3 Szanowni Państwo! Z okazji Świąt Bożego Narodzenia i Nowego Roku przyjmijcie serdeczne życzenia zdrowia, szczęścia oraz wszelkiej pomyślności w życiu osobistym i zawodowym. Życzymy Państwu z całego serca, by nadchodzący nowy 2015 rok przepełniały chwile pełne radości, zadowolenia i satysfakcji. Pracownicy Polpharmy oraz Redakcja „Farmacji Praktycznej” 4 farmacja praktyczna 12/2014 www.farmacjapraktyczna.pl informacje Rzuć palenie w swojej aptece – masz dla kogo żyć! Słowa kluczowe: • palenie • Naczelna Izba Aptekarska Pod takim hasłem 20 listopada br. zainicjowana została kampania społeczna zorganizowana przez Fundację Promocji Zdrowia oraz Naczelną Izbę Aptekarską. – Apteki to najbardziej dostępne placówki ochrony zdrowia publicznego, jest ich 14,3 tys. Są bardzo często pierwszym miejscem, do którego pacjenci udają się po poradę – podkreślił podczas konferencji inicjującej kampanię Eugeniusz Jarosik, rzecznik Naczelnej Izby Aptekarskiej. Jak mówił, polskie apteki odwiedza dziennie ok. 2 mln pacjentów, a blisko 30 tys. farmaceutów cieszących się dużym zaufaniem pacjentów może świadczyć opiekę farmaceutyczną w leczeniu zespołu uzależnienia od tytoniu. Prof. Witold Zatoński, Prezes Fundacji Promocji Zdrowia, zaznaczył, że co prawda Polacy rzucają palenie, ale idzie im to bardzo wolno. Jego zdaniem trzeba więc szukać nowych pomysłów, jak im w tym pomóc i przyspieszyć ów proces. Podczas konferencji Prezes Naczelnej Rady Aptekarskiej, dr Grzegorz Kucharewicz wyraźnie zaznaczył, że kampania nie może być i nie będzie formą programu lojalnościowego ani REKLAMA też promocją apteki, tylko promocją zdrowia. Udział w tej kampanii aptek i farmaceutów to preludium szeroko rozumianej opieki farmaceutycznej. Akcja pokaże, jak można wykorzystać specjalistyczną wiedzę farmaceutów oraz doświadczenie w systemie ochrony zdrowia. Zdaniem dra Grzegorza Kucharewicza, opieka farmaceutyczna to przyszłość polskiego aptekarstwa. O szkodliwych substancjach zawartych w dymie tytoniowym oraz o wpływie biernego palenia na zdrowie mówił w trakcie konferencji dr n. farm. Marek Jędrzejczak. – Szacuje się, że w 2020 r. POChP (przewlekła obturacyjna choroba płuc) spowodowana przez dym tytoniowy będzie czwartą przyczyną śmiertelności społeczeństwa – ostrzegł wiceprezes NRA. Podkreślił zarazem, że palenie tytoniu wpływa na mechanizmy działania leków, dlatego farmaceuta powinien poinformować o tym pacjenta. Zakres i formy kampanii to m.in.: akcja plakatowa w aptekach i punktach aptecznych, anonimowe formularze dla pacjentów aptek, którzy chcieliby rzucić palenie, materiały edukacyjne dla farmaceutów i pacjentów, artykuły i programy edukacyjne w mediach, szkolenia dla farmaceutów organizowane we współpracy z okręgowymi izbami aptekarskimi, a także strona internetowa kampanii społecznej. Podsumowanie 1. roku kampanii nastąpi w listopadzie 2015 r. Wsparcia merytorycznego akcji udzielił prof. Maciej Małecki (Warszawski Uniwersytet Medyczny). źródło: NIA.ORG.pl REKLAMA ciekawostki informacje Budżet 2015: Bez reklam mniej na zdrowie niezdrowej Z analizy projektu budżetu na 2015 r. wynika, że na ochronę zdrowia budżet żywności Porozumienie nadawców tV nie będą towarzyszyć reklamy słodyczy. Siedmiu największych nadawców programów telewizyjnych podpisało porozumienie, w którym zobowiązali się, że od 1 stycznia 2015 r. audycjom kierowanym do dzieci w wieku do 12 lat nie będą towarzyszyły reklamy artykułów spożywczych i napojów, które nie spełniają kryteriów żywieniowych zawartych w dokumencie opracowanym na zlecenie Polskiej Federacji Producentów Żywności i zaakceptowanym przez Ministerstwo Zdrowia, który stanowi załącznik do porozumienia nadawców. W załączniku tym wskazano też m.in. kategorie produktów, które nie zostały ujęte w kryteriach żywieniowych, gdyż ich reklama przy audycjach dla dzieci także nie będzie dozwolona. Należą do nich: cukier i produkty na bazie cukru obejmujące: czekoladę i wyroby czekoladowe, dżem lub marmoladę, nieczekoladowe słodycze i inne produkty cukrowe, napoje bezalkoholowe oraz chipsy ziemniaczane i przekąski na bazie ziemniaków, a także produkty z ciasta. źródło: KRRiT Słowa kluczowe: • niezdrowa żywność • reklama telewizyjna 6 farmacja praktyczna 12/2014 • budżet • ochrona zdrowia państwa przeznaczy ponad 6,9 mld zł. To mniej o ok. 400 mln zł niż w 2014 r. (ponad 7,3 mld zł) – wynika z danych Business Centre Club. W dyspozycji Ministerstwa Zdrowia ma być ponad 4,08 mld zł, czyli nieco więcej niż w roku bieżącym (ponad 4,03 mld zł). Pozostała kwota to m.in. wydatki innych resortów przeznaczone na zdrowie. Z części budżetu, którego dysponentem jest Minister Zdrowia, finansowane będą programy polityki zdrowotnej (łącznie 796,7 mln zł), w tym: Narodowy Program Zwalczania Chorób Nowotworowych, Narodowy Program Rozwoju Medycyny Transplantacyjnej, działalność szpitali klinicznych (zaplanowano znaczne zmniejszenie finansowania szpitali klinicznych i dotacji podmiotowych dla nich), wysoko specjalistyczne procedury; rozwój infrastruktury ochrony zdrowia, budowę i utrzymanie systemów informatycznych. Wzrosną również (do 180,2 mln zł) środki na świadczenia zdrowotne udzielane osobom nieposiadającym ubezpieczenia zdrowotnego i cudzoziemcom (obecnie 164,8 mln zł). W budżecie na 2015 r. przewidziano częściowe finansowanie rezydentur ze środków budżetu państwa – do 60,75 mln zł. źródło: Onet.pl Co lekarz miał na myśli? ko nk ur s! Zapraszamy wszystkich farmaceutów do wzięcia udziału w nowym konkursie „Co lekarz miał na myśli?”. Na stronie internetowej naszego magazynu (w zakładce: AKTUALNE KONKURSY) umieściliśmy nieczytelnie wypełnioną receptę. Jeśli uda się Państwu rozszyfrować znajdujące się na niej nazwy i dawki leków prosimy przesłać je mailem (najpóźniej do 25.01.2015 r.) na adres naszej redakcji, za pośrednictwem naszej strony internetowej. Osoby, które prześlą do nas maila z prawidłowymi nazwami i dawkami leków, mają szansę otrzymać nagrody ufundowane przez firmę Polpharma. Regulamin i szczegóły na stronie: www.farmacjapraktyczna.pl www.farmacjapraktyczna.pl FP/139/12-2014 Programom dla dzieci Słowa kluczowe: REKLAMA Bez wstydu i uprzedzeń – debata o zdrowiu seksualnym Polaków Czy glukometr może być designerski? 5 listopada br. w Warszawie odbyła się V Ogólnopolska Debata o Zdrowiu Seksualnym. Polpharma, która od lat jest liderem troski o zdrowie seksualne Polaków, była jednym z inicjatorów i współorganizatorów spotkania. W trakcie debaty zostały przedstawione wyniki badań przeprowadzonych przez Polpharmę i prof. Zbigniewa Izdebskiego „Seksualność Polaków 2011”. Badania te zostały przeprowadzone w ramach Ogólnopolskiego Programu Zdrowia Seksualnego. Analiza seksualności Polaków w kontekście preferencji politycznych była jedynie pretekstem do poważnej i merytorycznej dyskusji na temat zdrowia seksualnego. Podczas debaty dużą uwagę zwracano przede wszystkim na niski poziom edukacji seksualnej w Polsce, a w szczególności niskiej świadomości kobiet na temat nowoczesnej antykoncepcji zawierającej tabletki placebo (schemat 21+7 i 24+4). Była mowa o czarnym rynku preparatów na potencję kupowanych w internecie, które zamiast pomagać, mogą poważnie zaszkodzić zdrowiu. Dyskutowano też o suplementach diety, które drenują kieszeń pacjentów, nie dając nic w zamian. Wszyscy eksperci byli zgodni, że edukacja seksualna powinna dotyczyć zarówno pacjentów, jak i lekarzy. Wiele mówiono o wstydzie, który towarzyszy zarówno lekarzom, jak i pacjentom czy farmaceutom, gdy rozmawiają o problemach seksualnych. Wielokrotnie podkreślano, że pytanie o sprawność seksualną pacjentów powinno być rutyną podczas każdej wizyty lekarskiej. W debacie uczestniczyło ponad 300 osób – ekspertów, dziennikarzy, ludzi nauki, kultury, osób zajmujących się edukacją seksualną. Wśród zaproszonych uczestników panelu znaleźli się m.in.: prof. Romuald Dębski, wicemarszałek sejmu Wanda Nowicka, dr Krzysztof Chlebus, prof. Zbigniew Lew-Starowicz, poseł Ryszard Kalisz. Debatę poprowadził dziennikarz Jacek Żakowski. źródło: Ogólnopolski Program Zdrowia Seksualnego Słowa kluczowe: • zdrowie seksualne • Ogólnopolski Program Zdrowia Seksualnego • debata Może. Taki jest glukometr AccuChek Performa Nano, dedykowany szczególnie młodym i aktywnym osobom, które zwracają uwagę na wygląd przedmiotów wokół nich – także tych przeznaczenia medycznego. Cechuje go dokładność pomiaru, niewielki rozmiar i nowoczesny design. Ponadto Accu-Chek Performa Nano jest wyposażony w wiele funkcji i usprawnień ułatwiających codzienne życie z cukrzycą. Mimo że samo urządzenie jest bardzo małe – wyświetlacz jest duży i podświetlany, co ułatwia odczyt wyniku. Przy kilku badaniach dziennie znaczenie ma to, że pomiar trwa 5 sekund, a do jego przeprowadzenia potrzebna jest mała kropla krwi – tylko 0,6 µl. Osoby z typem 1 cukrzycy mierzą poziom cukru we krwi zarówno przed posiłkiem, jak również po. Pomocna w tym będzie funkcja oznaczenia wartości glikemii przed i poposiłkowej oraz oznaczania wyników specjalnych. A dla bezpieczeństwa zapominalskich Accu-Chek Performa Nano posiada funkcję przypominania o konieczności wykonania pomiaru po posiłku. Więcej informacji na: www.accu-chek.pl farmacja praktyczna 12/2014 9 REKLAMA informacje / ciekawostki raport Między prawem, a sumieniem... Klauzula sumienia w służbie zdrowia wzbudza ogromne emocje, co niejednokrotnie prowadzi do łamania obowiązujących przepisów. autorka: JOLANTA MOLIŃSKA dziennikarka, publikuje m.in. na łamach „Newsweek’a” i „Focus’a” C zy apteka, gabinet lekarski lub szpital są odpowiednimi miejscami do tego, by stawiać sumienie ponad obowiązującym prawem? Czy powołując się na sumienie można odmawiać całej gamy usług – od sprzedaży prezerwatyw, przepisywania i sprzedaży tabletek antykoncepcyjnych, przez badania prenatalne, po zabiegi in vitro? Odpowiedź na to pytanie daje prawo. Ale – jak to często bywa – problem tkwi w jego interpretacji. Co mówią przepisy? W artykule 95 ust. 1 Prawa farmaceutycznego widnieje zapis, mówiący, iż apteki ogólnodostępne są zobowiązane do posiadania produktów leczniczych i wyrobów medycznych w ilości i asortymencie niezbędnym do zaspokojenia potrzeb zdrowotnych miejscowej ludności. Przepis wydaje się być jasny, ale przeciwnicy wydawania np. tabletek antykoncepcyjnych powołują się na Kodeks Etyki Aptekarza. W jego art. 3 ust. 1, zapisano, że aptekarz, będąc osobiście odpowiedzialnym za wykonywaną pracę, jest wolny w podejmowaniu swoich zachowań, zgodnie ze swym sumieniem i współczesną wiedzą medyczną. A jeśli kodeks to za mało, przytaczają art. 53 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Te argumenty nie przekonują jednak Głównego Inspektora Farmaceutycznego. Gdy w mediach mowa o aptekach, w których nie można kupić prezerwatyw, pigułek antykoncepcyjnych itp., przedstawiciele GIF przypominają, że takie występowanie przeciwko prawu farmaceutycznemu może skończyć się nałożeniem kary finansowej (do 5 tys. zł), a nawet cofnięciem zezwolenia na prowadzenie apteki (jeśli jest to działanie uporczywie się powtarzające). Farmaceuci nie mogą korzystać z klauzuli sumienia, czyli regulacji prawnej, zgodnie z którą mogliby nie sprzedawać 10 farmacja praktyczna 12/2014 Czy apteka, gabinet lekarski lub szpital są odpowiednimi miejscami do tego, by stawiać sumienie ponad obowiązującym prawem? określonego produktu leczniczego czy wyrobu medycznego, tłumacząc, że to niezgodne z ich sumieniem. A jednak, co jakiś czas dowiadujemy się o kolejnych tego rodzaju przypadkach, co oznacza, że prawo jest łamane. Wyjścia w tej sytuacji są dwa: albo zacząć twardo egzekwować przepisy, albo dostosować je do stanu faktycznego i uznać, że światopogląd może wpływać na to, co sprzedaje się w aptece. Co do tej drugiej możliwości – od ponad dwóch lat trwają prace nad opracowaniem klauzuli sumienia dla środowiska farmaceutów. Nietrudno jednak przewidzieć, że nawet jeśli zostanie ona przyjęta, z pewnością nie zakończy dyskusji i nie zlikwiduje wszystkich wątpliwości. Co jest ważniejsze? Na klauzulę mogą powoływać się lekarze, pielęgniarki i położne. O odmowie wykonania świadczenia ze względu na konflikt sumienia www.farmacjapraktyczna.pl raport muszą poinformować przełożonych i wskazać pacjentowi, gdzie może wykonać konkretne badanie, zabieg itp. Sprawa wydaje się prosta, ale praktyka znów ma się nijak do przepisów. Nietrudno znaleźć przypadki, w których „nie” mówią pacjentowi całe szpitale, choć klauzulą nie może przecież zasłonić się placówka, a jedynie konkretny lekarz, pielęgniarka czy położna. Media informują m.in. o przedłużaniu procedur do momentu, w którym np. aborcji nie można już wykonać czy zostawianiu pacjentów samym sobie, tłumacząc, że wskazanie placówki, która wykona zabieg czy badanie, także powoduje konflikt sumienia. Uzasadnienia, które zakłada, że sumienie lekarza jest ważniejsze niż prawo pacjenta, nie akceptuje m.in. etyk, ks. prof. Andrzej Szostek z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego. Swoim wywiadem dla Polskiej Agencji Prasowej szeroko cytowanym przez większość mediów wywołał prawdziwą burzę. Posługując się chyba najbardziej kontrowersyjnym przykładem – aborcją – stwierdził, że lekarz, który nie chce jej wykonać, ma obowiązek wskazania, kto może dokonać zabiegu. Oświadczył, że sam jest oczywiście przeciwnikiem aborcji, jednak uważa, że należy respektować prawo, a w przypadku niezgody z jego przepisami, należy działać na rzecz ich zmiany. Wskazując, gdzie pacjentka może dokonać aborcji, lekarz w niej nie uczestniczy, a wypełnia przewidziany polskim prawem obowiązek udzielenia stosownych informacji. Jeżeli realizację tego obowiązku uznaje, za tak głęboko niezgodną ze swoim sumieniem, powinien zmienić zawód lub specjalizację. Sumienie pod lupą O klauzuli sumienia usłyszymy jeszcze nieraz. Być może w przyszłym roku zajmie się nią Trybunał Konstytucyjny (termin zależy od tego, jak bardzo jest obłożony sprawami). Wniosek o zbadanie zgodności zapisów klauzuli sumienia z Konstytucją złożyła Naczelna Rada Lekarska. Chce, by TK skonfrontował z ustawą zasadniczą m.in. część klauzuli nakładającą na lekarza, który się nią zasło- Klauzula sumienia na świecie: Niemcy – można odmówić uczestnictwa w aborcji lub w zabiegach na embrionach, taka możliwość zapisana jest w dwóch ustawach, Wielka Brytania – klauzulę sumienia można zastosować w sytuacji dopuszczonego przez prawo zabiegu przerwania ciąży, wyjątkiem jest zagrożenie życia lub poważne zagrożenie zdrowia fizycznego lub psychicznego, prawo zezwala także na odmowę udziału w procedurach mających na celu zapłodnienie i ciążę, lekarz ma obowiązek poinformowania pacjenta o możliwości wizyty u innego specjalisty, Francja – na sumienie można powoływać się dzięki przepisom „Kodeksu zdrowia publicznego”, gdy chodzi o przerwanie ciąży, sterylizację w celach antykoncepcyjnych oraz badania na zarodkach i zarodkowych komórkach macierzystych; prawo do odmowy też daje francuski „Kodeks etyki lekarskiej”; osoba tłumacząca się klauzulą sumienia musi wskazać pacjentowi inną możliwość uzyskania pomocy lekarskiej, Włochy – klauzula ma umocowanie w kilku różnych dokumentach, z których wynika, że lekarz i pielęgniarka mogą powstrzymać się od udziału w aborcji; lekarz może odmówić przepisania środków postkoitalnych i ogólnie – powstrzymać się od wykonania określonego zabiegu medycznego niezgodnego z jego sumieniem, jeśli ta decyzja nie wpłynie na pogorszenie stanu zdrowia pacjenta, Hiszpania – kwestie sumienia reguluje kilka aktów prawnych, lekarz może odmówić działania przeciwko swojemu sumieniu, niezależnie od tego musi informować pacjenta o wszelkich świadczeniach, z których mogą oni skorzystać w kontekście prokreacji i ciąży, USA – pracownicy służby zdrowia mogą odmówić usług medycznych związanych z aborcją i sterylizacją; w 2011 r. amerykański Departament Zdrowia ograniczył stosowanie klauzuli sumienia – lekarz lub inny pracownik służby zdrowia nie możne już odmówić leczenia pacjentowi, którego styl życia, orientacja seksualna lub inne względy są sprzeczne z jego sumieniem; departament uznał też, że antykoncepcja nie wchodzi w zakres klauzuli sumienia. źródło: www.gazetaprawna.pl Wniosek o zbadanie zgodności zapisów klauzuli sumienia z Konstytucją złożyła Naczelna Rada Lekarska nił, obowiązek wskazania miejsca, w którym pacjentka będzie mogła poddać się zabiegowi aborcji. Być może jeszcze wcześniej klauzulą sumienia zajmie się Najwyższa Izba Kontroli. O skontrolowanie szpitali pod kątem stosowania jej przez lekarzy zwróciła się do NIK wicemarszałek Sejmu, Wanda Nowicka. Podyskutuj o tym na forum! www.farmacjapraktyczna.pl farmacja praktyczna 12/2014 11 sonda Sumienie kontra prawo i obowiązki Na temat klauzuli sumienia, światopoglądowych dylematów i moralnych rozterek obecnych w służbie zdrowia, wypowiadają się farmaceuci i lekarze. oprac.: mgr farm. MICHAŁ MAŃKA mgr farm. Małgorzata Strycharska farmaceutka z Sopotu Nie wyobrażam sobie, abym kiedykolwiek w swojej pracy zawodowej mogła uniemożliwić pacjentowi zakup określonego leku lub wyrobu medycznego, zasłaniając się klauzulą sumienia. Oczywiście, każdy z nas farmaceutów posiada własne opinie i przyjmuje postawy wobec określonych sytuacji życiowych. Jednak to lekarz decyduje np. o przepisaniu środka wczesnoporonnego czy doustnej antykoncepcji. Moim zadaniem jest realizacja zaleceń lekarza na recepcie. Jestem osobą wierzącą, ale jednocześnie nie ingeruję w życie prywatne i plany życiowe osób odwiedzających moją aptekę. Internista z Elbląga (poprosił o anonimowość) Uważam, że szpital i inne placówki medyczne nie są miejscami, gdzie – w przypadku zabiegu niezgodnego z moralnością medyka oraz koniecznością zastosowania interwencji medycznej – lekarz może odmówić wykonania tegoż zabiegu. Przebywając ostatnio w Szwecji, starałem się podejrzeć, w jaki sposób klauzula sumienia funkcjonuje wśród tamtejszych medyków. Z tego, co wiem, nastroje polityczne (ostatnie wygrane wybory socjaldemokratów) i społeczne w Szwecji są niechętne medykom zasłaniającym się przekonaniami moralnymi, religijnymi, które czynią lekarza zdolnym do udzielania pomocy tylko wybranej grupie pacjentów. Co ciekawe, wśród przeciwników klauzuli sumienia przeważają tam doświadczeni, starsi lekarze. To zazwyczaj młode osoby po stażu i rezydenturze mają nieco bardziej konserwatywne poglądy na tematy związane z etyką w medycynie. mgr farm. Tadeusz Staniak farmaceuta z Lublina Klauzula sumienia to kolejny czynnik wywołujący coraz większy rozłam wśród aptekarskiej braci. Sam, jako pacjent, przychodząc do innej apteki, zostałem „odprawiony z kwitkiem”, gdy chciałem zrealizować receptę dla żony na leki hormonalne. Zostały jej zaordynowane jako hormonalna 12 farmacja praktyczna 12/2014 Każdy lekarz ma obowiązek ratowania życia każdej istoty ludzkiej, którą traktuje jako podmiot, a nie jako przedmiot internista z Warszawy terapia zastępcza, a nie jako środki antykoncepcyjne. Na moje pytanie, czy można je zamówić w hurtowni, farmaceutka odpowiedziała, że w hurtowniach, które dostarczają leki do jej apteki, na pewno nie ma tych preparatów. Uważam, że dla porządku każda apteka, przychodnia, szpital czy gabinet lekarski powinny mieć umieszczony napis na drzwiach informujący o klauzuli sumienia, o ile obowiązuje ona w danej placówce. Internista z Warszawy (poprosił o anonimowość) Oddziały ginekologiczne szpitali, a także gabinety ginekologiczno-położnicze to miejsca, w których pojawiają się dylematy moralne. Nie biorą się one znikąd. Każdy człowiek, oprócz niewielu cech wspólnych z innymi ssakami, ma większość cech typowo „ludzkich”, a mianowicie poczucie odrębności fizycznej oraz duchowej (w przypadku osób wierzących) i godności. Każdy lekarz ma obowiązek ratowania życia każdej istoty ludzkiej, którą traktuje jako podmiot, a nie jako przedmiot. Jak wspomniał kiedyś jeden z polskich arcybiskupów – „wolność jest dla ateistów”, którzy patrzą na człowieka inaczej niż osoby wierzące oraz traktujące każdą istotę z godnością. Słyszałem o przypadkach skarg do przełożonych i Rzecznika Praw Pacjenta na lekarzy wykonujących swoją pracę bez „wyłączenia” sumienia. Jednak takie donosy i ich ewentualne konsekwencje nie powinny www.farmacjapraktyczna.pl sonda wpływać na pracę rzeczonego lekarza. Nie orientuję się dokładnie, jak kwestia klauzuli sumienia funkcjonuje u aptekarzy, ale gdybym był farmaceutą, w mojej aptece nie byłoby środków, które mogłyby godzić w dobro pacjenta (np. znajdującego się w łonie matki). mgr farm. Jarosław Krawczuk farmaceuta z Krosna Nasz kraj czeka jeszcze długa dyskusja na temat klauzuli sumienia, zarówno wśród lekarzy, jak i farmaceutów pracujących w aptekach. W swojej praktyce farmaceuty, czyli od 10 lat, spotkałem się tylko z jednym przypadkiem realizowania recepty na środek wczesnoporonny. Nie uważam się za człowieka liberalnego, ani za specjalnego konserwatystę. Nie stanowi dla mnie problemu wydawanie antykoncepcji. Być może dlatego, że nie jestem osobą wierzącą. Co nie znaczy, że nie posiadam własnego sumienia. Ale „odkładam” je na bok, gdy wychodzę do pracy i przekraczam próg apteki. Jako farmaceuta realizuję jedynie zalecenie lekarskie na produkty farmaceutyczne. To lekarz umożliwia (a więc decyduje) o tym, czy dana osoba przyjmie ten środek, czy nie. Tym samym określiłbym w tym przypadku role lekarza i farmaceuty, jako odpowiednio: aktywną i bierną. Endokrynolog z Wrocławia (poprosił o anonimowość) Nie możemy usprawiedliwiać się klauzulą sumienia w przypadkach, gdy pacjentowi/pacjentce zagraża zdrowie lub życie. Niemniej jednak pewna część lekarzy podpisała ową klauzulę, oświadczając odmowę wykonania jakiegokolwiek zabiegu godzącego w godność człowieka. Rozumiem taki pogląd. Dlatego moim zdaniem bioetyka jako przedmiot powinna być obowiązkowa dla wszystkich studentów pierwszego roku kierunku lekarskiego. Odpowiednio wczesne uświadomienie przyszłemu lekarzowi, co może,a czego nie z moralnego punktu widzenia powinno być szeroko omawiane, zanim absolwent złoży przysięgę lekarską. Według mnie najważniejszą rzeczą w życiu jest świadomość moich praw i obowiązków nie tylko jako obywatela, ale przede wszystkim jako lekarza. Medyk zobowiązany jest do ratowania życia wszystkim ludziom, dlatego wstrzymanie się od wykonywania jakiejś określonej czynności lekarskiej (niezgodnej z deontologią lekarską), czyni go „niepełnowartościowym” lekarzem. Jak wskazuje Komitet Bioetyki przy Państwowej Akademii Nauk, klauzula sumienia jest nadużywana i źle interpretowana przez niektórych lekarzy. Znam kolegów lekarzy, którzy nie wyobrażają sobie, by mogli wypisać receptę na środek antykoncepcyjny jedno- czy dwuskładnikowy, Wyobraźmy sobie, że aptekarz-weganin odmawia nam sprzedaży leków wyprodukowanych w kapsułkach z rozpuszczalnej żelatyny pochodzenia zwierzęcego. To absurd... mgr farm. ANNA ROGULSKA a już tym bardziej na postkoitalny. Uważam, że każdy szanujący swój zawód lekarz nigdy nie powinien odmawiać pomocy pacjentowi, który oczekuje interwencji lekarskiej. Przy gabinecie jednego z kolegów ginekologów znalazłem nawet treść Konwencji Genewskiej. Brzmi ona: „Nie pozwolę, aby moje poglądy etyczne, moralne, religijne, partyjne i klasowe wpływały na moje postępowanie w stosunku do pacjenta”. Potraktujmy ten cytat jako puentę mojej wypowiedzi. mgr farm. Anna Rogulska farmaceutka z Poznania Jeżeli katolicki farmaceuta nie wydaje leków zaordynowanych przez lekarza, zasłaniając się klauzulą sumienia, powinien zmienić zawód. Wyobraźmy sobie, że aptekarz-weganin odmawia nam sprzedaży leków wyprodukowanych w kapsułkach z rozpuszczalnej żelatyny pochodzenia zwierzęcego. To absurd... Zbyt długo zajmujemy się tak mało obecnie ważnymi kwestiami w farmacji i medycynie. Myślę, że ważniejsze byłoby teraz skupić się na wdrażaniu do aptek opieki farmaceutycznej oraz poprawie jakości obsługi pacjenta. Klauzula sumienia to doskonały temat do rozważań dla filozofów i etyków. Wydaje mi się, że jest to jakiś temat zastępczy. Na całe szczęście jeszcze nie skupiający aż takiej uwagi naukowców opracowujących nowe leki na śmiertelne schorzenia tego świata. Podyskutuj o tym na forum! www.farmacjapraktyczna.pl farmacja praktyczna 12/2014 13 R E K L A M A prawo Zapytaj eksperta Na pytania Czytelników naszego miesięcznika, nadesłane do redakcji za pośrednictwem strony www.farmacjapraktyczna.pl, odpowiada mecenas Bartłomiej Kochlewski. autor: mecenas Bartłomiej Kochlewski adwokat z kancelarii Pietrzak, Siekierzyński, Bogen, prawnik specjalizujący się w przepisach prawa pracy i regulacjach dotyczących branży farmaceutycznej K iedy pracownikowi należy się odprawa za zwolnienie z pracy? Przepisy dotyczące odpraw za zwolnienie z pracy zawarte są w Ustawie z 13 marca 2003 r. szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników. Zgodnie z nimi odprawa z pracy przysługuje pracownikom zatrudnionym na podstawie umowy o pracę, zarówno na czas określony jak i nieokreślony. Warunkiem jest zwolnienie pracownika z przyczyn nie leżących po jego stronie, lecz po stronie pracodawcy. Jednocześnie pracodawca musi zatrudniać przynajmniej 20 osób. Gdy pracodawca zatrudnia mniej niż 20 pracowników, odprawy z pracy zależą od jego dobrej woli. Odprawa przysługuje pracownikowi, kiedy ustanie stosunku pracy nastąpiło na mocy wypowiedzenia wręczonego pracownikowi przez pracodawcę lub porozumienia stron. O odprawę może również ubiegać się ten pracownik, któremu pracodawca wypowiedział warunki pracy lub płacy, a pracownik nie przyjął nowych warunków. Odprawa zostaje wypłacona pracownikowi w formie pieniężnej, a jej wyso- 14 farmacja praktyczna 12/2014 Gdy pracodawca zatrudnia mniej niż 20 pracowników, odprawy z pracy zależą od jego dobrej woli kość uzależniona jest od stażu pracy i wysokości wynagrodzenia pracownika. Wysokość odprawy to: jednomiesięczne wynagrodzenie, gdy zatrudnienie trwało krócej niż 2 lata, dwumiesięczne wynagrodzenie, gdy zatrudnienie trwało co najmniej 2 lata, ale nie dłużej niż 8 lat, trzymiesięczne wynagrodzenie, gdy zatrudnienie trwało dłużej niż 8 lat. Z kolei wysokość odprawy pieniężnej nie może przekraczać kwoty 15-krotnego minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalanego na podstawie odrębnych przepisów, obowiązującego w dniu rozwiązania stosunku pracy. Czy lekarzowi wolno informować o promocjach w aptekach? Czy tego rodzaju postępowanie jest zgodne z prawem? Zgodnie z Kodeksem Etyki Lekarskiej lekarzowi nie wolno wykorzystywać wpływu na pacjenta w innym celu niż leczniczy. Jednocześnie trzeba zauważyć, że tego typu działania mogą być odebrane jako forma reklamy apteki, której ustawodawca wyraźnie zakazuje w przepisach ustawy Prawo farmaceutyczne. Jako reklamę traktuje się bowiem każdą formę zachęty skierowaną do odbiorców zmierzającą do nabycia oferowanych przez aptekę produktów. Zatem takie zachowanie lekarza byłoby niezgodne z zasadami etyki lekarskiej i przepisami prawa farmaceutycznego. Podyskutuj o tym na forum! www.farmacjapraktyczna.pl www.farmacjapraktyczna.pl R E K L A M A prawo Dyrektywa „podróbkowa” Zalecenia Komisji Europejskiej mające zapobiec fałszowaniu leków narzucają szereg obowiązków na producentów i apteki. Na czym w praktyce ma polegać realizacja unijnych przepisów? autor: PIOTR KAMIŃSKI radca prawny W dniu 25 czerwca 2014 r. w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej zostało opublikowane rozporządzenie w sprawie projektu wspólnego logotypu umożliwiającego identyfikację osób oferujących ludności produkty lecznicze w sprzedaży na odległość oraz w sprawie technicznych, elektronicznych i kryptograficznych wymogów umożliwiających sprawdzenie autentyczności wspólnego logo. Jest ono aktem wykonawczym do tzw. dyrektywy „podróbkowej” (2011/62/UE), która weszła w życie w styczniu 2013 r. i ma na celu wzmocnienie kontroli nad sprzedażą leków oraz uniemożliwienie dotarcia sfałszowanych leków do pacjentów. Komisja Europejska reaguje w ten sposób na narastające zjawisko fałszowania leków, które naśladując leki prawdziwe, w rzeczywistości są podrobione i mogą być nieskuteczne lub szkodliwe. Dotyczy to szerokiego spektrum leków, w tym także tych ratujących życie. Zgodnie z nowymi wytycznymi każde państwo członkowskie zobligowane zostało do stworzenia specjalnej strony internetowej zawierającej wykaz wszystkich prawnie działających w nim aptek internetowych, a każda legalnie działająca na obszarze UE e-apteka będzie zawierać od połowy 2015 r. rozpoznawalne w całej Unii wspólne logo z linkiem przekierowującym do tej strony. Wymóg utworzenia strony internetowej dotyczy także Europejskiej Agencji Leków. Powinna ona utworzyć stronę www zawierającą informacje na temat przepisów Unii regulujących kwestie sfałszowanych produktów leczniczych oraz hiperłącza do wspomnianych stron internetowych państw członkowskich. Logo ma za zadanie poświadczyć, że e-apteka nie sprzedaje podrobionych leków. Specjalny znak koloru zielonego, z umieszczoną po jego lewej stronie flagą państwa członkowskiego, w którym e-apteka ma swoją siedzibę oraz tekst „Kliknij, żeby sprawdzić, czy ta strona internetowa działa zgodnie z prawem”, będzie widniał na stronie głównej apteki w widocznym miejscu. 16 farmacja praktyczna 12/2014 dr n. farm. Marek Jędrzejczak, Wiceprezes Naczelnej Rady Aptekarskiej: Dyrektywa doty- cząca zwalczania fałszowania leków jest odpowiedzią Unii Europejskiej na zwiększanie się skali tego zjawiska. Wzmocnienie kontroli nad sprzedażą produktów leczniczych jest dobrym kierunkiem, aczkolwiek dopiero czas pokaże, czy rozwiązania przyjęte w przepisach unijnych zahamują proceder sprzedaży sfałszowanych leków. Duże znaczenie ma w tym zakresie m.in. skuteczność wprowadzenia i egzekwowania przepisów pozwalających na wymierzanie adekwatnych kar w przypadku naruszenia zasad bezpieczeństwa i jakości produktów leczniczych będących w obiegu na rynku UE. Oprócz logotypu, strona internetowa, na której oferowane będą leki, będzie musiała zawierać dane kontaktowe właściwego organu nadzorującego jakość produktów leczniczych w danym kraju oraz informacje na temat przepisów krajowych mających zastosowanie do oferowania ludności produktów leczniczych w sprzedaży na odległość. Dyrektywa w sprawie sfałszowanych produktów leczniczych przewiduje także, że państwa członkowskie przeprowadzą kampanię uświadamiającą zagrożenia, jakie są związane z zakupem przez Internet produktów leczniczych z nielegalnych źródeł oraz wprowadzą proporcjonalne i odstraszające sankcje za wytwarzanie, dystrybucję, pośrednictwo w obrocie, przywóz i wywóz sfałszowanych produktów leczniczych. Jak wygląda stan wdrażania dyrektywy do polskiego porządku prawnego? Niestety nasz kraj ma pod tym względem spore opóźnienie, gdyż termin na implementację tej dyrektywy minął w styczniu 2013 r. Stosowne zmiany uwzględniające postanowienia dyrektywy zostaną wprowadzone do ustawy – Prawo farmaceutyczne. Projekt nowelizacji został już rozpatrzony przez rząd i obecnie znajduje się w Sejmie. Podyskutuj o tym na forum! www.farmacjapraktyczna.pl www.farmacjapraktyczna.pl REKLAMA opieka farmaceutyczna Meteopata w aptece Nie ma badań, które jednoznacznie potwierdzałyby, że pogoda ma rzeczywisty wpływ na nasze zdrowie. Meteopatia nie jest klasyfikowana jako choroba, jednakże skrajne wartości temperatury, wiatru, wilgotności powietrza i ciśnienia atmosferycznego mogą stanowić dodatkowe obciążenie dla organizmu i powodować zachwianie homeostazy ustroju. autorka: dr n. farm. PAULINA MĄCZKA farmakolog Meteopatię można krótko scharakteryzować jako nadwrażliwość organizmu na zmieniające się warunki pogodowe oraz przesilenia wynikające ze zmian pór roku. Według danych Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej na zmiany atmosferyczne reaguje 50-70 proc. Polaków. Przy czym zmiany pogodowe są dotkliwiej odczuwalne przez kobiety. Bardziej wrażliwe na zmieniające się warunki pogodowe są również osoby z niskimi wartościami ciśnienia tętniczego, osoby w starszym wieku oraz dzieci. Charakterystyczne objawy meteopatii to zaburzenia koncentracji, uczucie senności i zmęczenia, nerwowość. Bardzo często występują skoki ciśnienia tętniczego krwi. Nierzadko wznowieniu lub nasileniu ulegają dolegliwości związane głównie z chorobą wrzodową żołądka i dwunastnicy. Duża część meteopatów na zmiany pogody reaguje bólem głowy, rozdrażnieniem czy stanem ogólnego rozbicia. W czasie zmieniających się warunków atmosferycznych objawy pewnych chorób mogą ulec zaostrzeniu, co w dominujący sposób jest odczuwalne przez osoby zmagające się ze schorzeniami ortopedycznymi, chorobą wieńcową, alergią czy wrzodami. Spośród dolegliwości, na które pogoda wywiera wpływ, należy wymienić: choroby reumatyczne – badania dotyczące wpływu warunków meteorologicznych na choroby reumatyczne wykazują wyraźnie zwiększenie dolegliwości bólowych oraz sztywności w obrębie stawów wraz ze zmianą temperatury, 18 farmacja praktyczna 12/2014 Według danych Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej na zmiany atmosferyczne reaguje 50-70 proc. Polaków wilgotności oraz ciśnienia atmosferycznego, choroby związane z układem sercowo-naczyniowym – ból związany z chorobą niedokrwienną serca, tzw. ból wieńcowy, występuje najczęściej w czasie wysiłku; może być jednak prowokowany także zimnem (wyjście z ciepłego pomieszczenia na zewnątrz); ma to związek z obkurczaniem się naczyń krwionośnych w niskiej temperaturze, choroby alergiczne – w okresie od wiosny do jesieni (pylenie traw i drzew) nasilają się objawy alergiczne, tj. duszność, katar sienny, astma i odczyny alergiczne skóry, przy napływie zimnego powie- trza obserwowane jest także częstsze występowanie nieżytów nosa, krtani i gardła – jest to efekt oziębienia ciała, które powoduje skurcz naczyń, pogarsza ukrwienie i saturację tkanek, a więc skutkuje spadkiem odporności, www.farmacjapraktyczna.pl opieka farmaceutyczna choć nie dotyczy to wszystkich chorych, najczęściej do występowania i zaostrzeń dolegliwości związanych z chorobą wrzodową żołądka i dwunastnicy dochodzi jesienią i wiosną. Osobom cierpiącym z powodu bólów kostno-stawowych powodowanych niżem bądź wzrastającą wilgotnością powietrza możemy polecić zażycie niesterydowego leku przeciwzapalnego[2]. Kofeina z kolei odgrywa szczególną rolę w leczeniu bólu głowy – działa umiarkowanie pobudzająco na układ nerwowy, a połączona z innymi lekami wzmaga ich aktywność przeciwbólową. Choremu, u którego zmiana jonizacji powietrza podczas burz przynosi niepokoje, huśtawkę nastrojów czy bóle głowy, możemy zaproponować wypicie herbaty z melisy, zażycie kropli walerianowych lub jakiegokolwiek innego łagodnego środka uspokajającego pochodzenia naturalnego. Osobom, które źle reagują na zmiany pogody, zaleca się również ziele dziurawca, ze względu na zawartość substancji pozytywnie wpływających na nastrój. Wyciągi olejowe i alkoholowe zawierają hiperycynę – działają uspokajająco i przeciwdepresyjnie, ponadto mogą byś stosowane pomocniczo w stanach wyczerpania nerwowego[3]. Żeń-szeń jest obecnie uznawany za ważny środek wspomagający zdolności przystosowawcze organizmu do zmiennych warunków, w tym także do sytuacji stresowych. Stosuje się go w leczeniu ogólnego osłabienia i rekonwalescencji. Pobudza on syntezę białek, przez co poprawia sprawność umysłową. Ginsenozyd Rg1 ma działanie pobudzające i niwelujące stan przemęczenia[4]. Jak nie pomylić meteopatii z objawami poważnej choroby? Jako farmaceuci zwróćmy szczególną uwagę na pacjentów, którzy zgłaszają nam wymienione w tekście problemy zdrowotne. Rzetelnie przeprowadzony wywiad i udzielona porada mogą być kluczowe dla zdrowia pacjenta. Uczucie zmęczenia, ospałość i apatia w połączeniu z innymi symptomami mogą być bowiem związane z chorobami sercowo-naczyniowymi, cukrzycą, niedoczynnością tarczycy czy osłabioną odpowiedzią immunologiczną. Warto więc zwrócić uwagę pacjenta, by nie bagatelizował dokuczających mu objawów, a w przypadku, gdy utrzymują się one ponad miesiąc, zalecić badania kontrolne i kontakt z lekarzem specjalistą. Potencjalne pytania, które warto zadać w trakcie wywiadu z pacjentem: Czy przed zmianą pogody odczuwa Pan/i rozdrażnienie? Czy niektóre stany pogody powodują u Pan/i zniechęcenie i spadek nastroju? Czy uczucie zmęczenia i senności zdarza się Pani/u okresowo, czy jest raczej stanem przewlekłym? Czy przy deszczowej i chłodnej pogodzie odczuwa Pan/i bóle w stawach? Czy w okresach przesileń zdarzają się Pan/i: kołatania serca, uczucie słabości, duszności, ból brzucha, senność, drażliwość? Wyciąg z kozłka lekarskiego, bogaty w sekswiterpeny (kwas welerenowy) i irydoidy (walepotriaty) zalecany jest w zaburzeniach neurowegetatywnych, gdyż wykazuje działanie sedatywne na ośrodkowy układ nerwowy[6]. Prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego pomaga w zwalczaniu niekorzystnych nastrojów i zmęczenia. Wspomagająco na układ immunologiczny wpływają wyciągi z jeżówki purpurowej. Działanie immunostymulujące wynika z występowania pochodnych kwasu kawowego i glikoprotein – zwiększają one liczbę leukocytów i komórek śledziony, pobudzając siły obronne organizmu[7]. witamin z grupy B (mięso, ryby, ziemniaki, płatki, produkty zbożowe, kapusta, orzechy, banany). Magnez jest bowiem jonem neurotropowym o działaniu uspokajającym, wykazuje aktywność przeciwdepresyjną, zwiększa odporność organizmu na czynniki stresogenne, wpływa również na normalizację pracy serca[1]. Z kolei witaminy z grupy B są niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego, dodatkowo pomagają w łagodzeniu objawów stresu i zmęczenia. Przypisy: 1. Kostowski W., Herman Z.: „Farmakologia – podstawy farmakoterapii”. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2004, str. 127. Meteopatom zaleca się również modyfikację diety, która może być jednym z elementów wpływających na samopoczucie podczas dokuczliwych zmian pogodowych. Przyjmowane pokarmy powinny być lekkostrawne, bogate w witaminy i minerały. 2. Tomasiewicz K.: „Oksfordzki podręcznik praktycznego zastosowania leków”. Wydawnictwo Czelej, Lublin 2007, str. 109. 3. Fronczak J.: „Lecznicze dary natury”. Wydawnictwo Reader’s Digest, Warszawa 2005, str. 69. 4. Fronczak J.: op. cit, str. 226. 5. Fronczak J.: op. cit, str. 142. 6. Fronczak J.: op. cit, str. 116. W łagodzeniu stanów nerwowości może pomóc napar męczennicy cielistej ze względu na działanie uspokajające substancji czynnych zawartych w zielu: maltolu i pochodnych ß-karboliny[5]. 20 farmacja praktyczna 12/2014 Wśród posiłków spożywanych na co dzień nie powinno zabraknąć produktów będących źródłem magnezu (pełnoziarniste pieczywo i kasze, orzechy, potrawy zawierające rośliny strączkowe, pestki dyni, banany) oraz 7. Fronczak J.: op. cit, str. 95. Podyskutuj o tym na forum! www.farmacjapraktyczna.pl www.farmacjapraktyczna.pl opieka farmaceutyczna Schorzenia oczu u farmaceutów Farmaceuci to grupa zawodowa szczególnie narażona na dysfunkcje narządu wzroku. Wynikają one z uwarunkowań środowiskowych, takich jak klimatyzowane pomieszczenia, niewłaściwe oświetlenie, praca przy monitorach oraz kontakt z chorym pacjentem. autorka: lek. med. ANNA MARKUSZEWSKA Wrocławskie Centrum Okulistyczne Z e względu na obowiązujące przepisy, które wymagają utrzymywania w aptekach odpowiedniej temperatury i wilgotności powietrza, pracownicy narażeni są na przebywanie w klimatyzowanych pomieszczeniach, co sprzyja występowaniu objawów zespołu suchego oka (ZSO). Praca przy komputerze i wysiłek wzrokowy powodują zmniejszenie częstości mrugania, a to sprzyja nadmiernemu wysychaniu powierzchni oka. Również ze względu na kontakt z chorymi farmaceuci są narażeni na zakażenia w obrębie narządu wzroku. Schorzenia Wśród najczęściej spotykanych schorzeń narządu wzroku u farmaceutów wymienia się: „zmęczenie oczu”, zespół suchego oka i wirusowe zapalenie spojówek. „Zmęczenie oczu” w wyniku wytężonego wysiłku wzrokowego daje uczucie wzmożonego napięcia i bólu gałek ocznych, suchości i pieczenia oczu, spadek ostrości wzroku, czasem podwójne widzenie, bóle głowy, zmniejszenie koncentracji uwagi i ogólny dyskomfort. W badaniu można stwierdzić zaczerwienienie oczu, łzawienie, wzmożone napięcie akomodacji. Objawy te mogą być nasilane przez działanie czynników zewnętrznych, takich jak: długotrwała (bez regularnych przerw) praca wzrokowa, szczególnie z bliskiej odległości, niewłaściwe oświetlenie, przebywanie w pomieszczeniach klimatyzowanych. Istotne znaczenie odgrywa ogólne osłabienie i przemęczenie oraz stan narządu wzroku, głównie niewyrównane wady refrakcji oraz zaburzenia widzenia obuocznego. Zespół suchego oka (ZSO) spowodowany jest niedostatecznym wydzielaniem łez lub nadmiernym parowaniem filmu łzowego, co daje uczucie piasku lub ciała obcego pod powiekami, pieczenie i swędzenie, przekrwienie spo- Praca przy komputerze i wysiłek wzrokowy powodują zmniejszenie częstości mrugania, a to sprzyja nadmiernemu wysychaniu powierzchni oka jówek, ból i światłowstręt. Na powstanie ZSO wpływa długotrwała praca przy komputerze, klimatyzacja, suche powietrze. W schorzeniu tym dochodzi do odsłonięcia rogówki, która w ten sposób staje się bardziej podatna na infekcje bakteryjne, wirusowe czy grzybicze, co powoduje dużo poważniejsze choroby. Objawy ZSO mają charakter przewlekły i wymagają stałego leczenia. Okulista rozpoznaje ZSO na podstawie wyżej wymienionych objawów oraz przeprowadza badanie: czasu przerwania filmu łzowego (TBUT – tear break up time), który określa szybkość wysychania oczu – badanie wykonuje się w lampie szczelinowej po zabarwieniu powierzchni oka fluoresceiną, test Schirmera oceniający wydzielanie łez, który polega na założeniu zagiętego paska bibuły do worka spojówkowego na 5 minut, po czym ocenia się stopień jego nawilżenia, badanie w lampie szczelinowej ubytków nabłonka w obrębie dolnej części rogówki lub szpary powiekowej po zabarwieniu fluoresceiną lub zielenią lizaminy. Wirusowe zapalenie spojówek najczęściej spowodowane jest przez adenowirusy, które są przyczyną tzw. farmacja praktyczna 12/2014 21 REKLAMA opieka farmaceutyczna epidemicznego zapalenia rogówki i spojówek zwanego inaczej gorączką gardłowo-spojówkową. Do zakażenia dochodzi przez kontakt z wydzieliną dróg oddechowych i oczu osób chorych i zakażonymi przedmiotami, jak klamki, pieniądze, chusteczki do nosa, ręczniki itp. Jest to schorzenie bardzo zakaźne prowadzące często do epidemii. Głównymi objawami jest przekrwienie spojówek z obfitą wydzieliną surowiczą, obrzękiem powiek oraz odczyn grudkowy w spojówkach. Zapaleniu spojówek mogą towarzyszyć zmiany w obrębie rogówki, które bez leczenia zwykle prowadzą w późniejszym etapie do groźnych powikłań. Wirusowe zapalenia trwają dłużej niż bakteryjne, zazwyczaj 2-3 tygodnie. Często zapalenie spojówek towarzyszy lub następuje po zapaleniu górnych dróg oddechowych lub gardła. Rozpoznanie stawiane jest zwykle na podstawie wywiadu i obrazu klinicznego. Profilaktyka i leczenie Zapobieganie „zmęczeniu wzroku” wymaga zapewnienia odpowiednich warunków pracy, głównie: ograniczenia czasu spędzanego przed komputerem z regularnymi przerwami – odpoczynek zapewniający rozluźnienie akomodacji oka oraz poprawę koncentracji na wykonywanej pracy uzyskuje się poprzez krótkotrwałe, ale częste oderwanie oczu od patrzenia na ekran ze zmianą pozycji ciała (np. co 30 minut popatrzyć przez około pół minuty/minutę w jeden punkt w dali w odległości co najmniej 6 metrów), zachowanie odpowiedniej odległości oczu od ekranu (40-60 cm), właściwe oświetlenie miejsca pracy z komputerem (wystarczy połowa normalnego natężenia światła dla pomieszczeń), prawidłowy stan narządu wzroku (skorygowanie wady wzroku i innych występujących dysfunkcji). Istnieją dwa główne sposoby, które mogą zmniejszyć dolegliwości związane z ZSO. Są to: unikanie środowiska, w którym zwiększa się parowanie filmu łzo- 22 farmacja praktyczna 12/2014 wego (np. zadymione pomieszczenia, klimatyzacja, przeciągi, suche powietrze), właściwa pozycja ekranu kompu- tera (10-20 stopni poniżej poziomu oczu), tak by zmniejszyć szerokość szpary powiekowej i przez to zredukować parowanie łez. Leczenie ZSO jest wyłącznie objawowe i polega na stosowaniu tzw. sztucznych łez, które należy indywidualnie dobrać. Przy czym należy pamiętać, że nie przywracają one prawidłowej produkcji łez, a jedynie są ich substytutami. Stosując tego typu preparaty trzeba mieć na uwadze, że: większość preparatów sztucznych łez chroni powierzchnię gałki ocznej tylko przez około 10-20 minut i wymaga częstego podawania, ze względu na istniejące w tej chorobie podrażnienie oka zaleca się stosowanie kropli bez konserwantów, wskazane jest, by chorzy przed spaniem stosowali lek w postaci żelu, który zabezpiecza powierzchnię gałki ocznej przez dłuższy czas (główną wadą żelu, który pokrywa rogówkę grubą warstwą, jest to, że przejściowo pogarsza on ostrość wzroku, co może ograniczać jego zastosowanie w ciągu dnia). W przypadkach współistniejącego stanu zapalnego stosuje się kortykosteroidy w kroplach lub cyklosporynę A pod kontrolą lekarza okulisty. W zaawansowanych postaciach ZSO, w celu zahamowania odpływu łez i zwiększenia ich ilości na powierzchni oka, wykonuje się zamknięcie punktów łzowych: czasowe (przez założenie specjalnych zatyczek do punktów łzowych) lub stałe (za pomocą koagulacji termicznej lub laserowej). Zapobieganie zapaleniu spojówek to przede wszystkim wyjątkowa higiena, polegająca na niedotykaniu, niepocieraniu okolic oczu, częstym myciu rąk po kontakcie z pacjentem. Leczenie epidemicznego zapalenia spojówek i rogówki jak dotąd jest niezadowalające i budzi wiele emocji. Przyczyną jest brak skutecznej terapii antyadenowirusowej mogącej skrócić i złagodzić przebieg choroby. Powszechnie stosowane są antybiotyki w celu leczenia lub zapobiegania nadkażeniu bakteryjnemu oraz sztuczne łzy. Leki te łagodzą odczuwane przez pacjenta dolegliwości, takie jak uczucie ciała obcego oraz sklejanie powiek przez wydzielinę ropną. Przestrzeganie zasad higieny pracy przez farmaceutów oraz wczesne leczenie objawów wskazujących na powyżej wymienione schorzenia może zapobiegać ogólnemu odczuciu przemęczenia oraz ujawnieniu się przewlekłych chorób narządu wzroku zwłaszcza w obszarze przedniego odcinka, a przede wszystkim rogówki. Podyskutuj o tym na forum! www.farmacjapraktyczna.pl www.farmacjapraktyczna.pl opieka farmaceutyczna Różnice w obrazie schorzeń o podłożu wirusowym i bakteryjnym Zimą wzrasta częstotliwość zachorowań naszych pacjentów na schorzenia infekcyjne górnych dróg oddechowych zarówno o podłożu wirusowym, jak i bakteryjnym. Umiejętne rozpoznanie objawów w zależności od podłoża infekcji pozwala na zastosowanie skutecznej terapii i powodzenie leczenia. rozpoczyna się 1-2 dniowym okresem złego samopoczucia, uczuciem osłabienia czy zmęczenia, dalej pojawiają się stopniowo narastające objawy w postaci bólu gardła, nieraz z chrypką, a także nieżyt nosa z wodnistym wyciekiem oraz obrzękiem i przekrwieniem śluzówek, ponadto może wystąpić stan podgorączkowy (temperatura 37-38°C). Mimo uciążliwych objawów u pacjentów bez dodatkowych obciążeń zdrowotnych przeziębienie jest chorobą, która w ciągu kilku dni ustępuje samoistnie, z reguły objawy utrzymują się do siedmiu dni, a największe nasilenie przypada na 3-4 dzień infekcji. autorka: dr n. farm. ARLETA MATSCHAY Pracownia Farmacji Praktycznej, Katedra i Zakład Technologii Postaci Leku, Wydział Farmaceutyczny, Uniwersytet Medyczny im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu W przypadku grypy (wywołanej głównie przez typ A wirusa) już od początku infekcji przebieg jest ostry, temperatura ciała gwałtownie wzrasta nawet do 40°C, ponadto pacjent odczuwa ogólne rozbicie, z towarzyszącymi dreszczami, łaściwie nie istnieją naukowe dowody na to, iż eks- bólami mięśni i głowy oraz kaszlem, natomiast nieżyt nosa pozycja na zimno zwiększa ryzyko wszelkich prze- jest stosunkowo mało nasilony. Grypa mimo pewnych podobieństw do przeziębienia ma zdecydowanie cięższy przebieg ziębień czy w dalszej fazie infekcji bakteryjnych. i nierzadko prowadzi do powikłań, m.in. zapalenia płuc, Natomiast niewątpliwie oprócz gwałtownego wychłodzenia głowy czy kończyn dolnych do rozwoju schorzeń przyczynia mózgu czy mięśnia sercowego. się także zakażenie odpowiednimi patogenami. Dlatego w okresie zwiększonej zapadalności należy unikać zatłoczoPrzeziębienie może u pacjentów wystąpić nawet kilka razy nych miejsc (kontaktu z osobami już zakażonymi), dbać do roku z uwagi na liczną różnorodność wirusów, natomiast o higienę dłoni, nosić właściwą odzież dającą komfort tergrypa występuje znacznie rzadziej, np. grypa sezonowa jeden miczny oraz zażywać umiarkowanego wysiłku fizycznego raz do roku, w przypadku grypy pandemicznej zachorowania na świeżym powietrzu. występują co kilkanaście lub kilkadziesiąt lat. Do zakażeń w przypadku infekcji wirusowej dochodzi przede wszystkim na drodze kropelkowej w czasie kontaktu z chorym, drogą Pacjent, który nabawi się ostrych zakażeń górnych dróg pokarmową przez kontakt z zakażonymi przedmiotami oddechowych związanych z zapaleniem gardła i migdałków w otoczeniu oraz w przypadku grypy przez dotyk zakażonego. podniebiennych, ucha środkowego oraz zatok przynosowych pierwsze kroki skieruje do apteki po poradę farmaceuty i zakup odpowiednich preparatów łagodzących objawy scho- Leczenie schorzeń wirusowych obejmuje preparaty łagorzenia i leczących jego przyczynę. W takim przypadku fardzące lub znoszące objawy schorzenia, np. przeciwbólowe, maceuta powinien przeprowadzić z pacjentem szczegółowy przeciwzapalne i przeciwgorączkowe, adrenomimetyki stosowywiad, który umożliwi zastosowanie skutecznego leczenia, wane ogólnie lub miejscowo w nieżytach nosa, leki przeciwbądź w dalszej fazie skierowanie pacjenta do koniecznej kon- histaminowe, preparaty przeciwkaszlowe lub wykrztuśne sultacji lekarskiej w celu ustalenia diagnozy. w przypadku wystąpienia kaszlu czy antyseptyki miejscowe w bólach gardła. W przebiegu grypy należy już w początWiększość ostrych zapaleń górnych dróg oddechowych spokowej fazie schorzenia rozważyć zastosowanie leków wodowana jest głównie przez wirusy, zaś w mniejszym stopniu przeciwwirusowych, natomiast nie stosuje się ich w trakcie przez bakterie. Objawy towarzyszące infekcji górnych dróg przeziębienia. oddechowych w przebiegu przeziębienia, grypy czy infekcji Farmaceuta powinien skierować pacjenta w przypadku schobakteryjnej mogą mieć bardzo zbliżony obraz i stąd często rzeń wirusowych na konsultację lekarską, gdy przeziębieniu trudne jest odróżnienie etiologii wirusowej od bakteryjnej. towarzyszą nasilone objawy w postaci duszności oraz napady świszczącego oddechu, silnego i nieustępującego bólu głowy, I tak przeziębienie (spowodowane rynowirusami, koronawizatok czy ucha, utrzymującej się gorączki powyżej 38°C, rusami, adenowirusami czy wirusami paragrypy) najczęściej W 24 farmacja praktyczna 12/2014 www.farmacjapraktyczna.pl opieka farmaceutyczna Rodzaj schorzenia Infekcja wirusowa, przeziębienie Infekcja wirusowa, grypa Infekcja bakteryjna górnych dróg oddechowych Czas trwania Objawy Leczenie / postępowanie ok. 7 dni Początek choroby poprzedzony okresem 1-, 2-dniowego złego samopoczucia (uczucie osłabienia, zmęczenia), może pojawić się gorączka z reguły na trzeci dzień ok. 37-38°C, nasilenie przypada na 3-4 dzień infekcji. Objawy narastające stopniowo: ból gardła z chrypką, może pojawić się głównie suchy, rzadziej mokry kaszel, nieżyt nosa początkowo z wodnistym (później także ropnym) wyciekiem, obrzęk i przekrwienie śluzówek, stany zapalne uszu o łagodnym przebiegu. Leczenie objawowe (leki przeciwbólowe, przeciwzapalne, przeciwgorączkowe, adrenomimetyki ogólne i/lub miejscowe, leki przeciwhistaminowe, przeciwkaszlowe lub wykrztuśne, antyseptyki miejscowe na ból gardła) zgodnie z zaleceniami farmaceuty. Konieczna konsultacja lekarska w przypadku zaostrzenia choroby. ok. 7-14 dni Początek choroby ostry, gwałtowny wzrost temperatury ciała do 40°C, ogólne rozbicie, dreszcze, bóle mięśni i głowy z dużym nasileniem, może pojawić się kaszel, nieżyt nosa mało nasilony. Leczenie objawowe (leki przeciwbólowe, przeciwzapalne, przeciwgorączkowe, adrenomimetyki, leki przeciwhistaminowe, leki przeciwkaszlowe lub wykrztuśne, antyseptyki miejscowe na ból gardła) zgodnie z zaleceniami farmaceuty. Konieczna konsultacja lekarska w przypadku zaostrzenia choroby szczególnie w stanach powikłań. 7-10 dni i dłużej Często poprzedzona infekcją wirusową, jako efekt wtórnego nadkażenia dróg oddechowych. Może pojawić się gorączka z reguły powyżej 38°C. Objawy narastające stopniowo: zapalenie gardła i migdałków z bólem podczas przełykania, nierzadko z intensywnym zaczerwienieniem, obrzękiem i wysiękiem. Powiększone i tkliwe węzły chłonne szyjne, szczególnie u dzieci dodatkowo bóle głowy, nudności, wymioty i bóle brzucha. Może pojawić się zapalenie bakteryjne ucha środkowego z bólem i wyciekiem, suchy/mokry kaszel, nieżyt nosa z wodnistym lub w dalszej fazie ropnym wyciekiem. Leczenie objawowe (leki przeciwbólowe, przeciwzapalne, przeciwgorączkowe, adrenomimetyki ogólne i/lub miejscowe, leki przeciwhistaminowe, przeciwkaszlowe lub wykrztuśne, antyseptyki miejscowe na ból gardła) zgodnie z zaleceniami farmaceuty. Konieczna konsultacja lekarska w celu zbadania pacjenta, zdiagnozowania i zastosowania antybiotykoterapii oraz przeprowadzenia ewentualnej diagnostyki mikrobiologicznej. Warto pamiętać, że objawy schorzenia wirusowego i bakteryjnego górnych dróg oddechowych są bardzo zbliżone i nie istnieją jednoznaczne objawy różnicujące rodzaj schorzenia, mogące stanowić podstawę do diagnozowania. Farmaceuta nie ma możliwości zbadania pacjenta (palpacyjnego, zajrzenia w jamę ustną, czy okolice zatok). Opiera się tylko na wywiadzie, a zatem na tym, co przedstawia w trakcie rozmowy pacjent (często w sposób subiektywny). Jednocześnie staje się odpowiedzialny za prowadzenie postępowania z pacjentem w tym zaleconej farmakoterapii tylko na podstawie informacji uzyskanych podczas wywiadu. Wskazania w powyższej tabeli nie powinny zatem stanowić wyłącznych i jednoznacznych wskazań do postępowania farmaceuty względem pacjenta. a także nasilonego kaszlu z ropną wydzieliną oraz gdy objawy utrzymują się dłużej niż 10 dni lub nasilają się w piątym dniu choroby, a także z podejrzeniem wystąpienia grypy. Stosowanie antybiotyków w leczeniu zakażeń wirusowych m.in. w przeziębieniu jest nieskuteczne i niewskazane. Zbyt wczesne podanie antybiotyku nie zapobiega także nadkażeniom bakteryjnym, a może wręcz doprowadzić do pojawienia się szczepów bakterii opornych na wiele rodzajów antybiotyków. W przypadku, gdy stan i objawy chorobowe u pacjenta z zakażeniami górnych dróg oddechowych nie wskazują jednoznacznie na zakażenia bakteryjne, zaleca się strategię „czujnego wyczekiwania”, stosując przy tym jedynie leczenie objawowe. Natomiast u niektórych pacjentów z infekcjami wirusowymi może dojść do wtórnych nadkażeń bakteryjnych, np. w obrębie zatok przynosowych, gardła, migdałków czy ucha środ- kowego, wywołanych m.in. przez bakterie Streptococcus pneumoniae, Streptococcus pyogenes, Haemophilus influenzae, Moraxella catarrhalis. Pacjenci z paciorkowcowym zapaleniem gardła i migdałków będą uskarżać się na ból podczas przełykania, gorączkę powyżej 38°C i powiększone i tkliwe węzły chłonne szyjne. U dzieci może wystąpić równocześnie ból głowy, nudności, wymioty i ból brzucha. Migdałki podniebienne będą zaczerwienione i z obrzękiem, mogą pojawić się wysięki. W przypadku zapalenia bakteryjnego ucha środkowego objawy są znacznie nasilone, np. ból i wyciek z ucha (lekarz dostrzega także zmiany w błonie bębenkowej). W zapaleniu zatok różnicowanie pomiędzy podłożem wirusowym a bakteryjnym jest utrudnione ze względu na brak specyficznych objawów, a rodzaj wydzieliny z nosa np. ropny charakter nie jest podstawą do wskaza- nia na etiologię bakteryjną. Najczęściej przyczyną zmian w przebiegu zakażeń w jamach nosowych i zatokach są infekcje wirusowe, których objawy utrzymują się przez okres 7-10 dni, natomiast utrzymujące się jeszcze dłużej objawy tego zakażenia wskazują z reguły na infekcje o podłożu bakteryjnym. Farmaceuta może pacjentom z objawami zakażeń bakteryjnych zalecić leczenie objawowe dla zmniejszenia ich nasilenia, a także kierować chorych na pilną konsultację lekarską w celu prawidłowego zdiagnozowania. Natomiast lekarz przed rozpoczęciem antybiotykoterapii u tych pacjentów powinien ustalić wskazania do jej zastosowania na podstawie danych z wywiadu, objawów klinicznych oraz przebiegu zakażenia i rozważyć celowość wykonania diagnostyki mikrobiologicznej. Podyskutuj o tym na forum! www.farmacjapraktyczna.pl farmacja praktyczna 12/2014 25 REKLAMA opieka farmaceutyczna Mechanizm działania składników diety poprawiającej odporność W profilaktyce i leczeniu przeziębień niezwykle istotna jest odpowiednia modyfikacja diety. Pacjentów odwiedzających aptekę warto poinstruować, jakich składników powinni dostarczyć osłabionemu organizmowi. autor: dr n. med. leszek marek krześniak specjalista chorób wewnętrznych P rzeziębienie i choroby tego kręgu dosięgają przede wszystkim osób, których układ odporności jest osłabiony z powodu przewlekłych schorzeń, pod wpływem stresu, braku w diecie odpowiedniej ilości witamin i mikroelementów bądź przez nadużywanie używek. Choroby te zwykle ustępują stosunkowo szybko. Jeśli jednak powtarzają się często lub przedłużają się, może to świadczyć o upośledzeniu funkcjonowania układu odporności. Jego prawidłowe działanie w dużym stopniu zależy od diety, a zwłaszcza zawartych w niej antyoksydantów, witamin i minerałów. Warto wiedzieć, że przy wystąpieniu ostrej infekcji zapotrzebowanie na te związki wzrasta wielokrotnie w stosunku do stanu przed zachorowaniem. Wiele osób stosuje dziś różnego rodzaju diety odchudzające, niskoenergetyczne, zubożone w niektóre składniki lub wręcz stosują głodówki. Osoby takie znacznie częściej zapadają na przeziębienia. Stosowanie podobnych diet w okresie przeziębienia prowadzi zwykle do przedłużania się choroby. Związkiem, który zapobiega przeziębieniom, jest witamina C. To jeden z najsilniejszych wymiataczy wolnych rodników, który uszczelniając nabłonki, zapobiega łatwemu przenikaniu drobnoustrojów wywołujących przeziębienia. Witamina C gromadzi się w leukocytach, które odgrywają bardzo ważną rolę w obronie przed infekcjami. Badania potwierdziły, że osoby zażywające regularnie tę witaminę rzadziej przeziębiają się (dzieci i dorośli) w porównaniu z osobami, które nie dostarczają odpowiednich jej ilości do organizmu. Warto pamiętać, że podczas przyjmowania 26 farmacja praktyczna 12/2014 Prawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego w dużym stopniu zależy od naszej diety, a zwłaszcza zawartych w niej antyoksydantów, witamin i minerałów kwasu acetylosalicylowego należy zwiększyć zażywanie witaminy C. Organizm człowieka nie jest w stanie jej wyprodukować, ani zmagazynować w dużych ilościach, dlatego musi być dostarczana z dietą na bieżąco. Jednorazowe podawanie dużych dawek witaminy C wcale nie przynosi większych korzyści, bo organizm nie jest w stanie ich spożytkować i są one usuwane. Warto pamiętać, że procesy przetwarzania żywności i długotrwałe jej przechowywanie zmniejszają jej zawartość w owocach i warzywach. Bogatym naturalnym jej źródłem są u nas owoce dzikiej róży, które zawierają ok. 30-40 razy więcej witaminy C niż owoce cytrusowe (100 ml soku zawiera 450 mg tej witaminy). W Ameryce Środkowej z kolei najbogatszymi w witaminę C są owoce aceroli (Malpigia granatolistna – Malpighia emarginata) – 100 g owoców zawiera 4500 mg tej witaminy. Warto dodać, że witamina C z owoców dzikiej róży i aceroli, w związku z zawartymi w tych owocach karotenoidami i flawonoidami, wykazuje dużą odporność na procesy utleniania i cechuje się bardzo dużą zdolnością wymiatania wolnych rodników. www.farmacjapraktyczna.pl REKLAMA opieka farmaceutyczna W dietach profilaktycznych duże znaczenie może odegrać marchew, która jest bogata w karotenoidy – zwłaszcza beta-karoten (prowitaminę A). Witamina ta należy do antyoksydantów. Ponadto marchew dostarcza witamin C, E, K oraz z grupy B, a także sporo wapnia, potasu, żelaza, miedzi, fosforu, a nawet jodu. Witamina A chroni nabłonki dróg oddechowych przed wnikaniem patologicznych drobnoustrojów. W profilaktyce przeziębień duże znaczenie ma uzupełnienie w diecie zawartości cynku. Jest on niezbędny do prawidłowego funkcjonowania limfocytów T, które niszczą chorobotwórcze wirusy i bakterie. Najwięcej cynku zawierają ostrygi, kiełki pszenicy, ziarna sezamu, wątroba cielęca, mięso wołowe, nasiona dyni, arbuz, czekolada gorzka i jagnięcina. Korzystne działanie wykazują również potrawy zawierające wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3, które wykazują silne właściwości przeciwzapalne. Ich źródłem są tłuste ryby, olej lniany tłoczony na zimno. Dobowe zapotrzebowanie na omega-3 to 2 g. Ważną rolę w profilaktyce przeziębień odgrywają bakterie probiotyczne, które powinny znajdować się w świetle jelit. Za ich sprawą jest wytwarzana immunoglobulina A, która pokrywając błony śluzowe chroni przed penetracją przez drobnoustroje chorobotwórcze. Lactobacillus acidophilus i bifidobakterie stanowią w jelicie dodatkową warstwę ochronną zapobiegającą przenikaniu chorobotwórczych drobnoustrojów oraz pobudzają grudki limfatyczne w ścianie jelita do wytwarzania limfocytów NK. Ponadto pobudzają aktywność makrofagów i limfocytów, zwiększają też stężenie interferonu gamma i immunoglobuliny A. Stąd ważne jest spożywanie naturalnych jogurtów i kefirów, które powinny być wyhodowane w domu, aby przy ich pomocy dostarczyć organizmowi w dużych ilościach żywe bakterie probiotyczne. Bakterie z jogurtu produkujące kwas mlekowy hamują rozwój w przewodzie pokarmowym drożdżaków (Candida albicans). Chorobie przeziębieniowej zwłaszcza z wysoką gorączką towarzyszy wzmożone pragnienie. Ważne, aby wypijać minimum 2 l płynów dziennie dla uzupełnienia strat wody z poceniem oraz pobudzać wydalanie moczu, a wraz z nim toksycznych produktów przemiany materii i toksyn produkowanych przez drobnoustroje chorobotwórcze. Stare ludowe recepty zalecały herbatę z lipy z dodatkiem soku malinowego, co jak dziś wiadomo dostarcza antyoksydantów, które wymiatają wolne rodniki, których nadmiar jest uwalniany w ostrej infekcji. Ponadto malina obniża Dieta dla osób z chorobą przeziębieniową powinna być lekkostrawna, dostarczać dużej ilości witaminy C i antyoksydantów, a także cynku, który jest ważny dla wzmocnienia odporności przeciwwirusowej gorączkę, chociaż do dziś nie zidentyfikowano substancji, za której sprawą się to dzieje. Stara recepta z kultury żydowskiej zalecała w chorobie przeziębieniowej spożywanie gorącego rosołu z kury, który, jak potwierdzają współczesne badania, stymuluje układ odporności. W czasie gotowania mięsa kury wydziela się bowiem cysteina oraz glicyna i prolina. Gorący rosół łagodzi także kaszel. Jeszcze lepszy efekt przeciwzapalny uzyskuje się, jeśli do rosołu doda się drobne kawałki imbiru. Z kolei uporczywy suchy kaszel złagodzi i ułatwi odkrztuszanie sałatka z jabłka i cebuli, do której warto dodać natkę pietruszki. Receptur stosowania czosnku w przeziębieniu jest wiele – czosnek z mlekiem i miodem, czosnek z sokiem z cytryny lub ząbek czosnku zmiażdżony i macerowany przez kilka godzin w szklance wody, a następnie wypity (tak przyrządzony wydziela najmniej nieprzyjemnego zapachu). Nieprzyjemnie pachnące siarkowe związki zawarte w czosnku zawierające allicynę mają silne działanie dezynfekujące. Czosnek jest źródłem wielu związków mających wpływ na leczenie przeziębień, z których należy wymienić: flawonoidy, aminokwasy, saponiny, cukry, związki śluzowe, witaminy (B1, B2, PP, C, prowitamina A), liczne sole mineralne (m.in. potasu, wapnia, magnezu) oraz rzadkie mikroelementy (m.in. kobalt, chrom, nikiel). Ale najcenniejsze w czosnku są olejki eteryczne bogate w siarczki i allicynę. Dieta u osób z chorobą przeziębieniową powinna być lekkostrawna, dostarczać dużej ilości witaminy C i antyoksydantów, a także cynku, który jest ważny dla wzmocnienia odporności przeciwwirusowej. W diecie takiej powinny znaleźć się: żurawina, sok z cytryny, jarmuż, brukselka, papryka czerwona, papaja, brokuły i czarne porzeczki. Podyskutuj o tym na forum! www.farmacjapraktyczna.pl farmacja praktyczna 12/2014 29 psychologia Jak budować dobrą atmosferę w pracy? W pracy farmaceuty liczą się kompetencje, wiarygodność i skupienie uwagi na pacjencie. Jeśli jednak w aptece, w której pracujemy, nie ma dobrej atmosfery, efektywność zespołu spada. Pacjenci od razu wyczują złe fluidy i mogą przestać odwiedzać naszą placówkę. Jak do tego nie dopuścić? autorka: Magdalena Sokołowska-Leger założycielka MELIORES Centrum Rozwoju Osobistego, coach i trener umiejętności osobistych, społecznych i edukacyjnych K iedy na szkoleniach z zakresu budowania zespołu pada pytanie o definicję „dobrej atmosfery w pracy”, można usłyszeć bardzo różne odpowiedzi. Dla jednych jest to możliwość wyrażania własnej opinii, dla innych dobre relacje z przełożonym, koleżeńska pomoc i wsparcie czy też wspólne dążenie do celu. Są też i tacy, dla których dobra atmosfera w pracy to synonim luzu i nieograniczonej swobody. Ostatnie stwierdzenie być może znajduje swoje uzasadnienie w branżach, gdzie wymagana jest wysoka kreatywność. Wówczas luz i zabawa jest katalizatorem generowania nowych pomysłów, jednak rzadko kiedy jest to nieograniczona niczym swoboda. Pewne ramy są niezbędne, bo dobra atmosfera w pracy jest efektem przestrzegania wspólnie (przez każdego członka zespołu) opracowanych zasad, a nie celem samym w sobie. Burza mózgów Zespół to grupa mniej lub bardziej przypadkowych ludzi. Pewne jest tylko to, że są zupełnie różni, mają inne wartości, temperament, priorytety, światopogląd, wreszcie są w różnym wieku. Jak zatem sprawić, by wszyscy czuli się w pracy dobrze, co zaowocowałoby dobrą atmosferą? Dobrym punktem wyjścia jest burza mózgów. Przykładowo, zadajemy pytanie: Czym jest dobry zespół? Zapisujemy absolutnie wszystkie odpowiedzi bez oceniania, krytykowania, a tym bardziej ośmieszania. Jeśli w zespole są osoby nieśmiałe, którym trudno zabierać głos nawet w niewielkiej grupie, 30 farmacja praktyczna 12/2014 Niezwykle istotne jest bowiem, by w zespole doszło do bezpośredniej konfrontacji odmiennych idei, wartości, motywacji czy modeli stylu pracy warto wybrać formę pisemną. Ten etap pozwoli przełamać lody, każdy poczuje, że jest ważnym ogniwem w grupie, i że pozostali liczą się z jego zdaniem. Jest to również sposobność, by zniwelować problemy wynikające z dzielących nas różnic – np. pokoleniowych. Niezwykle istotne jest bowiem, by w zespole doszło do bezpośredniej konfrontacji odmiennych idei, wartości, motywacji czy modeli stylu pracy. Aby osiągnąć pełną harmonię gwarantującą dobrą atmosferę w pracy, niezbędne jest podjęcie drugiego kroku. Chodzi o to, by wszyscy członkowie zespołu wyjaśnili sobie, co dokładnie mieli na myśli rzucając konkretne hasła w trakcie burzy mózgów. Dla przykładu – jeśli ktoś powie, że dobry zespół to ten, którego członkowie potrafią się wspierać, należy dopytać, na czym owo wsparcie miałoby polegać. Chodzi o to, by nikt nie miał wątpliwości co do interpretacji konkretnych pojęć i intencji poszczególnych członków zespołu. Każda bowiem osoba wnosi swój pierwiastek wyjątkowości do zespołu, co wpływa na jego unikatowość. www.farmacjapraktyczna.pl psychologia Zasadnicze pytania Bez barier Nie ma więc gotowej recepty na udaną współpracę. Są jednak fundamentalne pytania, na które z pewnością warto sobie wspólnie odpowiedzieć: Pozytywna atmosfera w pracy jest też wypadkową indywidualnych umiejętności psychospołecznych każdego członka zespołu. Chodzi tu przede wszystkim o zasady skutecznej komunikacji interpersonalnej. Warto omówić największe z barier, które ową skuteczność zabiją, psując tym samym dobrą atmosferę w miejscu pracy. Klasycznego podziału barier komunikacyjnych dokonał amerykański psycholog i psychoterapeuta Thomas Gordon – podział ów znajdą Państwo w poniższej ramce. Implementuje on pewne obszary komunikacji, które mogą stwarzać blokadę u rozmówcy, a nawet rodzić konflikty. Źle się czujemy, kiedy ktoś za nas decyduje, mówi nam, co mamy robić bądź nas osądza. Często zdarza się, że osoby zupełnie nieświadomie stwarzają te bariery, mając nawet dobre intencje i chęć udzielenia pomocy. 1 Jaka jest nasza misja? Po co tu jesteśmy? (cel długoterminowy) 2 Jakie wartości są dla nas najważniejsze? 3 Co nam ułatwia dobre samopoczucie w grupie? 4 Co nas denerwuje w pracy zespołowej? 5 Co powoduje, że pracujemy efektywniej? 6 Jaki mamy cel na najbliższe pół roku? (cel krótkoterminowy) 7 W jaki sposób celebrujemy sukcesy? 8 Kto tu rządzi? W jaki sposób? 9 Jakie role pełnią poszczególni członkowie? 10 Jaki jest podział obowiązków? 11 W jaki sposób egzekwujemy brak wywiązania się z dodatkowych obowiązków? 12 W jaki sposób informujemy się o problemach? 13 Jak rozwiązujemy konflikty interpersonalne? Oczywiście lista pytań nie jest zamknięta. Można, a nawet trzeba tę listę modyfikować, uwzględniając specyfikę każdego zespołu. Ważne, by wszystkie osoby były szczere i otwarte na dialog. Warto podkreślić, że wszyscy ci, którzy nie zechcą wyrazić swoich oczekiwań, sami skazują się na niezadowolenie, które z czasem może przerodzić się we frustrację. Odpowiedzi spisujemy np. na dużym arkuszu papieru, podpisujemy i wywieszamy w widocznym dla wszystkich miejscu. Dzięki temu będzie można się na niego powoływać w spornych sytuacjach. Ci, którzy nie zechcą wyrazić swoich oczekiwań, sami skazują się na niezadowolenie, które z czasem może przerodzić się we frustrację Nigdy jednak nie mamy całkowitej pewności, że właśnie takiej formy wsparcia oczekuje od nas druga osoba. Przykładowo – ktoś, kto ma pewien poważny problem, wcale nie chce rozmawiać o czymś innym, a tym bardziej udawać, że zmiana tematu przyniosła mu ulgę. Wręcz przeciwnie, może poczuć, że bagatelizuje się jego problemy, że nie jest ważny i nikt się z nim nie liczy. Warto jednak pamiętać, że udzielanie z kolei rad również może przynieść negatywny skutek. Co zatem zrobić? – chciałoby się zapytać – skoro wszystko jest złe! Najbezpieczniej zadać pytanie typu: „Jak mogę Cię wesprzeć?”, „Czego ode mnie oczekujesz?”. Słowem – w sytuacjach konfliktowych koncentrujmy się na rozwiązaniach, a nie na błędach. Podyskutuj o tym na forum! www.farmacjapraktyczna.pl Bariery utrudniające kontakt (wg Thomasa Gordona): Rozkazywanie, zarządzanie, komenderowanie: „Musisz zrobić XYZ.” „Przestań tak myśleć.” Ostrzeganie, upominanie, grożenie: „Jeśli tego nie zrobisz, to…” „Gdybyś wiedział/a X, nie zrobił(a)byś Y.” Przekonywanie, moralizowanie, perswadowanie: „Nie powinieneś tego robić.” „Twoim obowiązkiem jest…” Radzenie i dyktowanie rozwiązań: „Ja na Twoim miejscu…” „Najlepsze dla Ciebie rozwiązanie to…” Robienie wyrzutów, pouczanie: „Dlaczego to zrobiłaś/eś?” Osądzanie krytykowanie, obwinianie: „To, co zrobiłaś/eś, było niemądre.” Chwalenie i aprobowanie: „W końcu zaczynasz mówić do rzeczy.” Ośmieszanie i zawstydzanie: „Co za brednie opowiadasz!” „Chyba postradałaś/eś rozum!” Interpretowanie, stawianie diagnoz: „Ewidentnie masz problem z…” „Zrobiłeś to, aby zwrócić na siebie uwagę.” Uspokajanie, współczucie: „Na pewno wszystko się ułoży, nie martw się.” Przesłuchiwanie, wypytywanie: [zasypywanie pytaniami] Odciąganie uwagi, rozweselanie na siłę: „Porozmawiajmy lepiej o czymś miłym.” farmacja praktyczna 12/2014 31 REKLAMA prowadzenie apteki Odpowiedzialność osobista kierownika apteki Sytuacja kierowników aptek w ostatnim czasie uległa diametralnej zmianie w stosunku do sytuacji sprzed kilku, kilkunastu lat. Zmieniło się otoczenie prowadzonej działalności aptek, ustawodawstwo, a także postrzeganie obowiązków kierownika przez pracodawców, samorząd aptekarski, a w końcu i oczekiwania pacjenta wobec apteki. autor: mgr farm. MACIEJ KARBOWIAK prezes firmy doradczej „New Concept”, specjalista w zakresie zarządzania i trade marketingu na rynku farmaceutycznym N iestety wielu farmaceutów pomimo dostrzegania zachodzących zmian nie jest świadoma zmieniających się obowiązków, a co za tym idzie i odpowiedzialności osobistej względem pacjentów, personelu czy chociażby właściciela apteki. Często zapominamy o tym, że do pełnienia funkcji kierownika apteki potrzebne są nie tylko kompetencje merytoryczne czy relacyjne, ale także odpowiednie predyspozycje, by rzeczywiście kierować, a nie być kierowanymi. Kierowanie w tym przypadku oznacza nie tylko podejmowanie decyzji, ale i odpowiedzialność, z której to odpowiedzialności powinniśmy zdawać sobie sprawę. O tym, że zarządzanie apteką nie jest sprawą łatwą, nikogo nie trzeba przekonywać. Z jednej strony presja pracodawcy, z drugiej personelu i pacjentów oraz wymogi ustawowe. Kierownik apteki to osoba, która musi wykazać się wieloma umiejętnościami – znajomością stale zmieniającego się prawa, ekonomii, marketingu, a nawet psychologii. To on jest na pierwszej „linii frontu” jako osoba podejmująca wiążące decyzje i rozstrzygającą w aptece wszelkie wątpliwości natury merytorycznej, które pojawiają się w kontekście różnych interpretacji przepisów. Każda decyzja jest obarczona ryzykiem, dlatego na barkach kierownika spoczywa ogromna odpowiedzialność. 32 farmacja praktyczna 12/2014 Kierownik apteki to osoba, która musi wykazać się wieloma umiejętnościami – znajomością zmieniającego się prawa, ekonomii, marketingu, a nawet psychologii Musimy wypełniać zadania ustawowe i jednocześnie dbać o rentowność placówki, by zapewnić zysk właścicielowi. Fakt posiadania odpowiednich kompetencji i predyspozycji stanowi też o tym, czy zgadzamy się na to, abyśmy to my podejmowali decyzje i brali za nie świadomą i pełną odpowiedzialność, czy podejmiemy ryzyko „firmowania” decyzji innych, co jednak nie zwalnia nas chociażby z odpowiedzialności ustawowej, nie wspominając o moralnej. Przypomnijmy i rozważmy, jak wyglądają kwestie związane z odpowiedzialnością osobistą kierownika apteki. Zgodnie z prawem farmaceutycznym, kierownik apteki jest osobą odpowiedzialną za jej prowadzenie. Jak już wspomniałem, odpowiedzialność ta wynika zarówno z pobudek formalnych (ustawowych) jak i nieformalnych (np. moralnych czy etycznych, chociaż i tutaj jako jeden z zawodów tzw. zaufania publicznego doczekaliwww.farmacjapraktyczna.pl prowadzenie apteki NAJNIŻSZA CENA DLA PACJENTA* 400 mg+57 mg/5 ml x 35 ml 400 mg+57 mg/5 ml x 70 ml 400 mg+57 mg/5 ml x 140 ml 500 mg + 125 mg x 14 tabl. 875 mg + 125 mg x 14 tabl. farmacja praktyczna 12/2014 33 Auglavin (Amoxicillinum, Acidum clavulanicum) Skład i postać: 5 ml sporządzonej zawiesiny doustnej zawiera 400 mg amoksycyliny (w postaci amoksycyliny trójwodnej) oraz 57 mg kwasu klawulanowego (w postaci potasu klawulanianu) lub 1 tabletka powlekana zawiera amoksycylinę trójwodną w ilości odpowiadającej 500 mg lub 875 mg amoksycyliny i klawulanian potasu w ilości odpowiadającej 125 mg kwasu klawulanowego. Wskazania: Auglavin wskazany jest do leczenia następujących zakażeń bakteryjnych u dzieci i dorosłych: ostre bakteryjne zapalenie zatok (właściwie rozpoznane); ostre zapalenie ucha środkowego; zaostrzenie przewlekłego zapalenia oskrzeli (właściwie rozpoznane); pozaszpitalne zapalenie płuc; zapalenie pęcherza moczowego; odmiedniczkowe zapalenie nerek; zakażenia skóry i tkanek miękkich, szczególnie zapalenie tkanki łącznej, ukąszenia przez zwierzęta, ciężki ropień okołozębowy z szerzącym się zapaleniem tkanki łącznej; zakażenia kości i stawów, w szczególności zapalenie kości i szpiku. Należy wziąć pod uwagę oficjalne wytyczne dotyczące właściwego stosowania leków przeciwbakteryjnych. Dawkowanie i sposób podawania: Dawki są wyrażone w odniesieniu do zawartości amoksycyliny z kwasem klawulanowym z wyjątkiem określenia dawek w odniesieniu do pojedynczego składnika. Określając dawkę produktu Auglavin do stosowania w leczeniu poszczególnych zakażeń należy brać pod uwagę: spodziewane patogeny i ich prawdopodobną wrażliwość na leki przeciwbakteryjne; ciężkość i umiejscowienie zakażenia; wiek, masę ciała, czynności nerek pacjenta jak podano poniżej. W razie konieczności należy rozważyć zastosowanie innych postaci lub mocy produktu Auglavin, tj. takich, które dostarczają większą dawkę amoksycyliny i (lub) zawierają amoksycylinę i kwas klawulanowy w innej proporcji. Czas trwania leczenia powinien być określany na podstawie odpowiedzi pacjenta na leczenie. Niektóre zakażenia (np. zapalenie szpiku kostnego) wymaga dłuższego okresu leczenia. Nie należy przedłużać leczenia ponad 14 dni bez powtórnej kontroli stanu zdrowia pacjenta. Dawkowanie zawiesiny doustnej. Dorośli i dzieci o masie ciała ≥40 kg Zalecane dawki: dawka standardowa: (we wszystkich wskazaniach) 875 mg/125 mg, dwa razy na dobę; większa dawka – (szczególnie w zakażeniach takich, jak zapalenie ucha środkowego, zapalenie zatok, zakażenia dolnych dróg oddechowych i zakażenia dróg moczowych): 875 mg/125 mg, trzy razy na dobę. Dzieci o masie ciała <40 kg. Leczenie dzieci może być prowadzone z zastosowaniem produktu Auglavin w postaci zawiesiny. Zalecane dawki: (25 mg/3,6 mg)/kg mc./dobę do (45 mg/6,4 mg)/kg mc./dobę podawane w dwóch dawkach podzielonych; dawki do (70 mg/10 mg)/ kg mc./dobę podawane w dwóch dawkach podzielonych można rozważać w zakażeniach takich, jak zapalenie ucha środkowego, zapalenie zatok i zakażenia dolnych dróg oddechowych. Nie są dostępne dane kliniczne dotyczące stosowania u dzieci w wieku poniżej 2 lat dawek większych niż (45 mg/6,4 mg)/kg mc. na dobę produktu Auglavin zawierającego amoksycylinę i kwas klawulanowy w proporcji 7:1. Ze względu na brak danych klinicznych dotyczących stosowania dawek produktu Auglavin zawierających amoksycylinę i kwas klawulanowy w proporcji 7:1 u dzieci w wieku poniżej 2 miesięcy, nie jest możliwe przedstawienie zaleceń w tej populacji. Pacjenci w podeszłym wieku. Modyfikacja dawki nie jest konieczna. Zaburzenie czynności nerek. Nie ma konieczności dostosowania dawkowania u pacjentów z klirensem kreatyniny (Clkr) większym niż 30 ml/min. U pacjentów z klirensem kreatyniny mniejszym niż 30 ml/min, nie jest zalecane stosowanie produktu Auglavin zawierającego amoksycylinę i kwas klawulanowy w proporcji 7:1, ze względu na brak zaleceń dotyczących możliwości dostosowania dawki. Zaburzenie czynności wątroby. Należy zachować ostrożność podczas dawkowania, kontrolując regularnie czynność wątroby. Sposób podawania. Produkt Auglavin jest przeznaczony do podawania doustnego. Sporządzona zawiesina jest koloru białego do bladożółtego o smaku truskawkowym. Aby zminimalizować występowanie możliwej nietolerancji ze strony przewodu pokarmowego i zoptymalizować wchłanianie amoksycyliny z kwasem klawulanowym produkt Auglavin należy zażywać na początku posiłku. Leczenie można rozpocząć produktem do stosowania pozajelitowego zgodnie z ChPL postaci i.v., a następnie kontynuować produktem doustnym. Dawkowanie tabletek Auglavin, 500 mg + 125 mg. Dorośli i dzieci o masie ciała ≥40 kg. Zalecane dawki: jedna dawka 500 mg + 125 mg podawana trzy razy na dobę. Dzieci o masie ciała <40 kg; od 20 mg + 5 mg/kg mc./dobę do 60 mg + 15 mg/kg mc./dobę podawane w trzech dawkach podzielonych. Nie są dostępne dane kliniczne dotyczące stosowania u dzieci w wieku poniżej 2 lat, dawek większych niż (40 mg + 10 mg)/kg mc. na dobę produktów Auglavin zawierających amoksycylinę i kwas klawulanowy w proporcji 4:1. Pacjenci w podeszłym wieku. Modyfikacja dawki nie jest konieczna. Zaburzenie czynności nerek. Dawkowanie ustala się na podstawie maksymalnego zalecanego stężenia amoksycyliny. Nie ma konieczności zmiany dawkowania u pacjentów z klirensem kreatyniny (CrCl) większym niż 30 ml/min. Dorośli i dzieci o masie ciała ≥40 kg. CrCl: 10-30 ml/min - jedna dawka 500 mg + 125 mg podawana 2 razy na dobę. CrCl <10 ml /min - jedna dawka 500 mg + 125 mg podawana raz na dobę. Hemodializa - jedna dawka 500 mg + 125 mg co 24 godziny, dodatkowo jedna dawka 500 mg + 125 mg w czasie dializy, powtórzone na koniec dializy (ze względu na zmniejszenie się w surowicy stężeń zarówno amoksycyliny i kwasu klawulanowego). Dzieci o masie ciała <40 kg. CrCl: 10-30 ml/min - jedna dawka (15 mg + 3,75 mg)/kg mc. podawana 2 razy na dobę (maksymalnie 500 mg + 125 mg 2 razy na dobę). CrCl <10 ml /min - jedna dawka (15 mg + 3,75 mg)/kg mc. podawana raz na dobę (maksymalnie 500 mg +125 mg). Hemodializa - jedna dawka (15 mg + 3,75 mg)/kg mc. podawana raz na dobę. Przed hemodializą należy podać dodatkowo jedną dawkę (15 mg + 3,75 mg)/kg mc. W celu przywrócenia odpowiedniego stężenia leku w krwiobiegu, po hemodializie należy podać następną dawkę (15 mg + 3,75 mg)/kg mc. Zaburzenie czynności wątroby. Należy zachować ostrożność podczas dawkowania, kontrolując regularnie czynność wątroby. Sposób podawania. Produkt Auglavin jest przeznaczony do podawania doustnego. Aby zminimalizować występowanie możliwej nietolerancji ze strony przewodu pokarmowego i zoptymalizować wchłanianie amoksycyliny z kwasem klawulanowym produkt Auglavin należy zażywać na początku posiłku. Dawkowanie tabletki Auglavin, 875 mg + 125 mg. Dorośli i dzieci o masie ciała ≥40 kg. Zalecane dawki: dawka standardowa: (we wszystkich wskazaniach) jedna tabletka 875 mg + 125 mg podawana dwa razy na dobę; większa dawka – (szczególnie w zakażeniach takich, jak zapalenie ucha środkowego, zapalenie zatok, zakażenia dolnych dróg oddechowych i zakażenia dróg moczowych): jedna tabletka 875 mg + 125 mg podawana trzy razy na dobę. Dzieci o masie ciała <40 kg. Zalecane dawki: (25 mg + 3,6 mg)/kg mc./dobę do (45 mg + 6,4 mg)/kg mc./dobę podawane w dwóch dawkach podzielonych; dawki do (70 mg + 10 mg)/kg mc./dobę podawane w dwóch dawkach podzielonych można rozważać w zakażeniach takich, jak zapalenie ucha środkowego, zapalenie zatok i zakażenia dolnych dróg oddechowych. Nie są dostępne dane kliniczne dotyczące stosowania u dzieci w wieku poniżej 2 lat dawek większych niż (45 mg + 6,4 mg)/kg mc. na dobę produktów Auglavin zawierających amoksycylinę i kwas klawulanowy w proporcji 7:1. Ze względu na brak dostępnych danych klinicznych dotyczących stosowania dawek produktów Auglavin zawierających amoksycylinę i kwas klawulanowy w proporcji 7:1 u dzieci poniżej 2 miesięcy, nie jest możliwe przedstawienie zaleceń w tej populacji. Osoby w podeszłym wieku. Modyfikacja dawki nie jest konieczna. Zaburzenie czynności nerek. Nie ma konieczności zmiany dawkowania u pacjentów z klirensem kreatyniny (CrCl) większym niż 30 ml/min. U pacjentów z klirensem kreatyniny mniejszym niż 30 ml/min, nie jest zalecane stosowanie postaci farmaceutycznych produktu Auglavin zawierających amoksycylinę i kwas klawulanowy w proporcji 7:1, ze względu na brak zaleceń dotyczących możliwości dostosowania dawki. Zaburzenie czynności wątroby. Należy zachować ostrożność podczas dawkowania, kontrolując regularnie czynność wątroby. Sposób podawania. Produkt Auglavin jest przeznaczony do podawania doustnego. Aby zminimalizować występowanie możliwej nietolerancji ze strony przewodu pokarmowego i zoptymalizować wchłanianie amoksycyliny z kwasem klawulanowym produkt Auglavin należy zażywać na początku posiłku. Przeciwwskazania: Nadwrażliwość na substancje czynne, na którąkolwiek z penicylin lub na którąkolwiek substancję pomocniczą. Wystąpienie w przeszłości ciężkiej natychmiastowej reakcji nadwrażliwości (tj. anafilaksji) na inny lek beta-laktamowy (tj. cefalosporynę, karbapenem lub monobaktam). Wystąpienie w przeszłości żółtaczki i (lub) zaburzeń czynności wątroby spowodowanych przez amoksycylinę lub kwas klawulanowy. Ostrzeżenia i zalecane środki ostrożności: Przed rozpoczęciem leczenia amoksycyliną z kwasem klawulanowym niezbędne jest zebranie dokładnego wywiadu, dotyczącego uprzednio występujących reakcji nadwrażliwości na penicyliny lub cefalosporyny lub inne leki beta-laktamowe. Notowano występowanie ciężkich reakcji uczuleniowych (rzekomoanafilaktycznych), w sporadycznych przypadkach zakończonych zgonem, u pacjentów leczonych penicylinami. Możliwość wystąpienia takich reakcji jest większa u osób, u których w przeszłości wystąpiła nadwrażliwość na penicyliny oraz u osób z chorobami atopowymi. Jeśli wystąpi reakcja alergiczna należy przerwać leczenie amoksycyliną z kwasem klawulanowym i wdrożyć inny odpowiedni sposób leczenia. Jeśli jest pewne, że przyczyną zakażenia są drobnoustroje wrażliwe na amoksycylinę, należy rozważyć zamianę stosowanego leku złożonego zawierającego amoksycyliny z kwasem klawulanowym na samą amoksycylinę, zgodnie z oficjalnymi wytycznymi. Zastosowanie tej postaci leku Auglavin nie jest właściwe w przypadku wysokiego ryzyka, że zmniejszona wrażliwość lub oporność przypuszczalnego drobnoustroju na antybiotyki beta-laktamowe nie jest wywołana przez beta-laktamazy wrażliwe na hamujące działanie kwasu klawulanowego. Tego produktu nie należy stosować w leczeniu zakażeń wywołanych S. pneumoniae opornego na penicylinę. Drgawki mogą wystąpić u pacjentów z zaburzeniami czynności nerek lub otrzymujących duże dawki. Należy unikać stosowania amoksycyliny z kwasem klawulanowym, jeśli podejrzewa się mononukleozę zakaźną, ponieważ u pacjentów z mononukleozą zakaźną stwierdzono związek pomiędzy występowaniem odropodobnej wysypki, a zastosowaniem amoksycyliny. Podawanie allopurynolu w czasie leczenia amoksycyliną może zwiększyć prawdopodobieństwo wystąpienia skórnych reakcji alergicznych. Długotrwałe stosowanie może czasami powodować rozwój drobnoustrojów niewrażliwych na ten lek. Uogólniony rumień z krostkami i gorączką, występujący na początku leczenia, może być objawem ostrej uogólnionej osutki krostkowej (AGEP, ang. acute generalised exanthemous pustulosis). Jeśli taka reakcja wystąpi, konieczne jest odstawienie produktu Auglavin i jest przeciwwskazane wszelkie dalsze podawanie amoksycyliny. Amoksycylinę z kwasem klawulanowym należy stosować ostrożnie u pacjentów z zaburzeniami czynności wątroby. Zdarzenia dotyczące wątroby notowano przeważnie u pacjentów płci męskiej i w podeszłym wieku i mogą być związane z przedłużającym się leczeniem. Te zdarzenia bardzo rzadko notowano u dzieci. We wszystkich grupach pacjentów objawy przedmiotowe i podmiotowe zwykle pojawiają się podczas lub tuż po zakończeniu leczenia, ale w niektórych przypadkach mogą nie być widoczne przez kilka tygodni po zakończeniu leczenia. Są one zwykle przemijające. Zdarzenia dotyczące wątroby mogą być ciężkie, w skrajnie rzadkich przypadkach notowano zgony. Prawie zawsze występowały one u pacjentów z ciężkim schorzeniem podstawowym lub jednocześnie przyjmujących inne leki o znanym możliwym działaniu na wątrobę. Podczas stosowania prawie wszystkich leków przeciwbakteryjnych, opisywano występowanie związanego z antybiotykiem zapalenia jelita grubego, o nasileniu od lekkiego do zagrażającego życiu. Dlatego ważne jest wzięcie pod uwagę tego rozpoznania u pacjentów, u których wystąpiła biegunka w trakcie lub po zakończeniu podawania jakiegokolwiek antybiotyku. Jeśli wystąpi zapalenie jelita grubego związane z antybiotykiem, należy natychmiast odstawić amoksycylinę z kwasem klawulanowym, przeprowadzić badanie lekarskie pacjenta i wdrożyć odpowiednie leczenie. W tej sytuacji przeciwwskazane jest stosowanie leków hamujących perystaltykę jelit. W czasie długotrwałego leczenia zaleca się okresowe badania czynności narządów wewnętrznych, w tym nerek, wątroby i układu krwiotwórczego. U pacjentów otrzymujących amoksycylinę z kwasem klawulanowym rzadko notowano wydłużanie czasu protrombinowego. Podczas jednoczesnego stosowania leków zmniejszających krzepliwość krwi należy prowadzić odpowiednie kontrole. Może być konieczna modyfikacja dawek leków przeciwzakrzepowych w celu utrzymania właściwego zmniejszenia krzepliwości krwi. U pacjentów z zaburzeniami czynności nerek dawkę należy dostosować do stopnia niewydolności. U pacjentów ze zmniejszoną objętością wydalanego moczu bardzo rzadko obserwowano krystalurię, szczególnie podczas leczenia parenteralnego. Podczas podawania dużych dawek amoksycyliny, zaleca się zapewnienie odpowiedniej podaży płynów i wydalania moczu, aby zminimalizować możliwość wytrącania kryształów amoksycyliny w moczu. U pacjentów z cewnikiem w pęcherzu moczowym, należy regularnie sprawdzać drożność cewnika. Jeśli w czasie leczenia amoksycyliną oznacza się glukozę w moczu, zaleca się użycie metody enzymatycznej z zastosowaniem oksydazy glukozowej, ponieważ zastosowanie nieenzymatycznych metod oznaczania glukozy może prowadzić do występowania fałszywie dodatnich wyników. Zawartość kwasu klawulanowego w produkcie Auglavin może powodować niespecyficzne wiązanie IgG i albumin przez błony komórkowe krwinek czerwonych, prowadząc do fałszywie dodatnich wyników testu Coombsa. Odnotowywano pozytywne wyniki testu Bio-Rad Laboratories Platelia Aspergillus EIA, wykrywającego grzyby z rodzaju kropidlaków (Aspergillus) u pacjentów otrzymujących amoksycylinę z kwasem klawulanowym, u których nie stwierdzono później zakażenia grzybami z rodzaju Aspergillus. Stwierdzono reakcje krzyżowe polisacharydów nie pochodzących z grzybów Aspergillus i polifuranozami z testem Bio-Rad Laboratories Platelia Aspergillus EIA. Z tego względu interpretację pozytywnych wyników testu u pacjentów otrzymujących amoksycylinę z kwasem klawulanowym należy dokonywać uważnie i potwierdzić innymi metodami diagnostycznymi. Dotyczy preparatu Auglavin (400 mg+57 mg)/5 ml, proszek do sporządzania zawiesiny doustnej zawiera 2,26 mg aspartamu (E951) w jednym ml, który jest źródłem fenyloalaniny. Tę postać leku należy stosować ostrożnie u pacjentów z fenyloketonurią. Ten produkt leczniczy zawiera maltodekstrynę (glukozę). Pacjenci z zespołem złego wchłaniania glukozy-galaktozy, nie powinni przyjmować tego produktu. Działania niepożądane: Najczęściej notowanymi działaniami niepożądanymi są biegunka, nudności i wymioty. Działania niepożądane opisane w trakcie badań klinicznych oraz po wprowadzeniu produktu na rynek są przedstawione poniżej według klasyfikacji układów i narządów MedDRA i według częstości występowania. Następujące zasady zostały przyjęte do sporządzenia klasyfikacji częstości działań niepożądanych: bardzo często (≥1/10); często (≥1/100 do <1/10); niezbyt często (≥1/1000 do <1/100); rzadko (≥1/10 000 do <1/1000); bardzo rzadko (<1/10 000); częstość nieznana (nie może być określona na podstawie dostępnych danych). Zakażenia i zarażenia pasożytnicze. Kandydoza skóry i błon śluzowych: Często; Nadmierny wzrost niewrażliwych bakterii: Częstość nieznana. Zaburzenia krwi i układu chłonnego. Przemijająca leukopenia (w tym neutropenia): Rzadko; Trombocytopenia: Rzadko; Przemijająca agranulocytoza: Częstość nieznana; Niedokrwistość hemolityczna: Częstość nieznana; Wydłużony czas krwawienia i czas protrombinowy [1]: Częstość nieznana. Zaburzenia układu immunologicznego [10]. Obrzęk naczynioruchowy: Częstość nieznana; Reakcja anafilaktyczna: Częstość nieznana; Choroba posurowicza: Częstość nieznana; Alergiczne zapalenie naczyń; Częstość nieznana. Zaburzenia układu nerwowego. Zawroty głowy: Niezbyt często; Ból głowy: Niezbyt często; Przemijająca nadmierna ruchliwość: Częstość nieznana; Drgawki [2] : Częstość nieznana. Zaburzenia żołądka i jelit. Biegunka: Często; Nudności [3]: Często; Wymioty: Często; Niestrawność: Niezbyt często; Związane z antybiotykiem zapalenie jelita grubego [4]: Częstość nieznana; Czarny język włochaty: Częstość nieznana; Przebarwienia zębów [11]: Częstość nieznana. Zaburzenia wątroby i dróg żółciowych. Zwiększenie aktywności AspAT i (lub) AlAT [5]: Niezbyt często; Zapalenie wątroby [6]: Częstość nieznana; Żółtaczka zastoinowa [6]: Częstość nieznana. Zaburzenia skóry i tkanki podskórnej [7]. Wysypka skórna: Niezbyt często; Świąd: Niezbyt często; Pokrzywka: Niezbyt często; Rumień wielopostaciowy: Rzadko; Zespół Stevensa-Johnsona: Częstość nieznana; Martwica toksyczno-rozpływna naskórka: Częstość nieznana; Pęcherzowe złuszczające zapalenie skóry: Częstość nieznana; Ostra uogólniona osutka krostkowa (AGEP) [9]: Częstość nieznana. Zaburzenia nerek i dróg moczowych. Śródmiąższowe zapalenie nerek: Częstość nieznana; Krystaluria [8]: Częstość nieznana. 1) Patrz punkt Specjalne ostrzeżenia i środki ostrożności dotyczące stosowania. 2) Patrz punkt Specjalne ostrzeżenia i środki ostrożności dotyczące stosowania. 3) Nudności są częściej związane ze stosowaniem większych dawek doustnych. Jeśli objawy żołądkowo-jelitowe są znaczące, mogą być zmniejszone poprzez stosowanie amoksycyliny z kwasem klawulanowym na początku posiłku. 4) W tym rzekomobłoniaste zapalenie jelita grubego i krwotoczne zapalenie jelita grubego (patrz punkt Specjalne ostrzeżenia i środki ostrożności dotyczące stosowania). 5) Umiarkowane zwiększenie AspAT i (lub) AlAT obserwowano u pacjentów leczonych antybiotykami beta-laktamowymi, ale znaczenie tych obserwacji nie jest znane. 6) Te zdarzenia zauważono podczas stosowania innych penicylin i cefalosporyn (patrz punkt Specjalne ostrzeżenia i środki ostrożności dotyczące stosowania). 7) Leczenie należy przerwać w razie wystąpienia jakiejkolwiek skórnej reakcji nadwrażliwości (patrz punkt Specjalne ostrzeżenia i środki ostrożności dotyczące stosowania). 8) Patrz punkt ChPL Przedawkowanie. 9) Patrz punkt Specjalne ostrzeżenia i środki ostrożności dotyczące stosowania. 10) Patrz punkty Przeciwwskazania i Specjalne ostrzeżenia i środki ostrożności dotyczące stosowania. 11) Bardzo rzadko opisywano powierzchowne przebarwienia zębów u dzieci. Odpowiednia higiena jamy ustnej może pomóc zapobiec wystąpieniu przebarwień, które zwykle można usunąć podczas szczotkowania. Podmiot odpowiedzialny: ZF Polpharma S.A. Pozwolenie na dopuszczenie do obrotu odpowiednio dla Auglavin, (400 mg+57 mg)/5 ml, Auglavin 500 mg + 125 mg, Auglavin, 875 mg + 125 mg, nr: 21007, 17491, 17492 wydane przez MZ. Dodatkowych informacji o leku udziela: Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o., ul. Bobrowiecka 6, 00-728 Warszawa, tel. +48 22 364 61 00; fax. +48 22 364 61 02; www.polpharma.pl. Lek wydawany na podstawie recepty. Cena urzędowa detaliczna odpowiednio dla dawek 400 mg+57 mg/5 ml x 35 ml, 400 mg+57 mg/5 ml x 70 ml, 400 mg+57 mg/5 ml x 140 ml, 500 mg + 125 mg x 14 tabl., 875 mg + 125 mg x 14 tabl. wynosi w (PLN): 7,22; 13,89; 26,27; 19,21; 32,18. Kwota dopłaty pacjenta odpowiednio dla dawek wynosi (PLN): 3,97; 7,38; 13,26; 9,96; 16,7. * Na podstawie Obwieszczenia Ministra Zdrowia z dnia 22 października 2014 r. w sprawie wykazu refundowanych leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych na dzień 1 listopada 2014 r. Dotyczy leków refundowanych: amoksycylina z kwasem klawulanowym w formie proszku do sporządzania zawiesiny doustnej 400 mg + 57 mg/5 ml. AUG/013/07-2014 REKLAMA prowadzenie apteki śmy się regulacji zwanej zasadami etyki i deontologii zawodowej farmaceuty). Podejmując się pełnienia funkcji kierownika musimy pamiętać, że poddajemy się pewnym rygorom i jednocześnie stajemy na ich straży. Bycie kierownikiem to zobowiązanie się do sumiennego i starannego wykonywania swoich obowiązków zgodnie z obowiązującymi przepisami, a szczególnie: wania przez kierownika z jednej strony autorytetu, z drugiej zaś wzajemnego szacunku personelu. Kierownik powinien być osobą konsolidującą zespół, umiejącą wpływać na relacje, często mentorem i nauczycielem – szczególnie dla młodego personelu. Jednocześnie należy pamiętać, że kierownik nie będący właścicielem apteki, jak każdy inny jej pracownik odpowiada za jakość wykonywanej pracy również przed swoim pracodawcą. Zakres tej odpowiedzialności regulują przepisy Kodeksu Pracy (w przypadku osób zatrudnionych na umowy o pracę) jak i Kodeksu Cywilnego 1 Prawa farmaceutycznego, 2 Ustawy o izbach aptekarskich, 3 Zasad etyki i deontologii zawodowej aptekarza RP, 4 Ustawy refundacyjnej, 5 Ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Musimy pamiętać o tym, że odpowiedzialność osobista kierownika może być rozpatrywana w aspekcie karnym, finansowym i ludzkim. Dla pracodawcy coraz istotniejsze są kompetencje managerskie osoby pełniącej funkcję kierownika, a nie tylko tytularne. Niestety do tej pory wśród niektórych farmaceutów pokutuje pogląd, że kierownik apteki to nie kierownik jednostki gospodarczo-organizacyjnej, a jedynie funkcja związana z merytorycznymi wymogami ustawowymi. W ten sposób sami stawiamy się na przegranej pozycji, gdyż nie mając wpływu na funkcjonowanie apteki i tak ponosimy pełną odpowiedzialność za nią. W niektórych aptekach można też zaobserwować wyraźny konflikt interesów między kierownikiem a właścicielem. Podczas gdy ten pierwszy koncentruje się na wypełnianiu wymogów merytorycznych i ustawowych dotyczących pracy apteki, ten drugi, jako przedsiębiorca oczekuje przede wszystkim wyników finansowych. Konflikty te mogą pojawiać się m.in. w kwestiach dotyczących reklamy i promocji apteki, sposobu realizowania recept oraz polityki kadrowej. Co do polityki kadrowej, istotną kwestią jest umiejętność budo- Musimy pamiętać o tym, że odpowiedzialność osobista kierownika może być rozpatrywana w aspekcie karnym, finansowym i ludzkim (pod który podlegają inne, często już dzisiaj spotykane „formy zatrudnienia”). Sytuacje te dotyczą też odpowiedzialności finansowej za nieuzasadnione szkody poniesione przez właściciela apteki, a wynikające z nieprawidłowego wypełniania obowiązków przez kierownika w związku z pełnioną funkcją i jej umocowaniem ustawodawczym. Zgodnie z Kodeksem Pracy i Kodeksem Cywilnym kierownik może odpowiadać przed pracodawcą za nieuzasadnione straty finansowe. Innym ważnym elementem odpowiedzialności jest odpowiedzialność przed organami administracji państwowej i samorządowej. Apteki są ważnym elementem systemu opieki zdrowotnej i muszą funkcjonować zgodnie z przyjętymi przepisami, normami i procedurami, aby zapewnić najwyższą jakość i bezpieczeństwo świadczonych usług swoim pacjentom. To właśnie kierownik odpowiada za spełnianie tych wszystkich warunków. Wszelkie niedociągnięcia rzutujące na pracę apteki są monitorowane przez Inspektora Farmaceutycznego. Co więcej szerokie uprawnienia przyznane NFZ dają mu możliwość przekazywania informacji o nieprawidłowościach uzyskanych w trakcie kontroli, a nie dotyczących bezpośrednio jurysdykcji kontrolującego, odpowiednim w tym zakresie organom. farmacja praktyczna 12/2014 35 prowadzenie apteki Dlatego pamiętajmy, że działamy w sieci powiązań. W przypadku zaniedbań kierownika Inspekcja Farmaceutyczna oprócz wszczęcia postępowania administracyjnego kieruje informację do Rzecznika Odpowiedzialności Zawodowej, a ten po zapoznaniu się ze zgłoszonymi przez Inspekcję zarzutami najczęściej kieruje sprawę do rozpatrzenia samorządowemu sądowi aptekarskiemu. Sąd ten może nie tylko udzielić kary porządkowej, jak np. upomnienie czy nagana, co ma już istotny wpływ na możliwość pełnienia funkcji kierownika i korzystania z pełni praw członka samorządu aptekarskiego, ale ma on także umocowanie do czasowego zawieszenia/ograniczenia prawa wykonywania zawodu, a nawet do jego odebrania. Wracając do kwestii odpowiedzialności kierownika apteki przed Narodowym Funduszem Zdrowia, według powszechnie obowiązującej wykładni prawnej, nie jest ona związana bezpośrednio z podpisywanymi przez niego umowami apteki z NFZ. Kierownik mimo złożenia podpisu pod umową nie jest w pełni stroną w tej umowie. Jego umocowanie dotyczy podmiotowości do reprezentowania apteki podczas kontroli NFZ. Odpowiada zatem za nieprawidłowości, które wynikną w trakcie jej przeprowadzania. Odpowiedzialność kierownika wynika głównie z faktu, iż jest tzw. osobą uprawnioną, tzn. farmaceutą, a jako farmaceuta może świadczyć wszelkie usługi farmaceutyczne. Jako farmaceuta jest on uprawniony do wydania konkretnego produktu leczniczego, konkretnemu pacjentowi i w konkretnej sytuacji, które to wydanie poświadcza swym własnoręcznym podpisem zamieszczanym na recepcie podczas potwierdzania jej realizacji. Co do zasady, na konkretnym farmaceucie, który zrealizował receptę, ciąży odpowiedzialność wobec właściciela apteki i to tylko w przypadku, gdy NFZ odmówi jej refundacji. Natomiast pozostaje kwestia odpowiedzialności merytorycznej związanej z funkcjami kontrolnymi w obrębie apteki, za które niewątpliwie ponosi odpowiedzialność 36 farmacja praktyczna 12/2014 Doskonałe przygotowanie, kompetencje i predyspozycje kierownika pozwalają na realizowanie spójnej wizji prowadzenia apteki i harmonijne łączenie kwestii merytorycznych, biznesowych i ludzkich kierownik, co znajduje swoje uzasadnienie w orzeczeniach sądów aptekarskich. Kierownik każdorazowo odpowiada również za zestawienia refundacyjne od strony formalnej, administracyjnej. Ostatnią kwestią, którą chciałem poruszyć jest odpowiedzialność kierownika apteki względem pacjentów – ta kwestia jest chyba zrozumiała i jasna dla wszystkich. Być albo nie być dla apteki to kwestia realizacji potrzeb pacjenta, to umiejętność odkrywania i zaspokajania potrzeb, z którymi się do nas zwracają. Niestety dzisiaj coraz rzadziej słyszymy o misji a jeżeli już, to pojęcie to jest mocno wypaczone. Warto abyśmy przypomnieli sobie znaczenia słowa misja i zastanowili się jak w dzisiejszych czasach możemy je realizować z czystym sumieniem. Podsumowując, warto podkreślić, że doskonałe przygotowanie, kompetencje i predyspozycje kierownika pozwalają na realizowanie spójnej wizji prowadzenia apteki i harmonijne łączenie kwestii merytorycznych, biznesowych i ludzkich. A co najważniejsze – pozwalają zminimalizować konsekwencje związane z odpowiedzialnością ciążącą na kierowniku apteki. Kierownik będący jednocześnie managerem sam decyduję o wszystkim, a co najistotniejsze – decyduje się na odpowiedzialne ponoszenie konsekwencji swoich przemyślanych działań. Daje to komfort pracy i możliwość kształtowania wizerunku apteki, co z kolei pozwala realizować się zawodowo i daje satysfakcję z jej wykonywania. Podyskutuj o tym na forum! www.farmacjapraktyczna.pl www.farmacjapraktyczna.pl nauka Choroba Alzheimera – bliżej remedium Ostatni lek, którego zadaniem jest osłabienie objawów choroby Alzheimera, został dopuszczony do obiegu aż 12 lat temu. Od tego czasu nie znaleziono nowej strukturalnie i funkcjonalnie substancji, która skutecznie zapobiegałaby postępom procesów degeneracyjnych. Nadzieję w tej kwestii przyniosła tegoroczna Nagroda Nobla w dziedzinie medycyny. autorka: dr n. farm. PAULINA MĄCZKA farmakolog C horoba Alzheimera jest dolegliwością zwyrodnieniową układu nerwowego o nieznanej przyczynie i nie do końca poznanych mechanizmach powstawania. Charakteryzuje się pojawieniem białek o zmienionej budowie przestrzennej zlokalizowanych w strukturach centralnego układu nerwowego. Proces chorobowy uszkadza głównie korę mózgową, prowadząc do zaburzeń funkcji umysłowych, tj. mowy, pamięci i myślenia abstrakcyjnego. Jest najczęstszą przyczyną otępień u osób powyżej 65. r.ż. Proces chorobowy rozwija się stopniowo – zaczyna się około 35. r.ż., w konsekwencji prowadząc do upośledzenia wspomnianych wcześniej funkcji mózgu. Obecnie na różne formy demencji chorują 44 miliony ludzi na całym świecie. Naukowcy wciąż starają się zrozumieć podstawowe mechanizmy choroby i opracować leki oraz schematy leczenia skutecznie powstrzymujące jej rozwój. Choroba Alzheimera jest schorzeniem o niekorzystnych rokowaniach. Prowadzi stopniowo do zaburzeń samodzielności i zależności od innych osób. Według aktualnego stanu wiedzy nie są znane metody leczenia, które umożliwiałyby całkowite wyleczenie z choroby. Stosowane terapie mają charakter objawowy. Regularne stosowanie leków przesuwa w czasie moment wystąpienia niektórych objawów choroby i spowalnia jej przebieg. Wykazano, że zaburzenia funkcji poznawczych w przebiegu choroby Alzheimera związane są z nie- Obecnie na różne formy demencji chorują 44 miliony ludzi na całym świecie prawidłowym działaniem komórek nerwowych produkujących acetylocholinę. Jedną z metod leczenia jest zatem podawanie leków zwiększających aktywność cholinergiczną mózgu. Do inhibitorów acetylocholinoesterazy należą: rywastygmina, donepezil i galantamina. Drugim mechanizmem prowadzącym do powstawania otępienia jest nadmierne działanie kwasu glutaminowego. Lekiem działającym przez hamowanie receptora, z którym łączy się ten neuroprzekaźnik, jest memantyna. Rozpowszechnione jest także stosowanie leków nootropowych – takich jak nicergolina, winpocetyna czy piracetam. Leki te wzmagają procesy przekazywania sygnałów przez neurony, głównie modulując gęstość i czynność receptorów postsynaptycznych. Wpływają na przemiany energetyczne w komórkach OUN, zwiększają wykorzystanie tlenu i glukozy, ułatwiają syntezę związków wysokoenergetycznych i przyspieszają syntezę neuroprzekaźników. Ostatni lek, którego zadaniem jest osłabienie objawów choroby Alzheimera został dopuszczony do obiegu aż 12 lat temu. Od tego czasu nie farmacja praktyczna 12/2014 37 REKLAMA nauka znaleziono nowej strukturalnie i funkcjonalnie substancji, która skutecznie zapobiegałaby postępom procesów degeneracyjnych. Nadzieję w tej kwestii przyniosła tegoroczna Nagroda Nobla w dziedzinie medycyny. Otrzymali ją John O’Keefe oraz małżonkowie May-Britt Moser i Edvard I. Moser za odkrycie wewnętrznego systemu w mózgu człowieka. System ten, określany mianem „wewnętrznego GPS” (ang. inner GPS), odpowiada za orientację w przestrzeni, a także stanowi podstawę komórkową dla wyższych funkcji poznawczych. W 1971 r. John O’Keefe, przeprowadzając doświadczenia na szczurach, odkrył pierwszy element tego systemu pozycjonowania. Okazało się, że pewien rodzaj komórek nerwowych w obszarze hipokampa zawsze był aktywny, gdy szczur był w określonym miejscu w przestrzeni. Odkrył, że szczury mają w mózgu komórki, które uaktywniają się zależnie od miejsca, w jakim znajdzie się zwierzę. Uznał, że w obszarze hipokampa znajduje się coś na kształt mapy, która pozwala zwierzętom na orientację w przestrzeni[1]. Kolejne badania z wykorzystaniem nowoczesnych metod diagnostycznych i metod nieinwazyjnych wykazały, że mapy takie istnieją także w mózgach ludzkich. Poznanie usieciowienia tych map jest podstawą zrozumienia zjawiska orientacji przestrzennej i zapamiętywania nowych bodźców docierających do kory mózgowej. Ponad 30 lat później, w 2005 r., May-Britt Moser i Edvard I. Moser odkryli kolejny element systemu pozycjonowania. Badania sugerowały, że komórki nazwane przez nich „komórkami siatkowymi” tworzą układ pozwalający na precyzyjne określanie położenia i odnajdywanie drogi. Badania przeprowadzone przez noblistów opierają się na właściwościach fizycznych układu nerwowego i istnieniu impulsów elektrycznych stanowiących podstawę komunikacji w obrębie tego układu. Drugi chemiczny element tej komunikacji oparty jest na uwalnianiu 38 farmacja praktyczna 12/2014 neuroprzekaźników do przestrzeni synaptycznej i aktywacji kolejnych komórek na drodze receptorowej. Te dwa elementy – fizyczne i chemiczne stanowią składnik sieci neuronalnej, której wnikliwym badaniem zajęli się laureaci Nagrody Nobla. Obszar hipokampa i komórki odpowiedzialne za położenie w przestrzeni są tymi strukturami neuronalnymi, których zaburzenie funkcjonowania obserwuje się jako pierwsze w chorobie Alzheimera i innych formach demencji starczych. Dlatego też zrozumienie ich funkcjonowania Odkrycie naukowców z Norwegii może być wyznacznikiem dalszych badań w celu określenia kompleksowych przyczyn choroby Alzheimera, a także stanowić wskazówkę do poszukiwań nowych technologii służących stworzeniu skutecznego remedium może rzucić nowe światło na poznanie podłoża procesu chorobowego toczącego się w mózgu. Warto wspomnieć, że Nagrodę Nobla w 1986 r. otrzymała Rita Levi-Montalcini za odkrycie czynnika wzrostu nerwów (NGF – nerve growth factor). Udowodniono, że NGF wykazuje działanie wzrostowe na aksony neuronów, zapobiegając uszkodzeniom i degeneracjom układu cholinergicznego przodomózgowia. Zasugerowano więc, że NGF może znaleźć zastosowanie w farmakoterapii choroby Alzhei- mera, a w latach 80. ub.w. stwierdzono, że czynnik ten podany domózgowo zapobiega neurodegeneracjom wywołanym przez uszkodzenia mózgu lub proces starzenia[2]. Określenie sposobu funkcjonowania mózgu, szczególnie w obszarach odpowiedzialnych za uczenie się i zapamiętywanie, ma fundamentalne znaczenie w zrozumieniu podłoża zmian występujących w przebiegu chorób demencyjnych. Odkrycie naukowców z Norwegii może być więc wyznacznikiem dalszych badań w celu określenia kompleksowych przyczyn choroby Alzheimera, a także stanowić wskazówkę do poszukiwań nowych technologii służących stworzeniu skutecznego remedium. Badania noblistów dają więc dużą nadzieję na pogłębienie wiedzy na temat tej choroby i jej przebiegu. Piśmiennictwo: 1. O’Keefe J., Dostrovsky J.: „The hippocampus as a spatial map. Preliminary evidence from unit activity in the freely-moving rat”. Brain Research 1971; 34(1): 171-175. 2. Hefti F.: „Nerve growth factor promotes survival of septal cholinergic Podyskutuj o tym na forum! www.farmacjapraktyczna.pl www.farmacjapraktyczna.pl nauka Nasi farmaceuci pod żadnym względem nie odstają od europejskiej czołówki Z prof. dr. hab. Romanem Kaliszanem, kierownikiem Katedry Biofarmacji Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego, rektorem gdańskiej uczelni medycznej w latach 2005-2008, o kondycji rodzimej farmacji i osiągnięciach polskich uczonych, rozmawia Łukasz Kuźmiński. J ak Pan ocenia obecny stan polskiej farmacji jako dziedziny naukowej? Nauki farmaceutyczne w Polsce rozwijają się w kierunku biomedycznych badań podstawowych i w celu zapewnienia kształcenia studentów farmacji na światowym poziomie. Myślę, że w tym względzie nie odstajemy od europejskiej czołówki. Czy w takim razie aktualna formuła kształcenia studentów farmacji nadąża za dynamiką zmian w branży i zapotrzebowaniom rynkowym? W dobie liberalizacji unijnych (a zwłaszcza polskich) regulacji obrotu lekiem i kryzysu tradycyjnego modelu aptekarza można zastanawiać się, czy akademicka farmacja nie „produkuje” zbyt dużej ilości „przeuczonych” absolwentów, w odniesieniu do faktycznie urzędowo oczekiwanych usług w zakresie ochrony 40 farmacja praktyczna 12/2014 Bioanalityka i analiza leków to najmocniejsze aktualnie atuty polskich naukowych instytucji farmaceutycznych zdrowia. Dzisiaj aptekarze w całej Europie dość nerwowo poszukują nowych, specyficznych form zawodowej aktywności, ale trzeba przyznać, że próby takie jak „opieka farmaceutyczna” nie są specjalnie doceniane – ani przez pacjentów, ani przez lekarzy. Można stwierdzić, że uniwersyteckie wykształcenie wykorzystywane jest w pełni jedynie przez absolwentów farmacji pracujących w aptekach szpitalnych, w przemyśle farmaceutycznym (i parafarmaceutycznym) oraz w różnego rodzaju laboratoriach bioanalitycznych. Właśnie bioanalityka i analiza leków to najmocniejsze aktualnie atuty polskich naukowych instytucji farmaceutycznych. Które z badań prowadzonych przez rodzimych farmaceutów zasługują na szczególną uwagę? Czy w bieżącym roku w dziedzinie nauk farmaceutycznych odnotowano w Polsce jakieś ciekawe osiągnięcia? www.farmacjapraktyczna.pl nauka Szczególnie zauważane są badania w zakresie tzw. metabolomiki nastawionej na wczesną diagnostykę najgroźniejszych chorób. Reprezentanci polskich nauk farmaceutycznych dużo i dobrze publikują, przez co są widoczni w międzynarodowych rankingach bibliometrycznych oraz na różnego rodzaju forach naukowych. Warto zauważyć, że w tym roku w kraju farmaceuci-naukowcy zdobyli szereg cenionych nagród naukowych, w tym Nagrodę Prezesa Rady Ministrów za wybitne osiągnięcia naukowe (tę nagrodę otrzymał Prof. Kaliszan – przyp. red.), nagrody Wydziału Nauk Medycznych PAN czy Nagrody Ministra Zdrowia, nie wspominając o licznych nagrodach rektorskich. Prof. dr hab. Roman Kaliszan Absolwent farmacji i fizyki, kierownik Katedry Biofarmacji Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego. W latach 1999-2005 prorektor, a w kadencji 2005-2008 rektor gdańskiej uczelni medycznej. Członek rzecz. Polskiej Akademii Nauk (PAN), czł. koresp. Polskiej Akademii Umiejętności (PAU), czł. zagr. Akademii Nauk i Umiejętności Wojwodiny (VANU), czł. ScanBalt Academy Sieci Uniwersytetów Regionu Morza Bałtyckiego (BSRUN), czł. zagr. Włoskiej Narodowej Agencji ds. Oceny Uniwersytetów i Instytutów Badawczych (ANVUR), doktor honoris causa Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu. Specjalizuje się w chemii analitycznej i bioanalitycznej. Bada zależności między strukturą chemiczną związków i ich właściwościami fizykochemicznymi oraz farmakologicznymi. Laureat 14 nagród ministra zdrowia i ministra edukacji narodowej, Nagrody Wojewody Gdańskiego, Nagrody Wydziału Nauk Medycznych PAN, Nagrody Prezesa Rady Ministrów (dwukrotnie), Nagrody im. J. Heweliusza Miasta Gdańska, Nagrody Fundacji na rzecz Nauki Polskiej w dziedzinie nauk przyrodniczych i medycznych oraz Nagrody Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego za wybitne osiągnięcia w badaniach na rzecz rozwoju społeczeństwa. Jest autorem 2 i współautorem 25 książek oraz ponad 250 artykułów naukowych o tzw. Impact Factor ok. 600 punktów oraz liczbie cytowań ok. 7 tys. i tzw. indeksie Hirscha H = 47. foto: [email protected] A jakie ciekawe osiągnięcia odnotowano ostatnimi czasy w światowej farmacji? Kondycja światowej farmacji oceniana jest nie tyle pod kątem akademickim, ile badawczo-rozwojowym. Społeczeństwo jest zainteresowane głównie nowymi lekami. W XXI wieku ilość nowatorskich leków wprowadzanych do obrotu farmaceutycznego zmniejszyła się do około 20 rocznie, podczas gdy w latach 90. ub.w. wynosiła ona około 50 preparatów na rok. Może „nisko rosnące jabłka już zostały zerwane”, ale postęp farmakoterapii nie maleje, gdyż uczymy się lepiej wykorzystywać istniejące leki, lepiej wspomagać poddany intensywnej farmakoterapii organizm i właściwie dobierać lek dla konkretnego pacjenta według koncepcji farmakoterapii personalizowanej. Oczywiście, warto zauważyć kilka ostatnio wprowadzonych nowatorskich leków, w przypadku których zrealizowano szczególnie interesujące idee farmakologiczne. Jako przykład podam brentuksymab vedotin, dopuszczony do obrotu w Polsce od grudnia 2012 r., zaprojektowany według idei magicznych kul Ehrlicha, czyli mający dostarczać chemioterapeutyk aurystatynę E w sposób celowany do W tym roku w kraju farmaceuci-naukowcy zdobyli szereg cenionych nagród naukowych komórek chłoniaka Hodgkina. Zasada konstrukcji leku polega na połączeniu przeciwciała mononalnego przeciwko antygenowi CD30+ komórek chłoniaka z aurystatyną E – cytotoksyczną syntetyczną pochodną dolastyny 10. Nowatorską technologię biofarmaceutyczną reprezentuje też nabpaklitaksel dopuszczony do obrotu w styczniu 2014 r. przez Europejską Komisję Leków (EMA). Jest to nanocząsteczkowy kompleks paklitakselu z albuminą, który w skojarzeniu z gemcytabiną ma pomóc w leczeniu raka trzustki. Oczywiście, tylko szersza praktyka kliniczna może zweryfikować praktyczną wartość leczniczą najśmielszych, oryginalnych teoretycznie preparatów farmaceutycznych. Miejmy nadzieję, że dzięki nim doczekamy się przełomu, zwłaszcza w onkologii. Podyskutuj o tym na forum! www.farmacjapraktyczna.pl farmacja praktyczna 12/2014 41 Pewna siebie z W grudniowej metamorfozie mieliśmy przyjemność gościć PaniĄ annę Bitner z torunia dr Joanna Heidtman psycholog, trener, coach www.businessdoctors.pl Wyłącz wewnętrznego krytyka! Mimo że jako małe dziewczynki jesteśmy spontaniczne, przeglądamy się z radością w lustrze i cieszymy z tego, jakie jesteśmy, w dorosłym życiu kobiety „uczą się” bycia niezwykle krytycznymi wobec samych siebie. Częściowo u jednych dochodzi do głosu perfekcjonizm, z kolei niektóre z nas za często porównują się z innymi – także tymi, które są tylko medialnymi, wyidealizowanymi obrazami z reklam i gazet. „Wewnętrzny krytyk” może być przyczyną nieśmiałości, złego samopoczucia, braku pewności siebie w kontaktach z innymi. Pilnuj, by Twój „wewnętrzny krytyk” nie dochodził zbyt często do głosu. Zaakceptuj fakt, że nie ma ludzi idealnych. Na pocieszenie powiem jeszcze, że badania psychologów społecznych dowodzą, że ludzie nie lubią „idealnych”. Wolą ludzi „z krwi i kości”, którzy mają swoje niedoskonałości. przeD METAMORFOZĄ po metamorfozie konkurs!Metamorfoz Metamorfozy z MAKIJAŻ Sergiusz Osmański, wizażysta Bogata forma nowej fryzury narzuciła ascetyczny makijaż. Zarys oka podkreśliliśmy ramą na bazie miękkiej, czarnej kredki i mocnego wytuszowania rzęs. Róż w naturalnej kolorystyce podkreślił centralną część kości policzkowych. Szminka i konturówka w tej samej tonacji zgaszonej fuksji wyrównały nasycenie kolorystyczne między zarysem oczu a dolną częścią twarzy. Porada: Makijaż jest częścią tzw. „stylistycznej trójcy” – musi być zrównoważony fryzurą i stylizacją garderoby. Każda z tych części jest ważnym elementem uzupełniającym pozostałe. To nie tylko zasada nasycenia „usta kontra oczy” i na odwrót, ale również „makijaż kontra stylizacja włosów czy garderoby”. sylwetka Tatiana Hrechorowicz, doradca wizerunku, stylista, kostiumograf Porada: Filigranowej Pani Ani zaproponowaliśmy bardziej galową stylizację, czyli coś na tzw. wyjście. Obowiązkową pozycją w szafie każdej kobiety jest klasyczna mała czarna. Jeśli nie masz zbyt wielu okazji do wychodzenia w koktajlowej sukience albo nie masz na tyle dużej szafy, by mieć ich kilka czy kilkanaście, zainwestuj w jedną, ale bardzo dobrej jakości i maksymalnie uproszczoną w stylu. To pozwoli Ci za pomocą zmiany jedynie dodatków na aranżowanie jej na różne sposoby. W efekcie z jednej sukienki możesz stworzyć wiele stylizacji. Jeśli do sukienki nosisz buty na wysokim obcasie, by nie wyglądać zbyt wyzywająco, zadbaj o właściwą dla swojej sylwetki długość. Nigdy nie pokazuj nóg i dekoltu jednocześnie. „Sexy” znaczy czasem bardziej „zakryte” niż „odkryte”. FRYZURA Tomasz Burkacki, stylista fryzur Często zdarza się, że posiadaczki długich włosów nie wykorzystują w pełni ich potencjału. Jest to tzw. „fryzura bez fryzury”. Pani Ania miała właśnie takie włosy, w dodatku z płaskim, nieco przejaśnionym kolorem. Delikatne przyciemnienie z lekkimi refleksami wydobyło piękno z naszej bohaterki. Teraz jej zadaniem jest utrzymywanie takiego kształtu fryzury typu „wiatrem czesana”. Jak to zrobić? Za pomocą produktu dodającego włosom objętości. Ponadto należy je suszyć „na palcu”, lekko je przy tym skręcając. Na koniec, w celu utrwalenia, odrobina pudru – dzięki niemu fryzura cały dzień będzie świeża i zachowa objętość. Ekipa Metamorfoz: Tomasz Burkacki fryzjer Sergiusz Osmański Tatiana Hrechorowicz www.hairmaster.pl wizażysta doradca wizerunku, stylista, kostiumograf Julia Dunin fotograf www.juliadunin.com zielnik apteczny SOS na świąteczne łakomstwo Karp smażony, śledzie w śmietanie, odsmażane pierogi, kapusta z grzybami, potem makowiec, sernik, kutia, kawałek piernika… W święta mało kto zna umiar. Stół zwykle ugina się pod ciężarem kalorycznych potraw, a my pod ciężarem dodatkowych kilogramów. autorka: JUSTYNA MARSZAŁKOWSKA -JAKUBIK dietetyk medyczny, specjalistka ds. zdrowia publicznego, www.e-prolinea.pl P olska tradycja zobowiązuje do wigilijnego postu i obfitego posiłku o zmroku, czyli zupełnie na odwrót niż nakazują to zasady zdrowej codziennej diety. Nie psujmy radosnej atmosfery świąt bólem brzucha czy zgagą i zawczasu zadbajmy o to, by w naszej pamięci pozostały tylko miłe chwile spędzone z bliskimi. Spróbujmy w tym roku nieco zmodyfikować tradycję i przygotujmy świąteczne dania w nieco lżejszej wersji. Tak, by bez wyrzutów sumienia spróbować każdego dania i nie przypłacić tego zdrowiem. Na początek wybierzmy swoje ulubione ciasto i zamiast kilku słodkich wypieków przygotujmy jedno i rozkoszujmy się jego smakiem. Pamiętajmy, by przynajmniej o ¼ zmniejszyć ilość cukru podaną w przepisie, a część mąki zastąpić zmielonymi otrębami lub mąką całoziarnistą. Jeśli wybieramy się na święta do rodziny i tak spróbujemy innych wypieków. Zamiast tradycyjnego smażonego karpia przygotujmy karpia pieczonego w folii lub sięgnijmy po ryby morskie bogate w kwasy tłuszczowe z rodziny omega-3, które dodatkowo działają korzystnie na nasze serce. Przygotujmy je na parze lub w piekarniku z dodatkiem ziół. Tradycyjnego śledzia w śmietanie zastąpmy śledziem w jogurcie naturalnym z jabłkiem i cebulą, a do 44 farmacja praktyczna 12/2014 Spróbujmy w tym roku nieco zmodyfikować tradycję i przygotujmy świąteczne dania w nieco lżejszej wersji świątecznej kapusty dodajmy garść suszonych śliwek, które wspomogą nieco proces trawienia. Pierogi z powodzeniem można odgrzać w wodzie zamiast na patelni. Zapomnijmy w tych dniach o pieczywie, natomiast nie żałujmy sobie warzyw, pikli czy ćwikły. Buraki poza walorami smakowymi są bogate w składniki mineralne i spore ilości błonnika, który wspomaga pracę jelit i daje uczucie sytości. Dodatek ostrego chrzanu natomiast ułatwi proces trawienia. Nawet jeśli odchudzimy nieco niektóre dania, to trzy dni spędzone przy stole nadal mogą się okazać dla nas zbyt ciężkie. Dlatego zrezygnujmy z alkoholu, który w towarzystwie kalorycznych dań może potęgować uczucie ciężkości. Idealnym dodatkiem do świątecznych potraw jest tradycyjny wigilijny kompot z suszonych owoców (śliwek, moreli, fig, gruszek czy jabłek). Połączenie zawartego w suszonych owocach błonnika i wody wspomaga trawienie. Pamiętajmy jednak, że suszone owoce są wysokokaloryczne, dlatego optymalnie byłoby zrezygnować z dosładzania tego napoju. Na stole bezapelacyjnie powinna www.farmacjapraktyczna.pl zielnik apteczny się także pojawić woda. Natomiast do tłustych i ciepłych potraw najlepiej wybrać herbatę ziołową o działaniu leczniczym. Filiżanka takiego aromatycznego naparu wspomoże nasz żołądek w tych ciężkich dla niego dniach. Sięgnijmy po miętę pieprzową, jeśli czujemy ciężkość na żołądku. Dzięki zawartym w niej olejkom aromatycznym ułatwi ona trawienie. Jej działanie polega na pobudzaniu wydzielania soków żołądkowych. Mięta przynosi ulgę we wzdęciach, nie pijmy jej jednak jeśli cierpimy na zgagę, bo tylko spotęguje nieprzyjemny objaw. Majeranek jest zazwyczaj kojarzony z daniami tłustymi i ciężkostrawnymi. Działa dość silnie żółciopędnie i rozkurczowo, przyspiesza perystaltykę jelit. Nalewką z tego zioła można się wspomóc po świątecznej uczcie. Świeże listki bazylii dorzucone do świątecznych sałatek poprawią trawienie i dodatkowo pobudzą wydzielanie soku żołądkowego. Nie przesaR E K L A M A dzajmy z nią jednak, bo bazylia jest także stosowana u niejadków przy braku apetytu. Koper włoski to z kolei panaceum na niepohamowany apetyt. Herbatka z nasion tej aromatycznej rośliny uśmierzy ból brzucha i uczucie wzdęcia, przyspieszy pracę jelit i wyreguluje częstość wypróżnień. Rumianek to chyba najbardziej wszechstronna roślina lecznicza. Doskonale sprawdza się w bólach brzucha niezależnie od wieku. Napar z rumianku działa rozkurczowo i odkażająco, z powodzeniem możemy go pić w przypadku bolesnych skurczów i stanów zapalnych żołądka i jelit. Pamiętajmy jednak, że pierwszym sposobem na uczucie ciężkości czy niestrawności powinien być nasz zdrowy rozsądek. Jeśli jesteś osobą, która na co dzień dba o zbilansowaną, zróżnicowaną dietę i zdrowy styl życia, nie musisz się obawiać, że przez te trzy dni przybierzesz na wadze. Nawet, gdy nieco odstąpisz od codziennych zasad i zjesz więcej niż zwykle, czy też skusisz się na drugi kawałek ciasta. Warto jednak pilnować tego, by kolacja wigilijna skończyła się najpóźniej dwie godziny przed snem. Po posiłku nie kładźmy się od razu spać ani nie wsiadajmy za kierownicę. Poświęćmy kilka chwil na ruch, wyciągnijmy rodzinę na spacer lub przynajmniej zaangażujmy się w sprzątanie ze stołu. Święta to szczególny okres – zarówno dla ciała, jak i ducha. Dlatego przygotujmy się do tych dni tak, by spędzić je w spokojnej, rodzinnej atmosferze, bez nieprzyjemnych dolegliwości, a kilka dni później bez problemu zmieścić się w wybraną przed świętami kreację sylwestrową. Podyskutuj o tym na forum! www.farmacjapraktyczna.pl kuchnia farmaceutyczna aleksandra dulna Pasjonatka pysznego gotowania. Od dzieciństwa zafascynowana ciekawą i smaczną kuchnią opartą na tradycjach rodzinnych. Jak przyznaje, podstawą jej potraw są składniki najwyższej jakości. Przepyszny domowy Sylwester W ten najbardziej szampański wieczór w roku chciałabym podarować Państwu kilka propozycji kulinarnych, które, mam nadzieję, będą smaczne, ale i efektowne, podobnie jak cała uroczysta kolacja. Życząc udanego Sylwestra, zachęcam do przygotowania trzech sprawdzonych, pysznych przepisów. Zupa gulaszowa Składniki na 4 osoby: •1/2 kg łopatki wieprzowej •1/2 kg wołowiny zrazowej •pęczek włoszczyzny •3 liście laurowe •5 ziaren ziela angielskiego •10 ziaren czarnego pieprzu •2 łyżki czerwonej słodkiej papryki w proszku •1/2 łyżeczki kminku •1/2 łyżeczki papryki ostrej •1/2 łyżeczki czarnego pieprzu mielonego •3 nieduże świeże papryki (różne kolory) •2 średnie cebule •2 ziemniaki •2 żółtka •1/3 szklanki mąki tortowej •1 łyżka smalcu 46 farmacja praktyczna 12/2014 Przygotowanie: Mięso kroimy w kostkę. Rozgrzewamy patelnię, obsmażamy na smalcu mięso na złoty kolor. Przekładamy do garnka, zalewamy 1,5 l wody, dodajemy liść laurowy, ziele angielskie, pieprz w ziarkach i dusimy ok. 1,5 godz. Do drugiego garnka wkładamy obraną włoszczyznę, zalewamy 1,5 l wody i gotujemy do miękkości. Kroimy papryki i cebulę w kostkę i obsmażamy na patelni. Do garnka z duszonym mięsem wlewamy wywar warzywny, obsmażoną paprykę i cebulę wraz z pokrojonymi w kostkę ziemniakami. Na małą patelnię wkładamy łyżkę masła i wsypujemy suchą paprykę ostrą i słodką, podsmażamy i wlewamy do zupy. Do kubka wsypujemy mąkę i dwa żółtka. Z powstałego ciasta kładziemy na zupę małe kluseczki. Gotujemy przez chwilę i podajemy z zieloną pietruszką. www.farmacjapraktyczna.pl kuchnia farmaceutyczna Elegancki sernik na sylwestrowy wieczór Składniki na 6-8 osób: •2/3 szklanki cukru •6 żółtek •120 dkg masła •1 mango •1 laska wanilii •1 żelatyna na 1 litr wody •2 gruszki „konferencja” •1/2 szklanki rodzynek •50 ml rumu •2 galaretki truskawkowe •4 serki waniliowe o pojemności 250 ml Przygotowanie: Opakowanie żelatyny zalewamy 1/3 szklanki zimnej wody i czekamy, aż powiększy swoją objętość. Z sześciu żółtek i cukru ukręcamy kogiel-mogiel na parze. Dodajemy miękkie masło, kontynuując ucieranie. Dodajemy serki i ziarenka z laski wanilii, delikatnie mieszając. Rodzynki namaczamy w wodzie, odsączamy i zalewamy rumem. Przygotowujemy galaretkę z połowy wody, która jest podana na opakowaniu. Kroimy gruszki w kostkę. Wystawiamy żelatynę z wody i studzimy. Wystudzoną dodajemy do masy serowej wraz z rodzynkami. Możemy wlewać do kieliszków lub do misy. Posypujemy pokrojoną gruszką i rozpuszczoną galaretką. Z mango ucieramy mus i polewamy każdą porcję. Sałata z pieczoną kaczką i pomarańczowymi filecikami Składniki na 4 osoby: małe opakowanie mieszanki sałat•jedna pierś z kaczki•jedna duża pomarańcza•8-10 polskich wędzonych śliwek •mała konfitura z czarnej porzeczki•2 łyżki masła klarowanego •2 łyżki zwykłego masła Przygotowanie: Pierś z kaczki nacinamy w kratkę od strony skóry, solimy i pieprzymy, pozostawiając na ok. 1 godzinę. Na rozgrzaną patelnię wrzucamy 2 łyżki masła klarowanego, opiekamy pierś przez ok. 7 minut z każdej strony. Zawijamy szczelnie w papier do pieczenia i wkładamy do nagrzanego do 90 st. C. piekarnika, tak aby pierś odpoczęła przez ok. pół godziny. Po wyjęciu z piekarnika kroimy ją w cienkie plasterki w poprzek włókien. Z dużej pomarańczy przygotowujemy fileciki bez błonek. W garnku podgrzewamy 2 łyżki masła, dokładając konfiturę i przez 5-7 minut prużymy. Śliwki kroimy w paseczki, układamy na talerzu według własnej fantazji, polewając ciepłym sosem z czarnej porzeczki. farmacja praktyczna 12/2014 47 kultura mega hit! film Wodzeni na pokuszenie Krzysztof Zanussi wraca na duży ekran międzynarodową koprodukcją w gwiazdorskiej obsadzie. Angelo (Riccardo Leonelli) i Kasia (Agata Buzek) poznają się w skąpanych słońcem Włoszech i zakochują w sobie od pierwszego wejrzenia. Ich związek zostaje jednak gwałtownie przerwany decyzją dziewczyny o wstąpieniu do klasztoru i jej wyjazdem do Polski. Angelo rusza za ukochaną, aby nakłonić ją do zmiany zdania. Zatrudnia się w międzynarodowej korporacji, a jego zwierzchnikiem zostaje bezwzględna i cyniczna szefowa – Kris (Agnieszka Grochowska). Wspierana przez gotową na wszystko asystentkę Mirę (Weronika Rosati), kobieta będzie próbowała zmusić podwładnego do złamania wszystkich zasad, którym zawsze był wierny. Agacie Buzek, Agnieszce Grochowskiej i Weronice Rosati na ekranie partneruje przystojny Włoch – Riccardo Leonelli. W pozostałych rolach zobaczymy Janusza Chabiora, Jacka Poniedziałka, Ewę Krasnodębską, Sławomira Orzechowskiego oraz Stanisławę Celińską. „Obce ciało” to ostatni film, do którego muzykę napisał wybitny kompozytor – zmarły w grudniu 2013 r. Wojciech Kilar. „Obce ciało”, scen. i reż. Krzysztof Zanussi. Wyst.: Agata Buzek, Riccardo Leonelli, Agnieszka Grochowska, Weronika Rosati, Janusz Chabior, Jacek Poniedziałek, Ewa Krasnodębska, Sławomir Orzechowski, Stanisława Celińska. Dystrybucja: Kino Świat. Premiera: 5.12.2014 r. 48 farmacja praktyczna 12/2014 DVD zacznijmy od nowa Twórca przebojowego „Once”, filmowej rewelacji z 2008 r. (Oscar za najlepszą piosenkę), powraca podnoszącą na duchu komedią, która oczarowała publiczność festiwalu w Toronto. Ona – Gretta (Knightley), początkująca piosenkarka i kompozytorka, znalazła się w Nowym Jorku, bo towarzyszy swemu chłopakowi (Levine) – wziętemu muzykowi, negocjującemu kontrakt życia. Są piękni, szczęśliwi, bogaci, świat zdaje się leżeć u ich stóp. On (Ruffalo), mieszkający od lat na Manhattanie producent muzyczny, powoli traci kontakt z rzeczywistością... Rozstał się z żoną (Keener), jego kontakt z dorastającą córką (Steinfeld) słabnie, a do tego właśnie wyrzucono go z pracy. Wizyta w małej knajpie, w której występuje Gretta, na zawsze odmieni życie tych dwojga... Urzekającej w głównej roli Keirze Knightley partnerują – debiutujący na dużym ekranie, zdaniem wielu „najseksowniejszy żyjący mężczyzna”, Adam Levine z zespołu Maroon 5, jeden z Avengersów – Mark Ruffalo, raper Mos Def, nominowana do Oscara gwiazda młodego pokolenia Hailee Steinfeld oraz dwukrotnie nominowana do Oscara – Catherine Keener. „Zacznijmy od nowa”, reż. John Carney. Wyst.: Keira Knightley, Adam Levine, Mark Ruffalo. Dystrybucja: ADD Media Entertainment. Osoby, które za pośrednictwem strony www.farmacjapraktyczna.pl wyślą na adres: [email protected] maila z hasłem: OD NOWA, mają szansę otrzymać płytę DVD w prezencie. www.farmacjapraktyczna.pl kultura książka muzyka Pink Floyd XXI wieku rozmowy nie tylko o miłości To, co wiąże się z seksualnością i intymnością, w zrozumiały sposób budzi wiele pytań i wątpliwości. Dlatego właśnie spotkało się tych dwóch znanych rozmówców: słynny seksuolog Zbigniew Izdebski i równie słynny pisarz Janusz L. Wiśniewski. Dyskutują nie tylko o miłości, Izdebski i Wiśniewski zręcznie lawirują między seksualnością, erotyką i sferą uczuć. To temat rzeka i trzeba przyznać, że czynią to w sposób fascynujący. Swoją rozmowę prowadzą bardzo naturalnie, nie ma tutaj żadnych krępujących czy wstydliwych tematów, bo w końcu o seksie powinniśmy rozmawiać w jak najbardziej normalny sposób. Seksualność i erotyka w nierozerwalny sposób wiążą się bowiem z życiem człowieka. Co ważne, rozmowa nie jest pozbawiona humoru i lekkości, co tylko nadaje jej uroku. Wyjaśniane są najbardziej zawiłe i zaskakujące kwestie, znajdziemy tutaj wiele porad i ciekawostek. Izdebski i Wiśniewski nie unikają bowiem nawet najbardziej intymnych tematów. Książka BESTSELLER! „The Endless River” to 18 kompozycji, które muzycy napisali w trakcie sesji do płyty „The Division Bell”. W ich powstawanie zaangażowani byli David Gilmour, nieżyjący już Rick Wright i Nick Mason. „Przesłuchaliśmy ponad 20 godzin materiału, który nagraliśmy we trzech, wybierając to, nad czym chcemy pracować dalej. Przez ostatni rok dodaliśmy trochę nowych fragmentów, ponownie zarejestrowaliśmy inne, po czym zaprzęgliśmy do pracy nowe technologie, aby otrzymać album Pink Floyd godny XXI wieku. Ricka już nie ma, nie będzie mógł już z nami nagrywać. Dlatego uznaliśmy, że dobrze by było, żeby te nowe wersje ujrzały światło dzienne” – tłumaczy Gilmour. Oprócz niego produkcję albumu wzięli na siebie Phil Manzanera (znany m.in. z Roxy Music), Martin „Youth” Glover (muzyk Killing Joke) oraz Andy Jackson. Na najnowszym wydawnictwie Floydów przeważają kompozycje instrumentalne. Wyjątkiem jest utwór „Louder Than Words”, do którego tekst napisała żona Davida, Polly Samson. Zdjęcie na okładkę wykonał zaledwie 18-letni Egipcjanin Ahmed Emad Eldin, a następnie zostało ono „obrobione” przez agencję Stylorouge. Wyboru zdjęcia na awers okładki dokonał Aubrey „Po” Powell, partner zmarłego w 2013 r. genialnego Storma Thorgersona, projektanta okładek, współpracującego również z Pink Floyd. „The Endless River”, Pink Floyd, Warner Music Poland Osoby, które za pośrednictwem strony www.farmacjapraktyczna.pl wyślą na adres: [email protected] maila z hasłem: PINK FLOYD, mają szansę otrzymać płytę w prezencie. obywatele stuhrowie w ogniu pytań Syn i ojciec. Obaj są wybitnymi artystami, uznanymi przez widzów i krytykę. Każdy z nich podąża własną drogą artystyczną, ale mają podobne doświadczenia – znakomite kreacje na deskach teatralnych, role w popularnych komediach, a także występy kabaretowe. W rozmowach z Ewą Winnicką opowiadają o swoich najbliższych i o trudnej sztuce łączenia pracy z życiem prywatnym, które wciąż jest pod obstrzałem bulwarówek. Mówią o tym, co ich ukształtowało, z jakimi problemami musieli się zmagać i jak wpłynęło to na ich zawodowe i życiowe wybory. Odpowiadają na pytania, kim są, co jest dla każdego z nich ważne, czego się obawiają, z czego śmieją i co dziś ich zdaniem oznacza bycie dobrym obywatelem. Oprócz rozmów z artystami w książce znajdziemy również scenariusz filmu „Obywatel” oraz anegdoty z planu. „Intymnie. Rozmowy nie tylko o miłości”, Janusz L. Wiśniewski, Zbigniew Izdebski, Społeczny Instytut Wydawniczy Znak „Obywatel Stuhr”, Maciej Stuhr, Jerzy Stuhr, Winnicka Ewa, Społeczny Instytut Wydawniczy Znak Osoby, które za pośrednictwem strony www.farmacjapraktyczna.pl wyślą na adres: [email protected] maila z hasłem: INTYMNIE, mają szansę otrzymać książkę w prezencie. Osoby, które za pośrednictwem strony www.farmacjapraktyczna.pl wyślą na adres: [email protected] maila z hasłem: STUHR, mają szansę otrzymać książkę w prezencie. farmacja praktyczna 12/2014 49 REKLAMA 19 1 2 3 4 5 6 7 8 9 20 21 22 23 24 25 26 27 28 10 – 29 11 30 12 13 135 14 31 15 32 16 17 33 18 1 34 35 ! Osoby, które nadeślą prawidłowe rozwiązanie krzyżówki, mają szansę otrzymać 1 z 5 opiekaczy Tefal 3 w 1 ufundowanych przez producenta wyrobu medycznego BOBOTIC® Forte. Rozwiązanie krzyżówki prosimy przesłać do 23.01.2015 r. na adres: Valkea Media S.A., ul. Elbląska 15/17, 01-747 Warszawa, z dopiskiem: „Farmacja Praktyczna” lub na adres e-mail: [email protected]. Regulamin konkursu dostępny jest na stronie www.farmacjapraktyczna.pl. Imię i nazwisko: ......................................................................................................................................................................................... Dokładny adres: ......................................................................................................................................................................................... e-mail: ......................................................................................................................................................................................... Telefon: ......................................................................................................................................................................................... Informujemy, że podane dane osobowe przetwarzane będą przez Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o., z siedzibą w Warszawie przy ul. Bobrowieckiej 6, zgodnie z ustawą z dnia 29 sierpnia 1997 r. o ochronie danych osobowych (Dz. U. 2002 r. Nr 101 poz. 926 ze zm.) w celu informowania o produktach i usługach spółek należących do Grupy Polpharma. Każda osoba ma prawo dostępu do treści swoich danych i ich poprawiania. Podanie danych jest dobrowolne. Wyrażam zgodę na przetwarzanie moich danych osobowych przez Polpharma Biuro Handlowe Sp. z o.o. w określonych powyżej celach*. Wyrażam zgodę na otrzymywanie informacji handlowych drogą elektroniczną*. Data: ........................................... Podpis: .............................................................................. *) Należy skreślić w przypadku niewyrażenia zgody. 50 farmacja praktyczna 12/2014 www.farmacjapraktyczna.pl Rozwiązaniem krzyżówki z nr 10 (79) „Farmacji Praktycznej” jest hasło: ŻURAVIT NUMER 1 W POLSCE WŚRÓD PREPARATÓW Z ŻURAWINĄ![1]. Zestawy kosmetyków otrzymują: Karolina Juska, Joanna Dziuba, Małgorzata Kasprzak, Aneta Palak, Małgorzata Kubiak, Iwona Palicka, Aneta Mleczak, Grażyna Ińska, Mirosława Januszik, Marzena Sokołowska, Monika Mulawka, Bożena Brych, Ewa Biłobran, Katarzyna Drabiszczak i Barbara Pokrzywa. 1. Marka Żuravit. Dane IMS DataView, MAT VALUE 7/2014 Litery z ponumerowanych pól utworzą rozwiązanie: BOBO/055/11-2014 krzyżówka krzyżówka 52 farmacja praktyczna 12/2014 52 farmacja praktyczna 2/2013 www.farmacjapraktyczna.pl
