Jak zwiększyć konkurencyjnoœć firmy na rynku UE - EY
Transkrypt
Jak zwiększyć konkurencyjnoœć firmy na rynku UE - EY
Jak zwiększyć konkurencyjność firmy na rynku UE poprzez strategię wzrostu zewnętrznego? Do najważniejszych wyzwań stojących przed polskimi przedsiębiorstwami, w kontekście integracji gospodarczej Polski z Unią Europejską, należy stawienie czoła ogromnej konkurencji przedsiębiorstw z krajów członkowskich Unii Europejskiej w warunkach faktycznego zniesienia barier dla przepływu towarów, usług, osób i kapitałów. Należy przy tym pamiętać, iż dążenie do uzyskania przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstwa może sprowadzać się do wyboru i konsekwentnej realizacji jednej z dwóch ścieżek wzrostu: wewnętrznego (organicznego) lub zewnętrznego. Wzrost organiczny Rozwój organiczny polega na wzroście potencjału firmy w następstwie inwestycji finansowanych kapitałami własnymi przedsiębiorstwa oraz długiem. Niewątpliwą zaletą rozwoju wewnętrznego jest możliwość dostosowania jego tempa do indywidualnych możliwości przedsiębiorstwa. Wybór tej ścieżki wzrostu jednakże często okazuje się być wyborem obliczonym na uzyskanie rezultatów w dłuższej perspektywie czasowej, a przy tym wysoce kosztownym w związku z koniecznością samodzielnego finansowania nakładów inwestycyjnych, m.in. na rozwój sieci dystrybucji, rozbudowę istniejących zakładów produkcyjnych i szkolenia nowo zatrudnianego personelu. Wysoki koszt wzrostu organicznego wynika z faktu, że nowe inwestycje finansowane są kapitałem własnym, którego źródłem są wypracowywane zyski, lub finansowaniem dłużnym. Wzrost organiczny wymaga również od menedżerów umiejętności sprawnego i efektywnego podejmowania decyzji oraz planowania strategii uwzględniającej zmieniającą się strukturę i większą skalę działania. Brak jasnej wizji rozwoju i aktualizacji celów działania może doprowadzić do sytuacji, w której w miejsce oczekiwanego wzrostu pojawią się niekorzyści skali. To z kolei stanowi pierwszy krok do stopniowej degradacji pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstwa. Wzrost zewnętrzny Alternatywą dla wzrostu organicznego jest rozwój zewnętrzny firmy, w ramach którego spółka dąży do umocnienia swojej pozycji rynkowej i podniesienia wartości poprzez łączenie się z innymi podmiotami oraz szeroko pojętą współpracę z nimi. Wzrost zewnętrzny najczęściej przyjmuje formy: fuzji i przejęć (ang. Mergers and Acquisitions, w skrócie M&A), które polegają na: 1 − nabyciu kontrolnego pakietu akcji lub udziałów w przejmowanym przedsiębiorstwie – ekspansja w charakterze inwestora strategicznego (przejęcie), − połączeniu przedsiębiorstwa z innym podmiotem w branży (fuzja), − pozyskaniu inwestora finansowego (np. funduszu inwestycyjnego, w tym w szczególności funduszu typu venture capital lub private equity, banku inwestycyjnego, instytucji ubezpieczeniowej lub innego inwestora instytucjonalnego), co na ogół oznacza sprzedaż mniejszościowego pakietu akcji lub udziałów w przedsiębiorstwie, aliansów strategicznych, stanowiących elastyczną formę powiązań kooperacyjnych pomiędzy podmiotami w ściśle określonych obszarach współdziałania (alianse technologiczne, porozumienia z dostawcami, alianse marketingowe). Najbardziej powszechną formą aliansów strategicznych są przedsięwzięcia typu joint ventures, polegające na stworzeniu przez przynajmniej dwie firmy odrębnego podmiotu, stanowiącego ich współwłasność i powołanego do realizacji określonego celu gospodarczego. Syntetyczne porównanie możliwych ścieżek wzrostu przedsiębiorstwa ilustruje poniższa tabela: WZROST ORGANICZNY DEFINICJA KIEDY? ZALETY M&A ALIANSE STRATEGICZNE Przejęcie lub połączenie z Rozwój przedsiębiorstwa innym przedsiębiorstwem. następuje wykorzystując kapitały własne i ewentualnie zadłużenie bankowe, głównie poprzez umacnianie pozycji w segmentach rynku, w których przedsiębiorstwo już funkcjonuje. Kooperacja z innym przedsiębiorstwem lub przedsiębiorstwami w celu uzyskania obopólnych korzyści rynkowych. Dobrze rozpoznany rynek/sektor. Brak presji na szybką ekspansję przedsiębiorstwa. Nasycenie rynku Gwałtowna konsolidacja rynku. Rzadkie zasoby znajdują się w posiadaniu konkurencji. Niskie koszty finansowe. Rynek konkurencyjny. W przypadku wchodzenia na nowy rynek Przedsiębiorstwa zawierające alians strategiczny charakteryzują się odmienną strukturą. Szybko zmieniający się, bądź rozwijający rynek. Forma rozwoju przedsiębiorstwa wymagająca mniejszych nakładów finansowych w porównaniu do innych form Przedsiębiorstwo zachowuje własną tożsamość i kulturę organizacyjną. Szybki wzrost udziału w rynku Zdobycie stałego dostępu do zasobów i powiększenie posiadanego majątku o nowe aktywa Wykorzystanie nadarzającej się okazji rynkowej Szybkość utworzenia aliansu Małe zaangażowanie kapitałowe stron aliansu Elastyczność działania. 2 WADY Forma rozwoju przedsiębiorstwa wymagająca najdłuższego horyzontu czasowego. Ryzyko błędnej oceny wartości przedsiębiorstwa oraz możliwość zaoferowania zbyt wysokiej ceny, niezgodnej z wartością rzeczywistą. Ryzyko pojawienia się problemów z integracją dwóch podmiotów. Brak kontroli nad zasobami i majątkiem. Ryzyko ujawnienia informacji poufnych. Konflikt interesu pomiędzy partnerami. Źródło: Opracowanie Ernst & Young Z biegiem czasu, rozwój poprzez fuzje i przejęcia stał się jedną z podstawowych strategii wzrostu zewnętrznego przedsiębiorstw. Potwierdzają to statystyki rynkowe wskazujące na ponad siedmiokrotny wzrost wartości transakcji typu M&A w Europie w latach 1990-2000. Rosnąca popularność transakcji typu M&A wynika z faktu, że przedsiębiorstwa będące stroną takiej transakcji są w stanie znacząco poprawić swoją konkurencyjność. Jest to jednak możliwe tylko w przypadku właściwego doboru partnera, optymalizacji struktury transakcji, a co najważniejsze - w warunkach sprawnej integracji przedsiębiorstw po transakcji (ang. Post-Merger Integration). W praktyce osiągnięcie tych celów jest trudne. Szacuje się bowiem, że 30-60% przejęć kończy się niepowodzeniem. Właściwie przeprowadzona transakcja typu M&A stwarza możliwość: zwiększenia udziału w rynku, w jakim funkcjonuje przedsiębiorstwo lub wejścia na nowe rynki; skokowego zwiększenia sprzedaży i przyspieszenia tempa rozwoju przedsiębiorstwa dzięki rozszerzeniu asortymentu produktów lub usług oferowanych klientom, powiększeniu bazy klientów w związku z rozwojem sieci dystrybucji, pozyskaniu nowych technologii oraz patentów i licencji, jak również dzięki korzyściom związanym z wejściem na nowe rynki zbytu. Ekspansja poprzez fuzje i przejęcia umożliwia znaczące zwiększenie udziału w rynku, nawet w branżach, w których występują silne bariery wejścia dla nowych podmiotów; osiągnięcia efektów skali poprzez zwiększenie wydajności produkcji wynikającej ze znacznego wzrostu wolumenu produkcji; pozyskania zaplecza finansowego niezbędnego do zapewnienia trwałego wzrostu potencjału firmy. Dzięki właściwie przeprowadzonym transakcjom typu M&A firmy mogą zatem osiągać wyższe przychody, działać szybciej i sprawniej. To z kolei stanowi warunek konieczny dla poprawy konkurencyjności przedsiębiorstwa. Fundusze inwestycyjne typu Venture Capital Dosłowne tłumaczenie z języka angielskiego terminu venture capital („VC”) jako kapitału podwyższonego ryzyka czy przedsięwzięcia o podwyższonym ryzyku nie odzwierciedla w pełni roli, jaką fundusze VC odgrywają we współczesnej gospodarce. Powszechnie przyjmuje się, że VC to kapitał średnio- i długoterminowy (horyzont inwestycyjny wynosi średnio 4-7 lat), lokowany w akcjach lub udziałach przedsiębiorstw nie notowanych na giełdzie papierów wartościowych (choć nie stanowi to reguły), z zamiarem ich późniejszej odsprzedaży w celu 3 wycofania zainwestowanego kapitału i realizacji zysków, których podstawowym źródłem jest wzrost wartości przedsiębiorstwa. Fundusze VC oferują zatem kapitał firmom, które nie chcą lub nie są w stanie pozyskać finansowania za pośrednictwem rynku finansowego lub systemu bankowego (jak na przykład przedsięwzięcia typu „start-up”, znajdujące się we wczesnej fazie rozwoju). Charakterystyczną cechą finansowania za pośrednictwem VC jest finansowanie w formie kapitału właścicielskiego, co pozwala zdywersyfikować ryzyka finansowe, które tym samym rozkładają się na dotychczasowych właścicieli i fundusz VC. Należy przy tym jednak zaznaczyć, iż finansowanie za pośrednictwem funduszy VC jest drogie, a stopy zwrotu wymagane przez fundusze wahają się od 25% do 50% w zależności od fazy rozwoju przedsięwzięcia i oceny towarzyszącego mu ryzyka. Fundusze VC mają często określone specjalizacje, z reguły branżowe lub według typów dokonywanych transakcji, na przykład w wykupach menedżerskich (ang. Management Buy-Out, MBO), kiedy fundusz VC wespół z menedżerami firmy decyduje się wykupić przedsiębiorstwo od poprzedniego właściciela. Specjalizacja wciąż nie jest jednak powszechna w Polsce - dominują u nas fundusze VC o uniwersalnym profilu, a udział wykupów menedżerskich, w tym w szczególności z wykorzystaniem finansowania dłużnego (ang. Leveraged Buy-out, LBO lub Leveraged Management Buy-out, LMBO) pozostaje niewielki. Fundusze VC najczęściej dostarczają finansowanie niezbędne w procesie tzw. radykalnych zmian zachodzących w przedsiębiorstwie, takich jak: wejście na nowy rynek, wdrożenie innowacji, wprowadzenie nowych produktów, restrukturyzacja, uczestnictwo w konsolidacji branży. Z tego powodu polskie przedsiębiorstwa na drodze do poprawy swojej konkurencyjności winny ze szczególną uwagą obserwować rynek VC. Tym bardziej, że w krajach europejskich, rynek ten stanowi źródło finansowania przedsiębiorstw o rosnącym znaczeniu – według obliczeń European Venture Capital Association w roku 2002 wartość inwestycji VC w krajach europejskich wyniosła ponad 27 mld EUR. M&A w Europie Korzyści płynące z transakcji typu M&A wykorzystuje większość czołowych przedsiębiorstw europejskich. Pod względem liczby zawartych transakcji typu M&A, Europa blisko dwukrotnie wyprzedza Stany Zjednoczone, chociaż te ostatnie pozostają liderem pod względem całkowitej wartości transakcji fuzji i przejęć (według Bureau van Dijk Electronic Publishing). W samym tylko 2002 roku liczba transakcji typu M&A w Europie osiągnęła poziom 11 tys., a ich łączna wartość wyniosła 530 mld euro, wobec ok. 6 tys. transakcji w Stanach Zjednoczonych o łącznej wartości wynoszącej ok. 612 mld euro. Liczba fuzji i przejęć w Europie Środkowej i Wschodniej w 2002 r. 0 50 100 150 200 250 300 Rosja 286 259 Polska 179 Wegry 149 Czechy 59 Słowenia 51 Słowacja Chorwacja 350 45 Rumunia 30 Bułgaria 29 Źródło: Puls Biznesu z dnia 29.05.2003 Według Thomson Financial wspomniane łączne wartości zrealizowanych transakcji w 2002 roku są odpowiednio niższe, o 13% dla Europy i 46% dla Stanów Zjednoczonych, w porównaniu do roku 2001. Dane te pokazują, że ogólny spadek 4 koniunktury światowej wpłynął w mniejszym stopniu na europejski rynek M&A niż na rynek amerykański. Mimo to transakcje typu M&A pozostają istotną formą rozwoju przedsiębiorstw zarówno w Europie jak i w Stanach Zjednoczonych. M&A w Polsce W Polsce rynek fuzji i przejęć rozwija się równie dynamicznie jak w pozostałej części Europy. Liczba transakcji fuzji i przejęć w roku 2002 wyniosła 259, a łączna ich wartość przekroczyła 3,1 mld USD. W dziewięćdziesięciu spośród wszystkich transakcji uczestniczyli inwestorzy zagraniczni. W tym samym okresie polskie przedsiębiorstwa przejęły cztery spółki poza granicami kraju. Jak dotąd, najwięcej transakcji miało miejsce w sektorze wytwórczym i na rynku usług finansowych, zwłaszcza w sektorze bankowym, np. przejęcie w 2001 roku Banku Handlowego przez Citibank. Do głośniejszych transakcji typu M&A należy również zaliczyć przejęcie firmy budowlanej Exbud S.A. przez Skanska Europe AB, czy sieci hipermarketów HIT w Polsce przez brytyjskie Tesco w 2002 roku. Jak wspomniano, niektóre polskie przedsiębiorstwa już zaangażowały się w fuzje i przejęcia poza granicami Polski. W ostatnim czasie na ten krok zdecydowały się między innymi takie przedsiębiorstwa jak producent artykułów chemii budowlanej Atlas, producent sprzętu gospodarstwa domowego Amica Wronki, producent mebli Forte czy koncern petrochemiczny PKN Orlen, który kupił ostatnio sieć stacji benzynowych w Niemczech. Spekuluje się również o potencjalnej ekspansji zagranicznej Polpharmy. To dobry znak, bowiem transakcje takie pozwalają uczestniczącym w nich przedsiębiorstwom umocnić swoją pozycją konkurencyjną jeszcze przed rozszerzeniem Unii Europejskiej. Oby więcej polskich przedsiębiorstw zrozumiało, że po rozszerzeniu Unii Europejskiej będą konkurować już nie tylko na rynku narodowym, ale na konkurencyjnym, konsolidującym się i wymagającym rynku zjednoczonej Europy. 5