Cyfrowa Szkoła - Ewaluacja w szkołach artystycznych

Waldemar Cieślok
Nauczyciel Bibliotekarz ZSM w Szczecinie
Cyfrowa Szkoła – Cyfrowa Biblioteka, czyli o tym, że warto współpracować 1
http://www.zsm2.szczecin.pl/
„Zbiory biblioteki Zespołu Szkół Muzycznych w Szczecinie odznaczają się swoistą
specyfiką. Około 80% całości stanowią zbiory specjalne. Są to w dużej części druki muzyczne
oraz zbiory audio zapisane na płytach winylowych i częściowo na płytach CD. Resztę, tj. ok.
20% całości, stanowią zbiory książkowe (lektury, podręczniki muzyczne, pozycje
muzykologiczne). W szkole o profilu ogólnym zazwyczaj stanowią one główny trzon
zbiorów. W tym przypadku prawidłowość ta jest odwrócona – główną część stanowią zbiory
specjalne.
Podejmując w roku 2007 pracę w Zespole Szkół Muzycznych w Szczecinie na
stanowisku nauczyciela bibliotekarza, stanąłem przed zadaniem reorganizacji biblioteki
i uczynienia z niej nowoczesnego Centrum Informacyjnego. Biblioteka ZSM dotychczas była
prowadzona w sposób tradycyjny: funkcjonowały papierowe księgi inwentarzowe, kartkowy
katalog (jedynie alfabetyczny), papierowa ewidencja wypożyczeń. W czasie przeprowadzania
selekcji zbioru druków muzycznych, która rozpoczęła cały proces reorganizacji
i komputeryzacji, odnaleziono zapisy wyglądające na bardzo stare. Wiele z nich opatrzonych
było nieznanymi pieczęciami oraz autografami ich wcześniejszych właścicieli. Po wstępnej
analizie okazało się, że są to druki pochodzące z przedwojennego Szczecina, cenne z punktu
widzenia historii lokalnej.
Pieczęcie wskazywały proweniencję części tych druków, między innymi, z Loewe
Konservatorium in Stettin – przedwojennego szczecińskiego konserwatorium muzycznego.
Inne były opatrzone pieczęciami przedwojennych szczecińskich księgarni muzycznych,
których właścicielami byli między innymi: Susanne Kasselow (Kleine Domstr. 16),
E. Simonn (Königsplatz 4), czy wydawnictwo muzyczne „Wilhem Hofmeister” (Mönchenstr.
12-13). Na drukach można było także odnaleźć autografy przedwojennych właścicieli, z ich
własnoręcznymi notatkami oraz ręcznie naniesione daty; najstarsza, którą udało się odczytać,
to 1894 r. Analizując dalej wyselekcjonowaną kolekcję, można było znaleźć także takie druki
muzyczne, które powstały jeszcze w technice miedziorytowej, na co wskazywały odciski płyt
miedzianych, widoczne na poszczególnych stronach tych woluminów. Wiek części z nich
potwierdzały także kroje czcionek muzycznych używanych w XIX w.
Druki te – w znacznym stopniu zniszczone: „zaczytane”, zakurzone, podarte,
zapleśniałe, noszące ślady zalania – należało zabezpieczyć i udostępnić w formie
nieprymarnej (np. w formie cyfrowej). Podjęcie takich działań umożliwia aktualnie
obowiązująca Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Już w pierwszym kontakcie
z kolekcją druków z przedwojennego Szczecina można było stwierdzić, iż są one cenne
i unikatowe. Przywrócenie ich do życia stworzyło możliwość poznania muzycznej historii
Cytowany poniżej tekst zaczerpnięty jest z artykułu – Waldemar Cieślok: Ocalić od zapomnienia. W: Refleksje
2011, listopad/grudzień; s. 38. Pozycja dostępna na:
http://zbc.ksiaznica.szczecin.pl/dlibra/doccontent?id=22888&dirids=1
1
przedwojennego Szczecina – naszej „małej ojczyzny”. Pokolenie naszych rodziców przybyło
tu z różnych stron Polski, zatem można uznać, że historia i tradycja tych ziem po II wojnie
światowej były budowane od podstaw. Prace nad tą kolekcją dały nam szansę na poznanie
i zakorzenienie się w historii tych ziem.
W roku 2010 – po długim okresie przygotowań, we współpracy
z Zachodniopomorskim Centrum Doskonalenia Nauczycieli – rozpoczęliśmy żmudny proces
digitalizacji tych dokumentów. ZCDN udostępniło zimny skaner, urządzenie najlepiej
nadające się do tego typu prac, oraz przeszkoliło osobę mającą ich dokonać. ZSM udostępnił
przedmiot digitalizacji – wyselekcjonowany, historyczny zbiór druków muzycznych.
Rozpoczęto pracę, której owoce mogą Państwo oglądać w nowo powstałej Bibliotece
Cyfrowej ZCDN-u 2 oraz w funkcjonującej od roku szkolnego 2010/2011 Bibliotece Cyfrowej
ZSM. Sam proces okazał się pracochłonny i bardzo mozolny.
Ogólnie można go podzielić na następujące, powtarzalne etapy:
− zebranie kolekcji druków muzycznych wyselekcjonowanego zbioru druków
z przedwojennego Szczecina, do opracowania w danym cyklu (np. kolekcja druków
muzycznych opatrzonych pieczęcią Loewe Konservatorium Stettin),
− ocenienie merytoryczne wybranych wydawnictw pod względem przydatności
pedagogicznej dla ZSM, aby poddać je procesowi digitalizacji w pierwszej kolejności,
− wykonanie wysokiej jakości skanów (praca z zimnym skanerem),
− sprawdzenie poszczególnych skanów (braki, kadrowanie, ostrość itp.) i poprawa
powstałych błędów przez powtórne skanowanie,
− porządkowanie poszczególnych skanów w folderach według opracowywanych
woluminów, by tworzyły one kompletne i zamknięte całości,
− zmiany nazw plików, by wskazywały numer strony danego woluminu, która
w pliku jest zawarta,
− scalanie poszczególnych plików, w ramach folderów w plik wielostronicowy,
− katalogowanie tak opracowanych zbiorów w systemie MolOptivum ZSM,
− publikowanie tak opracowanego materiału w bibliotekach cyfrowych ZSM i ZCDN-u
– poprzez publikacje metadanych i samej treści dokumentów.
Obecnie udało się w ten sposób opracować ok. 300 woluminów z 2700
przeznaczonych do digitalizacji. Proces będzie kontynuowany przez następne lata.
Mam nadzieję, że wybrane druki muzyczce, dostępne w Bibliotekach Cyfrowych ZSM
i ZCDN-u, staną się przyczynkiem do badań nad historią życia i szkolnictwa muzycznego
w przedwojennym Szczecinie. Może pozwolą nam poznać ludzi, którzy kształcili się
w Loewe Konservatorium; może pozwolą poznać historię tych, którzy sprzedawali owe druki
muzyczne oraz osoby, które były ich pierwszymi właścicielami. Niezmiernie ciekawa jest
także historia samych druków muzycznych, ich losy wojenne i powojenne. Wiemy dziś
z pewnością, że do ZSM trafiły one ze zbiorów Haliny Nowackiej-Durnaś (współzałożycielki
i wieloletniego pedagoga ZSM) i Antoniego Heubnera (zasłużonego dla szkoły jej dyrektora).
Jakie były wcześniejsze ich losy i w jaki sposób trafiły one w ich ręce? To pytanie wciąż
pozostaje otwarte.”
2
http://bc.zcdn.edu.pl/dlibra
Narzędzia TI i nie tylko w zarządzaniu biblioteką szkolną szkoły artystycznej
Komputeryzacja biblioteki – rozwiązania systemowe 3
Propozycja
usprawnienia pracy biblioteki poprzez zastosowanie technologii
informacyjnych zależy najpewniej od możliwości finansowych szkoły – jednak warto podjąć
to przedsięwzięcie. W bibliotece Zespołu Szkół Muzycznych pracujemy w oparciu o program
MolOptivum.
„Program ten ułatwia pracę i eliminuje czasochłonne czynności. Jest łatwy i przyjazny
w obsłudze. W praktyce bibliotecznej wszystkie moduły programu wspomagają działania
nauczyciela bibliotekarza i sprawiają, że jest on przyjazny dla szkolnego środowiska.
Program może być stosowany w bibliotece obsługującej pojedynczą szkołę lub zespół szkół.
MolOptimum odpowiada wszystkim nowym potrzebom bibliotek szkolnych, jest
dostosowany do katalogowania dokumentów multimedialnych i elektronicznych (także
druków muzycznych – co jest istotne z punktu widzenia bibliotek szkół muzycznych) 4. Jeżeli
biblioteka jest podłączona do Internetu oraz do ogólnoszkolnej sieci komputerowej, możliwe
jest udostępnienie publiczne katalogu biblioteki nie tylko na terenie szkoły, ale również
w postaci serwisu www. A jak ogólnie wiadomo, dostęp do Internetu stwarza możliwość
łatwej wymiany informacji bibliograficznych między bibliotekami.
MolOptimum jest dobrze zaprojektowanym narzędziem pracy bibliotekarza
szkolnego, służącym do kompleksowej obsługi biblioteki szkolnej. Głównym celem, dla
zrealizowania, którego warto zastosować program jest stworzenie rzetelnego katalogu
odzwierciedlającego wszystkie zasoby biblioteki. Ponadto program usprawnia pracę
bibliotekarzy, np. przy wykonywaniu takich czynności jak, zbieranie danych statystycznych,
wykonywanie sprawozdań, śledzenie zaległości.
Inwentaryzacja i opracowywanie zbiorów
Po zakupie np. książki i wstępnym jej opracowaniu (nadaniu nr dowodu wpływu)
przechodzimy do właściwego jej opracowania. W programie MolOptivum możemy
przeprowadzić to na dwa sposoby:
1. czerpiąc dane za pośrednictwem Internetu z bazy danych Biblioteki Narodowej;
2. wprowadzając samodzielnie wszystkie dane za pośrednictwem kreatora bazy danych
proponowanego przez program. 5
Jeżeli decydujemy się na wybór pierwszego sposobu, musimy sprawdzić czy opracowywana
książka posiada nadany numer ISBN. Jeżeli tak, to wystarczy wprowadzić go w okienku
Nowe / przez Internet. Program automatycznie łączy się z bazą danych Biblioteki Narodowej
Cytowany poniżej skrót tekstu zaczerpnięty jest z artykułu – Regina Czekała, Waldemar Cieślok: Pożyteczny
mol w szkolnej bibliotece. Pełny tekst dostępny na:
http://zbc.ksiaznica.szczecin.pl/dlibra/doccontent?id=14647&dirids=1
4
Dopisek autora
5
To rozwiązanie polecam przy opracowaniu druków muzycznych, ponieważ opisy bibliograficzne Biblioteki
Narodowej nie wprowadzają rozróżnienia czy jest to druk muzyczny czy książka i nasz program zapisuje
pobierane opisy w katalogu jako książki, co wprowadza bałagan i niejasności w czasie wyszukiwania – przypis
autora.
3
i wyświetla opisy odpowiadające podanemu nr ISBN. Teraz wystarczy pobrać wymagany
opis, zinwentaryzować książkę i proces jest zakończony. Wyszukiwanie można także
przeprowadzić z pomocą tytułu bądź nazwiska i imienia autora.
Wybierając drugi sposób opracowania, w podmenu nowe należy określić rodzaj
opracowywanego dokumentu: książka jednotomowa, książka wielotomowa, druk muzyczny,
dokument dźwiękowy, itp. Wybór ten otwiera kreatora tworzenia bazy danych zgodnego
z Normą Polską wymaganą do katalogowania poszczególnych dokumentów. Dalszy proces
opracowywania polega na wpisaniu wymaganych danych na poszczególnych zakładkach.
Skontrum i ubytkowanie
Skontrum w programie MolOptivum dokonuje się na zasadzie wygenerowania
zestawienia wszystkich zinwentaryzowanych dokumentów bibliotecznych i skreślania z tego
zestawu pozycji, które znajdują się u czytelników (program robi to automatycznie) oraz tych,
które znajdują się na półkach. To, co pozostaje w zestawieniu na koniec skontrum to pozycje
nieodnalezione. Program automatycznie oznacza te pozycje, jako braki względne. Przy
powtórnym skontrum braki względne, które nie zostały odnalezione zostaną sklasyfikowane
jako braki bezwzględne i otrzymają numer ubytku.
Jeżeli biblioteka posiada czytnik kodów kreskowych, skontrum staje się czynnością banalnie
prostą. Po wygenerowaniu zestawienia należy wczytać kody wszystkich dokumentów – reszta
dzieje się automatycznie. W przypadku, gdy nie ma możliwości skorzystania z czytnika
kodów kreskowych, wszystkie numery inwentarzowe należy wprowadzić ręcznie.
Ubytkowanie dokonuje się w oknie Księgi inwentarzowe – kreator ubytkowania danej
pozycji automatycznie nadaje nr ubytku, nasza rola ogranicza się jedynie do określenia
rodzaju ubytków i to zatwierdzenia całej operacji. Wyniki ubytkowania można przejrzeć
w oknie Ubytki.
Udostępnianie
Program MolOptivum obejmuje także bazę danych czytelników. Z racji tego, że
program ten dedykowany jest szkołom, uporządkowanie tej bazy dokonane jest w oparciu
o oddziały klasowe. Do konta każdego czytelnika można wczytać jego zdjęcie, co ułatwia
identyfikację czytelnika w dużych szkołach, czy zespołach szkół. W zależności od tego, jak
jest ustawiony czas wypożyczenia, po jego przekroczeniu w koncie czytelnika pojawia się
informacja o zaleganiu. Możliwe jest także w każdej chwili wygenerowanie listy dłużników.
Program MolOptivum daje także możliwość tworzenia potrzebnych statystyk. Możliwe jest
więc monitorowanie stanu czytelnictwa, ilości osób odwiedzających wypożyczalnię oraz
czytelnię, ilości wypożyczeń itp. Dane gromadzone w ten sposób można łatwo
wyeksportować do arkusza kalkulacyjnego programu Microsoft Excel w celu dalszej ich
obróbki.
wwwMol
Moduł wwwMol umożliwia publikację katalogu w sieci wewnętrznej biblioteki, bądź
też po przez stronę www w Internecie. Katalog online można przeszukiwać znając autora,
tytuł. Można też przeszukiwać posługując się hasłami przedmiotowymi czy słowami
kluczowymi. Można w końcu łączyć na różne powyższe sposoby. wwwMol daje także
czytelnikowi możliwość sprawdzenia stanu własnego konta czy nawet złożenia zamówienia
on line.”
Katalog przedmiotowy inaczej
Normy Polskie dotyczące katalogowania, podają iż do poszczególnych opisów
bibliograficznych należy dodać hasła przedmiotowe dotyczące opracowywanej pozycji. Hasła
te należy zaczerpnąć ze słownika haseł przedmiotowych, który jest dość rozbudowany i nie
zawsze czytelny dla naszych uczniów – czytelników. Świadomie rezygnując z tego zalecenia,
można wprowadzić system wyszukiwawczy z użyciem „słów kluczowych”. Cóż to takiego?
Otóż każdą opracowywaną pozycję można opisać za pomocą następujących słów
kluczowych:
− instrument (instrumenty) na jaki jest napisana kompozycja zawarta w opisywanym
dokumencie,
− forma muzyczna według której ukształtowana jest dana kompozycja,
− okres (epoka) w którym ta kompozycja powstała (np. barok czy romantyzm),
− nazwisko, imię i daty ur. (i śm.) kompozytora,
− postać zapisu: np. nuty, wyciąg fortepianowy, partytura, głos…
W ten sposób możemy zbudować własny katalog przedmiotowy – czytelny i przyjazny dla
uczniów. Łatwo w nim znaleźć (z pomocą systemu wwwMol na komputerach biblioteki) np.
sonatę fortepianową z okresu klasycyzmu. Można jeszcze uściślić, że chodzi o fortepianowe
sonaty Beethovena i system zwróci nam informacje dotyczące wszystkich dostępnych
klasycznych tych sonat. Stopień uszczegółowienia zapytania i otrzymanej na nie odpowiedzi
zależny jest już tylko od osoby szukającej. System ten jest szybki, konkretny i przyjazny
swym użytkownikom.
Uniwersalna Klasyfikacja Dziesiętna (UKD) dla muzyka
Sprawa może nie dotyczyć bezpośrednio naszych uczniów, ale rozwiązuje dylematy
wynikające z przepisów normatywnych.
Normy Polskie dotyczące katalogowania, podają także iż do poszczególnych opisów
bibliograficznych należy dodać symbol Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej. I tu powstaje
problem, ponieważ symbol „78” z UKD dotyczący muzyki nie odzwierciedla w pełni materii
nad którą pracujemy w szkole muzycznej. W porozumieniu z Biblioteką Pedagogiczną
Zachodniopomorskiego Centrum Doskonalenia Nauczycieli w Szczecinie wypracowaliśmy
następujące zasady opisu UKD, który można wykorzystać w bibliotece szkoły muzycznej.
Poniżej przedstawiam symbole UKD, które stosujemy w klasyfikacji zbiorów specjalnych
biblioteki szkoły muzycznej:
− 780.8:780.611/.615 = muzyka na instrumenty strunowe / smyczkowe / szarpane
− 780.8:780.616 = muzyka na instrumenty klawiszowe / muzyka fortepianowa
− 780.8:780.634 = muzyka na instrumenty perkusyjne
− 780.8:780.64 = muzyka na instrumenty dęte
− 780.8:780.649 = muzyka organowa
− 780.8:780.65 = muzyka na instrumenty mechaniczne
− 784 = muzyka wokalna / chóralna
− 785 = muzyka instrumentalna / symfoniczna
− 785.7 = muzyka kameralna
− 78.036.9 = muzyka jazzowa i pokrewna
− 78.033/.034 = muzyka dawna
− 78.036 = muzyka nowoczesna
− 78(430) = muzyka niemiecka
− 78(436) = muzyka austriacka
− 78(437) = muzyka czeska
− 78(438) = muzyka polska
− 78(439) = muzyka węgierska
− 78(44) = muzyka francuska
− 78(450) = muzyka włoska
− 78(460) = muzyka hiszpańska
− 78(470) = muzyka rosyjska
− 78(481) = muzyka norweska
− 78(494) = muzyka szwajcarska
− 78(495) = muzyka grecka
− 78(410) = muzyka angielska
Oto przykład możliwej klasyfikacji: Beethoven 78(430)"17/18":[780.8:780.616]:78.089 oraz
interpretacja poszczególnych symboli, mniej więcej odzwierciedlająca wspomniany już
„system słów kluczowych”:
− Beethoven = kompozytor
− 78 = muzyka
− (430) = Niemcy
− "17/18" = wiek XVIII / XIX
− 780.8:780.616 = muzyka na poszczególne instrumenty - muzyka na instrumenty
klawiszowe
− 78.089 = oznaczenie postaci zapisu – nuty
Całość zapisu powyższego UKD można zinterpretować w następujący sposób:
Ludwig van Beethoven (1770-1827) – muzyka niemiecka XVIII / XIX w. – muzyka
na instrumenty klawiszowe – nuty
W taki oto sposób można pogodzić potrzeby klasyfikacji zbiorów specjalnych z wymogami
Polskich Norm dotyczących katalogowania.
Potęga korespondencji seryjnej – MicrosoftWord
Narzędzie „korespondencja seryjna” oferowane przez program MicrosoftWord można
użyć do wielu celów mających poprawić proces przetwarzania informacji, z którym każdy
z nas – nauczycieli bibliotekarzy – ma na co dzień do czynienia. To co w nim najcenniejsze –
to możliwość wydruków seryjnych, które odznaczają się potrzebą drobnych zmian w treści
merytorycznej. W ten sposób można opracowywać np. etykiety książek, listy do czytelników,
dyplomy (na potrzeby konkursów odbywających się w szkole), programy przesłuchań, itp.
Jak to bywa w pakiecie MicrosoftOffice, program MicrosoftWord współpracuje z programem
MicrosoftExcel. I tu znajduje się klucz do sukcesu, jakim jest usprawnienie pracy.
W programie MicrosoftExcel można utworzyć bazę danych, która będzie zawierać np.
nazwiska uczestników jakiegoś konkursu powiązane z nazwiskami ich pedagogów i nazw
szkół, z których pochodzą. Tak zbudowana baza danych dzięki korespondencji seryjnej może
stać się podstawą wydruku seryjnego dyplomów, podziękowań i innych materiałów
potrzebnych do sprawnego przeprowadzenia konkursu. Jeżeli do bazy tej dodamy rekordy,
w których zawrzemy poszczególne programy konkursowe uczestników – to baza ta może stać
się podstawą szybkiego wygenerowania programu przesłuchań konkursowych wszystkich
uczestników. Oczywiście za pomocą narzędzia „korespondencja seryjna”.
Jeżeli w naszej bazie umieścimy ciąg liczb od 1 do np. 10 000 – to korzystając z niej
będziemy mogli wygenerować etykiety naszych zbiorów. Na każdej z tych etykiet, możemy
umieścić nazwę szkoły – a kolejne numery inwentarzowe będą generowane już
automatycznie. Wystarczy teraz zakupić papier do etykiet, wydrukować i można zacząć
etykiety naklejać na poszczególne woluminy.