NOWE KIERUNKI W TEATRAZE: IFIGENIA w A… STANIEWSKIEGO

NOWE KIERUNKI W TEATRAZE: IFIGENIA w A… STANIEWSKIEGO I
TEATR EKOLOGII w DELFACH, 7-14 LIPIEC 2008.
W połowie lipca, wysoko na zboczach Parnasu, młoda kobieta wybiegła z Groty
Korykejskiej, tuląc do nagiej piersi małą kózkę. Kobieta to Ifigenia a kózka – Rosa,
ocalona z pobliskiego gospodarstwa. Niecodzienna synteza mitu i rzeczywistości;
obie ledwo umknęły śmierci: kózeczka Rosa miała być zarżnięta a Ifigenia miała
być poświęcona Artemidzie przez własnego ojca Agamemnona w ofierze
przebłagalnej.
W dramacie Eurypidesa, w momencie dopełnienia ofiary na ołtarzu, Artemida lituje
się nad Ifigenią i zamiast niej umiera młode zwietrzę. Na greckiej owczej farmie
zaś Włodzimierz Staniewski, reżyser o międzynarodowej renomie, wybawia skazane
zwierzę – i tak oto obydwie: Rosa i Ifigenia zostają oszczędzone.
Rosa, ważna teraz osobistość, jest wnoszona na barkach znanego polskiego aktora
przy wtórze antycznej Greki wymieszanej z melodycznymi sylabami języka
polskiego, odbijającej się od spękanych skał Parnasu przed Grotą Korykejską –
miejscem „sympozjum”. Sympozjum to tylko jedno spośród kilku wydarzeń, które
składają się na kulminację wieloletniej pracy i spełnienie inspiracji/marzenia
Staniewskiego - aby ponownie „udomowić” święte okolice Delf i Parnasu i aby
uwolnić „antyczne energie”.
Wydarzenia te odbywały się pomiędzy 7 a 14 lipca, pod auspicjami programu
„Kultura i środowisko” Europejskiego Centrum Kultury w Delfach, prowadzonego
przez Maro Nicolopoulou. Najmocniejszym akcentem był udział Staniewskiego i
GARDZIENIC.
Złożyły się nań: 7 i 8 lipca - master classes, 9 lipca - wyprawa podczas której
odbywały się krótkie przedstawienia na wybranych „stacjach”, 11 lipca - spektakl -
1
„Ifigenia w Aulidzie” w adaptacji Staniewskiego - w amfiteatrze Frynichosa, i 12
lipca - dyskusja o wyprawie przy Okrągłym Stole w Delfickim Centrum Kultury,
prowadzona przez prof. Davida Wilesa. Wydarzenia te były rejestrowane jako część
filmu o „Ifigenii w Aulidzie” produkowanego przez Polskie Wydawnictwa
Audiowizualne.
9 lipca cały dzień przeznaczony był na wyprawę. Wyruszyła ona z Delf i podążyła
przez Kaki Skala (diabelskie schody). Przerywana była scenami z Ifigenii oraz
„sympozjum” przed Grotą Korykejską a zakończyła się spektaklem (Sceny z
Metamorfoz) w kotlinie pod Grotą Korykejską - przy Agia Triada - gdzie
zgromadziła się miejscowa ludność wraz z ok. 100 uczestnikami konferencji z Delf.
W Scenach z Metamorfoz według Złotego osła Apulejusza, zaprezentowanych przed
kościółkiem Agia Triada, wystąpiły gościnnie dwa miejscowe osły, które
towarzyszyły wyprawie – Christoforos i jego małżonka Patientia.
Uczestnicy tej swoistej procesji (wyprawy) to: muzycy i obsada Ifigenii w kostiumach
ze spektakli, 10 członków ekipy filmowej z Polski, wyżej wymienione osły i ich
opiekunowie oraz 15 czarno-odzianych apostołów Cywilizacji Śmierci (młodzi
greccy aktorzy teatralni). Pozostawali oni w swych rolach przez całą drogę, łącznie
z postojami na obserwacje i udziałem w niektórych scenach na wybranych
„stacjach”, takich jak: Skała Straceń - imponująca góra, a raczej zrąb skalny,
wznosząca się nad Zatoką Koryncką1 i morzem oliwek rozpościerającym się za
Delfami, Grota Korykejska, farma dzików, stacja wodna i zbocza Parnasu.
Sympozjum przed wejściem do Groty zaaranżowane było wokół dwóch lirycznych
stasimów z Ifigenii, pełnych odniesień do miłości, muzyki i wesela:
Stasimon I: „ Szczęśliwi ci co z umiarem i przystojnością
zaznali łoża Afrodyty, w spokoju od szalonych ukąszeń …”
Stasimon III: „ Jakąż to melodię grał Hymenajos
Na libijskiej trzcinie wraz z kitarą
1
W miejscu, gdzie według legendy, Ezop został strącony z góry
2
Miłośniczką chórów.”
Profesor David Wiles (teatrolog specjalizujący się w antycznej Grecji), ubrany w
sokratejski strój, wygłosił orację o potrzebie odnowienia kultu dionizyjskich mocy,
reprezentowanych przez Grotę Korykejską.
11 lipca - pełna wersja Ifigenii w A… w adaptacji Staniewskiego – wystawiona
została w amfiteatrze Frynichosa – z udziałem Mariusza Gołaja jako Agamemnona,
Joanny Holcgreber jako Klitajmestry, Karoliny Cichej jako Ifigenii i Krzysztofa
Globisza (gościnnie) jako posłańca w epejsodionie – w mowie będącej konkluzją
spektaklu. Znany polski aktor, uchwycony w ponadczasowym obrazie greckiego
pasterza niosącego młodą kózkę Rosę na barkach2, użyczył swego bogatego głosu
najmocniej poruszającemu tekstowi o „ocaleniu” Ifigenii.
Obok wydarzeń w Delfach, także parę innych scen przygotowanych na potrzeby
filmu stworzyło okazję do przeplatania się płaszczyzn mitu z teraźniejszością
(otaczającym wiejskim krajobrazem, zwierzętami i roślinnością). Gardzieniccy
aktorzy występowali na górskich szczytach, pomiędzy stalagmitami Goty
Korykejskiej – sanctum sanctorum starożytnej Grecji.
W jednej ze scen Agamemnon (Mariusz Gołaj) i Menelaos (Marcin Mrowca)
zawzięcie kłócą się w zagrodzie, otoczeni przez dzikie świnie. Demonicznie
wyglądające dziki pędzą w panice od ściany do ściany, niczym rykoszety
argumentów obydwu postaci. Mrożące krew w żyłach słowa materializują się i
przekształcają w bestialski obraz.
Wewnątrz Groty Korykejskiej Joanna Holcgreber jako Klitajmestra z ciemnych
czeluści swej duszy rzuca oskarżeniami w swojego męża. Ciemna czeluść jaskini
Jak moschphoros w ponadczasowym obrazie z epoki archaicznej i klasycznej a współcześnie
niczym znajomy widok greckiego wieśniaka niosącego swą „nagrodę” – kozę albo owcę wygraną
w wyścigu.
2
3
ewidentnie to odzwierciedla i użycza swej bezdennej głębi ciemnym zakamarkom
jej psychiki.
Na Skale Straceń3 Krzysztof Globisz, asekurowany przez Staniewskiego i przez
alpinistę, wykrzykuje sybilliczny tekst:
„I Pergamon, miasto frygijskie,
Wokół kamiennych wież otoczy krwawym Aresem,
Będą spadać ścięte głowy, będzie szarpać…”
Skały Parnasu rezonują echem – czyżby było to apokaliptyczne proroctwo
nieuchronnie nadciągającej przyszłości naszego świata?
Dwieście kóz z Parnasu (istne wcielenie starożytnych satyrów) otacza Agamemnona
(Mariusz Gołaj) i jego sługę (Esztella Levko) w trakcie ich dialogu z Prologu.
Młode aktorki płyną do małej pustej wysepki, dzikiego odłamku lądu w wodach
Zatoki Korynckiej w pobliżu Galaxidi, wykonują parodos:
„ Przybyłam na piaski
Na brzegu Aulidy, leżącej
Nad morzem, przez prądy bystre
Euripu wąskich cieśnin, przywędrowałam,
Opuściłam Chalkis, miasto ojczyste…”
Wreszcie w owo wielopoziomowe wydarzenie zaangażowani są przedstawiciele
miejscowej ludności lokalnej - z Delf, z Arachowej i z Galaxidi – pasterze,
przewodnicy, dostawcy, właściciele łodzi rybackich, cygańscy muzycy – ich wkład
W zależności od źródła - włączana w skład Fedriad - albo skała, z której strącani byli bluźniercy
- albo Skała Skiriana, z której Skirion (zabity przez Tezeusza) zrzucał swe ofiary gdy te schylały
się aby obmyć mu stopy.
3
4
to nie tylko nieoceniona wiedza „co-i-jak” oraz praca, lecz także własne historie i
gościnność, tak że stali się zasadniczą częścią projektu.
Tak więc Staniewski kierował biegiem paru nurtów energii skupiających się w
miejscach nasyconych mitem, gdzie tekst i muzyka z Ifigenii czerpały z otaczającej
przyrody (roślinności, krajobrazów, zwierząt), jednocześnie wzbogacając ją w
znaczenia.
Ten znakomity projekt z całą pewnością otwiera nowe perspektywy dla teatru.
Pokazuje, że idea teatralnej ekologii Staniewskiego (od oikos, co w Grece znaczy
dom, sformułowana po raz pierwszy w 1977 roku) może przekraczać granice w
skali światowej. Zamierzeniem Staniewskiego jest odradzać teatr tak jak środowisko
– rodzaj eko-systemu – w którym apokryficzne chwile wzajemnego współistnienia
roślin, zwierząt, krajobrazu i ludzi mogą znajdować odzwierciedlenie w sztuce.
Teraz czekamy na film Ifigenia w A… z pięknymi zdjęciami autorstwa Wojciecha
Staronia, najzdolniejszego polskiego operatora filmowego młodego pokolenia.
Powinien ukazać się pod koniec bieżącego roku.
IFIGEANIA w A…
Esej teatralny Włodzimierza Staniewskiego na motywach „Ifigenii w Aulidzie”
Eurypidesa.
Tłumaczenie (j. polski) – Jerzy Łanowski
Tłumaczenie (j. angielski) – Charles Walker
Tłumaczenie (j. grecki) – Myris
Zdjęcia – Wojciech Staroń
AKTORZY
Mariusz Gołaj, Marcin Mrowca, Joanna Holcgreber, Anna Dąbrowska,
Esztella Levko, Karolina Cicha, Agnieszka Mendel, Benedict Hitchins,
5
Alexia Kokkali oraz absolwenci gardzienickiej Akademii Praktyk
Teatralnych.
Gościnnie: Krzysztof Globisz.
Spektakl powstał w koprodukcji Ośrodka Praktyk Teatralnych „Gardzienice” i
Narodowego Teatru Starego w Krakowie.
6