El¿bieta Szczygiel

Numer 1/ 2013
dr Elżbieta Szczygieł
Adiunkt Wyższa Szkoła Zarządzania w Rzeszowie
www.elzbietaszczygiel.pl
Pomieszczenia biurowe jako przykład szczególnego rodzaju przestrzeni
społecznej
Streszczenie
Artykuł przedstawia zagadnienie przestrzeni społecznej na przykładzie przestrzeni
biurowej w jej dwóch typach: otwartej i zamkniętej. W części teoretycznej zaprezentowana
została definicja przestrzeni społecznej i przestrzeni biurowej, zaś w części empirycznej
zaprezentowano wyniki badań ankietowych dotyczących jakości pracy w obu typach
przestrzeni.
Abstract
The paper presents the problem of social space on the example of office space in its
two types: open and closed. In the theoretical part presented a definition of social space and
office space, and in the empirical part presented the results of surveys on the quality of work
in both types of spaces.
Słowa kluczowe: przestrzeń społeczna, przestrzeń biurowa, jakość pracy
Key words: social space, office space, quality of work
Pomieszczenia biurowe jako przykład szczególnego rodzaju przestrzeni społecznej
Wstęp
Pomieszczenia biurowe, jakie są użytkowane przez pracowników, stanowią
specyficzny rodzaj przestrzeni społecznej. Zachodzące na ich terenie interakcje między
pracownikami wpływają nie tylko na realizację lub zaniechanie celów zawodowych, ale także
na kształtowanie się specyficznych więzi społecznych. Na powstanie określonego układu,
porządku
społecznego
w
miejscu
pracy
wpływ
ma
przede
wszystkim
kontakt
z pozostałymi współpracownikami. W tym procesie kluczową rolę odgrywa odpowiednia
architektura przestrzeni biurowej. W niniejszej pracy zostanie przedstawiona ogólna
charakterystyka przestrzeni biurowej wraz z jej typami w kontekście społecznym oraz zostaną
zaprezentowane wyniki badań dotyczących jakości pracy w dwóch typach przestrzeni
biurowej: otwartej i zamkniętej.
1. Pojęcie przestrzeni społecznej
Przestrzeń społeczna jest szczególnego rodzaju wytworem społecznym, który nie
odnosi się do konkretnego miejsca, ale oznacza pewien układ cech społecznych lub też
wymiar rzeczywistości międzyludzkiej (Jałowiecki, Szczepański 2006: 314-316). Pojęcie to
odnoszone jest do obszaru (terytorium), na którym zamieszkują lub przebywają ludzie o
określonych cechach. Spójność i podobieństwo wyróżników, które charakteryzują daną grupę
ludzi świadczy o istnieniu grupy społecznej1. Charakter, jaki posiada przestrzeń społeczna,
jest uzależniony od zamierzeń, jakimi kierowała się dana grupa społeczna przy jej tworzeniu.
Warto podkreślić, że przestrzeń ta jest wytworem ludzkim, nie zaś naturalnym (Tamże: 316).
Powoduje to, że jej kształt oraz wartości, jakie dana grupa społeczna przywiązuje do niej,
zależą przede wszystkim od czynników społecznych i kulturowych. Świadomie podjęte,
specyficzne działanie ludzkie, jakie skutkuje powstaniem przestrzeni społecznej, określa też
wartości w tej przestrzeni, zarówno materialne, jak i niematerialne (Tamże: 317-318).
Pierwsze z nich mają wydźwięk ekonomiczny i użytkowy, powodując, że grupa społeczna
postrzegać może przestrzeń w kategoriach finansowych lub technicznych. Drugi typ wartości,
związany jest z kategoriami kulturowymi, opartymi na przypisywaniu tejże przestrzeni
pewnych cech symbolicznych przez członków grupy społecznej. Postrzeganie wartości,
1
Mianem „grupy społecznej” określa się zbiór jednostek, w którym wspólnota pewnych istotnych społecznie
cech wyraża się w tożsamości zbiorowej i towarzyszą temu kontakty, interakcje i stosunki społeczne w jej
obrębie częstsze i bardziej intensywne niż z osobami z zewnątrz. Inaczej jest to zbiorowość ludzi pomiędzy
którymi występuje więź obiektywna, subiektywna i behawioralna (Sztompka 2002: 196).
2
Pomieszczenia biurowe jako przykład szczególnego rodzaju przestrzeni społecznej
szczególnie kiedy dotyczą one kategorii niewymiernych, może być odmienne dla każdego z
członków danej grupy społecznej.
2. Pomieszczenie biurowe jako przestrzeń społeczna
Jednym ze szczególnych przykładów przestrzeni społecznej są pomieszczenia
biurowe. Przestrzeń ta, obok pomieszczeń mieszkalnych, stanowi kluczowy obszar
przebywania i kształtowania się różnorodnych więzi społecznych wśród osób dorosłych.
Powoduje to, iż biura stają się specyficznym miejscem, w którym dochodzi do powstawania
grup społecznych, a w konsekwencji - przestrzeni społecznej. Kluczowym elementem
powodującym powstawanie zarówno grupy, jak i przestrzeni społecznej, są określone
wartości wspólne dla wszystkich członków grupy oraz funkcje, jakie grupa ta spełnia
względem innych (grup społecznych lub systemów) wraz ze skutkami i rezultatami jej
działania (Turowski 2001: 83-84). Internalizacja celów i dążeń grupy przez poszczególnych
jej członków powoduje wytworzenie się więzi społecznej miedzy nimi2. W kontekście pracy
zawodowej, trzonem więzi będą cele danej organizacji (np. przedsiębiorstwa). Cele te, jak i
sposób ich realizacji, warunkuje w dużej mierze typ przestrzeni biurowej, jaką mają do
dyspozycji pracownicy.
Wyróżnikami obu typów przestrzeni są czynniki o charakterze społecznym oraz
fizycznym. Do tych pierwszych zaliczyć można przede wszystkim liczbę stosunków
interpersonalnych, jakie kształtują się w grupie oraz częstotliwość i poziom komunikacji.
W drugiej grupie znajdują się czynniki takie jak: oświetlenie, poziom hałasu, jakość
powietrza oraz kolorystyka miejsca pracy (Libal 1976: 295). Tradycyjnie pojmowana
przestrzeń biurowa to osobne pokoje dla każdego z pracowników, względnie wspólne
pomieszczenie dla 2 lub 3 zatrudnionych3. Liczba interakcji bezpośrednich, jakie zachodzą
miedzy pracownikami jest więc ograniczona. W małych grupach częstotliwość komunikacji i
jej poziom są większe i przekładają się na wzrost lojalności i zaangażowania w działanie
grupy (Turowski 2001: 80). Również czynniki fizyczne posiadają lepszą jakość. Szczególnie
jeśli chodzi o dostęp do światła dziennego, ograniczenie bezpośredniego hałasu oraz lepszą
2
Proces internalizacji polega na przyjmowaniu przez jednostkę zewnętrznych norm, wartości oraz postaw,
w wyniku którego jednostka zaczyna je uznawać za swoje (Pasieczny 1981: 174-175).
3
Literatura przedmiotu nie definiuje jednoznacznie liczby pracowników znajdujących się w pomieszczeniu
biurowym. W pracy niniejszej posłużono się schematami rozplanowania biur różnego rodzaju urzędów,
zarówno przed zmianami ustrojowymi, jak i po, jako przykładami zamkniętych przestrzeni biurowych.
3
Pomieszczenia biurowe jako przykład szczególnego rodzaju przestrzeni społecznej
jakość powietrza4. Otwarta przestrzeń pracy związana była z halą produkcyjną lub
montażową i dopiero od niedawna proponuje się jej zastosowanie w biurach. Otwarta
przestrzeń biurowa, tzw. open space, charakteryzuje się dużą, wspólną powierzchnią
użytkową, przeznaczoną dla większej liczby pracowników (Gołębiowski 2007: 26 i nast.).
Liczba stosunków interpersonalnych może być bardzo duża, choć obserwuje się w tego typu
grupach skutki Prawa Olsona5. Podobnie też efektywność komunikacji spada i w
konsekwencji może być całkowicie odwrotna do zamierzanego jej wzrostu. Gorsze
oświetlenie, niższa jakość powietrza oraz zwiększony poziom hałasu są czynnikami które
wpływają systematycznie na organizm ludzki, kumulując się w nim, co w skrajnych
przypadkach wpłynąć może na zwiększenie absencji i niższą wydajność. Warto wspomnieć,
że stosowanie otwartej przestrzeni biurowej nie jest tylko konsekwencją kalkulacji
ekonomicznych, ale również elementem kultury organizacyjnej danej jednostki6. Otwarta
przestrzeń biurowa spotykana jest w organizacjach dynamicznie rozwijających się,
nastawionych na elastyczność reagowania i wykorzystywanie szans w otoczeniu7.
W tabeli 1. przedstawiono zalety i wady otwartej przestrzeni biurowej oraz
tradycyjnych gabinetów.
4
Wyniki badań nad wpływem poszczególnych czynników na efektywność wykonywanej pracy prezentuje V.
Libal w cytowanej pozycji literaturowej (Libal 1976: 295-304).
5
Im większa liczebność grupy, tym mniejsza tendencja do aktywnego uczestnictwa członków grupy w jej
działaniu (Turowski 2001: s. 80).
6
Posługując się modelem kultury organizacyjnej zaproponowanej przez E. Scheina, można zdiagnozować, iż w
obrębie artefaktów (najbardziej widocznych elementów kultury organizacyjnej, w pełni uświadamianych sobie
przez jej członków), w otwartej przestrzeni biurowej elementy zmienność i niestabilność są kluczowymi
wyróżnikami. Brak wyraźnie zaznaczonej prywatnej przestrzeni pracownika, a czasami brak też ściśle
przydzielonego miejsca pracy wynikają z pewnych norm i wartości oraz podstawowych założeń, na jakich
opiera się organizacja (Koźmiński, Piotrowski 2002: 372-380).
7
Przykładem organizacji, w której dominuje całkowicie otwarta przestrzeń pracy (organic working space) są
firmy informatyczne, w których biurka mają zamontowane kółka, by pracownik mógł samodzielnie
organizować sobie przestrzeń pracy i przestawiać biurko obok innego pracownika, z którym aktualnie
współpracuje. Zob. więcej: (Winnicka 2007: 23-26).
4
Pomieszczenia biurowe jako przykład szczególnego rodzaju przestrzeni społecznej
Tabela 1. Zalety i wady dwóch typów przestrzeni biurowej
Zalety
Wady
Otwarta przestrzeń biurowa
Tradycyjne gabinety
- Oszczędność w kosztach wynajmu powierzchni
biurowej w tym opłat administracyjnych;
- Niższe koszty aranżacji nowego biura
i modernizacji istniejącego;
- Szybszy przepływ informacji między
pracownikami;
- Możliwość szybszego podejmowania decyzji;
- Podniesienie poziomu integracji wśród
pracowników;
- Eliminacja wielu biurokratycznych procedur,
w tym przechowywania niepotrzebnych
dokumentów;
- Możliwość powstawania nadmiernego hałasu,
który utrudnia koncentrację;
- Brak poczucia prywatności, który może przerodzić
się w potrzebę oderwania się od grupy pozostałych
pracowników;
- Przymusowa integracja wśród pracowników;
- Możliwość wystąpienia skutków Prawa Olsona, w
konsekwencji spadek efektywności komunikacji;
- Konieczność większego dbania o fizyczne
środowisko pracy;
- Problem z wyróżnianiem bardziej aktywnych
pracowników8;
- Konieczność zmiany kultury organizacyjnej
i trudności w aklimatyzacji wielu pracowników;
- Możliwość skupienia się, szczególnie ważna przy
pracy koncepcyjnej;
- Zapewnienie poufności informacjom niejawnym;
- Poczucie prywatności i możliwość „oswojenia”
przestrzeni biurowej, co wpływa na pozytywne
postrzeganie miejsca pracy;
- Prestiż posiadania własnego gabinetu przekładający
się na zadowolenie pracowników;
- Zwiększenie częstotliwości i poziomu komunikacji
z najbliższymi współpracownikami;
- Poczucie stabilności i przynależności do całości
organizacji;
- Możliwość powstawania biurokratycznych procedur;
- Częste gromadzenie zbędnych dokumentów;
- Wysoki koszt utrzymania;
- Konieczność ponoszenia większych kosztów
wynajmu;
- Utrudnienia w komunikacji bezpośredniej między
większą liczbą pracowników;
Źródło: Opracowanie własne na podstawie (Gołębiowski 2007: 26 i nast.).
Jednoznaczne wskazanie lepszej przestrzeni biurowej nie jest możliwe. Wynika nie
tylko ze wspomnianych czynników kulturowych samej organizacji, czy też zalet i wad, ale
w dużej mierze wypływa z osobistych zapatrywań poszczególnych pracowników i wartości
jakie przypisują oni swojemu miejscu pracy.
3. Jakość pracy w dwóch typach przestrzeni biurowych – wyniki badań
Dla potrzeb diagnozy jakości otwartych i zamkniętych przestrzeni biurowych,
przeprowadzono badania ankietowe na ograniczonej próbce 40 respondentów, pracowników
różnych typów organizacji. W pierwszej z nich, stanowiącej przykład otwartej przestrzeni
biurowej, zapytano łącznie 26 pracowników czterech instytucji: firmy informatycznej,
przedsiębiorstwa produkcyjnego, urzędu miasta oraz banku. W drugim przypadku,
pomieszczenia należały do typu zamkniętej przestrzeni biurowej. Badania przeprowadzono
wśród 14 pracowników posiadających do dyspozycji własny gabinet. Ze względu na różną
8
Problem ten spowodowany jest zacieraniem się odpowiedzialności za wykonanie zadania w pracy zespołowej.
Jeśli już uda się wskazać głównego autora sukcesu, proponuje się mu w dowód uznania biurko np. bliżej okna,
podczas gdy w gabinetowym układzie przestrzeni biurowej mógłby być to np. ładniejszy gabinet.
5
Pomieszczenia biurowe jako przykład szczególnego rodzaju przestrzeni społecznej
liczebność respondentów w obu próbkach badawczych w każdej przestrzeni, zastosowano
w analizie i interpretacji wyników odniesienie procentowe. Wielkości reprezentujące
odpowiedzi na poszczególne pytania przedstawiono jako odsetki wybieranych opcji. Jak
wynika z badań większość respondentów lubiących swoją przestrzeń biurową pracowało
w zamkniętej (71,43 proc.). W przypadku przestrzeni otwartych rozkład głosów między opcję
„tak” a „nie” był równy i wynosił 50 proc. (wykres1).
Wykres 1: Upodobanie przestrzeni pracy
Pyt 2. Czy w obecnej przestrzeni biurowej lubi
Pani/Pan pracować?
Otwarta
%
80
60
71,43
50
Zamknięta
50
28,57
40
20
0
0
0
Tak
Nie
Brak zdania
Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań
Analiza czynników sprzyjających podniesieniu poziomu kreatywności pracowników
wykazała, że dla osób pracujących w przestrzeniach otwartych kluczowe znaczeni ma
bezpośredni kontakt z innymi współpracownikami (prawie 1/3 odpowiedzi), zaś dla osób
pracujących w przestrzeniach zamkniętych czynnikiem najważniejszym jest możliwość
skupienia się na własnej pracy (38,10 proc.). Czynnik ten dla osób w otwartej przestrzeni
posiadał drugie co do istotności znaczenie. Bezpośrednie kontakty nie przekładały się
w sposób istotny na postrzeganą kreatywność u osób pracujących w zamkniętych
przestrzeniach, dlatego też czynnik ten wskazał najmniejszy odsetek respondentów (14,29
proc.). Czynnikiem ocenionym na podobnym poziomie była możliwość częstej wymiany zdań
z innymi osobami (burza mózgów) - 20,93 proc. (przestrzeń zamknięta) i 19,05 proc.
(przestrzeń otwarta). Szczegółowe wyliczenia przedstawia wykres 2.
6
Pomieszczenia biurowe jako przykład szczególnego rodzaju przestrzeni społecznej
Wykres 2: Czynniki sprzyjające kreatywności
Pyt 3. Jakie czynniki sprzyjają kreatywności u Pani/Pana?
%
38,10
40,00
Otwarta
Zamknięta
30,23
30,00
25,58
20,00
20,93
28,57
23,26
19,05
14,29
10,00
0,00
Bezpośredni kontakt z
innymi
współpracownikami
Możliwość skupienia
się na własnej pracy
Częsta wymiana zdań Dokładne przemyślenie
z innymi osobami
problemu
(burza mózgów)
Źródło: jak na wykresie 1.
Oprócz kreatywności, w wykonywanej pracy zawodowej mogą mieć istotne znaczenie
również inne czynniki. Wykres 3 przedstawia odsetek udzielonych odpowiedzi, z których
wynika, że w przestrzeni otwartej kluczowe znaczenie ma nieustanna wymiana informacji
z innymi pracownikami, zaś dla przestrzeni zamkniętych - dokładność i staranność
wykonywanej pracy, choć czynnik ten jest też często wskazywany w przypadku pracowników
przestrzeni otwartych. Równocześnie czynnik kreatywności osobistej został sklasyfikowany
jako trzeci co do istotności dla pracowników w obu typach przestrzeni.
Wykres 3: Czynniki istotne w procesie pracy
Pyt. 4 Co ma kluczowe znaczenie w Pani/Pana pracy?
Podejmowanie decyzji o
długofalowym skutku
10,00
7,84
Zamknięta
Otwarta
Szybkość przepływu informacji
16,67
11,76
Dokładność i staranność
wykonywanego działania
26,67
25,49
Kreatywność w poszukiwaniu
rozwiązań
17,65
Zachowanie w tajemnicy informacji
poufnych
6,67
9,80
Wymiana informacji z innymi
pracownikami
0,00
20,00
20,00
5,00
10,00
15,00
Źródło: jak na wykresie 1.
7
%
20,00
27,45
25,00
30,00
Pomieszczenia biurowe jako przykład szczególnego rodzaju przestrzeni społecznej
Kolejne pytanie, dotyczące prywatności, dostarczyło potwierdzenia obiegowych hipotez,
stawianych często w życiu codziennym, że przestrzeń zamknięta jest postrzegana jako dająca
większą prywatność (71,43 proc.), niż otwarta (46,15 proc.). Jednakże, odsetek respondentów
stwierdzających wprost, że przestrzeń otwarta nie daje im poczucia prywatności (30,77 proc.)
nie był wyższy niż pozostałych pracujących w tego typu przestrzeni. Duży wpływ na poziom
tego wskaźnika posiada wysoki odsetek respondentów pracujących w przestrzeni otwartej, a
nie umiejących jednoznacznie rozstrzygnąć tej kwestii (wykres 4).
Wykres 4: Postrzeganie przestrzeni biurowej w kategorii prywatności
Pyt. 5. Czy obecne miejsce pracy daje wystarczającą prywatność?
%
71,43
80,00
60,00
46,15
30,77
40,00
Otwarta
23,08
20,00
21,43
Zamknięta
7,14
0,00
Tak
Nie
Nie mam zdania
Źródło: jak na wykresie 1.
Pytanie szóste ankiety dotyczyło możliwych zmian w przestrzeni biurowej, by pracownik
mógł być bardziej kreatywny, mógł łatwiej komunikować się ze współpracownikami oraz by
czuł się bardziej zrelaksowany. Wysoki odsetek respondentów stwierdził, iż należy
wprowadzić istotne zmiany w przestrzeni otwartej by sprzyjała ona kreatywności oraz
poziomowi zrelaksowania (wykres 5).
Wykres 5: Istotność zalecanych zmian w przestrzeni biurowej
Pyt 6. Należy coś zmienić w obecnej p rzestrzeni
biurowej, aby Repondent/ka:
50,00
46,15
42,86
40,00
h
c
y
c
ą
z30,00
rd
e
i
tw
iz
d20,00
e
i
w
o
p
d10,00
o
t
n
e
c
o
r
Otwa rta
P 0,00
ZamkniętaBy ł/a
34,62
21,43
11,54
14,29
bardz iej k reaty wny/a
Mógł/Mogła łatwiej k omunik ować się z koleż ank ami i k olegamiCz
w prac
uł/a syię bardz iej z relak s owany /a?
Źródło: jak na wykresie 1.
8
Pomieszczenia biurowe jako przykład szczególnego rodzaju przestrzeni społecznej
Ze
względu
na
swój
charakter,
przestrzeń
otwarta
dostarcza
dużej
swobody
w komunikowaniu się, i dlatego też ten obszar wskazywano w niej najrzadziej, jako
wymagający zmiany. Wśród pracowników przestrzeni zamkniętych, większość (ponad 1/3),
wnioskowała o zmiany sprzyjające poziomowi zrelaksowania się. Po przeanalizowaniu
propozycji zmian wynika, iż kluczowym czynnikiem w przestrzeni otwartej wpływającym na
podniesienie kreatywności jest oprócz komunikacji, także możliwość koncentracji. Wynika to
z faktu, iż oprócz wymiany informacji koniecznych w procesie pracy, w przestrzeni tego typu
często przekazywane są informacje zbędne, rozpraszające pracowników. Z kolei
w przestrzeniach zamkniętych, kluczowe znaczenia maja czynniki związane z ergonomią
stanowiska pracy. Zbiorcze ujęcie odpowiedzi przedstawia tabel 2.
Tabela 2. Proponowane zmiany w obu przestrzeniach biurowych
Obszar kreatywności
Przestrzeń
otwarta
Przestrzeń
zamknięta
-
możliwość koncentracji;
powieszenie mapy drogowej;
zmiana biurka na większe;
zmniejszyć ilość osób w
jednym biurze;
- zmiana biura na przestrzeń
zamkniętą;
- udoskonalenie przepływu
informacji;
- zmiana organizacji pracy;
- założenie Internetu;
- zapewnienie światła
dziennego;
- bardziej praktyczne meble;
- zamknięcie drzwi do biura;
Obszar komunikacji
Obszar relaksacji
- ujednolicenie systemów
przepływu informacji;
-
więcej roślin w biurze;
mniej obowiązków;
organizacje pracy;
przerwa lub gimnastyka
- zmiana fotela, zakup kanapy;
- zainstalowanie intercomu;
- zainstalowanie telefonu
w gabinecie;
- zapewnienie światła
dziennego;
- więcej kwiatów / roślin;
- zapewnienie bardziej
ergonomicznych mebli;
- zamknąć drzwi do biura;
Źródło: jak na wykresie 1.
Kolejne pytanie ankiety (pyt. 7) dostarczyło informacji o potencjalnych stratach z tytułu
trudności w wykonaniu pracy. Odsetek postrzegania aranżacji danej przestrzeni jako mogącej
wpływać negatywnie na wykonywaną pracę był w przypadku przestrzeni zamkniętej (50
proc.). Aż ¾ respondentów pracujących w przestrzeni otwartej oceniło ją jako nieutrudniajacą
wykonywanie pracy i nie wpływającą na ewentualne straty (wykres 6).
9
Pomieszczenia biurowe jako przykład szczególnego rodzaju przestrzeni społecznej
Wykres 6: Ocena aranżacji biura i strat tym spowodowanych
Pyt. 7. Czy i w jakim stopniu obecna aranżacja biura przeszkadzają ci w
wykonywaniu pracy?
100
80
60
40
20
0
76,92
50
50
23,08
Przeszkadza
Otwarta
Zamknięta
Nie przeszkadza
Źródło: jak na wykresie 1.
Respondenci podawali konkretne przykłady trudności, jakie napotykają ze względu na
aranżację biura. Zostały one ujęte w tabeli 3.
Tabela 3. Straty związane z aranżacją przestrzeni biurowej
Problemy i starty związane z aranżacją przestrzeni biurowej
Przestrzeń
otwarta
Przestrzeń
zamknięta
- hałas, za wiele osób w jednym pomieszczeniu, ogólna dekoncentracja;
- gdy zachodzi potrzeba skupienia się na jednej rzeczy, ogólne rozmowy innych w tym
przeszkadzają;
- brak izolacji, dochodzące odgłosy powodują brak możliwości koncentracji;
- zbyt duża liczba dokumentów, za mało mebli;
- małe biuro, dużo dokumentów, brak regałów;
- nieergonomiczne meble, niewygoda i dyskomfort fizyczny;
- zbyt mały dostęp do światła dziennego, ból oczu, zmęczenie;
- uboga kolorystyka, kolory chłodne, przygnębienie;
- duża ilość odbieranych telefonów, strata czasu na wymianę czasem zbędnych informacji;
- położenie przechodnie gabinetu, trudności w koncentracji;
Źródło: jak na wykresie 1.
Często analizowanym problemem w różnych typach przestrzeni biurowych jest dostęp do
światła dziennego9. Z wyników badań wnioskować można, iż analizowane przestrzenie
otwarte zapewniały lepszy komfort swoim pracownikom, niż przestrzenie zamknięte (wykres
7). Wynikało to z faktu, iż w badanych przestrzeniach okna były duże i szerokie, usytuowane
na szerszej ścianie gabinetu, co pozwalało zapewnić większą ilość dziennego światła
pracownikom. Z kolei w przypadku jednego gabinetu zamkniętego, nie było okien! Został on
sztucznie utworzony z podziału większego pomieszczenia, zaś jedyny kontakt ze światłem
9
Ponieważ 90 proc. bodźców i informacji dociera do człowieka poprzez wzrok, zapewnienie komfortu dla oczu
wydaje się kluczowe w procesie pracy. Przestrzenie biurowe, zarówno otwarte, jak i zamknięte często są
narażone na brak dostatecznej ilości światła. Pierwsze ze względu na różnorodne usytuowanie biurek
pracowników, drugie – ze względu na konieczność aranżacji ograniczonej powierzchni biurowej dla potrzeb
wzrastającej często liczby pracowników. Tworzy się w takich przypadkach gabinety, dzieląc dotychczasowy
jeden.
10
Pomieszczenia biurowe jako przykład szczególnego rodzaju przestrzeni społecznej
dziennym, pracownik miał poprzez drzwi wejściowe do niego, które wychodziły na oszklony
korytarz.
Wykres 7: Zapewnienie dostępu do światła dziennego
Pyt. 8. Czy obecna przestrzeń biurowa zapewnia
Pani/Panu dostęp do światła dziennego?
%
92,31
100,00
Otwarta
80,00
64,29
Zamknięta
60,00
40,00
28,57
20,00
3,85
3,85
7,14
0,00
Tak
Nie
Nie mam zdania
Źródło: jak na wykresie 1.
Oprócz zapewnienia dostępu do światła dziennego, respondenci już wcześniej wskazywali na
szereg istotnych czynników problemowych w aranżacji biura. W pytaniu 9 poproszono o
wskazanie tych, które w największym stopniu przeszkadzają w wykonywanej pracy (wykres
8).
Wykres 8: Czynniki najbardziej przeszkadzające w aranżacji biura
Pyt. 9. Co najbardziej przeszkadza Pani/Panu w aranżacji biura?
0,00
inne
7,69
14,29
brak możliwości koncentracji
15,38
brak prywatności
7,14
za duży hałas
7,14
15,38
26,92
35,71
brak światła dziennego
7,69
21,43
rodzaj mebli
7,69
0,00
muzyka w tle
0,00
Zamknięta
Otwarta
14,29
materiały wykończeniowe
15,38
35,71
układ mebli
7,69
0,00
gadżety
3,85
14,29
kolorystyka
0,00
0,00
5,00
10,00
15,00
20,00
%
Źródło: jak na wykresie 1.
11
25,00
30,00
35,00
40,00
Pomieszczenia biurowe jako przykład szczególnego rodzaju przestrzeni społecznej
Dwa z nich: wspomniany już dostęp do światła oraz układ mebli zostały w przestrzeni
zamkniętej uznane jako najbardziej utrudniające pracę. Potwierdza to dotychczasowe wyniki
z poprzednich pytań. W przypadku przestrzeni otwartych, czynnikiem takim był hałas.
Ciekawym wynikiem tych badań jest też potwierdzenie wyników pytania 7, w którym to
większy odsetek niezadowolenia z przestrzeni biurowej odnotowano w przestrzeniach
zamkniętych. Również i w tym pytaniu, aż trzy czynniki oceniono jako przeszkadzające
w ponad 20 proc.
odpowiedzi, co potwierdza ogólne niezadowolenie z jakości tych
gabinetów.
Analizując wyniki ankiet, należy również odnieść je do profilu respondentów.
Większość z nich stanowiły kobiety, co nie było bez wpływu na jakość i formę udzielanych
odpowiedzi, które były bardzo precyzyjne i czytelne w przekazie. Respondenci w większości
posiadali wykształcenie wyższe, choć pracowali na stanowiskach niekierowniczych. Średnia
wieku respondentów wynosiła prawie 35 lat, zaś staż pracy wyniósł 6,5 roku. Szczegółowe
zestawienie prezentuje tabela 4.
Tabela 4. Profil respondentów
Metryczka / Typ przestrzeni biurowej
Otwarta
Zamknięta
Ogółem
23 (88,46)
11 (78,57)
34 (85,00)
Liczba (i odsetek) mężczyzn wśród ogółu respondentów 3 (11,54)
3 (21,43)
6 (15,00)
33,57
37
34,78
Liczba osób z wykształceniem średnim
9
7
16
Liczba osób z wykształceniem wyższym
17
7
24
Liczba osób na stanowisku kierowniczym
2
5
7
Liczba osób na stanowisku niekierowniczym
24
9
33
6,13
7,17
6,5
Liczba (i odsetek) kobiet wśród ogółu respondentów
Średnia wieku respondentów
Średnia liczba lat pracy
Źródło: jak na wykresie 1.
Podsumowując badania, należy podkreślić, że zwrotność ankiet był w 100 proc.
Wpływ na to miał sposób przeprowadzania badania - ankieta bezpośrednia. W ten sposób
udało się też zebrać opinie dodatkowe, o które nie pytano bezpośrednio w kwestionariuszu
badawczym.
12
Pomieszczenia biurowe jako przykład szczególnego rodzaju przestrzeni społecznej
Wnioski
Jakość procesu pracy w dużej mierze zależy od jakości szczególnego rodzaju
przestrzeni społecznej, jaką jest przestrzeń biurowa. W różnorodnych typach biur kształtują
się więzi i interakcje między pracownikami, przekładające się na sposób i efekt wykonywanej
pracy zawodowej. Coraz częściej sugeruje się, że określony typ przestrzeni biurowej może
mieć kluczowe znaczenie na jakość procesu pracy. W niniejszym artykule starano się
przeanalizować zarówno na płaszczyźnie teoretycznej, jak i poprzeć empirycznie, różnorodne
kwestie z tym związane. Do najważniejszych wniosków należą:
-
Zadowolenie związane z danym typem przestrzeni biurowej jest ogólnie wysokie, przy
czym wyższe jest w przypadku przestrzeni zamkniętej.
-
Niezadowolenie z pracy w przestrzeni otwartej nie jest wyższe niż zadowolenie
z pracy w przestrzeni zamkniętej, co podważa tezę o wyższości zamkniętej przestrzeni
nad otwartą. Wniosek ten jest szczególnie ważny w obliczu zamiany tradycyjnych
gabinetów na przestrzeń typu open space i ewentualnego negatywnego nastawienia
pracowników do konieczności zmiany.
-
W obu typach przestrzeni zwraca się szczególną uwagę na tradycyjny czynnik
wyróżniający ją: możliwość bezpośredniej komunikacji w przestrzeni otwartej oraz
możliwość skupienia się w przestrzeni zamkniętej.
-
Czynniki w najwyższym stopniu utrudniające proces pracy, a często też prawidłowe
interakcje z innymi współpracownikami, są różne w obu przestrzeniach. W przypadku
otwartych pomieszczeń biurowych jest to hałas oraz cudze rozmowy sprzyjające
ogólnej dekoncentracji, zaś w pomieszczeniach zamkniętych - brak dostępu do światła
dziennego oraz brak ergonomicznego wyposażenia biura.
Wyniki zarówno samej ankiety, jak i przegląd literatury, skłania do podjęcia szerszej
dyskusji na temat pomieszczeń biurowych, które stanowią tak szczególny rodzaj wytworzonej
przestrzeni, w której przebywa się często większą część dnia, spotykając się i współpracując
z ludźmi. Każdy zatrudniony wnosi wkład w kształtowanie jakości tej przestrzeni, stad więc
słusznym wydaje się zalecenie, by decydując o typie przestrzeni biurowej, poznać preferencje
i upodobania pracowników.
13
Pomieszczenia biurowe jako przykład szczególnego rodzaju przestrzeni społecznej
Bibliografia
1. Gołębiowski M. (2007). Otwarta przestrzeń biurowa czy osobne pokoje? „Harvard
Business Review Polska” 1: 26-30.
2. Pasieczny L. (1981). Encyklopedia organizacji i zarządzania. Warszawa: PWE.
3. Jałowiecki B., Szczepański M.S. (2006). Miasto i przestrzeń w perspektywie socjologicznej.
Warszawa: Scholar.
4. Koźmiński A., Piotrowski W. (2002). Zarządzanie. Teoria i praktyka. Warszawa: PWN.
5. Libal. V. (1976). Organizacja i zarządzanie produkcją. Warszawa: PWE.
6. Sztompka P. (2002). Socjologia. Analiza społeczeństwa. Kraków: ZNAK.
7. Turowski J. (2001). Socjologia. Małe struktury społeczne. Lublin: KUL.
8. Winnicka E. (2007). Nie wbijaj gwoździa zegarkiem. „Pomocnik psychologiczny” (dodatek
do tygodnika Polityka) z dn. 27.10.
Nota biograficzna
Dr Elżbieta Szczygieł, adiunkt na Wydziale Zarządzania Wyższej Szkoły Zarządzania w
Rzeszowie, Przewodnicząca Sekcji Analiz Społeczno-Ekonomicznych Stowarzyszenia
„Centrum Wspierania Edukacji i Przedsiębiorczości” w Rzeszowie. Specjalizuje się w
badaniach zagadnień ekonomicznych dotyczących kondycji ekonomicznej gospodarstw
domowych oraz funkcjonowania przedsiębiorstw.
14