FULL TEXT - Antropomotoryka

NR 60
AN­T RO­P O­M O­T O­R Y­K A
2012
ZRÓŻNICOWANIE PŁCIOWE WIELKOŚCI
WSKAŹNIKÓW FIZJOLOGICZNYCH NA WYSIŁEK
O STOPNIOWO WZRASTAJĄCYM OBCIĄŻENIU
U OSÓB UPRAWIAJĄCYCH BIEGI ŚREDNIE I DŁUGIE
SEX DIFFERENCES IN PHYSIOLOGICAL RESPONSE
DURING INCREMENTAL TEST IN YOUNG LONG
AND MIDDLE DISTANCE RUNNERS
Łukasz Tota*, Wanda Pilch**, Szczepan Wiecha*, Marcin Maciejczyk*
** dr, Instytut Fizjologii Człowieka, Zakład Fizjologii i Biochemii, Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie
** dr hab., Instytut Fizjologii Człowieka, Zakład Fizjologii i Biochemii, Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie
Słowa kluczowe: dymorfizm płciowy, test stopniowany, maksymalny pobór tlenu, próg niekompensowanej kwasicy metabolicznej
Key words: sexual dimorphism, graded exercise, decompensated metabolic acidosis threshold,
maximal oxygen uptake
-
-
-
-
-
STRESZCZENIE • SUMMARY Cel pracy. Celem pracy była analiza wielkości wybranych wskaźników fizjologicznych w aspekcie dymorfizmu
płciowego na dwóch poziomach intensywności wysiłku, mianowicie na poziomie progu niekompensowanej kwasicy metabolicznej i maksymalnego obciążenia wysiłkowego. Wielkości wybranych wskaźników fizjologicznych
przedstawiono w ujęciu całkowitym oraz relatywnie w stosunku do masy ciała i beztłuszczowej masy ciała.
Materiał i metody. W badaniach uczestniczyło 11 kobiet i 16 mężczyzn – specjalizujących się w lekkoatletycznych biegach średnich i długich – w wieku juniora i juniora młodszego (15–17 lat). Poziom sportowy badanej grupy
odpowiadał II i III klasie sportowej. Byli to zawodnicy średnio zaawansowani treningowo, z co najmniej 2-letnim
stażem. W celu określenia maksymalnych i progowych wielkości podstawowych wskaźników fizjologicznych zastosowano stopniowany test biegowy na bieżni mechanicznej wykonywany ,,do odmowy”. Wysiłek testowy rozpoczynano czterominutową rozgrzewką przy kącie nachylenia bieżni wynoszącym 1°, w czasie której badany biegł
ze stałą prędkością: mężczyźni 9 km · h–1, kobiety 8 km · h–1, a następnie co 2 minuty zwiększano prędkość biegu.
W końcowej fazie testu intensywność wysiłku zwiększano co 1 min poprzez podnoszenie kąta nachylenia bieżni.
Poziom progu TDMA wyznaczano na podstawie dynamiki zmian wybranych wskaźników układu oddechowego.
Wyniki i wnioski. Zróżnicowanie międzygrupowe w poziomie wskaźników somatycznych jest typowe dla ogółu
populacji w tym przedziale wieku. Wielkości globalne maksymalnego poboru tlenu kształtowały się u badanych mężczyzn na poziomie 4,02 ± 0,2 l · min–1, a u badanych kobiet 2,83 ± 0,5 l · min–1. Wynik kobiet stanowił jedynie 70%
rezultatu mężczyzn. Wielkości relatywne tej cechy, odniesione do masy ciała, istotnie różniły porównywane grupy,
były niższe u kobiet o 15%, z kolei relatywne wielkości poboru tlenu na poziomie progu niekompensowanej kwasicy
metabolicznej nie różniły istotnie statystycznie porównywanych grup. Nie odnotowano istotnych różnic w wielkościach
poboru tlenu odniesionych do FFM, notowanych na poziomie TDMA i maksymalnej intensywności wysiłku.
– 123 –
Łukasz Tota, Wanda Pilch, Szczepan Wiecha, Marcin Maciejczyk
Aim of the study. To determine sexual differences in the values of selected physiological measures at two
levels of exercise intensity, i.e. at the threshold of decompensated metabolic acidosis and during maximal exercise. The levels of selected physiological measures were expressed in absolute terms and relative to body mass
and fat free mass FFM.
Material and methods. The study covered 11 male and 16 female subjects at the age of junior and cadet
(15–17 years) who specialized in medium and long distance running events. Graded exercise test until fatigue
performed on mechanical treadmill was employed to determine the maximal and threshold levels of basic physiological measures. The exercise test was started with a four-minute warm-up, with subjects running at constant
speed (male subjects: 9 km · h–1; female subjects: 8 km·h–1) and then the speed was increased every 2 minutes.
At the final phase of the test, exercise intensity was increased every minute through changing the slope of the
treadmill. The TDMA threshold was determined based on the dynamics of alterations in selected parameters of
the respiratory system.
Results and conclusions. Intergroup differences in the level of somatic measures are typical of general
population within this age range. Global levels of maximal oxygen uptake were at the level of 4.02 ± 0.2 l · min–1
in male subjects and 2.83 ± 0.5 l · min–1 in female subjects. The results obtained by women were at the level of
merely 70% of those obtained by men. The levels of this measure relative to body mass were significantly different between the groups (lower in women by 15%), whereas relative values of oxygen uptake at the threshold of
decompensated metabolic acidosis did not differ significantly. No significant differences were found in the value
of oxygen uptake relative to FFM observed at the level of TDMA and maximal exercise intensity.
-
-
-
-
-
Wstęp
Dymorfizm płciowy, czyli fakt występowania zróżnicowania w budowie i funkcji organizmu, jak również w sferze życia psychicznego, pomiędzy przedstawicielami
obojga płci wydaje się oczywisty i dostrzegalny, jednak
dość marginalnie traktowany w badaniach naukowych.
Już sama wielkość ciała musi odbijać się na poziomie
tych wskaźników fizjologicznych, które odnoszą się
do całego organizmu. Ponadto udział tkanki tłuszczowej i masy mięśniowej w ogólnej masie ciała różni się
u mężczyzn i kobiet, a charakterystyki te bezspornie
rzutują na poziom reakcji wysiłkowych [1–5].
Kobiety znacznie rzadziej niż mężczyźni są obiektem badań i eksperymentów w zakresie analizy reakcji organizmu na wysiłki fizyczne. Wynika to zapewne
z większych trudności w pozyskiwaniu ochotniczek
do tego typu badań, jak również z obaw o odpowiednią motywację badanych, szczególnie wtedy, gdy konieczne jest wykonywanie wysiłków o bardzo wysokiej
intensywności [6].
Aktywne uczestnictwo kobiet obecnie we wszystkich dyscyplinach sportu, które do niedawna były uważane za typowo męskie, nasuwa pytanie, czy stosowane w treningu mężczyzn środki i metody treningowe
można z powodzeniem przenieść i zastosować w treningu kobiet bez uszczerbku na zdrowiu [4, 7].
Celem pracy była analiza wielkości wybranych
wskaźników fizjologicznych w aspekcie dymorfizmu
płciowego na dwóch poziomach intensywności wysiłku, mianowicie na poziomie progu niekompensowa-
nej kwasicy metabolicznej i maksymalnego obciążenia
wysiłkowego. Wielkości wybranych wskaźników fizjologicznych przedstawiono w ujęciu całkowitym oraz
relatywnie w stosunku do masy ciała i beztłuszczowej
masy ciała FFM.
Materiał i metody
W badaniach uczestniczyło 11 kobiet i 16 mężczyzn –
specjalizujących się w lekkoatletycznych biegach średnich i długich – w wieku juniora i juniora młodszego
(w wieku 15–17 lat). Poziom sportowy badanej grupy
odpowiadał II i III klasie sportowej. Byli to zawodnicy
średnio zaawansowani treningowo, z co najmniej 2-letnim stażem.
Wielkość wskaźników analizujących skład ciała określono na wadze typu Tanita Body Composition Analyzer
TBF-300 produkcji japońskiej wykorzystującej technikę
zwaną: Bioelectrical Impedance Analysis (BIA).
W celu określenia maksymalnych i progowych wielkości podstawowych wskaźników fizjologicznych zastosowano stopniowany test biegowy na bieżni mechanicznej wykonywany ,,do odmowy”. Wysiłek testowy
rozpoczynano czterominutową rozgrzewką przy kącie
nachylenia bieżni wynoszącym 1o, w czasie której badany biegł ze stałą prędkością: mężczyźni 9 km · h–1,
kobiety 8 km · h–1, a następnie co 2 minuty zwiększano
prędkość biegu. W końcowej fazie testu intensywność
wysiłku zwiększano co 1 min poprzez podnoszenie
kąta nachylenia bieżni o 1◦ i po każdej następnej minucie o kolejny stopień.
– 124 –
Zróżnicowanie płciowe wielkości wskaźników fizjologicznych na wysiłek o stopniowo wzrastającym obciążeniu...
Poziom progu TDMA wyznaczano na podstawie
dynamiki zmian wybranych wskaźników układu oddechowego. Przyjęto następujące kryteria wyznaczania
progu: nieliniowy przyrost wentylacji minutowej płuc
VE, nieliniowy przyrost dwutlenku węgla VCO2, nagły,
nieliniowy wzrost współczynnika oddechowego RQ.
W pracy poddano analizie następujące wskaźniki fizjologiczne: pobór tlenu w ujęciu relatywnym (VO2 · kg–1),
pobór tlenu w ujęciu globalnym (VO2), pobór tlenu w ujęciu do beztłuszczowej masy ciała (VO2 ∙ FFM), wentylację
minutową płuc (VE), częstość skurczów serca (HR).
Do rejestracji analizowanych wskaźników wykorzystano ergospirometr Medikro 919 firmy Medikro Oy,
zaprogramowany na co 30-sekundowy wydruk danych.
Częstość skurczów serca rejestrowano w odstępach
30-sekundowych wykorzystując monitor pracy serca
Polar-Accurex Plus.
Wysiłki biegowe wykonywane były na bieżni mechanicznej Saturn 250/100R firmy h/p/Cosmos (produkcji niemieckiej) – z możliwością regulacji prędkości
przesuwu taśmy, a także kąta nachylenia platformy.
Uzyskane wyniki badań opracowano podstawowymi metodami statystyki opisowej. Wyniki kobiet
przedstawiono w ujęciu procentowym w stosunku do
wyniku mężczyzn. Sprawdzono istotność różnic analizowanych wskaźników międzygrupowych na poziomie
p < 0,05.
Projekt badań uzyskał zgodę Komisji Bioetycznej
przy Okręgowej Izbie Lekarskiej w Krakowie – opinie
Nr 74 KBL/OIL2008 i został ujęty w uczelnianym planie
badawczym.
Projekt pracy badawczej wpisany został w strategiczne obszary rozwoju określane w Regionalnej
Strategii Innowacji Województwa Małopolskiego 2008–
2013.
Wyniki
Zróżnicowanie międzygrupowe w poziomie wskaźników somatycznych jest typowe dla ogółu populacji
w tym przedziale wieku. Kobiety były o około 11 cm
niższe i o 11,1 kg lżejsze od mężczyzn. Średni wiek
poddanych badaniom mężczyzn wynosił 15,93 ± 0,58
roku i był praktycznie taki sam jak u badanych kobiet
15,94 ± 0,7 roku.
Cechą najbardziej różnicującą porównywane grupy
była odsetkowa zawartość tkanki tłuszczowej w ogólnej
masie ciała (%F), kształtująca się u mężczyzn w granicach 8,59 ± 3,9% a u kobiet 18,12 ± 3,9% (tabela 1).
W tabeli 2 przedstawiono średni czas trwania testu
w obu badanych grupach, czas osiągnięcia progu niekompensowanej kwasicy metabolicznej TDMA, prędkość biegu odpowiadającą sygnalizowanym punktom
oraz wielkości wybranych wskaźników fizjologicznych
(rycina 1–4).
Średni czas trwania testu w grupie zawodniczek
wynosił 16,6 ± 2,7 min, natomiast w grupie zawodników 19,00 ± 2,2 min. Próg TDMA u kobiet zanotowano w 9,9 ± 2,5 min, a u mężczyzn w 8,9 ± 1,9 min.
Różnica międzygrupowa była nie istotna statystycznie
(tabela 2).
Średnia prędkość biegu zawodniczek na poziomie
progu TDMA wynosiła 11,2 ± 1,2 km/h, co stanowiło
około 78% vmax, która dla badanych zawodników wynosiła 11,9 ± 1,0 i stanowiła 75% vmax. Wynik kobiet stanowił 94,1% rezultatu mężczyzn i nie był istotny statystycznie (tabela 2).
Średnia wartość VE zarejestrowana podczas trwania wysiłku na poziomie TDMA u kobiet wynosiła 57,6 ±
± 9,0 l ∙ min–1, natomiast u mężczyzn 69,5 ± 8,4 l ∙ min–1,
wielkości maksymalne przedstawiały się następu-
Tabela 1. Charakterystyka wieku kalendarzowego oraz poziomu podstawowych wskaźników somatycznych badanej grupy
Table 1. Characteristics of calendar age and the level of basic somatic measures of the study group
Kobiety
n = 11
Mężczyźni
n = 16
x
x
wiek [lata]
15,94 ± 0,70
BH [cm]
d
xk
⋅ 100%
xm
15,93 ± 0,58
0,01
100,06
164,1* ± 4,19
175,3 ± 5,0
11,2
93,61
BM [kg]
49,87* ± 3,74
61,01 ± 4,43
11,14
81,74
F [%]
18,12* ± 3,90
8,59 ± 3,9
9,53
210,9
-
-
-
Wskaźnik
-
-
* Istotne różnice między M/K przy poziomie p ≤ 0,05
* Significant differences between M/K at p ≤ 0.05 level
– 125 –
Łukasz Tota, Wanda Pilch, Szczepan Wiecha, Marcin Maciejczyk
Tabela 2. Poziom wybranych wskaźników fizjologicznych badanej grupy
Table 2. Level of chosen physiological measures of the study group
Kobiety
n = 11
Mężczyźni
n = 16
x
x
1
9,9 ± 2,5
2
v
[km/h]
VE
[l∙min–1]
Wskaźnik
t
[min]
d
xk
⋅ 100%
xm
8,9 ± 1,9
1,0
111,2
16,6* ± 2,7
19,00 ± 2,2
2,4
87,4
1
11,2 ± 1,2
11,9 ± 1,0
0,7
94,1
2
14,4*+2,8o ± 1,4+0,9o
15,9+3,3o ± 1,1+0,9o
1,5+0,5o
90,6
1
57,59* ± 9,0
69,5 ± 8,4
11,91
82,9
2
95,00* ± 11,9
140,3 ± 20,8
45,3
67,7
●
* Istotne różnice między M/K przy poziomie p ≤ 0,05 / Significant differences between M/K at p ≤ 0.05 level
● 1 – poziom progu niekompensowanej kwasicy metabolicznej (TDMA)
● 2 – końcowa faza wysiłku finiszowego (poziom maksymalny)
jąco 95,0 ± 11,9 l ∙ min–1 u zawodniczek oraz 140,3 ±
± 20,8 l ∙ min–1 u zawodników. Różnice te w obu przypadkach były istotne statystycznie na poziomie p < 0,05
(tabela 2).
Częstość skurczów serca w końcowej fazie wysiłku (HRmax) u kobiet wyniosła 200,5 ± 6,3 sk ∙ min–1,
a u mężczyzn 205,9 ± 4,0 sk∙min–1. Różnica ta była
istotna statystycznie na poziomie p < 0,05 (ryc. 1).
W czasie wysiłku o intensywności odpowiadającej
progowi niekompensowanej kwasicy metabolicznej średnia wartość VO2 dla kobiet wynosiła 2,29 ± 0,4 l ∙ min–1,
a dla mężczyzn 2,87 ± 0,3 l ∙ min–1. Wielkości maksy-
malne przedstawiały się następująco: 2,83 ± 0,5 l ∙ min–1
u kobiet oraz 4,02 ± 0,3 l ∙ min–1 u mężczyzn i były istotne
statystycznie na poziomie p < 0,05 (rycina 2).
Dymorfizm w wielkości poboru tlenu wyrażony relatywne do masy ciała tylko na poziomie maksymalnym
okazał się znamienny statystycznie (p < 0,05) i wyniósł
odpowiednio: 56,3 ± 5,4 ml ∙ kg–1 ∙ min–1 u kobiet i 66,1
± 3,9 ml ∙ kg–1 ∙ min–1 u mężczyzn. Natomiast dymorfizm
w poborze tlenu w ujęciu do beztłuszczowej masy ciała
zarówno na poziomie progu TDMA, jak i w końcowej
fazie wysiłku nie był istotny statystycznie (rycina 3, 4).
4,02±0,3
4,5
4
2,87±0,3
2,83±0,5
2,29±0,4
3
-1
VO2 (l min )
3,5
.
2,5
2
1,5
1
0,5
-
0
próg TDMA
-
-
-
-
mężczyźni
maksymalny poziom wysiłku
kobiety
Rycina 1. Międzygrupowe różnice w wielkości częstości skurczów serca
na poziomie progu niekompensowanej kwasicy metabolicznej (TDMA) oraz
w końcowej fazie wysiłku testowego
Rycina 2. Międzygrupowe różnice w wielkości maksymalnego poboru
tlenu w ujęciu globalnym na poziomie progu niekompensowanej kwasicy
metabolicznej (TDMA) oraz w końcowej fazie wysiłku testowego
Figure 1. Intergroup differences in the heart rate at the TDMA level and in
the final phase of exercise intensity
Figure 2. Intergroup differences in maximum oxygen uptake in a global
sense at the TDMA level and in the final phase of exercise intensity
– 126 –
Zróżnicowanie płciowe wielkości wskaźników fizjologicznych na wysiłek o stopniowo wzrastającym obciążeniu...
66,1±3,9
70
47,2±4,4
70
45,8±4,8
60
-1
VO2 FFM (ml kg )
50
.
30
20
próg TDMA
kobiety
W ujęciu procentowym w stosunku do VO2max pobór tlenu na poziomie TDMA u kobiet stanowił 81,3% tej
wartości, natomiast u mężczyzn 71,6%. Różnica ta była
istotna statystycznie na poziomie p < 0,05.
Dyskusja
-
30
Fakt występowania dymorfizmu w poziomie podstawowych cech morfologicznych takich jak wysokość i masa
ciała znalazł potwierdzenie również w niniejszym opracowaniu. Wyniki badań własnych charakteryzujące budowę ciała zawodników uprawiających lekkoatletyczne
biegi były zgodne z obserwacjami innych autorów [8].
Różnice dotyczą nie tylko komponenty czynnej, czyli
mięśni szkieletowych, ale także związane są z komponentą bierną (tkanka tłuszczowa), której zawartość
wzrasta u kobiet w znacznie szybszym tempie (18–
29% BM) niż u przedstawicieli płci męskiej (10–17%
BM) [4, 9, 10].
Głównym konsumentem tlenu podczas trwania
wysiłku są mięśnie. Kobiety mają znacznie mniejszą
zawartość tkanki mięśniowej a większą tkanki tłuszczowej, która bezpośrednio nie bierze udziału w wysiłkowym metabolizmie [2].
U 10-letnich dziewcząt i chłopców nie stwierdzono
różnic międzygrupowych w zakresie wydolności aerobowej oraz zdolności do wykonywania wysiłków
o charakterze wytrzymałościowym [11]. Rozpoczęcie
fazy pokwitania inicjuje szereg zmian, szczególnie
hormonalnych, których efektem jest odmienny u dziewcząt i chłopców przebieg dalszego rozwoju biologicz-
próg TDMA
mężczyźni
Figure 3. Intergroup differences in maximum oxygen uptake in a relative
sense at the TDMA level and in the final phase of exercise intensity
-
40
0
maksymalny poziom wysiłku
Rycina 3. Międzygrupowe różnice w wielkości maksymalnego poboru
tlenu w ujęciu relatywnym na poziomie progu niekompensowanej kwasicy
metabolicznej (TDMA) oraz w końcowej fazie wysiłku testowego
-
50
10
mężczyźni
-
56,0±6,7
20
10
-
51,4±5,0
68,9±7,
.
40
0
71,8±4,4
80
.
-1.
-1
VO2 (ml kg min )
60
56,3±5,4
maksymalny poziom wysiłku
kobiety
Rycina 4. Międzygrupowe różnice w wielkości maksymalnego poboru
tlenu w ujęciu do beztłuszczowej masy ciała (FFM) na poziomie progu
niekompensowanej kwasicy metabolicznej (TDMA) oraz w końcowej fazie
wysiłku testowego
Figure 4. Intergroup differences in maximum oxygen uptake relative to FFM
at the TDMA level and in the final phase of exercise intensity
nego [4]. Obserwacje rozwojowych zmian wielkości
VO2max, wyrażone w jednostkach zrelatywizowanych
(ml·kg–1 ∙ min–1), wskazują na inny przebieg zmian tego
wskaźnika u dziewcząt i chłopców. Różnice w poziomie
VO2max u chłopców pomiędzy 6 a 18 rokiem życia są
niewielkie i wynoszą około 40 –50 ml ∙ kg–1 ∙ min–1, natomiast u dziewcząt obserwowany jest stopniowy spadek wielkości VO2max pomiędzy 12 a 18 rokiem życia
z wartości około 45 do 35 ml ∙ kg–1 ∙ min–1. Mniejsze
wartości tego wskaźnika u starszych dziewcząt są następstwem większego przyrostu komponenty tłuszczowej oraz mniejszej aktywności fizycznej [12].
Zdaniem niektórych badaczy okres dojrzewania
jest okresem krytycznym dla kształtowania poziomu
VO2max. Mirwald i wsp. [13] postulują, że podejmowanie aktywności fizycznej w tym okresie warunkuje
wielkość VO2max w okresie dorosłości.
W badaniach własnych różnica w wielkości maksymalnego minutowego poboru tlenu w ujęciu globalnym
między zawodnikami a zawodniczkami wyniosła około
30%. Dane te znalazły potwierdzenie w obserwacjach
innych autorów [6, 14–16].
Wysoki poziom V̇ O2max jest jednym z najbardziej
istotnych czynników decydujących o wytrzymałości
biegowej [17, 18]. U kobiet i mężczyzn trenujących
dyscypliny wytrzymałościowe wielkość maksymalnego
minutowego poboru tlenu często przekracza poziom
60 ml ∙ kg–1 ∙ min–1 [19]. Wilmore, Costill [20] podają,
że najwyższa wartość tego wskaźnika została zanotowana u kobiet trenujących biegi narciarskie, wyniosła
– 127 –
Łukasz Tota, Wanda Pilch, Szczepan Wiecha, Marcin Maciejczyk
ona 77 ml ∙ kg–1 ∙ min–1, u mężczyzn, również trenujących biegi narciarskie 94 ml ∙ kg–1 ∙ min–1.
Na istotny związek między V̇ O2max ∙ kg–1 a wynikiem w lekkoatletycznych biegach średnich i długich
zwracają uwagę liczni autorzy [21, 22]. Wysokie wartości tego wskaźnika mają także wpływ na efektywność
procesów restytucyjnych, szczególnie po wysiłkach intensywnych [23, 24].
Zagadnienie przebiegu reakcji fizjologicznych na
wysiłki na poziomie progu przemian anaerobowych
poruszane jest przez wielu autorów. Próg przemian
beztlenowych jako kryterium fizjologiczne daje duże
możliwości interpretacyjne, jest bardzo czułym miernikiem rozwoju zdolności wysiłkowej ustroju [25].
Wyznaczenie progu przemian beztlenowych w badaniach porównawczych kobiet i mężczyzn dostarczyć
może wielu cennych informacji, które przyczynić się
mogą do indywidualizacji i optymalizacji procesu treningu [16].
W niniejszych badaniach stwierdzono różnice
płciowe w zużyciu tlenu zarejestrowane w trakcie wysiłku o intensywności TDMA. W ujęciu globalnym na
poziomie TDMA różnica ta wyniosła 20% i okazała
się istotna statystycznie. W ujęciu relatywnym różnica
zmniejszyła się do 4%, natomiast w odniesieniu do beztłuszczowej masy ciała wyniosła 8%. W obu sygnalizowanych przypadkach różnica w wielkości omawianego
wskaźnika okazała się nie istotna statystycznie.
Zużycie tlenu na poziomie TDMA stanowiło u kobiet
81%, natomiast u mężczyzn 72% VO2max. W literaturze
podawane jest, że wartości uzyskane w badaniach grup
sportowych zwykle przewyższają poziom 80% VO2max
i mieszczą się w przedziale 75–90% VO2max [25, 26].
Wnioski
1. Wielkości maksymalnego poboru tlenu w ujęciu
całkowitym u zawodniczek były niższe niż u zawodników o 30%, różnica ta zmniejszyła się po zrelatywizowaniu tego wskaźnika do masy ciała i wyniosła
15%, natomiast w wielkościach odniesionych do
FFM wyniosła 4%.
2. Różnica międzygrupowa w poborze tlenu na poziomie TDMA w ujęciu globalnym wyniosła 20%,
w ujęciu relatywnym różnica zmniejszyła się do 4%,
natomiast w odniesieniu do beztłuszczowej masy
ciała – 8%.
3. Częstość skurczów serca na poziomie progu TDMA
nie różniła istotnie porównywanych grup, natomiast
w wielkościach maksymalnych zaobserwowano
znamienne różnice (różnica międzygrupowa – 5
[sk ∙ min–1].
4. Maksymalna minutowa wentylacja płuc zawodniczek była niższa od wartości tego wskaźnika u zawodników o 32%, natomiast na poziomie TDMA
różnica ta wyniosła 17%.
PIŚMIENNICTWO • LITERATURE [1]
[2]
[3]
-
[4]
-
-
-
-
[5]
[6]
Cempla J: Aspekty rozwojowe w fizjologii wysiłku.; w Tyka
A, Szyguła Z, Gawroński W (red.): Trener piłki nożnej.
Medicina Sportiva, 2004; 8 (1): 19–31.
Krzykała M, Czerniak U, Demuth A, Ziółkowska-Łajp E:
Modele otłuszczenia ciała w ocenie dymorfizmu płciowego
na przykładzie sportowców trenujących hokej na trawie.
Antropomotoryka, 2007; 17(39), 67–72.
Lutosławska G, Sandecki W: Zmiany niektórych para­
metrów biochemicznych we krwi u kobiet i mężczyzn po
długotrwałym wysiłku w pozycji siedzącej. Monografia,
Poznań, AWF 1990; 274–282.
Ziemba A, Klimek AT: Dymorfizm płciowy w sporcie; w Klukowski L, Klimek AT, Jethon Z (red.): Wybrane zagadnienia
tolerancji wysiłku fizycznego. Medicina Sportiva, 2011;
24–36.
Demuth A, Janowski J, Czerniak U, Krzykała M, Sokołowski M, Strzelczyk R, Ziółkowska-Łajp E: Dymorfizm płcio­
wy cech morfologicznych kobiet studiujących w Wyższej
Szkole Oficerskiej. Antropomotoryka 2009; (19)45: 43–50.
Cempla J, Stokłosa J: Zróżnicowanie dymorficzne w po­
ziomie wybranych reakcji fizjologiczno-biochemicznych na
wysiłki fizyczne o różnej intensywności, w świetle badań
studentek i studentów Akademii Wychowania Fizycznego
w Krakowie. Wydawnictwo Monograficzne, AWF Kraków,
1997; 72.
[7] Półtorak W: Kobieta w sporcie wyczynowym. Wychowanie
Fizyczne i Sport, 2000; 4: 45–53.
[8] Malina RM, Rożek K, Ignasiak Z, Sławińska T, Fugiel J,
Kochan K i wsp.: Growth and functional characteristics of
male athletes 11–15 years of age. Hum Mov, 2011; 12(2):
180–187.
[9] Czajka K, Sławińska T. Sprawność motoryczna a budowa
ciała i aktywność fizyczna u 16–18-letniej młodzieży.
Antropomotoryka, 2011; 21(55): 47–54.
[10] Sterkowicz S, Żak S: Dymorfizm płciowy elity osób upra­
wiających piłkę siatkową. Antropomotoryka, 2010; 20 (52):
77–84.
[11] Klimek AT: Fizjologiczne reakcje układu oddechowego
podczas powtarzanych wysiłków fizycznych na tle wydol­
ności aerobowej i anaerobowej dzieci i osób dorosłych.
Studia i Monografie AWF Kraków, 2004; 28.
[12] Wilmore JH, Costill DL: Physiology of Sport and Exercise. 3rd edition, Champaign, Human Kinetics, 2004;
513–537.
– 128 –
Zróżnicowanie płciowe wielkości wskaźników fizjologicznych na wysiłek o stopniowo wzrastającym obciążeniu...
[20] Wilmore JH, Costill DL: Gender issues and the female
athlete; w Physiology of sport and exercise. Champaign,
II, Human Kinetics, 1994: 442–466.
[21] Zdanowicz R, Boraczyński T: Próg beztlenowy jako
kryterium oceny zdolności wysiłkowej biegaczy. Sport
Wyczynowy, 1897; 1: 3–9.
[22] Keul J, i wsp.: Adaptation to Training and Performance in
Elite Athletes. Research Quarterly for Exercise and Sport,
1996; 3: 29–36.
[23] Zatoń M: Wartości kryteriów fizjologicznych w kontroli
i regulacji treningu sportowego. Studia i Monografiie AWF
Wrocław, 1990; 22.
[24] Klusiewicz A, Zdanowicz R: Próg beztlenowy a stan mak­
symalnej równowagi mleczanowej – uwagi praktyczne.
Sport Wyczynowy, 2002; 1–2: 445–446.
[25] Pilis W, Zarzeczny R, Langfort J: Próg przemian beztle­
nowych. 1996, Katowice, AWF.
[26] Cempla J, Szul R: Przebieg wybranych wysiłkowych
reakcji fizjologicznych w specyficznym teście laborato­
ryjnym u kolarzy górskich. Antropomotoryka, 1997; 16:
113–120.
[27] Tjelta L, Enoksen E: Training Characteristics of Male Jun­
ior Cross Country and Track Runners on European Top
Level. International Journal of Sports Science & Coaching,
2010; 5(2): 193–203.
-
-
-
-
-
[13] Mirwald RL, Bailey DA, Cameron N, Ramussen RL:
Longitudinal comparison of aerobic power in active and
inactive boys aged 7.0 to 17.0 years. Ann Hum Biol, 1981;
8: 405–414.
[14] Green HJ, Carter S, Grant S, Tupling R, Coates G: Ali M.
Vascular volumes and hematology in male and female
runnersand cyclists. Eur. J. Appl. Physiol., 1999; 79: 244250.
[15] Bhambhani Y, Maikala R: Gender differences during
treadmill walking with graded loads: biomechanical and
physiological comparisons. Eur. J. Appl. Physiol., 81,
2000; 75–83.
[16] Tota Ł, Cempla J: Zmiany poziomu wybranych wskaź­
ników fizjologicznych u młodych lekkoatletów średnioi długodystansowców w dwuletnim cyklu treningowym.
Sport Wyczynowy, 2012; 3: 57–70.
[17] Brandon LJ: Physiological Factors Associated with Middle
Distance Running Performance. Sports Medicine, 1995;
19(4): 268–277.
[18] Midgley AW, McNaughton LR, Jones AM: Training to En­
hance the Physiological Determinants of Long-Distance
Running Performance. Sports Medicine, 2007; 37(10):
857–880. Retrieved from EBSCOhost.
[19] Fox EL, Mathews DK: The physiological basis of physical
education and athletics. Saunders College Publishing,
Philadelphia, 1981.
– 129 –