Uklady kontaktowe z duzymi roznicami temperatur I. Obserwacje i

Uklady kontaktowe z duzymi roznicami temperatur I. Obserwacje i

Uklady kontaktowe z duzymi
roznicami temperatur I. Obserwacje
i wybrane wyniki.
Michal Siwak
Uklady kontaktowe z duzymi roznicami temperatur I. Obserwacje i wybrane wyniki. – p.1/38
Przypomnienie, co stanowi przedmiot badan.
Probka takich ukladow: jak wygladala kiedys i jak wyglad teraz.
Nowe obserwacje fotometryczne i spektroskopowe: gdzie i czym wykonywano.
Pierwsze wyniki dla wybranych ukladow.
Uklady kontaktowe z duzymi roznicami temperatur I. Obserwacje i wybrane wyniki. – p.2/38
Droga do zdefiniowania pojecia ukladu kontaktowego z duza rozniaca temperatur wygladala tak:
Korzystam z obliczen jakie przeprowadzili twórcy teorii TRO (Thermal Relaxation Oscillation):
Lucy (1976), Flannery (1976), Robertson & Eggleton (1977), Kähler (2002a,b, 2004):
Lucy: Mtotal = 2M , q0 = 0.6; maksymalna roznica temperatury podczas ewolucji
wynosi 880 K.
Flannery: w czasie gdy uklad znajduje sie w polrozdzielonej fazie oscylacji skladnik
wtorny moze byc przez krotki okres czasu maksymalnie 1000 K chlodniejszy od
skladnika glownego ale typowa wartosc roznicy temperatur w tej fazie wynosi 500 K.
Robertson i Eggleton: ich systemy nie osiagaly roznicy temperatury wiekszej niz okolo
600 K.
Kähler: przedstawil oblicznia, wg których moga istniec stabilne uklady kontaktowe z
roznica temperatur maksymalnie 1350 K ale o malym stopniu wypelnienia
powierzchnii Roche’a.
Uklady kontaktowe z duzymi roznicami temperatur I. Obserwacje i wybrane wyniki. – p.3/38
Do tego czasu ukazaly sie kolejne prace nt. ewolucji ukladow kontaktowych, w kazdej z nich
autorzy opieraja sie na probkach wybranych na podstawie nieco innych kryteriow. Jedne
prace zaprzeczaja zachodzeniu oscylacji TRO, inne podaja nowe dowody na ich istnienie
- nie jestem kompetentny by oceniac kto ma racje, w kazdym razie zadna z tych prac nie
zezwala istniec omawianym ukladom bez zauwazalnych (juz w skali zycia jednego czlowieka)
konsekwencji.
Ukladem kontaktowym o duzej roznicy temperatur nazywam taki uklad, w ktorym roznica temperatur
primary
secondary
Tef
−Tef
otrzymana z modelowania krzywych zmian blasku wynosi wiecej niz 1000 K .
f
f
Dla ukladow z malym stopniem wypelnienia, rzedu 0 − 4% przyjmuje wartosc 1350 K .
To byla stara definicja, ale pewnych obiektow w praktyce nie da sie tak latwo zaszufladkowac.
Kazdy obiekt jest inny i aby o nim opowiedziec dlaczego nalezy sie nim zajac potrzeba usiasc
nad poswieconymi im publikacjami zeby po kolei przypominac sobie konkretne powody. Np.
jesli gwiazda z marginalnym kontaktem ma δT = 1000 K oraz staly okres to taki uklad tez
wkladam do probki.
Uklady kontaktowe z duzymi roznicami temperatur I. Obserwacje i wybrane wyniki. – p.4/38
Nowa probka wyglada teraz tak (wykreslilem systemy gorace):
System
prim
Tef
f
sec
Tef
f
∆T
f(%)
Autor
V758 Cen
11 700
8100
3600
42
Lipari
V1010 Oph
8200
5700
2500
18
Leung
V747 Cen
8500
4700
3800
4.3
Leung
DO Cas
7700
3850
3850
14
Kałużny
9100
4800
4300
14
Oh&Ahn
BL And
7500
3000
4500
21
Kałużny
VV Ceti
8100
5900
2200
16
Rahman
BV Eri
6850
5650
1200
20
Gu
CX Vir
6500
4500
2000
0?
Hilditch
BX And
6800
4500
2300
8
Bell
CN And
6200
4700
1500
43
Rafert
FS Lupi
6000
4900
1100
40
Milano
FT Lupi
6700
4900
2000
m-c
Hilditch
6700
4800
1900
12
Kałużny
Uklady kontaktowe z duzymi roznicami temperatur I. Obserwacje i wybrane wyniki. – p.5/38
Zrezygnowalem z systemow goracych a dolozylem chlodniejsze, zwiekszajace liczebnosc
grupy na temat ktorej latwiej bedzie cos wnioskowac:
W Crv
950K
Odell
FO Hya
6950
4250
2700K
7
Candy
WZ Cyg
7050
5750
1300K
?
Rovithis
GW Tau
8750
5620
3130K
11
Zhu
Czas zatem na przeglad nowych obserwacji zrobionych w ostatnim czasie.
Uklady kontaktowe z duzymi roznicami temperatur I. Obserwacje i wybrane wyniki. – p.6/38
Fotometria
Fotometria, niebo polnocne:
Redukcje obrazow CCD wykonywalem programami bazujacymi na daophocie ze zmienna i
stala apertura. Redukcja danych z fotometru: programy Marka + gnuplot.
CN And
Suhora, pazdziernik 2006, od razu wyszla idealnie.
BX And:
Suhora, jesien 2003: fotometr, niedokonczona, skoki w kanale 1 plus zmienne
oswietlenie lustra glownego przez Ksiezyc,
Fort Skala, jesien 2004: CCD, pelen sukces.
Uklady kontaktowe z duzymi roznicami temperatur I. Obserwacje i wybrane wyniki. – p.7/38
-1.9
’ball.dat’ u 3:4
’vall.dat’ u 3:4
’rall.dat’ u 3:4
’iall.dat’ u 3:4
-1.8
-1.7
-1.6
-1.5
-1.4
-1.3
-1.2
-1.1
-1
0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0.8
0.9
1
Uklady kontaktowe z duzymi roznicami temperatur I. Obserwacje i wybrane wyniki. – p.8/38
BX And z tel50
-1.1
-1.05
-1
-0.95
-0.9
-0.85
-0.8
-0.75
-0.7
-0.65
-0.6
-0.55
-0.5
-0.45
-0.4
-0.35
-0.3
-0.25
-0.2
-0.15
-0.1
0
0.1
0.2
0.3
’ball.dat’ u 3:4
’vall.dat’ u 3:4
0.4
0.5
0.6
0.7
0.8
0.9
1
’rall.dat’ u 3:4
’iall.dat’ u 3:4
Uklady kontaktowe z duzymi roznicami temperatur I. Obserwacje i wybrane wyniki. – p.9/38
DO Cas
Suhora, jesien 2003: fotometr, niedokonczona, dziwne zachowanie ktoregos z
kanalow,
Suhora, jesien 2004: tylko obserwacja minimum wtornego,
Suhora, jesien 2005: obserwacje w 3 idealne noce. Ale po blizszym przyjrzeniu
okazuje sie ze gwiazda porownania pulsuje, do odzyskania nadaja sie tylko
obserwacje w I. Mozliwe jest to z racji bardzo malej ekstynkcji (w I jest praktycznie
zerowa wiec jej kilkuprocentowe zmiany w ciagu nocy sa zupelnie zaniedbywalne) no i
w wysokich mas atmosferycznych na ktorych obserwowalem,
Suhora, styczen 2007: obserwacje CCD, kolejne problemy, nie wiadomo czy do przejscia, redukcja z racji komplikacji przelozona na najblizsza przyszlosc.
Uklady kontaktowe z duzymi roznicami temperatur I. Obserwacje i wybrane wyniki. – p.10/38
VV Ceti
Fort Skala, pazdziernik-styczen 2004-2005: krzywe w VRI, obiekt na δ = −2 deg i
mgla, dlatego poteguja sie problemy z poprawna redukcja na ekstynkcje kolorowa, ale
sa one do obejscia,
Suhora jesien-zima 2005-2006: obserwacje fotometrem w BVR, uzylem obserwacje
wykonanane tylko w noce fotometryczne. Z racji slabej gwiazdy porownania dopiero
fitowanie wielomianow umozliwilo uzyskanie duzo gladszej krzywej niz robiac to
programami Marka.
Problem zmiennego wspolczynnika kroskorelacji.
WZ Cyg
Fort Skala, pazdziernik 2006: mimo przelotnych cirrusow piekne krzywe w BVRI z
trzech kolejnych nocy, zredukowane ale jeszcze nie zlozone.
GW Tau
Fort Skala, styczen 2007: ladne krzywe w BVRI, mimo cirrusow, zredukowane ale
jeszcze niezlozone.
Uklady kontaktowe z duzymi roznicami temperatur I. Obserwacje i wybrane wyniki. – p.11/38
delta mag
VV Ceti
-1.025
-1
-0.975
-0.95
-0.925
-0.9
-0.875
-0.85
-0.825
-0.8
-0.775
-0.75
-0.725
-0.7
-0.675
-0.65
-0.625
-0.6
-0.575
-0.55
-0.525
-0.5
-0.475
-0.45
-0.425
-0.4
’ball.dat’ u 3:2
’vall.dat’ u 3:2
’rall.dat’ u 3:2
0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
phase
0.6
0.7
0.8
0.9
1
Uklady kontaktowe z duzymi roznicami temperatur I. Obserwacje i wybrane wyniki. – p.12/38
-1.1
’r1028’
-1
-0.9
-0.8
-0.7
-0.6
-0.5
53672.2
53672.3
53672.3
53672.4
53672.4
53672.5
53672.5
53672.6
Uklady kontaktowe z duzymi roznicami temperatur I. Obserwacje i wybrane wyniki. – p.13/38
-1.1
’r1028m’
-1
-0.9
-0.8
-0.7
-0.6
-0.5
53672.2
53672.3
53672.3
53672.4
53672.4
53672.5
53672.5
53672.6
Uklady kontaktowe z duzymi roznicami temperatur I. Obserwacje i wybrane wyniki. – p.14/38
1.75
1.12
’v1028c’ u 2:3
f(x)
’r1028c’ u 2:3
f(x)
1.1
1.7
1.08
1.65
1.06
1.6
1.04
1.55
1.02
1
1.5
0.98
1.45
0.96
1.4
1.35
0.94
17
18
19
20
21
22
23
24
25
0.92
17
18
19
20
21
22
23
24
25
Uklady kontaktowe z duzymi roznicami temperatur I. Obserwacje i wybrane wyniki. – p.15/38
Fotometria, niebo poludniowe:
Redukcja CCD: rozne odmiany daophota. Redukcja danych z fotometru: gnuplot (fitowanie
wielomianow do tla i gwiazdy porownania, dokladnosc interpolacji wyniosla 0.001-0.003
mag), zrzucanie wynikow do formatu *.red strawnego dla programu fred.
CX Vir
SAAO, kwiecien 2005: piecdziesiatka + Modular Photometer, jakosc nocy byla rozna,
z przewaga conajmniej dobrych. Tylko jednej nocy wilgotnosc spadla ponizej 50%,
przewaznie wynosila 70 − 96%. Obserwowalem gwiazde kontrolna, nie stwierdzilem
wahan jasnosci wiekszych niz 0.01mag.
FT Lupi
SAAO, kwiecien 2005: piecdziesiatka + Modular Photometer, ogolnie jakosc nocy lepsza niz dla CX Vir.
Uklady kontaktowe z duzymi roznicami temperatur I. Obserwacje i wybrane wyniki. – p.16/38
CX Vir - all
’b06’ u 3:2
’b08’ u 3:2
’b09’ u 3:2
’b13’ u 3:2
’b14’ u 3:2
’v06’ u 3:2
’v08’ u 3:2
’v09’ u 3:2
’v13’ u 3:2
’v14’ u 3:2
’r06’ u 3:2
’r08’ u 3:2
’r09’ u 3:2
’r13’ u 3:2
’r14’ u 3:2
’i06’ u 3:2
’i08’ u 3:2
’i09’ u 3:2
’i13’ u 3:2
’i14’ u 3:2
0
0.2
0.4
0.6
0.8
1
0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0.8
0.9
1
Uklady kontaktowe z duzymi roznicami temperatur I. Obserwacje i wybrane wyniki. – p.17/38
Tyle istnialo do tej pory.
1.05
1
0.95
0.9
flux
0.85
0.8
0.75
0.7
0.65
0.6
0.55
0.5
0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5 0.6
phase
0.7
0.8
0.9
1
Uklady kontaktowe z duzymi roznicami temperatur I. Obserwacje i wybrane wyniki. – p.18/38
FT Lupi - all
0.32
0.36
0.4
0.44
0.48
0.52
0.56
0.6
0.64
0.68
0.72
0.76
0.8
0.84
0.88
0.92
0.96
1
1.04
1.08
1.12
1.16
1.2
1.24
1.28
1.32
1.36
1.4
1.44
1.48
1.52
1.56
1.6
1.64
1.68
’b14’ u 3:2
’b15’ u 3:2
’b16’ u 3:2
’b17’ u 3:2
’b18’ u 3:2
’v14’ u 3:2
’v15’ u 3:2
’v16’ u 3:2
’v17’ u 3:2
’v18’ u 3:2
’r14’ u 3:2
’r15’ u 3:2
’r16’ u 3:2
’r17’ u 3:2
’r18’ u 3:2
’i14’ u 3:2
’i15’ u 3:2
’i16’ u 3:2
’i17’ u 3:2
’i18’ u 3:2
1
0.9
0.8
0.7
0.6
0.5
0.4
0.3
0.2
0.1
0
Uklady kontaktowe z duzymi roznicami temperatur I. Obserwacje i wybrane wyniki. – p.19/38
Dane Lipari & Sistero
1.2
’u2’
’p.u3’
’p.u4d’
’p.u4h’
’bb’
’p.b3’
’p.b4d’
’p.b4h’
’v2’
’p.v3’
’p.v4d’
’p.v4h’
FT Lupi
U+0.2
1
B
0.8
V-0.2
0.6
0.4
0.2
0
0.2
0.4
0.6
0.8
1
1.2
Uklady kontaktowe z duzymi roznicami temperatur I. Obserwacje i wybrane wyniki. – p.20/38
V758 Cen
SAAO, kwiecien 2005: 75cm + UCT CCD, robione przez Kosmasa, gwiazdy zmienna i
porownania sa blisko brzegow kamery i czasem ktoras jest ucieta, koszmarna redukcja
za pomoca polaczenia fotometrii aperturowaj (stala apertura) i psf, moze to kiedys
dokoncze...
V747 Cen
SAAO, marzec 2006: 75cm + UCT CCD, robione przez Dorote, ladne dane, na razie
zredukowane tylko psf-em, stoja w kolejce do redukcji aperturowej.
W Crv
SAAO, marzec 2006: 75cm + UCT CCD, robione przez Dorote, czekaja w kolejce.
FO Hya
SAAO, kwiecien/maj 2006: 75cm + UCT Photometer, tylko w ostatnia noc kiedy robilem minimum glowne pogoda byla pol-fotometryczna, mimo to dane i tak niezle.
Niestety krzywa niekompletna bo brakuje pierwszego maksimum (przez zbyt dlugie
wprowadzanie do fotometru...)
Uklady kontaktowe z duzymi roznicami temperatur I. Obserwacje i wybrane wyniki. – p.21/38
FS Lupi
SAAO, kwiecien/maj 2006: 75cm + UCT Photometer, piekne noce, cien od Jowisza
widoczny na chodniku. Niestety na poczatku nocy drugiej gwiazda porownania okazala
sie zmieniac, widoczne to bylo "na oko", wiec zmienilem gwiazde porownania i na
szczescie dokonczylem te obserwacje przed zalamaniem pogody.
To tyle o fotometrii, jeszcze tylko dwa obrazki:
Uklady kontaktowe z duzymi roznicami temperatur I. Obserwacje i wybrane wyniki. – p.22/38
1
’ball.dat’ u 3:($2-0.1)
’vall.dat’ u 3:2
’rall.dat’ u 3:($2+0.15)
’iall.dat’ u 3:($2+0.3)
1.2
1.4
1.6
1.8
2
2.2
2.4
0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0.8
0.9
1
Uklady kontaktowe z duzymi roznicami temperatur I. Obserwacje i wybrane wyniki. – p.23/38
FS Lupi, no l3
1.3
B + 0.2
1.2
1.1
V
flux
1
0.9
0.8
0.7
0.6
0.5
0.4
0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6 0.7
phase
0.8
0.9
1
1.1
1.2
Uklady kontaktowe z duzymi roznicami temperatur I. Obserwacje i wybrane wyniki. – p.24/38
Niebo poludniowe:
Spektroskopia
FS Lupi
SAAO, kwiecien 2006: 190cm + SpCCD, siatka 1200l/mm w 1 rzedzie, szczelina 1.2",
dlugosc widma 750Å, obserwacje glownie z rejonu tripletu magnezu, troche z rejonu
Balmera (przez zamieszanie z siatkami na poczatku).
FT Lupi
SAAO, kwiecien 2006: obserwacje w rejonie tripletu magnezu.
FT Lupi, CX Vir, V747 Cen, V758 Cen
ESO, kwiecien-czerwiec 2006: MPG 2.2m + echelle, cale widmo
Niestety nie udalo sie zaobserwowac FO Hya.
Uklady kontaktowe z duzymi roznicami temperatur I. Obserwacje i wybrane wyniki. – p.25/38
300
’fslup-f8V.rv’
’fslup-f8V.rv’ u 1:3
250
200
150
100
50
0
-50
-100
-150
-200
0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0.8
0.9
1
Uklady kontaktowe z duzymi roznicami temperatur I. Obserwacje i wybrane wyniki. – p.26/38
FT Lupi - SAAO
250
’ftlup-pon-f8.rv’
’ftlup-pon-g1.rv’
’ftlup-pon-g5.rv’
’ftlup-pon-k1-corr.rv’
’ftlup-pon-f8.rv’ u 1:3
’ftlup-pon-g1.rv’ u 1:3
’ftlup-pon-g5.rv’ u 1:3
’ftlup-pon-k1-corr.rv’ u 1:3
200
150
100
50
0
-50
-100
-150
-200
-250
0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0.8
0.9
1
Uklady kontaktowe z duzymi roznicami temperatur I. Obserwacje i wybrane wyniki. – p.27/38
LV Vir przed odjeciem trzeciego skladnika.
Uklady kontaktowe z duzymi roznicami temperatur I. Obserwacje i wybrane wyniki. – p.28/38
Niebo polnocne
DDO styczen-luty 2005 : niepotrzebne wplatanie sie w obserwacje na 6290Å, zupelnie
bezuzyteczny rejon z liniami tellurycznymi O2 , ktore mialy korygowac "giecia" spektrografu.
10
’flex1.dat’
’flex2.dat’
’flex3.dat’
’flex4.dat’
’flex5.dat’
’flex6.dat’
’flex7.dat’
’flex8.dat’
9
8
7
6
5
4
delta v [km/s]
3
2
1
0
-1
-2
-3
-4
-5
-6
-7
-8
-9
-10
-6
-4
-2
0
hour angle
2
4
6
Wg. mnie "giecia" mozna wytlumaczyc inaczej, ale nie przeprowadzilem testow...
Uklady kontaktowe z duzymi roznicami temperatur I. Obserwacje i wybrane wyniki. – p.29/38
Sprawe rozstrzygnela dopiero kolejna wizyta:
DDO listopad-grudzien 2006 : niezle obserwacje na "normalnym" rejonie 5184Å. Mozna bylo
tylko narzekac na pogode: mialem zaledwie 2 cale noce, z czego pierwszej nocy szukalismy
targetu od 19tej do 22:30, nastepnej nocy szukalismy innego targetu tylko godzine, po czym
odkrylem ze jesli targetu nie widac od razu to znajduje sie on mniej wiecej o tyle samo po
lewej stronie. Potem nastawianie szlo juz w 5-10 minut...
Kolejne dni obfitowaly w noce z czesciowym zachmurzeniem, pod koniec jedna noc byla w
"az" 75% bezchmurna. Reszta nocy to po kilka godzin obserwacji, czesto przez chmury i
dopiero nad ranem, kiedy zaden z moich obiektow nie byl dostepny...
Zaobserwowalem BV Eri, BX And, WZ Cyg, VV Ceti (czesciowy sukces) oraz DO Cas - ta
tez czesciowo ale od niedawna jest lepiej. Zabraklo czasu na BL And i GW Tau. Nad ranem
robilem obserwacje kilku gwiazd Slawka.
Uklady kontaktowe z duzymi roznicami temperatur I. Obserwacje i wybrane wyniki. – p.30/38
BV Eri z F9V
300
’allf9’
’allf9’ u 1:3
f(x)
g(x)
200
100
0
-100
-200
-300
0
0.2
0.4
0.6
0.8
1
Uklady kontaktowe z duzymi roznicami temperatur I. Obserwacje i wybrane wyniki. – p.31/38
BX And : F2V + K2V
250
’allf2’
’allk2’ u 1:3
f(x)
g(x)
200
150
100
50
0
-50
-100
-150
-200
-250
-300
0
0.2
0.4
0.6
0.8
1
Uklady kontaktowe z duzymi roznicami temperatur I. Obserwacje i wybrane wyniki. – p.32/38
WZ Cyg z F7V
250
’all-f7’
’all-f7’ u 1:3
f(x)
g(x)
200
150
100
50
0
-50
-100
-150
-200
-250
0
0.2
0.4
0.6
0.8
1
Uklady kontaktowe z duzymi roznicami temperatur I. Obserwacje i wybrane wyniki. – p.33/38
DO Cas: skladnik glowny mierzony standardem F2V, wtorny K2V
300
’allf2’
’allk2’ u 1:3
f(x)
g(x)
200
100
0
-100
-200
-300
0
0.2
0.4
0.6
0.8
1
Uklady kontaktowe z duzymi roznicami temperatur I. Obserwacje i wybrane wyniki. – p.34/38
VV Cet wzgledem F7V RVstd
250
’all-f7’
’all-f7’ u 1:3
f(x)
g(x)
200
150
100
50
0
-50
-100
-150
-200
-250
-300
0
0.2
0.4
0.6
0.8
1
Uklady kontaktowe z duzymi roznicami temperatur I. Obserwacje i wybrane wyniki. – p.35/38
Podsumowujac, spektroskopowego q brakuje jeszcze dla
FO Hya, GW Tau i BL And. Dobrej spektroskopii brakuje dla
VV Ceti.
Nowej fotometrii brakuje tylko dla V1010 Oph i BV Eri, ale
ta ktora jest jest dobra i wyniki z niej uzyskane sa raczej
jednoznaczne.
Uklady kontaktowe z duzymi roznicami temperatur I. Obserwacje i wybrane wyniki. – p.36/38
BV Eri: kontaktowa ale roznica temperatur "tylko" 500K. Tylko skad l3?
BV Eri
1.2
1.1
1
0.9
0.8
0.7
0.6
0.5
0
0.1
0.2
0.3
0.4
0.5
0.6
0.7
0.8
0.9
1
Uklady kontaktowe z duzymi roznicami temperatur I. Obserwacje i wybrane wyniki. – p.37/38
Inne (wy)modelowane:
V1010 Oph - polrozdzielona,
CN And - rozdzielona lub polrozdzielona,
FS Lupi - prawdopodobnie rozdzielona,
BX And - rozdzielona lub marginal kontakt.
Koniec
Uklady kontaktowe z duzymi roznicami temperatur I. Obserwacje i wybrane wyniki. – p.38/38