Finansowanie zwrotne instytucji ekonomii społecznej w Polsce

Transkrypt

E K O N O M I A
S P O Ł E C Z N A
T E K S T Y
2 0 0 6
Praca zbiorowa pod redakcją
Anny Królikowskiej
Finansowanie zwrotne
instytucji ekonomii
społecznej w Polsce
Raport otwarcia
Bank BISE
Streszczenie
Czy ekonomia społeczna jest „bankowalna”? Dlaczego tak niewiele organizacji korzysta z kredytów? Czy pomiar zysków społecznych
może stać się elementem ich przewagi konkurencyjnej?
To wybrane pytania, na które próbują odpowiedzieć autorzy raportu „Finansowanie zwrotne instytucji ekonomii społecznej w Polsce.” Ich
celem było opisanie obecnego i zaproponowanie optymalnego systemu finansowania zwrotnego instytucji ekonomii społecznej.
W raporcie przeanalizowano źródła finansowania pod kątem dostępności i wpływu na możliwość uzyskania finansowania zwrotnego.
Zaprezentowano wachlarz instrumentów finansowych, z jakich mogą korzystać organizacje oraz instytucje finansowe, które decydują się
na współpracę z tym sektorem. Dużo uwagi poświęcono opisaniu optyki banku – w szczególności analizie ryzyka kredytowego, w nadziei, że pozwoli to organizacjom zrozumieć przyczyny wielu pytań i wątpliwości bankowców, a w konsekwencji ułatwi dialog pomiędzy
bankiem a instytucją ekonomii społecznej.
Zaproponowano również instrumenty i działania, które pozwolą ograniczyć ryzyko (zarówno ze strony organizacji, jak i banku). Na zakończenie przedstawiono obecną sytuację w zakresie zwrotnego finansowania instytucji ekonomii społecznej, a także postulaty w zakresie
modelu finansowania oraz działań, prowadzących do zwiększenia skali i dostępności bankowego finansowania zwrotnego dla tego
segmentu rynku.
Raport został opracowany przez Bank BISE pod redakcją Anny Królikowskiej.
Współautorami raportu są:
Piotr Kazimierczyk – rozdziały 6. i 7.
Magdalena Kawecka – opracowanie ekspertyzy o niebankowych instrumentach zwrotnych, Załącznik 1., Załącznik 3.
Oda Woskowicz – redakcja techniczna, opracowanie danych.
Dziękujemy Pani Dorocie Pieńkowskiej, Prezes Polsko-Amerykańskiego Fundusz Pożyczkowego Inicjatyw Obywatelskich PAFPIO
za zgodę na opublikowanie danych i doświadczeń Funduszu.
Opis potrzeb i ofert sektora wzbogacono analizą przypadku współpracy Banku BISE z organizacjami pozarządowymi.
Anna Królikowska – prawnik., pracuje w Banku Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych, specjalizuje się w problematyce ekonomii społecznej. Ekspert Krajowej Sieci Tematycznej D, członek Krajowego Komitetu Przygotowawczego II Konferencji Ekonomii Społecznej
w Krakowie. W projekcie „W poszukiwaniu polskiego modelu ekonomii społecznej” pełni funkcję koordynatora projektu w Banku BISE,
który jest partnerem odpowiedzialnym za model finansowy.
Piotr Kazimierczyk – doktor nauk technicznych, specjalista w dziedzinie zarządzania ryzykiem, zarządzania strategicznego i finansów.
Był dyrektorem Biura Badań Strategicznych w Polskim Banku Rozwoju S.A., obecnie sprawuje funkcję dyrektora Departamentu Zarządzania Ryzykiem w Banku Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych. Od lat jest przewodniczącym Rady Fundacji Poszanowania Energii.
O autorze
Bank Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych (BISE SA) jest polsko-francuską spółką akcyjną, utworzoną w 1990 roku z inicjatywy Ministerstwa Pracy i Polityki Socjalnej oraz francuskiego banku Crédit Cooperatif. Bank ten, obok Agencji Rozwoju Przemysłu S.A., jest
największym akcjonariuszem BISE – obie instytucje posiadają razem ponad 70% kapitału BISE. Misją BISE jest świadczeniem wysokiej
jakości usług finansowych i doradczych sprzyjających rozwojowi przedsiębiorczości i inicjatyw lokalnych wspierających rozwój społeczeństwa obywatelskiego. Klienci Banku to przede wszystkim małe i średnie przedsiębiorstwa, jednostki samorządu terytorialnego,
fundacje i stowarzyszenia, wspólnoty i spółdzielnie mieszkaniowe oraz klienci indywidualni. BISE jest bankowym partnerem wielu fundacji i stowarzyszeń. Tworząc rozwiązania i instrumenty dostosowane do ich potrzeb, niezbędne do realizacji ich programów i osiągania
celów statutowych, korzysta z doświadczeń własnych oraz francuskiego akcjonariusza – banku Crédit Coopératif, który od ponad 70 lat
działa we Francji w dziedzinie ekonomii społecznej.
Raport otwarcia
Bank BISE
Spis treści
List Joanny Wardzińskiej – I zastępcy Prezesa Zarządu Banku BISE 6
Streszczenie 7
Wnioski 1.1. Cel raportu otwarcia – części „Finansowanie ekonomii społecznej w Polsce” 1.2. Uwagi metodologiczne 1.2.1. Terminologia 1.2.2. Dane 8
9
9
9
9
1. Wstęp 9
2. W poszukiwaniu systemu finansowania organizacji pozarządowych (trzeciego sektora) w Polsce 11
3. Źródła finansowania NGO 3.1. Zakres działalności NGO i mobilizacja zasobów 3.2. Źródła finansowania organizacji w badaniach KLON/JAWOR 3.3. Źródła finansowania według sprawozdań finansowych przedstawianych przez organizacje
pozarządowe 3.3.1. Różne organizacje, różne sprawozdania 3.4. Typologia źródeł finansowania pod kątem finansowania zwrotnego 3.4.1. Dostęp do finansowania zwrotnego 3.4.2. Zapotrzebowanie na finansowanie zwrotne 3.5. Wnioski 12
12
13
4. Zarządzanie finansami w NGO 4.1. Dlaczego zarządzanie finansami jest ważne 4.1.1. Czy strategia jest potrzebna do zarządzania finansami? 4.1.2. Czy finansowanie zwrotne to instrument dla organizacji pozarządowych? 4.1.3. W stronę samowystarczalności finansowej 4.2. Podsumowanie 17
17
17
17
18
18
5. Oferta finansowania zwrotnego 5.1. Istota finansowania zwrotnego 5.2. Panorama instrumentów zwrotnych 5.2.1. Inwestycje kapitałowe 5.2.2. Dłużne papiery wartościowe 5.2.3. Kredyty, pożyczki i mikropożyczki 5.2.4. Poręczenia i gwarancje 5.2.5. Leasing, faktoring i franczyza 5.3. Podsumowanie 19
19
19
20
20
20
25
26
27
6. Finansowanie zwrotne z perspektywy relacji bank – klient 6.1. Założenia dotyczące celu relacji bank – klient w finansowaniu zwrotnym 6.1.1. Cele NGO 6.1.2. Cele banku 6.1.3. Sprzeczność interesów? 6.2. Ocena ryzyka z punktu widzenia banku – uwarunkowania systemowo-prawne 6.2.1. Ochrona wartości depozytów 6.2.2. Ochrona wartości aktywów netto 6.2.3. Ochrona pożyczkobiorcy 6.2.4. Szczególne znaczenie profesjonalnej oceny ryzyka dla NGO – jako Klienta banku 29
29
30
35
36
36
36
37
38
38
13
13
14
14
16
16
6.3. Rodzaje ryzyka brane pod uwagę 6.3.1. Ryzyko rynkowe 6.3.4. Ryzyko prawne 6.3.5. Ryzyko płynności 6.4. Sposób oceny – badane cechy i ich wpływ na możliwości i warunki finansowania 6.4.1. Przedmiot działalności 6.4.2. Jakość zarządzania i wiarygodność płatnicza 6.4.3. Sytuacja finansowa 6.4.4. Potencjał 6.4.5. Ocena projektu 6.4.6. Zabezpieczenia 6.4.7. Ocena łączna 6.5. Współpraca po udzieleniu finansowania 6.5.1. Co to jest monitoring 6.5.2. Restrukturyzacja 6.6. Windykacja 6.7. Podsumowanie i pytania 6.7.1. Czynniki ograniczające zainteresowanie banków finansowaniem NGO 6.7.2. Rozwiązania strukturalne potencjalnie zwiększające możliwości współpracy 38
39
41
43
43
44
45
46
46
47
49
49
49
49
49
49
50
50
50
7. Ograniczenie ryzyka dla NGO 7.1. Ryzyko kredytowe i kontrahenta 7.1.1. Sprzedaż wierzytelności bez regresu 7.1.2. Przyjęcie prefinansowania pod płatność kontrahenta 7.1.3. Gwarancja wykonania płatności – akredytywa 7.1.4. Montaże finansowe – zapewnienie finansowania kontrahentów przez Bank 7.2. Ryzyko finansowe 7.2.1. Ryzyko płynności 7.2.2. Ryzyko stopy procentowej 7.2.3. Ryzyko walutowe 7.3. Ryzyko operacyjne 51
51
51
52
52
52
52
52
53
53
54
8. Ograniczenie ryzyka dla banku 8.1. Problemy w finansowaniu organizacji pozarządowych 8.2. Jak ograniczyć ryzyko dla banku? 8.2.1. Nawiązanie kontaktu 8.2.2. Wzmocnienie wiarygodności kredytowej organizacji i pomoc przy ocenie zdolności
kredytowej 8.2.3. Wsparcie procesu monitorowania kredytu 55
55
55
56
9. Podsumowanie 58
10. Bibliografia 59
11. Spis Tabel 61
Załącznik 1.
Charakterystyka instytucji ekonomii społecznej w Polsce 1.Definicja instytucji ekonomii społecznej 2.Charakterystyka instytucji ekonomii społecznej w Polsce 2.1. Spółdzielnie pracy i organizacje spółdzielcze 2.2.Towarzystwa Ubezpieczeń Wzajemnych (TUW-y) 2.3.
Organizacje pozarządowe 62
62
62
62
63
64
56
56
Raport otwarcia
Bank BISE
Załącznik 2.
CASE STUDY – organizacje pozarządowe jako klienci banku na przykładzie Banku BISE 1.
Wstęp 2.
Hipotezy 3.Definicja organizacji pozarządowej i produkty dla organizacji 4.
Gwarancje 5.Organizacje korzystające z usług więcej niż jednego banku 6.
Podsumowanie 65
65
65
65
67
68
68
Załącznik 3.
Zestawienie wybranych ofert kredytów inwestycyjnych 69
Załącznik 4.
Zestawienie ofert kredytów na dotacje wybranych banków komercyjnych 70
Załącznik 5.
Zestawienie ofert funduszy pożyczkowych województwa mazowieckiego 71
List Joanny Wardzińskiej
– I zastępcy Prezesa Zarządu Banku BISE
Warszawa, wrzesień 2006
Szanowni Państwo,
Przedstawiam Państwu Raport otwarcia projektu »W poszukiwaniu polskiego modelu ekonomii społecznej« – część przygotowaną przez
bank BISE, dotyczącą zwrotnego finansowania instytucji ekonomii społecznej w Polsce.
Od lat w krajach Unii Europejskiej powstają instytucje finansowe, które – oprócz celów ekonomicznych – realizują zadania społeczne.
Działalność tych instytucji wpisuje się w szerszy ruch zwany ekonomią społeczną i opiera się na takich wartościach, jak odpowiedzialność obywatelska, solidaryzm i dążenie do wspólnego dobra. Te wartości tylko pozornie – i głównie w warstwie językowej – łączą się
z dawnym systemem „powszechnej sprawiedliwości społecznej”. Ekonomia społeczna jest bowiem ważnym ruchem obywatelskim, elementem budowy społeczeństwa otwartego i demokracji, który nie ma nic wspólnego z subwencjonowaniem czy upaństwawianiem
gospodarki rynkowej.
Rozwój instytucji ekonomii społecznej w największym stopniu zależy od nich samych. Bez dobrego planu przedsięwzięcia społecznoekonomicznego i bez perfekcyjnego nim zarządzania nie może być mowy o sukcesie. Nie można jednak zapominać o tzw. otoczeniu
biznesowym, a więc np. o instrumentach finansowych, koniecznych do realizacji zadań przez instytucję ekonomii społecznej. Polski
system bankowy nie może sobie pozwolić na niezauważenie tego rodzaju potrzeb.
Coraz więcej ludzi na świecie, również w Polsce, oczekuje od firm, żeby zachowywały się jak odpowiedzialny społecznie „obywatel”.
Bank komercyjny powinien troszczyć się o zysk, ale jako instytucja zaufania publicznego powinien na to zagadnienie patrzeć w szerszej
perspektywie – przyglądać się temu, na czym zarabia i jak zysk jest dzielony. Jak pokazuje praktyka (np. członków Federacji Europejskich
Banków Etycznych i Alternatywnych, do której, jako jedyny w Polsce, należy Bank BISE), można wspierać działania obywatelskie i na nich
zarabiać, można udostępniać takie instrumenty, które nie odnoszą się tylko do stricte komercyjnej strony działalności przedsiębiorstw
i banków, ale stymulują również rozwój lokalny.
Tworzenie rozwiązań finansowych, które pomogą instytucjom ekonomii społecznej w realizacji celów, jest w moim przekonaniu jednym
z wyznaczników społecznej odpowiedzialności komercyjnej instytucji finansowej.
Jestem pewna, że efekt pracy wielu partnerów projektu Equal S przyczyni się do rozwoju tego – jakże ważnego – nurtu ekonomii.
Joanna Wardzińska
Raport otwarcia
Bank BISE
Streszczenie
Cele i zawartość raportu
Czy ekonomia społeczna jest „bankowalna”? Dlaczego tak
niewiele organizacji korzysta z kredytów? Czy pomiar zysków społecznych może stać się elementem ich przewagi
konkurencyjnej?
To wybrane pytania, na które próbują odpowiedzieć autorzy
raportu „Finansowanie zwrotne instytucji ekonomii społecznej w Polsce.” Ich celem było opisanie obecnego i zaproponowanie optymalnego systemu finansowania zwrotnego
instytucji ekonomii społecznej.
W raporcie przeanalizowano źródła finansowania pod kątem dostępności i wpływu na możliwość uzyskania finansowania zwrotnego. Zaprezentowano wachlarz instrumentów
finansowych, z jakich mogą korzystać organizacje oraz instytucje finansowe, które decydują się na współpracę z tym
sektorem. Dużo uwagi poświęcono opisaniu optyki banku
– w szczególności analizie ryzyka kredytowego, w nadziei,
że pozwoli to organizacjom zrozumieć przyczyny wielu pytań i wątpliwości bankowców, a w konsekwencji ułatwi dialog pomiędzy bankiem a instytucją ekonomii społecznej.
Zaproponowano również instrumenty i działania, które pozwolą ograniczyć ryzyko (zarówno organizacji, jak i banku).
Na zakończenie przedstawiono obecną sytuację w zakresie
zwrotnego finansowania instytucji ekonomii społecznej
oraz postulaty w zakresie modelu finansowania oraz działań
prowadzących do zwiększenia skali i dostępności bankowego finansowania zwrotnego dla tego segmentu rynku.
Opis potrzeb i ofert sektora wzbogacono przedstawioną
analizą przypadku współpracy Banku BISE z organizacjami
pozarządowymi.
Wnioski
Nie ma przeszkód formalnych, które uniemożliwiałyby organizacjom korzystanie ze zwrotnych instrumentów finansowych. Praktyka pokazuje jednak, że organizacje niechętnie
i w ostateczności sięgają po kredyty i pożyczki – najczęściej
w sytuacjach zagrożenia płynności finansowej. Powody tej
niechęci wynikają z utrwalonych przekonań o ryzyku związanym z takimi przedsięwzięciami, z nieznajomości zalet
i wad instrumentów zwrotnych oraz z faktu generowania
zbyt małego zysku, by można było pokryć koszty finansowania kredytu.
Ponadto niewiele instytucji finansowych skłonnych jest podjąć współpracę kredytową z sektorem NGO. Wpływają na
to m.in. nieznajomość jego specyfiki, nieumiejętność oceny
ryzyka i potencjału oraz stały popyt na usługi bankowe podmiotów „komercyjnych”, które operują w znanych segmentach rynku, a ryzyko ich działalności daje się zmierzyć przy
zastosowaniu standardowych procedur. Doświadczenia
wybranych instytucji finansujących pokazują, że rynek NGO
jest bardzo zróżnicowany, podlega dynamicznym zmianom – każde przedsięwzięcie należy oceniać indywidualnie.
Współpraca kredytowa jest czasochłonna, wymaga wzajemnej edukacji, a także wsparcia i doradztwa ze strony banku.
Instytucje finansowe, które decydują się na współpracę z organizacjami, robią to przeważnie w związku z obraną misją
społeczną.
Napływ środków z Unii Europejskiej na finansowanie obszarów działań instytucji ekonomii społecznej (bezrobocie,
walka z wykluczeniem, biedą, ochrona środowiska, edukacja) zwiększa potencjał finansowy sektora oraz zapotrzebowanie na finansowanie pomostowe i inwestycyjne. Jest
to więc znakomity okres do wypracowania wspólnych
rozwiązań, korzystnych zarówno dla organizacji (zgodnych
z ich specyfiką, dopasowanych do ich potrzeb i możliwości), jak i instytucji finansowych (rentownych i w granicach
określonego ryzyka). Bardzo ważną rolę powinna przy tym
odegrać infrastruktura sektora non-profit.
Raport otwarcia
Bank BISE
1. Wstęp
Celem raportu jest określenie warunków finansowania zwrotnego organizacji ekonomii społecznej. Przedmiotem analizy są przede wszystkim
organizacje non-profit.
1.1. Cel raportu otwarcia – części
„Finansowanie ekonomii
społecznej w Polsce”







W latach 2005-2008 Bank BISE uczestniczy w realizacji projektu „W stronę polskiego modelu ekonomii społecznej”
(projekt eS), którego celem jest ocena istniejącego w naszym kraju modelu oraz zaproponowanie wizji i narzędzi
rozwoju sektora. W ramach tego projektu bank jest zainteresowany analizą następujących zagadnień:
potrzeb organizacji ekonomii społecznej w zakresie finansowania zwrotnego,
ryzyka związanego z finansowaniem podmiotów ekonomii
społecznej,
przygotowania organizacji ekonomii społecznej do wykorzystania finansowania zwrotnego dla swojego rozwoju,
przygotowania instytucji finansowych, w szczególności banków, do zwrotnego finansowania organizacji
pozarządowych,
możliwości wykorzystania doświadczeń innych krajów
i instytucji na gruncie polskim.


Podstawowe pytania, na które poszukujemy
odpowiedzi, to:
czy, do czego i jakie organizacje ekonomii społecznej
poszukują finansowania zwrotnego?
kto ze strony instytucji finansowych jest przygotowany
do współpracy z tymi organizacjami?
jakie narzędzia są i jakie mogą być wykorzystane do finansowania potrzeb sektora?
jakie są bariery i możliwości rozwoju instrumentów zwrotnych dla IES?
1.2. Uwagi metodologiczne
1.2.1. Terminologia
Partnerstwo na rzecz Rozwoju Projektu eS przyjęło, że analiza podmiotów ekonomii społecznej będzie możliwie szeroka, ze szczególnym uwzględnieniem organizacji pozarządowych. Poprzez organizacje pozarządowe w niniejszym
raporcie rozumiemy stowarzyszenia, fundacje i ich zrzeszenia oraz inne podmioty, w których te pierwsze są podmiotem dominującym. W tekście zamiennie posługujemy się
terminami organizacje ekonomii społecznej, trzeci sektor,
organizacje pozarządowe. Przeważająca część analizy dotyczy jednak organizacji pozarządowych.
Celem raportu otwarcia jest przedstawienie obecnego stanu wiedzy w zakresie wyżej przedstawionym, podstawienie
pytań i sformułowanie hipotez, które będą weryfikowane
w trakcie realizacji projektu. Podsumowanie badań zostanie
przedstawione w raporcie zamknięcia.
1.2.2. Dane
Powszechnie spotykanym problemem przy analizie finansowania zwrotnego dla NGO, a tym bardziej dla całego sektora
ekonomii społecznej, jest brak wiarygodnych i porównywalnych danych. Podstawowymi źródłami, z jakich korzystano
przy tworzeniu niniejszego raportu, były:
 opracowania własne,
 dane Stowarzyszenia KLON/JAWOR,
Por. www.fise.org.pl
W sprawie definicji podmiotów ekonomii społecznej patrz [6]. Charakterystyka instytucji
ekonomii społecznej w Polsce – patrz Załącznik 1.
Poprzez „finansowanie zwrotne” rozumiemy taki przepływ finansowy (w postaci kredytu,
pożyczki, leasingu, emisji papierów wartościowych, etc.), który wymaga od pozyskującego finansowanie (instytucji ekonomii społecznej) zwrotu kapitału wraz z opłatą za jego
wykorzystanie (np. odsetki, dyskonto) inwestorowi w określonym czasie i na określonych
warunkach.
 dane pochodzące lub publikowane przez administrację
publiczną,
 dane własne SKES.
Należy przy tym zaznaczyć, że w ramach projektu zostało
przygotowane duże badanie ankietowe, wykonane przez
KLON/JAWOR. Niestety jego wyniki w trakcie opracowania
niniejszego raportu były dostępne tylko fragmentarycznie. Ich pełna analiza będzie możliwa już po zamknięciu
Raportu otwarcia. W związku z powyższym opierano się
przede wszystkim na starszych badaniach Stowarzyszenia
KLON/JAWOR.
Analizując zagadnienia, dla których brak dokładnych danych statystycznych, często powoływano się na dane lub
doświadczenia zagraniczne, własne doświadczenia i intuicję
autorów lub dane dotyczące wybranych instytucji sektora.
Badanie „Kondycja sektora organizacji pozarządowych w Polsce”, realizowane między 21
czerwca a 13 września 2004 roku na losowej, reprezentatywnej próbie 950 organizacji
pozarządowych.
10
Raport otwarcia
Bank BISE
2. W poszukiwaniu systemu finansowania organizacji
pozarządowych (trzeciego sektora) w Polsce
Celem projektu, którego dotyczy niniejszy raport, jest opisanie obecnego i zaproponowanie optymalnego systemu finansowania zwrotnego
instytucji ekonomii społecznej. Na tym etapie określono możliwości i potrzeby organizacji w zakresie finansowania zwrotnego oraz ofertę instytucji zainteresowanych finansowaniem NGO.
Poszukiwanie odpowiedzi na pytanie, jaki system finansowania NGO istnieje w Polsce? – należy zacząć od kilku uwag
terminologicznych. O podejściu systemowym mówimy najczęściej wtedy, kiedy wiele różnych instrumentów (prawnych czy faktycznych), instytucji, działań tworzy razem zestaw rozwiązań dla danego problemu, zbiór propozycji, które
regulują w sposób kompleksowy dane zagadnienie. Termin
„system” kojarzymyz takimi przymiotnikami, jak „(nie)spójny,”
„(nie)kompleksowy”, „wielopłaszczyznowy”, „(nie)stabilny”,
które mają informować o wystarczalności rozwiązań.
Przez „system finansowania dla organizacji pozarządowych”
możemy więc rozumieć zbiór reguł prawnych, instytucji
finansowych i wspierających, orzecznictwa, literatury, zwyczajów, praktyk i innych elementów, które w sposób pełny
określają finansowanie tego sektora.




Na obecnym etapie projektu dysponujemy pierwszymi elementami, które pozwalają nam opisać ten system. Są to:
informacje o dostępnych źródłach bezzwrotnego i zwrotnego finansowania NGO (patrz rozdziały 3. i 5. ),
wybrane dane w zakresie potrzeb i praktyki organizacji
w kwestii zarządzania finansami (patrz rozdział 4. ),
informacje o podejściu banków, na przykładzie Banku BISE,
do finansowania tego sektora (patrz Załącznik 2.),
krytyka istniejących rozwiązań.
Jest to pierwszy krok do sformułowania otwierających hipotez i pierwszych rekomendacji. W toku projektu chcemy
pogłębić badania w powyższych dziedzinach, po to, żeby
w raporcie zamykającym prace projektowe przedstawić krytyczną analizę istniejącego systemu oraz kierunki postulowanych zmian.
11
3.
Źródła finansowania NGO
Organizacje non-profit działają na styku sektora publicznego i prywatnego, działając w niemal każdej dziedzinie. Wyróżniają się wśród innych
podmiotów umiejętnością wykorzystania zasobów pieniężnych oraz niepieniężnych. Podstawowymi źródłami ich finansowania są różne
bezzwrotne środki publiczne, darowizny osób prywatnych oraz składki członkowskie. W mniejszym stopniu wykorzystują przychody z własnej
działalności gospodarczej oraz majątku. Analiza wpływu źródła finansowania na dostęp do finansowania zwrotnego pokazuje, że istotne jest
takie finansowanie, które jest stabilne, pozwala na dysponowanie środkami i generuje zysk. Zapotrzebowanie na takie środki wzrasta, jeżeli
organizacja jest refinansowana – głównie ze środków publicznych, planuje inwestycje lub posiada cykl wydatków niedopasowany do cyklu
przychodów.
Tabela 1. Pola działań organizacji w 2004 roku
3.1. Zakres działalności NGO
i mobilizacja zasobów
Pola działań
Odpowiedź na pytanie, skąd NGO mają pieniądze?, to odpowiedź na pytanie, co robią te podmioty? Jeżeli przyjmiemy
zaproponowane przez E. Lloyda w [33] miejsce trzeciego
sektora jako: „between declining public service provision
and private sector which will supply services strictly where
their activities can offer a reasonable return on investment”,
wówczas jego zadania to wciąż zmieniająca się mozaika aktywności, w tych obszarach, w których rynek oraz sektor
publiczny poniosły porażkę. W zależności od poziomu rozwoju poczucia odpowiedzialności każdego z tych sektorów
za „niewykonane zadania” – różne będą w różnych krajach
źródła finansowania trzeciego sektora.
38,6
Kultura, sztuka
11,6
Edukacja i wychowanie
10,3
Usługi socjalne
10,0
8,2
Rozwój lokalny w wymiarze społecznym i materialnym
6,5
Ochrona środowiska
3,6
Sprawy zawodowe, pracownicze, branżowe
2,9
Prawo i jego ochrona, prawa człowieka, działalność polityczna
2,6
Badania naukowe
1,8
Wsparcie dla instytucji, organizacji pozarządowych i inicjatyw
obywatelskich
1,4
Działalność międzynarodowa
0,7
Religia
0,3
Pozostała działalność
1,6
cji – inni gracze: firmy komercyjne – jeśli próg rentowności
okaże się dostatecznie wysoki, administracja publiczna – jeżeli możliwe jest postępowanie w rutynowy (powtarzalny)
sposób.
Badacze często wyróżniają stare (tradycyjne) i nowe zadania
trzeciego sektora. Nowe zadania pokazują, jak sektor automatycznie wypełnia lukę, o której była mowa powyżej, pomiędzy sektorem publicznym i prywatnym (komercyjnym).
W pewnym uproszczeniu można powiedzieć, że trzeci sektor
często podejmuje pionierskie wyzwania w obszarach społecznie użytecznych, w których ryzyko jest bardzo wysokie
– ponieważ niezbadane. „Oswojenie” problemu, wypracowanie wskaźników i stworzenie kryteriów osiągnięcia sukcesu
powoduje, że na tym polu pojawiają się – obok organiza-
Sport, turystyka, rekreacja, hobby
Ochrona zdrowia
Pola działań, w których ten sektor jest obecny zestawiono
w tabeli 1.
Procent
wskazań
Organizacje podejmują walkę z konkurencją (jeśli wygrywają to poprzez jakość świadczonych usług, zaufanie klientów),
ale część „kolonizuje” nowe obszary przesuwając raz jeszcze
barierę tego, co określamy jako działalność użyteczności
publicznej, działalność społeczną czy ekologiczną.
Organizacje trzeciego sektora wykazują również ogromną
umiejętność wykorzystywania i łączenia w celu realizacji
swoich zadań wielu różnych zasobów.
[13]
[33]
w szczególności w takich obszarach jak: przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu
na rynku pracy, usługi promujące zrównoważony rozwój obszarów wiejskich i miejskich,
rozwój sprawiedliwego handlu.
12
Raport otwarcia
Bank BISE
Tabela 2.Typy zasobów, jakie wykorzystują organizacje
pozarządowe
Zasoby pieniężne
Zasoby niepieniężne
Zasoby rynkowe
Zasoby nierynkowe
Darowizny
Wolontariat
Kapitał społeczny
Zaproponowany podział kładzie nacisk na:
 pochodzenie finansowania (publiczne: samorządowe,
rządowe, zagraniczne; prywatne: firmy, osoby fizyczne (tu:
prywatne); pozarządowe: obce, własna działalność)
 formę finansowania (działalność gospodarcza, statutowa,
składki członkowskie, darowizny, majątek).
W niniejszym opracowaniu analizie zostaną poddane głównie źródła pieniężne, ale umiejętność oceny potencjału organizacji to sztuka oceny jej możliwości również w zakresie
mobilizacji niepieniężnych (materialnych i niematerialnych)
zasobów.
W przypadku niektórych źródeł akcentuje się pochodzenie
(źródła rządowe), formę (składki członkowskie), dla innych
zastosowano podwójny podział (darowizny – firm i instytucji, a osobno osób prywatnych). W niektórych przypadkach
pod uwagę brany jest dochód (np. z działalności gospodarczej), w innych suma przychodów (ze zbiórek publicznych,
z działalności statutowej). Dzięki temu można uzyskać orientacyjny obraz podziału źródeł finansowania organizacji. Nie
jest natomiast możliwe przyporządkowanie wielkości przychodów sektora do kategorii zaproponowanych w rozdziale
poniższym.
3.2. Źródła finansowania organizacji
w badaniach KLON/JAWOR
Stowarzyszenie KLON/JAWOR wyróżnia na potrzeby swoich
badań 14 kategorii źródeł finansowania NGO. W poniższej
tabeli pokazano udział każdego z nich w całości zasobów
sektora oraz „popularność” każdej z form finansowania
wśród organizacji.
3.3. Źródła finansowania według
sprawozdań finansowych
przedstawianych przez
organizacje pozarządowe
Tabela 3. Źródła finansowania organizacji pozarządowych Źródła finansowania
% w całości % organizasobów
zacji, które
sektora
korzystały
z danego
źródła
1
Dochody z działalności gospodarczej
20,7
10,5
2
Źródła samorządowe (środki od gminy,
powiatu lub
16,5
45,2
3
Źródła rządowe (środki od ministerstw,
agencji rządowych,
13,1
19,3
4
Inne źródła
12,1
12,3
5
Składki członkowskie
8,1
59,9
6
Darowizny od instytucji i firm
7,0
38,8
7
Opłaty w ramach odpłatnej działalności
statutowej (nie będące działalnością
gospodarczą)
4,8
8,2
8
Darowizny od osób prywatnych
4,7
40,9
9
Wsparcie od zagranicznych organizacji
pozarządowych
4,1
4,6
10 Zagraniczne źródła publiczne – programy pomocowe (w tym środki UE
np. Phare, Sapard, Access)
3,5
4,0
11
Odsetki bankowe, zyski z kapitału
żelaznego, udziały i akcje, dochody
z majątku
2,7
15,3
12
Przychody z kampanii, zbiórek publicznych, akcji charytatywnych
1,2
6,5
13
Wsparcie z innych krajowych organizacji
pozarządowych
1,1
9,2
14
Dotacje od oddziału tej samej organizacji
0,3
3,1
Typologia zaproponowana przez KLON/JAWOR służy przede wszystkim pokazaniu pochodzenia źródeł finansowania
oraz ich charakteru, uwzględniając charakterystyczne dla organizacji formy finansowania, takie jak „1%”, zbiórki publiczne, składki członkowskie. Dużą wartością takiego podziału
jest poszukiwanie informacji o źródłach szczególnie interesujących dla organizacji. Dane te dostarczają odpowiedzi
na pytania, kto jest szczególnie zaangażowany w finansowanie sektora pozarządowego? – czy rozmawiać należy
z samorządowcami, czy z rządem, a może z przedstawicielami darczyńców zagranicznych? Ponieważ banki oceniając
wiarygodność i zdolność kredytową organizacji będą posługiwać się sporządzanymi przez organizację sprawozdaniami
finansowymi, warto zobaczyć, jakie dane zawarte są w tych
dokumentach.
3.3.1. Różne organizacje, różne sprawozdania
Zakres informacji o źródłach finansowania, które powinny
się znaleźć w w sprawozdaniach finansowych organizacji
pozarządowych, zależy przede wszystkim od:
 posiadania statutu organizacji pożytku publicznego,
 prowadzenia działalności gospodarczej.
por s.14 w [6]
za: [13]
13
Tabela 4. Źródła przychodów organizacji pozarządowych
Organizacje pożytku publicznego – typy przychodów
Prowadzące działalność gospodarczą*
Nieprowadzące działalności gospodarczej**
Przykłady, uwagi
I.Przychody netto ze sprzedaży produktów,
towarów i materiałów, w tym
1.Przychody netto ze sprzedaży produktów
2.Przychody netto ze sprzedaży towarów
i materiałów
II. Pozostałe przychody operacyjne
I. Przychody z działalności statutowej
1.Zysk ze zbycia niefinansowych aktywów
trwałych
I.1 Składki brutto określone statutem
2. Dotacje
3. Inne przychody operacyjne
I.2.Przychody z działalności statutowej
nieodpłatnej pożytku publicznego
Przychody z tytułu 1% odpisu podatku, zbiórki publiczne z wyłączeniem sprzedaży przedmiotów darowizn, dotacje, subwencje,
darowizny pieniężne, darowizny rzeczowe, spadki, zapisy, nawiązki,
inne przychody określone statutem, niepowiązane z pobieraniem
wynagrodzenia oraz działalnością gospodarczą.
Jw., jeżeli nie jest związane z działalnością pożytku publicznego, ale
służy realizacji celów statutowych.
3.1.Przychody z działalności statutowej
odpłatnej pożytku publicznego
I.3.Przychody z działalności statutowej
odpłatnej pożytku publicznego
3.2.Pozostałe przychody określone
statutem
I.4. Pozostałe przychody określone statutem
3.3.Pozostałe inne przychody operacyjne
II. Pozostałe przychody
III. Przychody finansowe
1.Dywidendy i udziały w zyskach (w tym
od jednostek powiązanych)
2.Odsetki (w tym od jednostek powiązanych)
3. Zysk ze zbycia inwestycji
III. Przychody finansowe
Cena sprzedaży akcji i udziałów, odsetki od lokat, wkładów bankowych, odsetki od pożyczek, odsetki od posiadanych papierów
wartościowych, inne przychody finansowe.
4. Aktualizacja wartości inwestycji
5. Inne
IV. Wyniki wydarzeń nadzwyczajnych
*
**
IV. Zyski (straty) nadzwyczajne
załącznik 1 RachU
[RMF0101015], w związku z UOPiW
W tabeli 4. zestawiono zakres informacji, jaki powinny publikować organizacje pożytku publicznego – prowadzące
i nieprowadzące działalności gospodarczej10.
Warte zastanowienia byłoby opracowanie takich sprawozdań, które mogłyby pokazać rzeczywisty potencjał i mocne
(lub słabe) strony organizacji.
Dla organizacji pozarządowych, które nie są organizacjami
pożytku publicznego, sprawozdania nie będą zawierać wyszczególnienia na działalność odpłatną i odpłatną pożytku
publicznego.
3.4. Typologia źródeł finansowania
pod kątem finansowania
zwrotnego
Warto zwrócić uwagę na fakt, że przedstawione sprawozdania, które są podstawowym źródłem informacji o finansach
organizacji, niewiele mówią o pochodzeniu środków, ich
stabilności i swobodzie dysponowania nimi przez
organizację.
3.4.1. Dostęp do finansowania zwrotnego
Dla banku i innych instytucji finansowych analiza sprawozdania finansowego – czyli charakterystyki źródeł finansowania organizacji oraz przeznaczania otrzymanych środków
– jest kluczowym elementem oceny zdolności do spłaty
zobowiązań. Pochodzenie środków, podstawa ich przekazania, okres na jaki zostały udzielone to cechy, które wpływają
na dostęp do finansowania zwrotnego.
Bez dodatkowych informacji i wyjaśnień ze strony organizacji nie jest możliwe określenie wiarygodności oraz stabilności podmiotu, który ubiega się o finansowanie.
10
opierano się na kategoriach zaproponowanych w [26], z zastrzeżeniem, że za wszelkie
zbiorcze zestawienia i wynikające z tego uproszenia jest odpowiedzialny redaktor niniejszego raportu.
14
Raport otwarcia
Bank BISE
Analiza źródeł z punktu widzenia instytucji finansującej pokazuje, że istotne są podziały ze względu na:
 stabilność finansowania (pochodzenie, okres, pewność,
ryzyko),
 swobodę w dysponowaniu środkami,
 generowanie zysku.





3.4.1.1 Stabilność finansowania
Stabilne źródła finansowania to jeden z elementów, które
są podstawą budowania organizacji, którą można określić
jako „sustainable.” Szersza analiza tego zagadnienia znajduje
się w rozdziale 6.1.1.3.
Środki do swobodnej dyspozycji pozwalają organizacji, podobnie jak stabilne przychody, planować swoje działania.
Dla banku natomiast mogą być źródłem spłaty kapitału oraz
kosztów zadłużenia, pod warunkiem, że organizacja generuje zysk.
Stabilne źródła finansowania mają charakter regularny,
wystarczający na pokrycie potrzeb organizacji, są pewne
(nie zależą od kaprysów i samowoli ich dysponentów lub
też okazało się w przeszłości, że organizacja może na nie
liczyć).





ganizacja może swobodnie dysponować przychodami oraz
zyskiem. W drugim – swoboda dysponowania środkami jest
ograniczona.. Do „swobodnych” instrumentów możemy zaliczyć np.:
przychody z działalności gospodarczej,
darowizny.
Źródła „związane” to m.in.:
dotacje,
przychody ze zbiórek publicznych na określony, szczególny
cel.
3.4.1.3 Generowanie zysku
Umiejętność wypracowania zysku przez organizację jest
kluczowym czynnikiem decydującym o dostępie do finansowania zwrotnego. Zysk pozwala, z jednej strony, pokryć
koszty zadłużenia, a z drugiej – jest dla banku przejawem
„zaradności”, niezależności organizacji i umiejętności zarządzania finansami. Organizacja, która posiada stabilne finansowanie i dodatkowo generuje zysk, ma szansę zaciągnąć
długoterminowy kredyt. Koszt i warunki takiego finansowania są na ogół korzystniejsze niż finansowania pomostowego i obrotowego.
Do takich instrumentów możemy zaliczyć np.:
długoterminowe umowy o dofinansowanie, które oparte
są na jasno określonych warunkach,
regularne przychody z majątku własnego,
regularne i przewidywalne przychody z działalności
gospodarczej,
wieloletnie umowy na dostawę usług z administracją
publiczną,
inne regularne i wieloletnie przychody wynikające z umów
darowizn (np. umowy pay-rollingowe z firmami).
To, co dla finansisty jest zaletą, dla organizacji może być przejawem „komercjalizacji”, odchodzenia od misji, utratą statusu non-profit. W Polsce przy okazji wprowadzenia UOPiW
(ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie) rozpoczęła się trwająca do dziś debata na temat definicji
zysku w organizacjach. W innych krajach również był to ważny temat dzielący sektor. Pokłosiem tej dyskusji są koncepcje zysku społecznego (patrz rozdział 6.1.1.2. ), pojawienie
się nowego terminu określającego organizacje pozarządowe: not-for-profit (nie dla zysku) lub dobitniej: not-only-forprofit (nie tylko dla zysku) w odróżnieniu od używanego
wcześniej określenia – organizacja non-profit.
Stabilność finansowania pozwala organizacji planować swoje działania w dłuższym okresie, ponieważ koszty i inwestycje można dostosować do przewidywanych wpływów. Dla
banku stanowi to gwarancję, że kapitał (zadłużenie) będzie
spłacany. Nie zawsze jednak stabilność źródeł finansowania
otwiera drogę dla instrumentów finansowych. Można sobie
wyobrazić organizację, która regularnie korzysta z jednego
typu finansowania – dotacji ze środków publicznych, które nie przewidują jako kosztów kwalifikowanych kosztów
odsetek od kredytów. Niewątpliwie powiemy, że taka organizacja ma zapewnione stabilne finansowanie, ale każde
pogorszenie jego jakości (opóźnienie, zwiększenie formalności w rozliczeniach, etc.) spowoduje, że organizacja może
potrzebować finansowania pomostowego, po które nie
będzie mogła aplikować, ponieważ nie posiada środków
na pokrycie związanych z nim kosztów.
Również w samej UOPiW widać wyraźną tendencję do zawężania możliwości generowania zysku przez organizacje
pożytku publicznego:
 ograniczenie w zakresie działalności gospodarczej – sugerowany brak działalności lub działalność w rozmiarze służącym do realizacji celów statutowych (art. 20 pkt.4 in fine),
 ograniczenie wynagrodzenia, jakie organizacja może pobierać z tytułu odpłatnej działalności pożytku publicznego,
do kosztów bezpośrednich działalności (art. 9 pkt.1).
3.4.1.2 Swoboda w dysponowaniu środkami
Niektóre źródła finansowania raz „zdobyte” przez organizacje
mogą zostać przeznaczone na dowolny, niezakazany przez
przepisy prawa i dopuszczalny przez statut organizacji, cel.
Inne muszą być wydatkowane zgodnie z procedurą i na cele
określone przez inne podmioty. W pierwszym przypadku or-
15




3.5. Wnioski
Wśród źródeł finansowania, które mogą generować zysk
(rozumiany jako nadwyżka przychodów nad kosztami, którą
można przeznaczyć na spłatę kredytu) można wymienić:
przychody ze sprzedaży towarów i usług,
przychody finansowe,
przychody ze składek,
niektóre przychody operacyjne (lub z działalności nieodpłatnej pożytku publicznego).
Przedstawione powyżej problemy spotykają najprawdopodobniej większość organizacji. To, czy uda im się zaspokoić
swoje potrzeby finansowe za pomocą pożyczki lub kredytu,
będzie m.in. zależeć od sposobu, w jaki są finansowane.
Do pełnej analizy, określenia poziomu i uwarunkowań wielkości zysku konieczna byłaby analiza kosztów działalności,
ale nie jest to konieczne na potrzeby określenia zapotrzebowania na finansowanie zwrotne, co jest głównym przedmiotem rozważań.

3.4.2. Zapotrzebowanie na finansowanie
zwrotne



Powyżej określono czynniki, które sprzyjają podjęciu pozytywnej decyzji o finansowaniu podmiotu na podstawie
analizy jego przychodów. W niniejszym rozdziale zajmiemy
się czynnikami, które wpływają na pojawienie się zapotrzebowania na finansowanie zwrotne w organizacji.
Dodatkową zaletą są stabilne i regularne wpływy oraz zróżnicowana kompozycja budżetu .
Jak wspominano w rozdziale 3.3.1. – dotychczas obowiązujące wzory sprawozdań nie pozwalają na ocenę rzeczywistego potencjału i mocnych stron organizacji. By ta ocena
była możliwa, konieczne są wiedza i dodatkowy czas, którego często nie mają ani organizacje, ani podmiot finansujący.
Warto byłoby zatem w przyszłości opracować wzór przedstawiania sytuacji finansowej organizacji, który pozwoliłby
wydobyć te elementy.
Z doświadczeń banku wynika, że z wnioskiem o finansowanie zwracają się organizacje, które:
 otrzymują znaczne dotacje publiczne, w szczególności
z funduszy strukturalnych (niekiedy znacznie przekraczające ich dotychczasowe przychody),
 prowadzą działalność gospodarczą, w szczególności w stadium rozwoju,
 pozyskują finansowanie niedopasowane do cyklu działalności organizacji (cyklu wydatkowania), oznacza to przede
wszystkim nieregularne wpływy.
W następnym rozdziale rozważone zostanie podejście organizacji do zarządzania finansami – po to, żeby w kolejnych rozdziałach omówić istotę oraz ofertę finansowania
zwrotnego dla tego sektora (rozdziały 4. i 5. ) i czynniki, jakie
są brane pod uwagę przy finansowaniu zwrotnym (rozdział
6.).
Dodatkowo takiego finansowania szukają organizacje większe (o budżetach rocznych powyżej 100 tys. zł).





Zapotrzebowanie organizacji na finansowanie zwrotne jest
związane z takimi źródłami finansowania jak dotacje publiczne (wypłacane w systemie refundacji lub z opóźnieniem)
i przychody ze sprzedaży towarów i usług, a także inne
(jeżeli nie są dopasowane do cyklu wydatków organizacji).
Natomiast do źródeł finansowania ułatwiających sięganie
po finansowanie zwrotne można zaliczyć:
przychody z działalności gospodarczej (ze sprzedaży towarów i usług),
darowizny (inne przychody operacyjne),
przychody finansowe,
składki członkowskie.
Doświadczenie funduszu pożyczkowego PAFPIO11 (patrz
opis w rozdziale 5.2.3.2.2) pokazują, że zapotrzebowanie
wynika z:
systemu częściowego, a nawet całkowitego refinansowania
projektów (głównie z funduszy unijnych),
nieterminowej wypłaty zaliczek przez grantodawców,
późnej dystrybucji środków przez administrację publiczną
(głównie samorządową),
zachwiania płynności finansowej, ,
małych inwestycji potrzebnych do bieżącej działalności
statutowej (np. komputer, remont lokalu, samochód).
11 [12]
16
Raport otwarcia
Bank BISE
4.
Zarządzanie finansami w NGO
Finanse to jeden z filarów pozwalających organizacji na realizowanie założonych celów. Świadome zarządzanie finansami pozwala budować
stabilność organizacji. Konieczne jest przy tym uwzględnienie nie tylko misji i strategii, ale również stosunku do finansowania zwrotnego oraz
budowania majątku organizacji. Sposób zarządzania finansami to jeden z podstawowych elementów, na które zwraca uwagę bank.
organizacji i zachowania jej misji. Zakres ingerencji przyszłego sponsora lub grantodawcy oceniają jako zbyt duży.
4.1. Dlaczego zarządzanie finansami
jest ważne
W rozdziale 6.1.1.3. podkreślamy, że nadanie zarządzaniu
finansami wysokiego priorytetu w organizacji jest elementem ważnym dla jej oceny. Należy pamiętać, że jedną z ról
instytucji takich jak bank jest pomoc w lokowaniu nadwyżek
i znalezienie najlepiej dopasowanego do cyklu działań organizacji finansowania. Badania pokazują, że organizacje nie
wykorzystują dostępnych usług doradczych w tym zakresie
(mniej niż 1% wskazań – por [14]), chociaż aż 10% kieruje się
ofertą doradczą w wyborze banku.
Umiejętne zarządzanie finansami to poszukiwanie odpowiedzi na pytanie, jakie finansowe środki dobierać, aby naj
efektywniej realizować wytyczoną przez organizację strategię, realizować wyznaczone zadania, osiągać określone cele.
To wymaga umiejętności analizy – kiedy warto się zadłużyć,
aby w przyszłości zapewnić sobie zysk, sukces, renomę,
kiedy należy poczynić inwestycje, a kiedy ciąć koszty, żeby
w możliwie jak największym stopniu zrealizować cele. Zarządzanie finansami to element planowania. Doświadczenie
pokazuje, że organizacje, które wytyczają sobie długofalowe
cele, dążą do osiągnięcia stabilności i niezależności finansowej po to, żeby problemy finansowe nie dominowały nad
celami społecznymi. Zaciąganie długu jest dla takich organizacji jednym z elementów zarządzania finansami, obok budowania funduszy żelaznych, gromadzenia majątku i zdobywania stabilnych źródeł finansowania.
4.1.2. Czy finansowanie zwrotne to instrument
dla organizacji pozarządowych?
Wiele organizacji w Polsce zakłada, że pożyczka lub kredyt
to instrumenty, z których trzeba korzystać wyłącznie w ostateczności. Skutkuje to dość nerwowym poszukiwaniem
finansowania w sytuacjach kryzysowych lub bliskich kryzysowym oraz brakiem czasu na przegląd ofert i rozsądne negocjacje. Nie jest przypadkiem, że sukces na rynku pożyczek
dla NGO osiągnął fundusz PAFPIO, który szybko i bez zbędnych formalności uruchamia pożyczki, ale pobiera za nie
bardzo wysokie opłaty.
W niniejszym raporcie wiele uwagi poświęcamy zagadnieniu zarządzania finansami. Zadaniem niniejszego rozdziału
jest przedstawienie głównych osi dyskusji w tym zakresie.
Takie podejście do pożyczania pieniędzy nie pozwala
na kształtowanie się normalnego rynku tego typu usług dla
organizacji. Pozytywnie na wzrost zainteresowania finansowaniem zwrotnym wpływa wzrost wielkości funduszy
publicznych dla sektora – a właściwie opóźnienia związane
z przekazywaniem środków. Coraz więcej organizacji, chcąc
zabezpieczyć się przed negatywnymi skutkami tych opóźnień, zaczyna myśleć o zapewnieniu sobie linii kredytowej
– często jeszcze zanim pojawi się rzeczywista potrzeba jej
wykorzystania.
4.1.1. Czy strategia jest potrzebna
do zarządzania finansami?
Zarządzanie finansami to jeden z koniecznych elementów
wdrażania planu działania organizacji. Po odpowiedzi na pytania: dokąd zmierzamy?, dlaczego chcemy działać?, w jakim
obszarze?, czym różnimy się od pozostałych podmiotów
wokół nas? – przychodzi pytanie prozaiczne–jak będziemy
finansować nasze działania? Bardzo ważna jest kolejność
zadawania tych pytań. Niektóre organizacje na przykład rezygnują z określonych źródeł finansowania, ponieważ ich
zdaniem stwarzają one zbyt duże zagrożenie dla tożsamości
17
Można w związku z tym powiedzieć, że wzrasta świadomość
roli kredytu w zwiększaniu „płynności” organizacji. Nadal daleko jest do zrozumienia roli, jaką odgrywa kredyt w zwiększaniu przyszłych przychodów, poprzez umożliwienie realizacji inwestycji oraz zmianę cyklu płatności.
W następnym rozdziale pokazano, jakie instrumenty i jakich
partnerów ze strony instytucji finansowych mogą napotkać
przedstawiciele organizacji społecznych.
4.1.3. W stronę samowystarczalności
finansowej
Z tegorocznych badań Stowarzyszenia KLON/JAWOR wynika,
że bardzo niewiele organizacji posiada rezerwy finansowe
(18,7% badanych). Wysokość posiadanych rezerw nie pozwoliłaby większości organizacji na prowadzenie działalności bez dodatkowych środków nawet przez okres 1 miesiąca
(87,8% badanych posiada rezerwy do 3 miesięcy, w tym
81% wcale lub poniżej 1 miesiąca). To bardzo niepokojąca
informacja, oznacza ona bowiem, że organizacje, które chcą
przetrwać, są pod dużą presją znalezienia środków „skądkolwiek”. A to nie zawsze pozwala na podejmowanie działań w wyznaczonych kierunkach – często zmusza do wielu
kompromisów.
Niewielka jest też skłonność organizacji do budowania kapitałów żelaznych (5% badanych posiada kapitał rezerwowy lub znaczny fundusz statutowy). Wiele organizacji nadal
nieufnie podchodzi do inwestowania, a nawet generowania nadwyżek. Panuje przekonanie, że organizacja powinna
wydać (na swoje cele statutowe) wszystko, co otrzymała.
W Polsce pojawiły się pierwsze programy, które mają na celu
przekonanie organizacji, że warto budować swoją samowystarczalność. Do takich inicjatyw można zaliczyć program
Rozwój Instytucjonalny Organizacji Pozarządowych Fundacji Batorego w ramach programu Trzeci Sektor12. Realizowane w jego ramach programy, Fundusz Probonus, Fundusz
Opera, to ważne kroki na drodze do stabilizacji sektora. Jest
to również okazja do współpracy z instytucjami komercyjnymi, do zrozumienia ich specyfiki, ograniczeń oraz wartości
dodanej, jaką mogą zaoferować organizacjom.
4.2. Podsumowanie
Powyżej zarysowane zostały wyłącznie podstawowe problemy, z jakimi spotykają się banki i inne instytucje finansowe analizujące finanse organizacji. Programy dotyczące
zarządzania finansami stworzone przez same organizacje
pokazują, że te problemy są dostrzegane również przez
przedstawicieli sektora. Tworzenie strategii, korzystanie z finansowania zwrotnego z „otwartymi oczyma” oraz budowanie stabilności finansowej to niewątpliwie czynniki zwiększające „bankowalność” sektora.
12 więcej; www.batory.org
18
Raport otwarcia
Bank BISE
5. Oferta finansowania zwrotnego
Po finansowanie zwrotne mogą sięgać wyłącznie organizacje, które będą mogły zwrócić kapitał oraz ponieść koszty takiego finansowania.
Dlatego służy ono realizacji przedsięwzięć generujących zysk. Dla organizacji dostępne są m.in. kredyty, pożyczki (i mikropożyczki), gwarancje
i poręczenia, a w szczególnych przypadkach leasing, faktoring, franczyza czy emisja obligacji. Instytucje specjalizujące się w finansowaniu podmiotów ekonomii społecznej są nieliczne i drogie. Finansiści „głównego nurtu” decydują się na współpracę jedynie w wybranych przypadkach,
często motywowani ideologicznie lub w związku ze znajomością sektora lub organizacji przez swoich pracowników. Intensywniejsza współpraca jest zauważalna w przypadku montaży finansowych dla projektów refinansowanych ze środków funduszy strukturalnych.
Tabela 5
5.1. Istota finansowania zwrotnego




Instrumenty finansowania zwrotnego
Instrumenty
Akcje, udziały
Finansowanie zwrotne nigdy nie jest pierwotnym elementem finansowania żadnego podmiotu. Ponieważ otrzymane
pieniądze trzeba oddać, i to na dodatek powiększone o odsetki, rozsądek podpowiada, że każdy podmiot – bez względu na to czy jest spółką, Kowalskim czy organizacją pozarządową – przez zadłużeniem się musi znaleźć odpowiedzi
na następujące pytania:
jakie są alternatywne bezzwrotne źródła finansowania?
na jaki okres i w jakiej wysokości są potrzebne środki?
z jakich źródeł zostaną zwrócone (kapitał i odsetki)?
jakie jest ryzyko, że nie pojawią się przychody pozwalające na zwrot długu, i jaki w takim przypadku jest „plan
awaryjny”?
Parakapitał (pożyczki
podporządkowane)
Dla kogo?
Spółka akcyjna, z o.o., komandytowo-akcyjna,
spółdzielnia (ksh)
Obligacje
Osoba prawna prowadząca działalnośćgospodarczą, spółka komandytowo-akcyjna
Kredyty
Osoba posiadająca zdolnośćkredytową
Pożyczki
Mikropożyczki
Leasing
Factoring
Zdolnośćdo zawierania czynności prawnych
Franchising
Poręczenia, gwarancje
W poprzednich rozdziałach omówiono pewne aspekty finansowania organizacji ze źródeł bezzwrotnych oraz analizowano podejście do zarządzania finansami. Obecny rozdział pokazuje, jakie instrumenty finansowania zwrotnego
są dostępne na rynku dla organizacji.
Po podjęciu decyzji o zaciągnięciu długu powinna nastąpić
analiza dostępnych instrumentów oraz ofert i warunków instytucji finansowych.
Każdy podmiot finansujący – w tym bank – zada ewentualnemu dłużnikowi te same pytania. Będzie analizować jego
wiarygodność, zdolność do spłaty (por. rozdział 6. ) itp., po to,
by ograniczyć ryzyko niezwrócenia środków.
5.2. Panorama instrumentów
zwrotnych
Organizacje pozarządowe, z racji że ich źródła finansowania
bardzo rzadko pozwalają na wypracowanie nadwyżek, które
mogłyby zostać przeznaczone na spłatę kosztów zadłużenia,
powinny szczególnie ostrożnie zaciągać długi. Mimo niewątpliwych zalet13 finansowania zwrotnego wcześniejsza
analiza dostępności bezzwrotnych źródeł finansowania jest
bardzo ważna – zwłaszcza dla podmiotów, które nie prowadzą działalności gospodarczej.
Teoretycznie wachlarz zwrotnych instrumentów finansowania jest szeroki (patrz tabela 5.).
W praktyce, co schematycznie pokazano w drugiej kolumnie
tabeli, możliwość skorzystania z niektórych instrumentów
jest uwarunkowana spełnieniem dodatkowych warunków,
takich jak określona forma prawna, zdolność kredytowa czy
prowadzenie działalności gospodarczej.
13 [21]
19
Oprocentowanie, które przeważnie występuje w obligacjach o charakterze komercyjnym, mogłoby być w takim
przypadku ograniczone do minimum lub opcjonalnie przekazywane jako darowizna na zakończenie programu emisji.
5.2.1. Inwestycje kapitałowe
Organizacje pozarządowe działające w formie stowarzyszeń
i fundacji nie mogą pozyskać finansowania od inwestorów
kapitałowych. Prawo do emisji akcji i udziałów mają jedynie
spółki kapitałowe (akcyjna i z ograniczoną odpowiedzialnością) oraz spółdzielnie. Wyjątek został zrobiony dla spółki
komandytowo-akcyjnej14.




Obecnie nie ma polskich przykładów wykorzystania obligacji przez organizacje non-for-profit. Może być kilka przyczyn
tego zjawiska: takich jak nieznajomość instrumentu, wysokie koszty stałe oraz obawa organizacji przez zadłużaniem
się wśród swoich sympatyków i działaczy. Emisja obligacji
jest jednak warta rozważenia jako instrument, który mógłby
być wykorzystany do mobilizacji środków osób skupionych
wokół organizacji (patrz 3.1. ). Zwłaszcza w sytuacji, w której
zwrot z inwestycji ma charakter społeczny, a jej efekty są dobrze rozpoznawalne (oczywiste) dla bezpośredniego otoczenia organizacji, znacznie łatwiej byłoby pozyskać środki
tą drogą niż poprzez kredyt lub pożyczkę.
Praktycznie nie możemy również mówić o venture capital dla
trzeciego sektora. Pierwszą przeszkodą jest, jak wyżej podkreślono, wymóg określonej formy prawnej, co eliminuje
fundacje i stowarzyszenia. Natomiast na drodze organizacji,
które zdecydują się powołać do życia spółkę lub spółdzielnię, pojawią się kolejne przeszkody15: zapewnienie inwestorowi „strategii wyjścia” oraz satysfakcjonującego poziomu
zwrotu z inwestycji. Ponieważ zwrot ekonomiczny jest przeważnie niesatysfakcjonujący dla potencjalnych inwestorów,
to ewentualny venture capital dla tego sektora ogranicza się
do posiadaczy tzw. „cierpliwego kapitału” (patient capital)16,
który charakteryzuje się:
długim okresem zaangażowania środków,
długim okresem karencji w spłacie lub/i niskim kosztem,
niskim poziomem przekazania kontroli zarządzania
instytucją,
wysokim poziomem zaangażowania społecznego.
5.2.3. Kredyty, pożyczki i mikropożyczki
5.2.3.1. Banki
Podstawową usługą, która daje możliwość pozyskania zasobów finansowych, jest kredyt bankowy. Teoretycznie organizacja może korzystać z kredytu nie tylko w przypadku
braku zasobów, ale również wtedy, gdy kapitał własny jest
zainwestowany np. w lokatach długoterminowych i koszt
naruszenia inwestycji jest większy od kosztu związanego
z zaciągnięciem pożyczki.
Źródłem takiego kapitału mogłyby być przeważnie podmioty, które są zainteresowane skutkami działalności organizacji.
Powstaje w związku z tym pytanie, czy darowizna zasilająca
fundusz żelazny organizacji lub zakup usług – a w ostateczności pożyczka – nie są preferowanymi przez organizację
i społecznego inwestora metodami finansowania potrzeb
organizacji. Dotychczasowa praktyka w Polsce pokazuje,
że tak.
Aby dostosować ofertę do potrzeb klientów, banki wprowadziły wiele rodzajów kredytów. Najważniejszymi kryteriami podziału są okres kredytowania (krótko-, średnio- lub
długoterminowe), metoda udzielania (w rachunku bieżącym, w rachunku kredytowym), przeznaczenie kredytu (obrotowy, inwestycyjny), sposób jego wykorzystania, sposób
spłat (odnawialny, nieodnawialny), bank kredytujący, preferencyjność i zasady oprocentowania.
5.2.2. Dłużne papiery wartościowe
Polskie prawo nie wyklucza możliwości emitowania przez
organizacje pozarządowe obligacji. Podstawowy wymóg
dotyczy prowadzenia działalności gospodarczej. Dla organizacji z dużym zapleczem członków i sympatyków, którzy
gotowi są wesprzeć swoją organizacje w prowadzonej przez
nią działalności gospodarczej, emisja obligacji mogłaby być
pomysłem wartym rozważenia. Obligacje mają ogromną
zaletę w porównaniu z akcjami – określony termin i wielkość zwrotu środków. W odróżnieniu od darowizny – obligacja zakłada co najmniej zwrot zainwestowanych środków.
W przypadku organizacji pozarządowych bardzo trudno
określić, w jakim zakresie korzystają one z kredytów bankowych – takimi danymi nie dysponują ani NGO, ani instytucje
bankowe.
Coroczne raporty, przygotowywane przez Stowarzyszenie
Klon/Jawor, wśród źródeł finansowania organizacji nie wyodrębniają „kredytów” czy „pożyczek” (zapewne znajdują się
one w kategorii „inne” –12,3%). Ponadto badanie prowadzone jest tylko na wybranej próbie organizacji (ok. 9% całego
sektora), co teoretycznie może oznaczać, że pominięto organizacje o większym potencjale, korzystające z kredytów
bankowych.
14 W niektórych krajach wprowadzano specyficzne formy udziału kapitałowego (np. prêt
participatif (dosłownie: pożyczka uczestnicząca) we Francji), ale w dłuższej perspektywie
nie stały się one alternatywnym instrumentem dokapitalizowania instytucji ekonomii
społecznej.
15 Por: [21]
16 [2]
Po stronie banków trudność w pozyskaniu danych o udzielonych NGO kredytach czy poręczeniach wynika z przyję-
20
Raport otwarcia
Bank BISE
Przykładowe zestawienie złotowych kredytów inwestycyjnych przedstawia Załącznik 3..
tego sposobu klasyfikacji klientów. Z doświadczeń autora
raportu wynika, że banki (np. Bank BISE) tylko sporadycznie,
wyodrębniają organizacje pozarządowe jako oddzielną grupę klientów.17
5.2.3.1.2
Odrębną grupę kredytową, poza kredytami wymienionymi
na wstępie, stanowią kredyty udzielane przez banki przedsiębiorcom starającym się o dotacje z UE, zwane często kredytami na dotację.
Podejście banków do finansowania i oceny organizacji
pozarządowych szczegółowo opisano w rozdziale 6. W tej
części przedstawione zostaną typy produktów kredytowych
oferowanych przez banki organizacjom oraz oferty poszczególnych banków.
W ramach bezzwrotnej pomocy Unii Europejskiej do polskich przedsiębiorców i organizacji zostały skierowane duże
strumienie funduszy strukturalnych, a sposób dystrybucji
tych funduszy wymaga wsparcia ze strony banków.18
Choć banki nie proponują organizacjom specjalnie dla nich
przeznaczonych produktów, to – w przypadku spełnienia
wszystkich wymagań dotyczących pozyskania finansowania – podmioty te mogą liczyć na usługi bankowe.
Fakt, że fundusze te funkcjonują w charakterze refundacji
części poniesionych kosztów kwalifikowanych netto, oznacza nic innego, jak to, że najpierw musimy wyłożyć własne
środki, a dopiero później oczekiwać ewentualnych zwrotów
części poniesionych nakładów. W przypadku, kiedy firma
czy organizacja nie posiadają całego kapitału potrzebnego
do przeprowadzenia inwestycji, mogą skorzystać z kredytu
bankowego. Funkcjonują dwa rodzaje kredytów:
Potencjalnym źródłem informacji o warunkach udzielania
i kosztach kredytów są obecnie internetowe portale finansowe (np. www.bankier.pl) oraz rosnąca sieć placówek doradców finansowych (np. Open Finance, Expander).
5.2.3.1.1
Kredyty inwestycyjne
Kredyty inwestycyjne przeznaczone są na finansowanie
przedsięwzięć związanych z rozwojem firmy, tzn. modernizację lub powiększenie majątku trwałego (budowa,
rozbudowa lub zakup budynków, zakup maszyn, sprzętu
specjalistycznego, know-how). Niektóre banki dopuszczają też możliwość użycia go do refinansowania wcześniej
zaciągniętego kredytu. Bank BISE w przypadku uruchamiania nowego rodzaju działalności gospodarczej daje możliwość przeznaczenia nawet 30% kwoty kredytu na środki
obrotowe.
1. kredyty inwestycyjne – tymi środkami przedsiębiorcy mogą
zabezpieczać część kapitału, który muszą wyłożyć jako
wkład własny w projekt.
W tym przypadku bank będzie żądał udziału własnego kredytobiorcy (jak ma to zwykle miejsce w kredytowaniu inwestycyjnym) – na ogół jest to 10-20% kosztów projektu.
Kredyt inwestycyjny jest udzielany jako kredyt średnio- lub
długoterminowy.
Większość banków deklaruje, że nie ma górnego limitu kwoty kredytu, jaką można uzyskać. Ograniczeniem jest w tym
wypadku zdolność kredytowa i rzeczywiste zapotrzebowanie. Jest jeszcze jeden ważny element: kredytem nie można
sfinansować całej inwestycji. Banki wymagają udziału własnego na różnym poziomie. BISE, BGŻ, BOŚ, BPS, Multibank,
Pekao, PKO BP – minimum 20%, BRE Bank – standardowo
40% i tylko w przypadkach szczególnie rentownych przedsięwzięć – 25%.
17
Kredyty na dotacje
Zauważalną tendencją jest upraszczanie procedury kredytowej w przypadku mniejszych firm, np. zamiast profesjonalnego biznes planu wymaga się projekcji finansowej lub opisu przedsięwzięcia. W przypadku zabezpieczeń najczęściej
stosuje się zabezpieczenie na przedmiotach, których zakup
został sfinansowany udzielonym kredytem.
Starając się o dofinansowanie i kredyt, przedsiębiorca przygotowuje tylko jeden wniosek z towarzyszącymi mu dokumentami. W pierwszej kolejności trzeba udać się do banku,
który po analizie przedłożonej dokumentacji wystawia promesę kredytową. Jej wydanie nie jest równoznaczne z przyznaniem wsparcia przez instytucję wdrażającą, niemniej
jednak projekty unijne cechuje współzależność decyzji administracyjnych o uruchomieniu i dofinansowaniu inwestycji z decyzjami bankowymi o kredytowaniu. Inwestycja nie
może być zaakceptowana do dofinansowania z funduszy
strukturalnych bez przedstawienia pełnego montażu finansowego (m.in. promesy kredytu). Przy wystawieniu promesy
banki zachowują samodzielność oceny efektywności projektów i zdolności kredytowej firm, a przyznanie kredytu
jest zazwyczaj decyzją warunkową i zależy od pozytywnej
decyzji o przyznaniu grantu.
Informacje w oparciu o wypowiedzi pracowników banków: Pekao S.A., BZ WBK, BRE Banku oraz informacje zawarte na stronach internetowych innych banków (ok. 10 banków
komercyjnych i 3 banków spółdzielczych) oraz wypowiedzi doradców Open Finance
i Expander.
18 Np. w latach 20 04-2006 Organizacje pozarządowe mogły ubiegać się o dotacje z SPO RZL
(1,96 mld Euro) oraz ZPORR
21
Ideę konstrukcji montażu finansowego odzwierciedla poniższa tablica.
Tabela 6
Bank BPH SA ma na swoim koncie 155 umów kredytowych
dla sektora MŚP.
Wykorzystanie środków unijnych przez organizacje pozarządowe jest dużo mniejsze,niewiele NGO zaciąga kredyty pod
dotacje. Brak jest w związku z tym statystyk dotyczących wysokości udzielonego im przez banki wsparcia finansowego.
Konstrukcja montażu finansowego
Montaż finansowy
koszty niekwalifikowane
Środki własne beneficjenta
Kredyt bankowy / emisja obligacji
środki własne
beneficjenta
całkowity koszt
projektu
koszty kwalifikowane
wkład własny
beneficjenta
Badania i rozmowy z organizacjami dowodzą jednak, że organizacje coraz śmielej aplikują do funduszy unijnych. Uczą
się specyfiki rozliczeń i w wielu przypadkach już wcześniej
planują zapewnienie sobie stałego, zwrotnego finansowania pomostowego. Widać również pierwsze reakcje banków.
Niektóre już wprowadzają kredyty pomostowe do swojej
oferty, inne zwracają się w jednostkowych przypadkach
do wybranych klientów oferując im takie finansowanie.
wkład rzeczowy
dotacje
(np.NFOŚ)
kredyt bankowy
/ emisja obligacji
dofinansowanie z funduszu strukturalnego (finansowanie pomostowe)
2. kredyty pomostowe – dotyczą prefinansowania kwoty
dotacji, inaczej mówiąc – finansują lukę czasową powstałą
pomiędzy rozpoczęciem inwestycji a wypłatą dotacji.
Przykładowe zestawienie złotówkowych kredytów na dotacje znajduje się w tabeli zamieszczonej w załączniku (patrz:
Załącznik 4.).
Banki bardzo chętnie, o ile się odpowiednio zabezpieczy
pożyczkę, wystawiają promesy kredytowe w celu złożenia
wniosku o dotację. Warunkiem uzyskania kredytu jest przedłożenie bankowi umowy o dofinansowanie projektu.
5.2.3.2. Instytucje pożyczkowe i mikropożyczkowe.
Zwykle oferta tych instytucji kierowana jest do osób prowadzących działalność gospodarczą, które nie posiadają zabezpieczeń majątkowych, prowadzą księgowość w uproszczonej formie, zbyt krótko działają na rynku lub potrzebują
stosunkowo niewielkich kwot. Takie podmioty najczęściej
nie są obsługiwane przez sektor bankowy, mimo swego potencjału rozwojowego.
Zazwyczaj kredyty pomostowe udzielane są na okres nie
dłuższy niż 20 miesięcy.
Trzeba tutaj wspomnieć, że maksymalny okres realizacji
projektu w przypadku obecnych programów kończy się
w sierpniu 2008 roku, a czas oczekiwania na wypłatę dotacji
po zakończonej inwestycji nie powinien przekroczyć 90 dni.
W większości banków deklarowana jest przy tym możliwość
przedłużenia okresu kredytowania pomostowego w sytuacji, gdy ulegnie wydłużeniu termin wypłaty dotacji. Wysokość kredytu pomostowego nie może przekroczyć pełnej
kwoty przyznanej dotacji. Niektóre programy wręcz obligują
beneficjentów do współfinansowania większych projektów
z kredytów bankowych. Jest to warunek uzyskania dotacji.
Korzystanie z usług instytucji pożyczkowych ma dodatkową
zaletę – organizacja może dzięki temu uzyskać historię kredytową, którą biorą pod uwagę banki przy podejmowaniu
decyzji o rozpoczęciu współpracy.
Podstawowe różnice pomiędzy pożyczką a kredytem to:
 kredyt udzielany jest na konkretne cele, sprecyzowane
we wniosku kredytowym i wskazane w umowie kredytowej
– w wypadku pożyczki nie ma takiego wymogu;
 wykorzystanie kredytu musi nastąpić na warunkach
i zasadach określonych w umowie kredytowej, natomiast
pożyczki warunek ten nie musi dotyczyć;
 na mocy umowy pożyczki na pożyczkobiorcę przenoszona jest własność określonej ilości pieniędzy, a na mocy
umowy kredytowej – określona ilość środków pieniężnych
stawiana jest do dyspozycji kredytobiorcy;
 z reguły kredyty uruchamiane są w formie bezgotówkowej
(co w opinii banków pozwala na bieżącą kontrolę wykorzystania kredytu), w wypadku pożyczki najczęściej dysponuje
się gotówką.
Należy pamiętać, iż refundacją objęte są jedynie koszty kwalifikowane netto (bez VAT). Koszty kwalifikowane netto wynikają ze zsumowania wartości faktur, w których finansowaniu
UE będzie partycypować. Instytucje zarządzające środkami
z budżetu UE (np. Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości) ściśle określają, na co będą przyznawać dotacje oraz
jakich kosztów pokrywać nie będą. W zależności od programu, z którego korzystamy, jest to precyzyjnie wytypowana
lista działań kwalifikowanych.
Z danych Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP)
wynika, iż w 2005 roku najwięcej kredytów pod dotacje
unijne dla mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw udzieliły Bank BPH SA, Bank Zachodni WBK (BZ WBK) i Pekao S.A.
Obecny kształt systemu funduszy pożyczkowych, a także
poręczeniowych w Polsce w dużej mierze powstał dzięki
przyjęciu przez Radę Ministrów w 2002 roku rządowego
22
Raport otwarcia
Bank BISE
programu „Kapitał dla przedsiębiorczych”, którego celem
była budowa efektywnego systemu regionalnych i lokalnych instytucji finansowych, służących wzmocnieniu dostępu do finansowania zewnętrznego małym i średnim
przedsiębiorcom.
i 1,3% ogólnej wartości portfela pożyczkowego, co stanowi
niewielki odsetek.19
Część organizacji pozarządowych mogła zostać zakwalifikowana do grupy „usługi” – ich działalność zarobkowa to głównie szkolenia, działalność wydawnicza.
Zakładano, że docelowo w systemie będą funkcjonowały
silne instytucje regionalne w każdym województwie oraz
łącznie około 100 instytucji lokalnych. Instytucje te miały
oferować:
 poręczenia kredytów i pożyczek dla małych i średnich
przedsiębiorców oraz osób podejmujących działalność
gospodarczą, w tym absolwentów;
 pożyczki dla mikroprzedsiębiorców (do 9 zatrudnionych)
i małych przedsiębiorców, m.in. na utworzenie nowych
miejsc pracy dla osób podejmujących działalność gospodarczą, w tym dla absolwentów.
Należy przypuszczać, że teoretycznie z oferty funduszy
mogą korzystać organizacje pozarządowe zamierzające
podjąć własną działalność gospodarczą oraz działalność
usługowo-handlowa. Nie wydaje się jednak, aby absorpcja
środków z funduszy pożyczkowych była znacząca i większa
niż 1%.
Większość funduszy pożyczkowych to podmioty o zasięgu
regionalnym, niektóre tylko lokalnym. Najwięcej zlokalizowanych było w województwach warmińsko-mazurskim,
śląskim, mazowieckim i zachodniopomorskim, a najmniej
w świętokrzyskim, opolskim i lubelskim.
Zakładano także, że dofinansowanie funduszy pożyczkowych następować będzie wyłącznie w oparciu o udzielanie
dotacji funduszowi przez PARP (ze środków budżetu państwa i środków pomocowych UE), a dofinansowanie funduszy poręczeniowych w oparciu o wejścia kapitałowe (nabycie akcji lub udziałów) Banku Gospodarstwa Krajowego oraz
udzielanie dotacji przez PARP (ze środków pomocowych
UE).
Załącznik 5 przedstawia tabelę, prezentującą warunki udzielania pożyczek przez fundusze zlokalizowane w województwie mazowieckim (pierwsze miejsce pod względem ilości
udzielonych pożyczek).
Natomiast na tle całego sektora funduszy pożyczkowych
w Polsce dwie instytucje pożyczkowe wykazują organizacje
pozarządowe jako adresata swojej oferty. Są to:
Według stanu na 31 grudnia 2005 roku w Polsce działało 75
instytucji prowadzących 81 funduszy pożyczkowych, których podstawowym działaniem jest udzielanie pożyczek
mikro-, małym i średnim przedsiębiorstwom.
5.2.3.2.1
Fundusz Mikro Sp. z o.o.
Fundusz mikrofinansowy utworzony przez Polsko-Amerykański Fundusz Przedsiębiorczości do realizacji programu
wspierania rozwoju mikroprzedsiębiorczości w Polsce.
Kapitał pożyczkowy, którym dysponowały fundusze w 2005
roku, wyniósł 558,2 mln zł. Przeciętna wartość pożyczki liczona dla wszystkich udzielonych pożyczek do 31 grudnia
2005 roku wyniosła 14,4 tys. zł i tylko nieznacznie wzrosła
w porównaniu do roku poprzedniego.
Tylko w 2005 roku fundusz udzielił pożyczek na łączną kwotę
79,5 tys. zł, co stanowiło 70,9% wszystkich udzielonych pożyczek. Średnia wartość pożyczki wyniosła 7,7 tys. zł.
Mimo że fundusze dysponują znaczącymi kapitałami, ich
oferta w większości wypadków skierowana jest do przedsiębiorców korzystających z funduszy unijnych dystrybuowanych przez PARP (fundusze regionalne) i przeznaczona
dla przedsiębiorców rozpoczynających działalność gospodarczą lub osób fizycznych zagrożonych bezrobociem jako
wsparcie ich aktywizacji zawodowej.
Natomiast od marca 1995 roku (fundusz powstał rok wcześniej) do kwietnia br. przyznał ponad 82,8 tys. pożyczek
za ponad 640,4 mln zł.
Kapitał jest udostępniany w formie pożyczek. Klienci wnoszą
opłaty za korzystanie z kapitału, które zabezpieczają poziom
przychodów wystarczający na pokrycie kosztów operacyjnych związanych z działalnością Funduszu.
Niestety, fundusze pożyczkowe – podobnie jak banki – nie
wykazują organizacji pozarządowych jako odrębnej grupy
klientów, stąd trudno ocenić, ile i jakich pożyczek udzieliły
sektorowi pozarządowemu.
Cena pożyczki zależy od zabezpieczeń. Im jest ich więcej
i im klient jest bardziej znany Funduszowi Mikro, tym mniejsze ponosi koszty. W ofercie do 20 tys. zł wymagania do-
Analizując strukturę udzielonych pożyczek według sektora
działania pożyczkobiorcy – grupa „inne” (pozostałe grupy
to produkcja, handel, usługi, budownictwo, rolnictwo) stanowiła zaledwie 0,3% ogólnej liczby udzielonych pożyczek
19
23
Polskie Stowarzyszenie Funduszy Pożyczkowych, „Raport o Funduszach Pożyczkowych
w Polsce-stan na 31.12.2005r.”
tyczące zabezpieczeń są nieco wyższe, zaś całkowity koszt
maleje. W przypadku pożyczki w wysokości 20 tys. zł można
liczyć na dwuletni okres spłaty. W takiej sytuacji miesięczna
rata zaczyna się od 1 060 zł. Za pożyczenie 20 tys. zł przedsiębiorca zapłaci więc 5 440 zł.
W ciągu siedmiu lat swojej działalności PAFPIO udzielił
670 pożyczek o łącznej wartości 40 mln zł, w tym 10 mln
zł to „europożyczki”. Z pomocy skorzystało 270 organizacji,
przede wszystkim stowarzyszeń (61,3%), fundacji (29,4%)
oraz TBS-y (2,6%).
W zależności od wysokości kredytu zmienia się okres pożyczki. Najdłużej można jednak dysponować kapitałem
przez 36 miesięcy. Dotyczy to pożyczek wysokich, udzielanych na cele inwestycyjne. Korzystając z tej oferty klienci
mogą liczyć na długi okres karencji w spłacie kapitału, nawet
do 6 miesięcy, oraz na obniżony koszt pożyczki.
Przeciętna wartość jednej pożyczki wyniosła 61 tys. zł.
Aby otrzymać pożyczkę, nie jest wymagane złożenie żadnego formalnego formularza wniosku. Należy uzasadnić potrzebę uzyskania środków, oraz określić możliwości (również
awaryjne) spłaty. Wymagane dokumenty to NIP, KRS (aktualny), REGON, statut, bilans i rachunek wyników za ostatnie
2 lata, plan finansowy na okres trwania pożyczki i umowa
ze sponsorem pokazująca możliwość spłaty pożyczki. Zamiast formalnej analizy przedstawiciel Funduszu przeprowadza zindywidualizowany wywiad.
Zabezpieczeniem udzielanej pożyczki jest poręczenie cywilne. Istnieje możliwość wzajemnego poręczenia pożyczek
(tzw. finansowanie partnerskie) w grupie liczącej co najmniej
4 pożyczkobiorców. Miesięczna suma dochodów netto poręczycieli powinna być większa od raty spłacanej pożyczki.
Okres spłaty pożyczki nie może być dłuższy niż 12 miesięcy.
Wymagane zabezpieczenia ograniczają się do weksla, tylko
w wyjątkowych przypadkach przybierają bardziej skomplikowane formy.
W przypadku pożyczki w wysokości 50 tys. zł udzielanej
na trzy lata rata zaczyna się od 1 912 zł. Stali klienci funduszu
mogą korzystać z kwot sięgających 100-150 tys. zł i liczyć
na zniżki oferowane w ramach programów lojalnościowych.
Ważnym elementem tej oferty jest duży wybór akceptowanych przez Fundusz Mikro zabezpieczeń: oprócz weksla
i poręczenia stosowane bywa przewłaszczenie środka trwałego na zabezpieczenie, zastaw rejestrowy i np. hipoteka.
Oferta obejmuje udzielanie pożyczek maksymalnie na 18
miesięcy do kwoty 300 tys. zł. Oprocentowanie pożyczek
jest wysokie. Dla pożyczek standardowych to 15%, a dla „europożyczek” (spłacanych z grantów finansowanych ze środków UE) – 12%. Dodatkowo pobierana jest opłata administracyjna w wysokości 1% od kwoty pożyczanej.
Z oferty Funduszu Mikro z reguły korzystają właściciele niewielkich firm, sklepów i warsztatów.
Jeśli chodzi o źródła pochodzenia kapitału pożyczkowego,
to w 2005 roku największy udział stanowiły środki zagraniczne (24,9%), środki pochodzące z budżetu państwa (20,8%)
oraz otrzymane w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego „Wzrost Konkurencyjności Przedsiębiorstw” (10,3%).
Pozostałe źródła to samorząd wojewódzki (6,2%), samorząd
powiatowy (0,1%), samorząd gminny (1,4%), środki prywatne (9,6%), kredyty i pożyczki (1,8%), środki z instytucji prowadzącej fundusz (6,2%), dochody z działalności funduszu
(6,3%), udział innych źródeł wyniósł 12,5%.20
Oferta Funduszu Mikro skierowana jest także do stowarzyszeń, np. kupieckich, albo innych osób fizycznych i prawnych
tworzących stowarzyszenie. Pożyczone pieniądze w tym
przypadku można przeznaczyć np. na budowę parkingu,
drogi, sieci wodociągowej, kanalizacji, hali targowej, zakup
autobusu do przewozu dzieci do szkoły. Pożyczkobiorcami
mogą zostać również osoby prowadzące działalność agroturystyczną – pod warunkiem, że należą do jednego z miejscowych stowarzyszeń agroturystycznych.
5.2.4. Poręczenia i gwarancje
Nie udało się pozyskać danych o wysokości środków przeznaczonych na pożyczki dla tej grupy klientów.
Dążąc do minimalizacji ryzyka banki, instytucje publiczne
i kontrahenci żądają bardzo często wysokich i płynnych zabezpieczeń, których w większości przypadków kredytobiorcy, beneficjenci dotacji czy usługodawcy nie mogą przedstawić, co w konsekwencji powoduje odmowę udzielenia
finansowania lub zlecenia usługi.
Fundusz Mikro działa przez sieć 30 przedstawicielstw.
5.2.3.2.2Polsko-Amerykański Fundusz
Pożyczkowy Inicjatyw Obywatelskich
Organizacje pozarządowe w Polsce po raz pierwszy z problemem zabezpieczeń spotkały się „na poważnie” w związ-
Szczególną rolę wśród funduszy pożyczkowych odgrywa
PAFPIO (Polsko-Amerykański Fundusz Pożyczkowy Inicjatyw Obywatelskich) – fundusz pożyczkowy utworzony specjalnie z myślą o organizacjach pozarządowych oraz inicjatywach nienastawionych na zysk finansowy.
20
24
Polskie Stowarzyszenie Funduszy Pożyczkowych, „Raport o Funduszach Pożyczkowych
w Polsce-stan na 31.12.2005r.”
Raport otwarcia
Bank BISE
ku z rozpoczęciem zbierania wniosków do programów
dofinansowywanych z funduszy strukturalnych. W wielu
przypadkach jednym z warunków otrzymania dotacji było
przedstawienie zabezpieczenia innego niż znany organizacjom weksel. Okazało się wówczas (zarówno dla organizacji,
jak i decydentów), w jak znacznym stopniu organizacje „wykluczone” są z rynku gwarancji i poręczeń, jak trudno wymagać od nich takich zabezpieczeń.
mniejszymi kwotami i ich poręczenia sięgają kilkunastu, kilkudziesięciu tysięcy złotych. W większości wypadków fundusze poręczeniowe kierują swoją ofertę do małych i średnich
przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą
na terenie ich działania.
W regionalnych funduszach przedsiębiorcy mogą uzyskać
poręczenia kredytów wynoszące od 90 tys. do 662,5 tys. zł,
w lokalnych mniej – od 50 tys. do 325 tys. zł. Poręczeniem
może być objętych 50-80 proc. kapitału kredytu. W regionalnych i lokalnych funduszach opłaty za poręczenia uzależnione są od okresu, na jaki są przyznawane, i od wartości zabezpieczanego kapitału. Wynoszą od 1 do 3 proc. poręczanej
kwoty. Za rozpatrzenie wniosku też jest niewielka opłata.
Poręczenie (zobowiązanie do wykonania zobowiązania
na wypadek, gdyby dłużnik zobowiązania nie wykonał21)
może być udzielone przez bardzo różne podmioty, właściwie bez ograniczeń ze względu na formę prawną. Poręczycielami mogą być m.in. osoby fizyczne, spółki prawa
handlowego, fundacje i stowarzyszenia. Istnieją jednak organizacje, dla których przyjmowanie takich zobowiązań jest
przedmiotem działalności gospodarczej. Są to:
1. banki, instytucje ubezpieczeniowe,
2. fundusze poręczeniowe.
Fundusze są bardziej liberalne od banków, jeśli chodzi o formy zabezpieczeń. Standardowym zabezpieczeniem stosowanym przez fundusze jest weksel. Bardzo często fundusze
godzą się na takie formy zabezpieczeń, którymi gardzą banki
(np. zastaw na samochodzie czy innych środkach trwałych).
Banki niechętnie na coś takiego przystają, ponieważ w razie
niewypłacalności klienta trudno byłoby tego rodzaju rzeczy
spieniężyć. W wyjątkowych przypadkach, jeśli przedsięwzięcie obarczone jest wysokim ryzykiem czy też firma działa
na rynku krótko, poręczyciel wymaga i weksla, i zastawu.
5.2.4.1. Instytucje poręczeniowe i gwarancyjne
Fundusze poręczeniowe mogą mieć różne formy prawne
i organizacyjne, różny zakres terytorialny, wielkość kapitałów
czy też zakres przedmiotowy udzielanych poręczeń, lecz ich
wspólnym podstawowym celem jest ułatwienie dostępu
do kredytów bankowych poprzez udzielanie bankom kredytującym poręczeń spłaty udzielanych kredytów.
Większość największych banków podpisało już umowy
z funduszami pożyczkowymi i same informują klientów
o dodatkowej możliwości uzyskania zabezpieczenia. Najlepiej więc sprawdzić, z którymi bankami współpracuje dany
regionalny fundusz. Zazwyczaj każdy z nich ma kilka takich
umów, w tym także z lokalnymi bankami spółdzielczymi.
Wyposażenie kapitałowe funduszy poręczeniowych nie jest
jednorodne. Wśród nich, z jednej strony, występuje taki, którego kapitał poręczeniowy wynosi 27 mln zł, z drugiej zaś
– pojawiają się fundusze o kapitale nieprzekraczającym kilkuset tysięcy zł, a nawet posiadające kapitał rzędu niecałych
200 tys. zł. Naturalnie zróżnicowanie to wpływa, poprzez
zdolność poręczycielską, na terytorialny zakres działania
funduszy i ich aktywność oraz rodzaje klientów. W populacji
funduszy pojawia się jednak coraz więcej silnych kapitałowo jednostek prowadzących działalność na terenie całych
województw.
Wiele funduszy wystawia promesy poręczenia nawet
w przypadku braku umowy z danym bankiem kredytującym. O promesę można się starać, jeszcze zanim zaciągnie
się kredyt lub wybierze konkretny bank kredytujący.
Organizacje pozarządowe niestety nie są odrębnie wymieniane jako klienci funduszy poręczeniowych.
Trudno ocenić jednoznacznie ilość i wartość poręczeń
udzielonych przez fundusze na rzecz organizacji pozarządowych. Analizując strukturę udzielonych poręczeń według
sektora działania przedsiębiorcy – grupa „inne” stanowi 2%
ich ogólnej liczby (36 poręczeń). Teoretycznie w tej grupie
mogą znajdować się organizacje pozarządowe. Organizacje
pozarządowe mogą także znajdować się w grupie „usługi
i transport”, która stanowiła 32% klientów funduszy poręczeniowych (1180).
Wartość kapitału poręczeniowego ulokowanego w fun
duszach na koniec grudnia 2005 roku wyniosła około
288 mln zł.
5.2.4.1.1
Fundusze regionalne i lokalne
To fundusze, które często działają przy fundacjach rozwoju
regionalnego lub stowarzyszeniach gospodarczych.
Warunki poręczeń udzielanych przez poszczególne fundusze nie są jednolite. Te powiatowe i gminne dysponują
21 por. art. 876 KC
25
5.2.4.1.2Krajowy Fundusz Poręczeń Kredytowych
i Fundusz Poręczeń Unijnych
Według drugiego – na operacyjny (bieżący), finansowy (kapitałowy) i zwrotny.
Największy fundusz poręczeniowy o zasięgu ogólnopolskim działa przy Banku Gospodarstwa Krajowego (Krajowy
Fundusz Poręczeń Kredytowych22). Jest to fundusz rządowy. Statutowym celem działania Funduszu jest wspieranie
polskich przedsiębiorców i samorządów w łatwiejszym dostępie do kredytów bankowych, pozwalających na rozwój
działalności m.in. poprzez finansowanie inwestycji, tworzenie nowych miejsc pracy czy umożliwienie realizacji kontraktów eksportowych.
Oferta leasingowa wydaje się być szczególnie atrakcyjna
dla przedsiębiorców rozpoczynających działalność gospodarczą. Jedynym wymaganym zabezpieczeniem jest w zasadzie weksel in blanco. Innych zabezpieczeń nie stosuje się,
gdyż właścicielem przedmiotu leasingu w trakcie trwania
umowy pozostaje leasingodawca.
Z danych Związku Przedsiębiorstw Leasingowych, który skupia 90% firm z branży (na rynku polskim działa ok. 40 takich
firm) wynika, że wartość środków trwałych sfinansowanych
przez wszystkie firmy leasingowe w 2005 roku wyniosła ok.
16 mld zł.
Za pośrednictwem banku fundusz udziela poręczeń nie tylko
firmom, ale również spółdzielniom (w tym mieszkaniowym),
wspólnotom mieszkaniowym, przedsiębiorstwom państwowym, stowarzyszeniom, fundacjom, gminom, osobom
prowadzącym działalność gospodarczą na podstawie wpisu
do ewidencji działalności gospodarczej oraz rolnikom.
Leasing jest produktem, z którego w sporadycznych przypadkach korzystają organizacje non-profit do finansowania
zakupu środków trwałych.
FAKTORING
Podobną rolę pełni Fundusz Poręczeń Unijnych23. BGK może
z niego udzielić gwarancji lub poręczenia spłaty kredytu,
albo też wykonania zobowiązań wynikających z obligacji,
jeżeli kredyt lub środki z emisji obligacji są przeznaczone
na wkład własny lub nakłady podlegające refinansowaniu
ze środków Unii Europejskiej. Również w tym przypadku
przewidziane jest pośrednictwo banku.
Faktoring polega na nabywaniu pieniężnych wierzytelności
handlowych przez faktora (bank lub firmę faktoringową)
za określonym wynagrodzeniem, z przejęciem lub bez przejęcia ryzyka niewypłacalności dłużnika. W praktyce nabywane są jedynie wierzytelności krótkoterminowe, o terminach
płatności od 14 do 120 dni.
Z doświadczeń wynika, że te same problemy, które leżą
u podstaw ograniczonego finansowania organizacji przez
banki (patrz rozdział 6. ) ograniczają również dostępność
FPU.
Umowę faktoringu zawierają dostawca towarów lub usług,
czyli faktorant, oraz nabywca wierzytelności, czyli faktor.
Odbiorca towarów lub usług (dłużnik faktoringowy) jest
uczestnikiem transakcji, ale nie jest stroną zawieranej umowy. Zawarcie umowy faktoringowej nie jest jednak możliwe,
jeżeli dłużnik w umowie z dostawcą zamieści klauzulę zakazującą cesji wierzytelności na osobę trzecią. Zawarcie umowy powoduje w sensie prawnym zmianę wierzyciela – zamiast faktoranta staje się nim faktor. Instytucja faktoringowa
nie przejmuje jednak zobowiązań zbywcy wierzytelności,
a w szczególności nie ponosi odpowiedzialności z tytułu
gwarancji i rękojmi za wady fizyczne towarów będących
przedmiotem sprzedaży.
5.2.4.2. Banki i instytucje ubezpieczeniowe
5.2.5. Leasing, faktoring i franczyza
LEASING
Leasing stanowi formę finansowania inwestycji polegającą
na uzyskaniu prawa do użytkowania określonej rzeczy w zamian za ustalony czynsz (raty leasingowe) bez konieczności
jej bezpośredniego zakupu. Wzięcie określonego dobra w leasing nie jest rodzajem jego zakupu. Umowa leasingu jest
raczej zbliżona do umowy dzierżawy lub umowy najmu.
Korzystanie z faktoringu ma niewątpliwie szereg zalet, ale
istnieją też pewne wady.
Istnieje wiele form i rodzajów leasingu. Najbardziej rozpowszechnione w praktyce są dwa rodzaje podziału. Według
pierwszego leasing dzielony jest na: bezpośredni i pośredni.
Przedsiębiorstwo stosujące faktoring może dzięki niemu
finansować wzrastające potrzeby na kapitał obrotowy, bez
pogorszenia relacji kapitałów własnych do kapitałów obcych (zmiany jedynie w pozycjach aktywów bilansu firmy).
22 Ustawa z dnia 8 maja 1997 r.o poręczeniach i gwarancjach udzielanych przez Skarb Państwa oraz niektóre osoby prawne. (Dz.U. 97.79.484 z późn.zm)
23 powołany Ustawą z dnia 16 kwietnia 2004 roku o Funduszu Poręczeń Unijnych (Dz.
U.04.121.1262)
Jedną z najistotniejszych wad, pomijając kwestię kosztów,
jest niebezpieczeństwo popadnięcia w zależność od faktora,
26
Raport otwarcia
Bank BISE
Wraz z realizacją eksperymentalnych projektów, finansowanych ze środków unijnych (np. w ramach inicjatywy EQUAL),
pojawiają się projekty dotyczące tzw. franczyzy społecznej.
W krajach dawnej Unii24 już funkcjonują, ale w Polsce są nadal na etapie tworzenia koncepcji. Ich istota polega na tworzeniu modeli przedsiębiorstw społecznych25 (zatrudniających osoby wykluczone, realizujących cele społeczne,
związane z rozwojem lokalnym), które mogą być powielane
na zasadach franczyzy (istotne elementy to kontrola jakości,
model biznesowy). Dla franczyzodawcy istotne jest nie tylko
realizowanie zysków ekonomicznych, ale rozprzestrzenianie
się pożytecznego modelu etycznej (społecznej) działalności
gospodarczej26.
gdy przejmuje on fakturowanie i ewidencjonowanie operacji z klientami.
W Polsce rynek usług faktoringowych rozwija się bardzo
dynamicznie. Przedstawiciele branży szacują, że w najbliższych latach będzie ona rosła w tempie 20% rocznie. Zyski
firm faktoringowych w 2005 roku zwiększyły się szybciej niż
obroty i przekroczyły 14 mld zł.
Takie usługi są teoretycznie dostępne dla organizacji, ale ani
w praktyce, ani w literaturze autorzy nie spotkali się z wykorzystaniem tego instrumentu, co mogłoby oznaczać, że nie
cieszy się on w sektorze popularnością.
FRANCHISING
5.3. Podsumowanie
Zgodnie z przyjętą w polskiej doktrynie prawa definicją
umowa franczyzy oznacza stosunek prawny, na podstawie
którego franczyzodawca (organizator sieci) zobowiązuje się
do udostępnienia podmiotowi korzystającemu z franczyzy
(franczyzobiorca, uczestnik sieci) prawa do korzystania przez
czas nieokreślony lub określony z oznaczenia jego firmy,
godła, emblematu, symboli, patentów, wynalazków, znaków towarowych, wzorów użytkowych i zdobniczych, knowhow, koncepcji i techniki prowadzenia określonej działalności gospodarczej z zachowaniem stosowanego przez niego
zewnętrznego i wewnętrznego wyposażenia pomieszczeń
oraz do udzielania mu stosownej pomocy.
Gdyby spróbować zrobić listę instytucji finansowych oraz
poręczeniowych, które oferują wyspecjalizowane usługi organizacjom pozarządowym, byłaby ona bardzo krótka.
Jednocześnie wiele organizacji korzysta z kredytów, pożyczek, poręczeń i gwarancji pochodzących od różnych podmiotów. W wielu oddziałach różnych banków znajdą się pracownicy lub dyrektorzy, który sami działają w organizacjach
lub z innych przyczyn rozumieją ich specyfikę. Są działacze
organizacji, którzy „znają kogoś” w funduszu poręczeniowym, instytucji ubezpieczeniowej etc.
Franczyzę można w pewnym sensie porównać do leasingu: franczyzodawca wynajmuje na czas określony aktywa
– zwykle niematerialne (wiedza, umiejętności, logo) – w zamian za zryczałtowaną opłatę wstępną i świadczenia proporcjonalne do obrotów.
To nie zmienia jednak faktu, że en masse organizacja nie jest
kredytobiorcą z tradycjami.
Bank i organizacja pozarządowa najczęściej występują w relacjach sponsor – sponsorowany. Jeżeli banki decydują się
współpracować z organizacjami na płaszczyźnie komercyjnej, najczęściej dotyczy to operacji bankowych i lokowania
wolnych środków. Brak zrozumienia specyfiki podmiotów
trzeciego sektora nie pozwala im powierzyć organizacjom
pieniędzy swoich depozytariuszy.
Aktualnie na polskim rynku działa ponad 200 systemów
franczyzowych, które obejmują prawie każdą branżę handlu i usług. Szczegółowe informacje na ten temat dostępne
są na stronach Polskiego Portalu Franchisingowego (www.
franchising.info.pl).
W Polsce specjalną ofertę skierowaną do organizacji przygotowało jedynie kilka banków27, a dostępne usługi ograniczają się głównie do strony operacyjnej: prowadzenia rachunku, wpłat i możliwości deponowania środków. Warto przy
tym zaznaczyć, że organizacje otwierają rachunki, wykonują
Franczyzodawca pobiera zwykle dwa rodzaje opłat: opłatę
wstępną oraz opłatę cykliczną. Zawsze jest to przedmiotem
negocjacji i kształtuje się różnie w zależności od systemu
franczyzowego. Opłata wstępna kształtuje się przeciętnie
na poziomie 10% wkładu własnego wymaganego od franczyzobiorcy, a opłaty cykliczne wynoszą ok. 1,5–8% miesięcznego przychodu. Oprócz uiszczenia opłat franczyzodawcy wymagają również spełnienia przez potencjalnych
franczyzobiorców pewnych kryteriów, np. lokal własny lub
dzierżawiony, wkład własny na rozpoczęcie działalności itp.
24 porównaj np. sieć hoteli Le Mat (www.lemat.it)
25 przedsiębiorstwo społeczne- patrz [7]
26 W Polsce nad projektem stworzenia społecznej franczyzy pracuje jedno z Partnerstw
na Rzecz Rozwoju w ramach projektu dofinansowanego z inicjatywy EQUAL por. www.
mazurskifeniks.4pl.pl
27 Wynik poszukiwania w www.google.pl: Pod hasłem oferta dla organizacji non-profit
i oferta dla organizacji pozarządowych pojawia się PKO BP oraz Bank BISE., rozmowy z pracownikami banków: Pekao S.A., BZ WBK, BRE Banku oraz informacje zawarte na stronach
internetowych innych banków (ok. 10 banków komercyjnych i 3 banków spółdzielczych)
oraz wypowiedzi doradców Open Finance i Expander
Dla organizacji non-profit ciekawa może być społeczna odmiana franczyzy:
27
przelewy, dokonują wpłat i innych operacji w bankach, które specjalnej oferty nie mają. W takim przypadku korzystają
z ofert dla przedsiębiorstw, MSP, klientów korporacyjnych.
2. jest przedmiotem zainteresowania (zrozumienia) ze strony
pracowników.
I chociaż można przekonywająco udowadniać, że współpraca z tym sektorem może być opłacalna, podstawy ekonomiczne nie są na ogół wystarczające, żeby zainteresować
bank. Można zaryzykować tezę, że współpraca z sektorem
nastawionym na osiąganie zysków społecznych wymaga
również od finansujących nastawienia społecznego.
Ze wstępnej analizy danych badania przeprowadzonego
przez KLON/JAWOR w 2006 roku wynika, że same organizacje pogodziły się z tym, nie mają co liczyć na specjalną ofertę ze strony banku. Według tych badań o wyborze banku
decydują przede wszystkim:
 bliskość placówki (57,8%),
 cena usług (55,4%),
 jakość obsługi (40,8%).
Organizacje mniej interesują się tym, czy bank bierze pod
uwagę specyfikę organizacji (18%), czy dostarcza usług doradczych (10%), czy ma charakter społeczny (6,3%).
Ponieważ oferty dla organizacji praktycznie nie ma, dlatego organizacje nie są przyzwyczajone do zwracana na ten
aspekt uwagi. To podejście może ulec zmianie w miarę otwierania się rynku usług bankowych dla sektora.
Warto też zauważyć, że znajomość specyfiki organizacji zaczyna się liczyć w sytuacjach niestandardowych oraz w przypadku zaciągania przez nią kredytu lub korzystania z innego
instrumentu obarczonego ryzykiem dla banku.
Sytuacje niestandardowe to dla organizacji chleb powszedni,
ale rzadko poszukują one banku jako sprzymierzeńca – nie
oczekują od niego wsparcia. Z drugiej strony – jeżeli bank
okaże się w trudnej sytuacji sojusznikiem – jest to na ogół
początek bardzo dobrej i długotrwałej współpracy.
Poszukiwanie finansowania zwrotnego, jak pokazano w rozdziale 3.4.1.2. , jest powiązane m.in. z wielkością budżetu,
typem instrumentów i źródłem finansowania. Częściej występuje u majętnych organizacji, aplikujących do funduszy
unijnych, realizujących inwestycje. Takie organizacje stanowią mniejszość w sektorze – ich głos „gubi się” w badaniach
ankietowych z udziałem wszystkich podmiotów.
Mimo to nie można jednoznacznie stwierdzić, że organizacje nie poszukują kredytów w bankach. Staje się to ostatnio
coraz częstszym zjawiskiem.
Jak pokazują dane i doświadczenia Polski oraz różnych krajów28, finansowanie tego sektora, mimo że ekonomicznie
uzasadnione, wymaga czegoś więcej niż tylko analizy ekonomicznej. Instytucje finansowe angażują się w finansowanie organizacji jeżeli:
1. wynika to z ich misji (Pafpio, Fundusz Mikro, Bank BISE) lub
28 por. w szczególności[29], Raport Roczny 2005 Crédit Coopératif, doświadczenia Banku
BISE.
28
Raport otwarcia
Bank BISE
6.
Finansowanie zwrotne z perspektywy relacji
bank – klient
Tematem tego rozdziału jest określenie warunków związanych z finansowaniem zwrotnym NGO przez bank. Punktem wyjścia jest analiza celów
każdej ze stron. Dla organizacji omówiono szczegółowo poszukiwanie zysków społecznych oraz budowanie „wytrzymałości”. Zwrócono uwagę
na elementy wspólne dla wszystkich banków, wynikające z charakteru działania oraz specyfiki regulacji sektora bankowego (zapewnienie bezpieczeństwa środków, zwrotu na kapitale), jak również na elementy indywidualne, zależne od misji i charakteru banku (komercyjny, rozwoju).
Nie ma sprzeczności w zasadniczych interesach między bankiem i NGO, ale cele i rezultaty działań tych instytucji są różne. Współpracę znacznie
ułatwiłoby zbudowanie metody pomiaru, księgowania i wymiany zysków społecznych – po to, żeby mogły stanowić element współdecydujący
(obok wskaźników finansowych) o udzieleniu finansowania. W dalszej części omówiono elementy oceny i rodzaje ryzyka uwzględniane przez
bank oraz korzyści dla organizacji, jakie wiążą się z dokładną analizą zagrożeń realizacji planowanych przedsięwzięć. Wiele uwagi poświęcono
działaniom i obowiązkom, które strony finansowania zwrotnego muszą podjąć po podpisaniu umowy (w ramach monitoringu). Na zakończenie rozdziału skupiono się na czynnikach ograniczających zainteresowanie banków finansowaniem NGO oraz na rozwiązaniach strukturalnych, które mogłyby poszerzyć możliwość współpracy.
Szczególnie często rolę bezlitosnego, cynicznego, dbającego jedynie o własny zysk gracza przypisuje się w społecznym odbiorze bankom. Czy jednak słusznie? Z drugiej
strony, NGO zazwyczaj traktowane są (czasami nawet przez
własnych pracowników czy władze) jako organizacje nastawione wyłącznie na pozyskiwanie i dystrybucję środków
finansowych, a nie na ich gospodarcze wykorzystanie i pomnażanie w celu zwrotu z nadwyżką. I rzeczywiście – działanie organizacji typu NGO rzadko wiąże się z finansowaniem
zwrotnym – znacznie częściej niż np. kredytem NGO posługują się bezzwrotnymi sposobami finansowania swojej
działalności.
6.1. Założenia dotyczące celu relacji
bank – klient w finansowaniu
zwrotnym
Cele, które zamierza zrealizować każda ze stron (NGO i finansujący – np. bank), są z założenia odmienne. Odmienność ta może decydować o sposobie interpretacji pewnych
wymogów – stawianych w momencie przygotowania
do transakcji, może wpływać na warunki transakcji i może
mieć znaczenie dla realizacji postanowień umowy w trakcie
jej realizacji. Wreszcie, różnice pomiędzy celami, jakimi kierują się strony finansowania zwrotnego, mogą się zamanifestować w podejściu do rozwiązywania problemów, które
wynikną w trakcie przebiegu transakcji, a nawet zadecydować o momencie jej ostatecznego zerwania i przedsiębranych w związku z nim krokach prawnych.
Jednak tematem niniejszego rozdziału jest właśnie ta – niezbyt często spotykana – relacja typu bank – NGO wynikająca
z finansowania zwrotnego. Czy zatem strony tej transakcji
istotnie – zgodnie ze społecznym stereotypem – są przykładem stron realizujących swoje własne taktyki na zasadzie
gry strategicznej, w której cele stawiają je w rolach antagonistycznych raczej niż partnerskich?
Wzajemne zrozumienie celów może dobrze przysłużyć się
zarówno konstruowaniu wspólnego przedsięwzięcia, jak
i osiągnięciu najlepszych dla obu stron efektów. Teza ta nie
jest jednak oczywista. Każda ze stron może bowiem podchodzić do projektu współpracy szukając rozwiązania, które
będzie optymalne jedynie z punktu widzenia jej własnych
celów. Wówczas znajomość celów drugiej strony pomagałaby jej wprawdzie zoptymalizować efekty własnych działań,
ale być może ze szkodą dla stopnia osiągania celów zakładanych przez drugą stronę!
W kolejnych podrozdziałach postaramy się wykazać, że tak
nie jest – a przynajmniej być nie musi i nie powinno. Jednak znając rozpowszechnione w społeczeństwie stereotypy,
o których wspomniano powyżej, należy liczyć się z pewną
dozą nieufności pomiędzy stronami. Uznanie tezy, że relacja kredytodawca-kredytobiorca pomiędzy bankiem
a NGO może mieć charakter raczej partnerski niż typu
„poszukujący zysku (zmuszony pożyczać)” wymaga właśnie
pogłębionej wiedzy o celach i sposobie funkcjonowania
drugiej strony. Wzajemnego zaufania nie da się stworzyć
29
jedynie dzięki deklaratywnym sformułowaniom zapisywanym w misjach instytucji czy materiałach dystrybuowanych
w celach marketingowych.
wiejskich w odległości do 10 km, w przeliczeniu na liczbę
ludności wiejskiej zamieszkałej w takim promieniu od lokalizacji wymienionych placówek;
 średnia odległość w kilometrach od najbliższej placówki
kulturalnej ważona liczbą mieszkańców wsi;
 średni roczny koszt związany z dotarciem do placówek
kulturalnych i wzięciem udziału w wydarzeniach kulturalnych organizowanych w tych placówkach, ważony liczbą
mieszkańców wsi, przy założeniu pewnego koszyka dóbr
kultury.
Pełniejszą analizę trafności porównania relacji banku finansującego i korzystającej z finansowania zwrotnego NGO
do gry strategicznej z udziałem dwu antagonistycznych
podmiotów będzie można przeprowadzić po zakończeniu
projektu – kiedy argumenty logiczne – dotyczące intencji
obu stron – zostaną skonfrontowane z materiałem badawczym, zawierającym przykłady praktyczne. Obecnie ograniczymy się do postawienia podstawowych hipotez. Hipotezy
te nie są oparte wyłącznie na spekulacjach teoretycznych,
ale również na przesłankach historycznych. Biorą bowiem
pod uwagę fakty opisane we wcześniejszych publikacjach
(patrz np.: [3]), a także doświadczenia zebrane przez autorów
w praktyce bankowej (nieistniejącego już Polskiego Banku
Rozwoju S.A. i Banku Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych
S.A. oraz ich klientów). Misje tych dwu banków predestynowały je raczej do podejmowania z organizacjami pozarządowymi wspólnych inicjatyw niż relacji petent –urząd. W trakcie realizacji projektu przekonamy się, czy takie praktyki
są typowe również dla innych banków komercyjnych.





Rozpoczniemy od próby zwięzłego zarysowania celów obu
stron (finansujący i finansowany), zasadniczych dla budowania ich wzajemnej relacji.

6.1.1. Cele NGO
Oczywiście mogą to być i inne (zapewne lepsze, zbudowane przez specjalistów) miary. Powyższe wskazano po to, aby
– odwołując się do nich – wskazać na typowe trudności. Oto
one:
który z powyższych mierników jest lepszy?,
jak skonstruować miernik, który by je spajał? (średnia? ważona? czym ważona? dlaczego takie wagi, a nie inne?),
dlaczego w pierwszym kryterium wybrano 10 km? Dlaczego nie 20?,
dlaczego wśród rodzajów placówek zabrakło stadionów?
Czy kultura fizyczna wchodzi do koszyka, czy nie?,
dlaczego w drugim kryterium uwzględniono tylko najbliższą placówkę, a nie średnią z koszyka różnych placówek?
Jaki to powinien być koszyk?,
jak w ostatnim kryterium liczyć koszty podróży? Czy tylko
środkami komunikacji publicznej, czy również np. własnym
samochodem? Czy brać pod uwagę tanie linie lotnicze?
Podobnych pytań można by postawić wiele – a im więcej
ktoś wie na dany temat, tym więcej mierników jest w stanie
zaproponować. Jak zatem metodycznie podejść do próby
obiektywizacji, lub choćby standaryzacji, tego typu miar?
6.1.1.1. Mierzalność stopnia osiągnięcia celu
Na pierwszy rzut oka wydawać by się mogło, że cele NGO
podejmującej próbę znalezienia finansowania zwrotnego
dla swoich działań powinny być oczywiste. Jednak głębszy
ogląd prawdopodobnie doprowadzi nas do konkluzji, że zdarzać się mogą przypadki, gdy precyzyjne i jednoznaczne:
1. zdefiniowanie celów poszczególnych projektów, dla których poszukiwane jest finansowanie zwrotne, jak również
2. powiązanie celów danego projektu z celami statutowymi
podejmującej je NGO, mogą być problematyczne.
A jak sobie poradzić z celami znacznie trudniej kwantyfikowalnymi, takimi jak: „zwiększyć stopień świadomości społecznej w zakresie współodpowiedzialności za marnotrawstwo energii”, „poprawić stan zdrowotności w grupie rodzin
dotkniętych bezrobociem” albo „poprawić stan inicjatywności/przedsiębiorczości wśród młodzieży ze środowisk »blokersów«”? Działacze społeczni zwykle nie poświęcają zagadnieniu pomiaru stopnia osiągnięcia celu zbyt wiele uwagi,
ponieważ są przekonani, że lepiej swój czas wykorzystają
działając, niż zmagając się z trudnościami metodycznymi.
Ośrodki akademickie oraz centra działające w strukturach
administracji państwowej – odpowiedzialne m.in. za tworzenie polityki państwa w zakresie zarządzania zasobami naturalnymi, przeciwdziałania zjawiskom pauperyzacji, marginalizacji niektórych środowisk, patologiom społecznym itp.
– również nie wydają się być zbytnio tą kwestią zainteresowane. W efekcie – brakuje zarówno standardów, na podstawie których NGO mogłyby budować swoje własne metodyki, jak i metod pomiaru potrzeb oraz skuteczności działań.
Po pierwsze, definiując swoje cele (zarówno cele projektów,
jak i statutowe) NGO nie zawsze odwołują się do kategorii
łatwo poddających się kwantyfikacji. Trudno znaleźć dobrą,
jednoznaczną miarę stopnia realizacji takich celów. Posłużmy się przykładem. Rozważmy stosunkowo konkretny cel,
jakim jest „poprawa dostępności dóbr kultury dla społeczeństw wiejskich”. Oczywiście ludzie zainteresowani realizacją takiego celu bez trudu wskażą szereg statystyk, które
mogą być pomocne w pomiarze tej dostępności. Mogą
to być na przykład:
 liczba bibliotek, muzeów, kin, teatrów, kawiarni internetowych, galerii plastycznych, sal koncertowych z funkcjonującymi zespołami wykonawczymi, dostępnych z terenów
30
Raport otwarcia
Bank BISE
Po drugie – gdy przedmiotem finansowania zwrotnego ma
być konkretny projekt – cel tego projektu nie zawsze w wymierny sposób można powiązać z celami organizacji. Możliwe są cztery przypadki. Stopień osiągnięcia celu projektu
może być
(a) konkretny i mierzalny bądź
(b) niemierzalny,
Pytania te są istotne w kontekście finansowania zwrotnego.
Niezależnie od tego, czy finansującym będzie bank, urząd
państwowy, organizacja międzynarodowa czy inna NGO,
finansujący zawsze przed zainwestowaniem środków finansowych będzie zadawać sobie pytania: czy inwestycja jest
celowa?, czy zwrot z tej inwestycji (nie tylko w postaci powracających sum pieniędzy – ale również w postaci stopnia
realizacji celu) uzasadnia podjęcie ryzyka powierzenia środków pożyczkobiorcy? Odpowiedzi na te pytania są niezbędne z co najmniej z dwóch zasadniczych powodów.
przy czym w każdym z tych przypadków cel ogólny organizacji może być
(i) mierzalny lub
(ii) niemierzalny.
Po pierwsze, ponieważ osiągnięcie pewnych celów przez
podmiot finansujący może zależeć od stopnia realizacji celu
danego projektu (może być wręcz w stu procentach z tym
stopniem skorelowane) – o tym będzie mowa w części
6.1.2.
Nawet w teoretycznie najbardziej obiecującym przypadku, gdy zarówno cel projektu, jak i cel organizacji są kwantyfikowalne (przypadek (a)/(i)), mogą wystąpić trudności
we wskazaniu powiązania pomiędzy nimi.
Po drugie, od stopnia realizacji celu zależy zazwyczaj zdolność do zwrotu finansowania. O ile w przypadku każdej (nawet bezzwrotnej) formy finansowania kwestia mierników
celowości działania jest istotna, o tyle w przypadku finansowania zwrotnego mierzalność, zdolność obiektywizacji
powodzenia i celowości finansowanych działań nabiera
szczególnego znaczenia – staje się wręcz warunkiem przeprowadzenia transakcji.
Rozważmy pewien przykład (całkowicie fikcyjny – ewentualne podobieństwo do sytuacji rzeczywistych może być
wyłącznie dziełem przypadku). Przypuśćmy, że organizacja
powstała w celu zwiększenia liczby badań tomograficznych
mózgu u dzieci dotkniętych powikłaniami niedotlenienia
pourazowego. Ponieważ liczba taka może być ustalona, cel
jest wyjątkowo konkretny i mierzalny. Niech celem projektu
będzie zakup tomografu. Ten cel również jest bardzo konkretny i łatwo sprawdzić, czy zostanie osiągnięty, czy nie.
Jednak nawet w tym specjalnie skonstruowanym, bardzo
transparentnym przypadku, choć wydawać by się mogło,
że powiązanie jest oczywiste, mogą wystąpić problemy
w powiązaniu obu celów. Dlaczego? Ponieważ sam zakup
tomografu nie spowoduje automatycznie zwiększenia liczby
badań przeprowadzonych na wymienionej grupie pacjentów. Aby to się stało, niezbędna jest infrastruktura dostępu
dla tej konkretnej grupy pacjentów – łącznie z wykwalifikowanym personelem gotowym świadczyć takie badania.
6.1.1.2. Księgowość nie tylko finansowa
Kwestia sposobu obiektywizacji stopnia osiągania celów
społecznych przez organizacje, których podstawową racją
istnienia nie jest osiąganie zysków finansowych – tylko skuteczne realizowanie zadań społecznych, nazywane czasem
realizowaniem zysków społecznych, jest istotna nie tylko
ze względu na aspekty wymienione powyżej, ale również
dlatego, że społeczeństwa nie żyją dla zysków finansowych.
Zasadnicze wartości odnajdywane w życiu społecznym
są różne od wyrażonego w pieniądzu zysku. Tymczasem
przy podejmowaniu decyzji o alokowaniu zasobów pieniężnych (a także materiałowych, intelektualnych, woluncjonarnych) – do dyspozycji pozostają jako obiektywne mierniki
jedynie wskaźniki finansowe.
Powyższy akademicki przykład skonstruowany został specjalnie dla teoretycznie najprostszego przypadku ((a)/(i)),
gdy zarówno cel ogólny organizacji, jak i cel szczegółowy
konkretnego działania były mierzalne, a mimo to pokazał
możliwość wystąpienia trudności w dokonaniu pomiaru
stopnia realizacji celu ogólnego, który wynika z realizacji
projektu. W pozostałych przypadkach, gdy co najmniej jeden z celów nie jest zdefiniowany za pomocą łatwo poddających się pomiarowi wielkości, znaczne trudności może
sprawiać określenie, czy cel projektu zostanie osiągnięty
w zgodzie z celem działania organizacji.
Sprzeczność ta została zaobserwowana i wyrażona nie tylko
w kontekście NGO. Co ciekawe, jest dostrzegana również
w świecie rynków finansowych! Wycena giełdowa notowanych na rynkach regulowanych spółek praktycznie nigdy
nie jest równa ich wartości księgowej. Co więcej, bardzo
często różni się od wartości księgowej nie o kilka czy kilkanaście procent, ale wielokrotnie (nawet kilkudziesięciokrotnie). Zjawiska tego nie da się wytłumaczyć spekulacyjnym
zachowaniem inwestorów, abstrahujących od tak zwanych
„fundamentalnych” wycen i opierających się jedynie na analizach „technicznych”. Przeciwnie, zbiorowości anonimowe
– nazywane po prostu „rynkiem” – potrafią w sposób konsekwentny wysoko wyceniać potencjał niektórych firm,
Jakie znaczenie mogą te trudności mieć dla budowania relacji finansowania zwrotnego? Czy jest sens zadawać pytanie
o stopień realizacji celu organizacji, jeżeli wiadomo, że podejmowane przez nią działania są celowe, choć pomiaru
stopnia tej celowości nie daje się łatwo przeprowadzić?
31
związany często z ich misją, zawierającą elementy społecznie akceptowalne i demonstrującą zdolność do osiągania
sukcesów w zakresie R&D (badań i rozwoju; ang.: Research
and Development). Prawidłowość tę doceniono w obszarze wielkiego biznesu i tak zwane „wartości niematerialne
i prawne” stały się grupą aktywów coraz skrupulatniej wycenianą przez korporacje. To w tego rodzaju aktywach poszukuje się elementów doprowadzających wycenę bilansową
do większej zgodności z tym, co powszechnie (przez rynek)
uważane jest za „prawdziwą” wartość firmy (por. [9], zwłaszcza rozdział „Wzrost znaczenia wartości niematerialnych:
od wyceny do maksymalizacji”).
dząc się na niższe niż w przypadku typowych instrumentów
kapitałowych odsetki. Oczekują za to realizacji zadeklarowanych celów społecznych. A zatem nie jest prawdą, że zwrot
nakładów pieniężnych musi odbywać się wyłącznie w pieniądzu. Czy jednak możliwe jest szersze upowszechnienie
akceptacji takiego zwrotu, włącznie ze stworzeniem „rynku
wtórnego” dla aktywów tego rodzaju? Dotychczasowe próby, w tym próba stworzenia rynku giełdowego, nie zakończyły się sukcesem.
Jednak sposób wyceny aktywów takich jak „wartości niematerialne i prawne” należy do najsłabiej rozwiniętych. Wprawdzie poświęcono mu sporo miejsca w Międzynarodowych
Standardach Rachunkowości oraz Międzynarodowych Standardach Sprawozdawczości Finansowej (patrz : [17]), ale podejście w nich prezentowane jest bardzo „ostrożnościowe”
– restrykcyjne. Przyczyną tego „ostrożnościowego” podejścia
jest uzasadniona obawa, że zarządy organizacji zobowiązanych do prezentowania sprawozdań finansowych mogłyby
zbyt optymistycznie wyceniać jako swoje aktywa to, co ich
zdaniem jest bardzo wartościowe, ale, obiektywnie rzecz
biorąc, dla budowania wartości organizacji ani dla osiągania
celów społecznych nie da się wykorzystać.
Pierwsza trudność wynika z problemów metodologicznych w wycenie zysku społecznego. A ta jest związana
z problemami, o których była mowa w punkcie 6.1.1.1. Jest
jednak pewne, że jeśli nawet nie stanie się to za lat kilka czy
kilkanaście, to na pewno za kilka dziesięcioleci Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości nie będą się już nazywać Międzynarodowymi Standardami Sprawozdawczości
Finansowej i zawierać będą – poza Międzynarodowymi
Standardami Rachunkowości Finansowej – Międzynarodowe Standardy Rachunkowości Pożytku Publicznego – a być
może Międzynarodowe Standardy Rachunkowości Wartości
Społecznych.
Są dwie zasadnicze trudności w budowaniu takiego
rynku.
Druga trudność wynika z przekonania o konieczności zachowania kontroli państwowych ośrodków decyzyjnych
nad równowagą budżetową. Gdyby mechanizmy transferu
aktywów z „zysków społecznych” zostały zliberalizowane
do tego stopnia, że możliwy stałby się ich transfer do budżetu państwa, to państwo straciłoby kontrolę nad szerokością
frontu inwestycyjnego w cele społecznie akceptowalne.
Dlatego transfer tych aktywów jest ściśle limitowany. W Polsce wolny przepływ kapitału na cele społeczne jest ograniczony do sumy następujących wielkości:
(a) 1% należnego podatku PIT,
(b)plus limit odliczeń od podstawy opodatkowania z tytułu darowizn na cele społeczne,
(c) plus zasoby własne podatników.
Z tego powodu coraz częściej mówi się o potrzebie głębszej „rewolucji” w zakresie rachunkowości i sprawozdawczości. W [9] postulowano wręcz konieczność „wynalezienia
na nowo” rachunkowości XXI wieku, przy czym zostało to zapisane właśnie w kontekście sprawozdawczości NGO. Jest
bowiem jasne, że społeczeństwa zorganizowane w formie
państwowej, bądź mniejsze społeczności lokalne, żywiąc
wspólne przekonanie o celowości pewnych działań, chciałyby, aby ich demokratycznie umocowani reprezentanci mogli w swoich decyzjach opierać się na miarach, które podczas oceny przedsięwzięcia oddawałaby stopień osiągania
„zwrotu z inwestycji” w postaci nie tylko „zwrotu pieniędzy”,
ale właśnie „zwrotu zysków społecznych”. Umożliwiłoby
to zredefiniowanie finansowania zwrotnego.
Coraz częściej publicznie zadawane jest pytanie: dlaczego
zwrot nakładów pieniężnych ma odbywać się w pieniądzu?
Wszak w każdej typowej transakcji sprzedaży pieniądz wymienia się na towar, a nie na pieniądz – wymiana pieniądza
na pieniądz odbywa się jedynie na rynkach finansowych
(transakcje FX) i dotyczy różnych walut. Płacimy też pieniędzmi za usługi. Dlaczego nie można sprzedawać usług
realizacji celów społecznych?
Ale tak naprawdę nawet zasoby wymienione w lit. c nie
są swobodnie transferowalne na cele społeczne. Jest tak,
ponieważ przeznaczenie ich na działalność pożytku publicznego w formie zapłaty za usługi podmiotów mających
status organizacji pożytku publicznego może zostać uznane
za działalność gospodarczą tych podmiotów z konsekwencją opodatkowania przekazanych im środków (problem ten
będzie jeszcze przedmiotem komentarzy w dalszych częściach opracowania).
Odpowiedź na tak postawione pytanie jest demonstrowana
w praktyce przez coraz szersze grupy społeczne w różnych
kulturach i w różnych krajach. Znajdują się grupy osób, gotowych zainwestować własny kapitał bezzwrotnie lub go-
Przypuśćmy zatem, że „zyski społeczne” dawałyby się obiektywnie mierzyć i wykazywać w jakiejś jednostce, która
miałaby jednoznaczny przelicznik na wartości pieniężne
(to znaczy, że pierwsza z wymienionych trudności zosta-
32
Raport otwarcia
Bank BISE
łaby pokonana). Przypuśćmy ponadto, że prawo dopuszczałoby (prawo bilansowe) wykazywanie tych pomiarów
w sprawozdaniach przygotowywanych na potrzeby rynku.
W tym przypadku, uczestnicy życia gospodarczego mogliby
wykazać w sprawozdaniach aktywa i zobowiązania z tytułu realizacji „zysków społecznych” – podobnie jak aktywa
i zobowiązania w innej niż krajowa walucie, po przeliczeniu
ich na złotówki według obowiązującego kursu. Jednak nawet przy spełnieniu tych warunków, dopóki ograniczenia
w wymianie tych aktywów i zobowiązań pozostaną ściśle
limitowane, a ich transfer poddany będzie obowiązkom podatkowym, trudno byłoby oczekiwać, aby „zyski społeczne”
mogły odegrać poważniejszą rolę w kalkulacji opłacalności
– w porównaniu ze znacznie swobodniej wymienialnymi
aktywami finansowymi pozostałyby one w dalszym ciągu
zmarginalizowane.
Chodzi natomiast o to, że w związku z wpisanym w naturę NGO istnieniem celów statutowych, związanych z misją
skierowaną „na zewnątrz” – z realizowaniem „zwrotu społecznego”, zazwyczaj cele wewnątrzorganizacyjne nie są postrzegane jako cele same w sobie. Nawet jeżeli są brane pod
uwagę, postrzegane są jako narzędzia, a nie jako cele tej
samej rangi, co strategiczne cele „zewnętrzne” – społeczne.
W tej sytuacji nawet takie – często bardzo dobrze uświadamiane i realizowane – cele organizacji jak budowanie
kapitału żelaznego mogą w oczach formułujących strategie
NGO „nie zasługiwać” na umieszczanie ich obok najważniejszych dla organizacji celów społecznych. Tak skonstruowany
dokument strategiczny podlega interpretacji zarówno przez
personel NGO, jak i przez świat zewnętrzny. W oczach personelu wzmacnia to poczucie, że cele społeczne organizacji
mają najwyższy priorytet. Jest to wzmocnienie oczywiście
bardzo pozytywne. Natomiast świat zewnętrzny może spekulować, czy to wzmocnienie nie oznacza ryzyka, skoro całość zasobów intelektualnych organizacji wykorzystywana
jest dla osiągania tychże celów społecznych o najwyższym
priorytecie, zaś celom finansowym - nawet jeżeli są uświadamiane – nie poświęca się wystarczających zasobów czasu,
energii i intelektu.
PODSUMOWANIE.
Zyski pozafinansowe – społeczne – cieszą się coraz większym zainteresowaniem poważnych grup społecznych. Aby
tego rodzaju zyski mogły być w porównywalne do zysków
finansowych sposób brane pod uwagę w decyzjach inwestycyjnych, konieczne byłoby:
1. stworzenie zasad obiektywnego pomiaru tych zysków,
2. stworzenie ram prawnych dla sprawozdawania tych zysków na równi z zyskami finansowymi,
3. zliberalizowanie zasad ich transferu pomiędzy uczestnikami
życia gospodarczego.
Paradoksalny jest fakt, że w segmencie instytucji komercyjnych dzieje się odwrotnie – strategie często zawierają
w swoim sformułowaniu jako jeden z celów strategicznych osiąganie takich czy innych wskaźników zyskowności. Teoria planowania strategicznego kwalifikuje to właśnie
w przypadku podmiotów komercyjnych jako błąd, ponieważ z definicji działalności na zasadzie komercyjnej wynika, że działalność taka wiąże się z zaspokajaniem pewnych
konkretnych potrzeb klientów w zamian za godziwą rynkową zapłatę. Jeżeli zatem wymieni się jako cele strategiczne
osiągnięcie dostatecznej liczby jednostek sprzedanych towarów czy usług, to cele finansowe automatycznie są osiągane wraz z osiągnięciem celów sprzedażowych. Wystarczy
zatem osiągnąć cele sprzedażowe przy zakładanej sprawności działania, a wskaźniki finansowe będą zadowalające.
6.1.1.3. Zdolność kredytowa wśród celów NGO?
„Sustainability” – wytrzymałość
Do czasu realizacji wizji zarysowanej w punkcie 6.1.1.2. finansowanie zwrotne wymagać będzie zwrotu środków
finansowych z należnymi świadczeniami dodatkowymi.
Tego rodzaju zdolność do wywiązywania się ze zobowiązań
finansowych, określonych w umowie kredytowej – w terminach przewidzianych tą umową – zdefiniowana jest w Prawie bankowym jako „zdolność kredytowa”.
Zupełnie odwrotnie jest z NGO. Te nie działają na zasadach
komercyjnych, a osiąganie celów statutowych nie musi wiązać się z automatycznym osiąganiem ekwiwalentów finansowych. Jeżeli nie mamy do czynienia z przypadkiem, gdy
organizacja ma zamiar zrealizować jedynie pewne zadania
i zakończyć własną działalność – lecz z przypadkiem, gdy
zamierza funkcjonować w dłuższym okresie, to jej zasoby finansowe mogą ulec zużyciu przed osiągnięciem zamierzonych celów. Jeżeli organizacja taka realizuje projekty w oparciu o finansowanie zwrotne, to do czynników decydujących
o zużywaniu zasobów finansowych należą koszty takiego
finansowania. Strategia długotrwałego działania – jeżeli organizacja taką posiada – zakłada podtrzymywanie zdolności do odtwarzania zasobów finansowych, niezbędnych dla
realizacji celów statutowych, a równolegle – do ponoszenia
Wydaje się, że w raporcie otwarcia (a zatem jeszcze przed
realizacją programu badawczego) można pokusić się o sformułowanie dość radykalnej tezy, która będzie mogła podlegać weryfikacji. Otóż wydaje się, że w środowisku NGO osiąganie zdolności kredytowej nie jest traktowane jako jeden
z celów strategicznych.
Nie oznacza to, że zarządzający NGO nie przywiązują wagi
do zdolności kredytowej bądź że nie dokładają wszelkich
starań, aby wywiązać się ze zobowiązań wynikających
z umów finansowania zwrotnego. Praktyka pokazuje, że zaciągając w imieniu NGO takie zobowiązania zamierzają się
z nich wywiązywać nawet częściej niż np. zarządzający innego typu podmiotami.
33
kosztów finansowych. Z punktu widzenia organizacji mogłoby to być wyłącznie założenie (a nie konkretny plan działań,
zapewniających jak najwyższe prawdopodobieństwo spełnienia tego założenia). Natomiast z punktu widzenia finansującego taką organizację, nie wystarcza podejście do tego
zagadnienia jak do założenia. Jest naturalne, że finansujący
będzie chciał uzyskać przekonanie oparte na racjonalnych
przesłankach, że cel taki zostanie przez uzyskującą finansowanie zwrotne organizację osiągnięty.
dzie) o kwalifikacji do kategorii „pożytku publicznego” bądź
„gospodarcza” decyduje cel. A jednak obawa pozostaje.
Być może istotne dla całego sektora NGO byłoby ustalenie,
czy obawa ta jest uzasadniona. Jeżeli nie, to utrzymanie
zdolności kredytowej jako cel sam w sobie (oczywiście uzasadniony koniecznością zachowania zdolności do realizacji
celów statutowych wymagających finansowania zwrotnego) byłby łatwiej akceptowalny w planach strategicznych
organizacji. Warto zauważyć, że to właśnie ta cecha – zachowanie w długim okresie zdolności prowadzenia w powtarzalny sposób działalności statutowej NGO – znajduje się
w centrum zainteresowania wielu ośrodków na całym świecie. Stworzenie dobrze funkcjonującej strefy takich okrzepłych, samodzielnych, zdolnych w trybie ciągłym realizować
różnorodne cele społeczne organizacji, jest celem wielu programów narodowych i ponadnarodowych. Ta cecha – decydująca o utrzymywaniu ciągłej zdolności do działania – stała się słowem-kluczem dla wielu promotorów działalności
typu non-for-profit. W języku polskim nie ma jednego słowa
na jej określenie. W języku angielskim mówi się o „sustainability”. Słowo to można by tłumaczyć jako „samodzielność” połączona z „wytrzymałością”, zdolnością do „dotrzymania pola”,
„trwałością”. Na nasze potrzeby, związane z rozdziałem dotyczącym finansowania zwrotnego, możemy je sprowadzić
właśnie do „zdolności kredytowej”. Organizacja zachowująca zdolność kredytową jest „sustainable”. Jest wiarygodnym
partnerem dla finansujących i – realizując powszechnie szanowane i akceptowane cele społeczne – najbardziej pożądanym elementem systemu społeczno-gospodarczego.
Oczywiście to samo jest marzeniem zarządzających. Ale oni
chcą przede wszystkim osiągnąć założone cele społeczne.
Zatem te właśnie cele umieszczają w swoich dokumentach
programowych, traktując zachowanie zdolności do działania jako oczywistość niewymagającą wzmianki, należącą
do imponderabiliów.
Natomiast finansujący obok pytania „czy?” zadaje sobie pytanie „jak?”. Jak pożyczkobiorca zapewnia sobie zdolność
do ponoszenia kosztów finansowych? Czy zamiary te są oparte na dostatecznie mocnych podstawach? Czy są dostatecznie przemyślane? Czy są „odporne” na różnorakie zagrożenia? Jeżeli zatem przeglądając dokumenty konstytutywne
pożyczkobiorcy wśród celów strategicznych NGO dostrzeże
cel nazwany „zbudowanie i utrzymywanie w planowanym
okresie zdolności kredytowej” oraz zapisany mechanizm
osiągania takiego celu, to uzyskuje odpowiedź na zasadnicze pytanie dotyczące zdolności kredytowej klienta. Nie wydaje się jednak, aby było to częstym zjawiskiem – większość
NGO nie uważa tego celu za strategiczny.
Obok wspomnianej wyżej przyczyny, leżącej w przekonaniu,
że kwestie finansowe w działalności społecznej są celami
innej natury – pomocniczej, zasadniczo odmiennej od społecznych celów statutowych, u podstaw takiego stanu rzeczy (o ile identyfikacja ta jest prawdziwa) może leżeć całkiem
uzasadniona obawa. Obawa ta ma charakter fiskalny. Dążenie do utrzymywania zdolności kredytowej (wysokiej zdolności płatniczej) może kojarzyć się z dążeniem do osiągania
stałych dochodów (nie tylko wpływów), a zatem z prowadzeniem komercyjnej działalności gospodarczej. Osiąganie
nadwyżki wpływów nad rozchodami zawsze budzi tego
typu obawy w segmencie NGO, mimo że przepisy o fundacjach, stowarzyszeniach, instytucjach pożytku publicznego
dopuszczają prowadzenie przez tego typu organizacje działalności gospodarczej.
O ile niesłuszne i nieuzasadnione jest podkreślanie w planach celów finansowych przez podmioty komercyjne, o tyle
w przypadku NGO byłoby to jak najbardziej pożądane (przynajmniej w przypadku, gdy dany NGO zamierza w powtarzalny sposób sięgać po finansowanie zwrotne). Tym bardziej szkoda, że NGO mogą mieć ku temu (miejmy nadzieję,
nieuzasadnione) obawy. Z punktu widzenia relacji finansujący – realizujący NGO z pewnością będzie bardziej wiarygodnym i atrakcyjnym partnerem dla finansującego, jeżeli
będzie mógł już w swoich strategicznych dokumentach
wykazać, że zapewnienie zdolności płatniczej jest jednym
z jego priorytetów, któremu kierownictwo poświęca dostatecznie wiele uwagi.
Działalność gospodarcza musi być rachunkowo wyodrębniona. Tutaj pojawiają się problemy – jeżeli na przykład statutowym celem pewnej NGO będzie działalność edukacyjna,
to czy – gdy z tytułu tej działalności przychody przewyższą
koszty – pozostaje to działalnością statutową, czy już powinno być wydzielone jako działalność gospodarcza? Kryteria
kwalifikacji danej działalności jako gospodarczej nie są jasno
sprecyzowane przez przepisy. W zasadzie (ale tylko w zasa-
6.1.2.1. Cele makroekonomiczne
6.1.2. Cele banku
Z punktu widzenia ogólnogospodarczego zadaniem sektora finansowego – a ściślej bankowego – jest redystrybucja
zasobów finansowych – konwersja oszczędności i nadwyżek finansowych podmiotów gospodarczych w instrumenty dłużne i kapitałowe, emitowane przez osoby fizyczne
i prawne potrzebujące finansowania. Nie ulega wątpliwości,
34
Raport otwarcia
Bank BISE
że taki cel nie jest sprzeczny z celami wymienionymi w rozdziale 6.1.1. Prawo bankowe wymaga, aby banki udzielały
kredytów na konkretne cele zapisane w umowie kredytowej. Finansowanie zwrotne udzielane przez banki powinno
odbywać się:
1. na zasadach komercyjnych,
2. z przeznaczeniem na konkretne cele,
3. przy zapewnieniu zdolności kredytowej kredytobiorcy.
nak o ile kredytobiorcy komercyjni sami liczą na dochody
ze swojej działalności, o tyle NGO – jak się wydaje – bardzo
rzadko wmontowują w swoje projekty elementy przychodowe, a jeszcze rzadziej dochodowe. Zatem sytuacja strategiczna NGO w konkurencji o finansowanie zwrotne w bankach komercyjnych wydaje się być systemowo trudniejsza
w porównaniu do ubiegających się o kredyt podmiotów
komercyjnych.
W związku z podstawowym obowiązkiem, jakim jest zapewnienie bezpieczeństwa wkładów (zobowiązań banków
z tytułu przyjętych od klientów środków), bank, obierając
kierunki finansowania, nie powinien kierować się celami
przyświecającymi kredytobiorcom, ale kryteriami dotyczącymi bezpieczeństwa kapitału i odsetek od kredytów. Dopiero wtedy, gdy jest spełniony wymóg bezpieczeństwa
środków, możliwy jest wybór według celów finansowania
– to kryterium jest jednak drugorzędne.
6.1.2.3. Bankowość rozwoju
W wielu systemach gospodarczych znajduje się miejsce
na tzw. bankowość rozwoju (development banking). Przykładem może być JDB (Japanese Development Bank), czy
funkcjonujący do 1998 roku w Polsce Polski Bank Rozwoju
S.A., do tego nurtu bankowości nawiązuje również w pewnym sensie EBOiR (Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju).
W pewnym sensie funkcje banku rozwoju pełni obecnie
w Polsce BGK.
6.1.2.2. Bankowość komercyjna
Formuły, w jakich historycznie działały w różnych krajach
banki rozwoju, były różne, ponieważ zależały od systemów
ekonomicznych, prawnych oraz od celów stawianych przed
tymi instytucjami. Podstawowym wyróżnikiem banków rozwoju jest ich misja, modyfikująca w pewnym stopniu podstawowe kryterium wyboru kierunku lokowania środków
finansowych, o którym była mowa w punkcie 6.1.2.2. Zazwyczaj banków rozwoju nie zwalnia się z obowiązku dbałości
o rentowność i stopę zwrotu. Jednak równocześnie wpisuje
się w ich misję realizację celów związanych z pobudzeniem
pewnych segmentów gospodarczych. Może to oznaczać,
że w dalszym ciągu o wyborze spośród dwóch projektów
zadecyduje to, który projekt zapewni większy RAROC – ale
pod warunkiem, że oba wiążą się z realizacją misji banku. Te
zasady nie są zazwyczaj jednoznacznie formułowane i nie
ograniczają obszarów kredytowania do konkretnych sektorów. Nie spotyka się również nowych (różnych w stosunku
do bankowości komercyjnej) elementów kalkulacji podstawowego wskaźnika – w kalkulacji stopy zwrotu bierze się
pod uwagę jedynie zysk finansowy, a nie zyski społeczne.
Wynika to z przekonania, że bankowość rozwoju powinna
w jak największym stopniu kierować się zasadami rynkowymi – że każdy element dotacji może zaburzyć funkcjonowanie rynku i doprowadzić do wypromowania podmiotów
niezdolnych do funkcjonowania o własnych siłach. Takie
podmioty uzależnione są na stałe od dotacji. Odcięcie
źródła dotacji prowadzi do kłopotów organizacji, które nie
są „sustainable” (w tym kontekście najlepsze tłumaczenie
tego terminu to „samodzielne”). Aby uniknąć takich sytuacji
wybiera się mechanizmy wolnorynkowe i samodzielność
demonstrowaną przez wszystkich uczestników rynku (w
tym NGO).
Banki komercyjne, kierując się zasadami KSH, są zobowiązane – poza zapewnieniem zwrotu pożyczonych od depozytariuszy i uczestników rynku finansowego pieniędzy
powiększonych o należne odsetki – do zapewnienia maksymalnego dochodu z powierzonego im kapitału. Zatem
naturalne jest, że podejmując decyzje dotyczące lokowania
środków kierują się zasadą maksymalizacji stopy zwrotu (z
uwzględnieniem kosztu ryzyka i kosztów obsługi – podstawowym kryterium rozwiniętych banków jest wskaźnik
RAROC – ang.: risk adjusted return on capital). Wybory zarządów banków komercyjnych, gdyby okazały się sprzeczne z
tą zasadą, mogą być interpretowane jako błąd w sztuce czy
niegospodarność, która jest przestępstwem przeciw zapisanym w KSH zasadom ładu korporacyjnego.
Projekty finansowania zwrotnego NGO konkurują w bankach komercyjnych z projektami innych podmiotów (w tym
podmiotów komercyjnych), przy czym zasadniczym kryterium wyboru jest dla banku zwrot na kapitale po uwzględnieniu ryzyka. Nie jest zatem powiedziane, że projekty NGO
stoją wobec innych projektów w gorszej pozycji, ale pewne
jest, że zyski społeczne z tych projektów nie stanowią bezpośredniego kryterium wyboru. Mogą co najwyżej stanowić
kryterium dodatkowe, gdy kryterium zasadnicze (RAROC)
nie odróżnia na niekorzyść projektu NGO od projektów innych podmiotów.
Oczywiście dążenie do maksymalizacji RAROC ze strony
banku spotyka się tu z dążeniem NGO (jak i innych klientów
banku) do minimalizacji kosztów finansowych. Ta naturalna
sprzeczność interesów prowadzi do stabilizowania się pewnych cen rynkowych na zasadzie równoważenia popytu
i podaży. Dla NGO oznacza to konieczność respektowania
warunków typowych dla podmiotów komercyjnych. Jed-
Banki rozwoju są postrzegane jako lepsi dystrybutorzy
środków finansowych niż instytucje o charakterze urzędów
35
centralnych. Obrona tej opinii opiera się właśnie na podobieństwach sposobu funkcjonowania banków rozwoju
do banków komercyjnych. Jedynie w wyjątkowych okresach w niektórych gospodarkach bank rozwoju zwolniony
był z obowiązku generowania zysku. Wiązało się to zazwyczaj z realizacją konkretnych programów ogólnogospodarczych. Nie udało się natomiast skonstruować banku rozwoju rozliczanego z puli osiągniętego zysku społecznego lub
choćby na podstawie agregatu opartego na zysku społecznym dodanym do wyniku finansowego. Problem leży w zapisaniu zysku społecznego w jednostkach monetarnych (w
których liczony jest wynik finansowy). Rozważmy przykład.
Jest wprawdzie dla wszystkich jasne, że społeczeństwo wydaje wiele pieniędzy na leczenie, ale nie jest łatwo wyrazić
w pieniądzu, jak wiele można by było zaoszczędzić „podnosząc poziom zdrowotności”. Pieniężna miara poziomu zdrowotności jest bowiem trudna do zdefiniowania z powodów,
o których była mowa w części 6.1.1.1.







6.1.3. Sprzeczność interesów?






Podsumowując rozważania punktu 6.1. wydaje się, że można postawić następujące robocze hipotezy:
Cele NGO i cele banku finansującego są z natury różne.
Sprzeczność interesów pomiędzy stronami umowy dotyczy
ceny finansowania.
Cele społeczne przyświecające NGO mogą stanowić kryterium pomocnicze przy podejmowaniu decyzji o wyborze
kredytobiorcy – jednak tylko w przypadku, gdy zapewniona jest odpowiednia stopa zwrotu na kapitale przy
uwzględnieniu ryzyka a cele społeczne projektu są zgodne
z zapisami misji i strategii banku.
Aby przy podejmowaniu decyzji o udzieleniu finansowania
zwrotnego cele społeczne NGO/projektu mogły być czynnikiem równorzędnym z czynnikami finansowymi, konieczne byłoby spełnienie co najmniej dwóch warunków:
miara osiągania celu społecznego powinna być możliwa
do wyrażenia w jednostkach monetarnych,
instytucja finansująca, używająca takiej miary jako ekwiwalentu zysku, powinna być do tego statutowo uprawniona
– uprawnienia takie nie są spotykane nawet w przypadku
banków rozwoju.



w bankach. Niektórzy specjaliści do spraw zarządzania instytucjami bankowymi uważają, że naruszona została wręcz
równowaga pomiędzy naciskiem, jaki jest przykładany
do zagadnień badania i zarządzania ryzykiem, a uwagą poświęcaną skuteczności działania i przychodowości. Niemniej
jednak współcześnie działający w Polsce bank nie może pozwolić sobie na niedopełnienie obowiązków wynikających
z rozlicznych przepisów, do których należą:
wymienione już wyżej Prawo bankowe i Kodeks spółek
handlowych,
szczególne przepisy o rachunkowości banków (wynikające z ustawy o rachunkowości, Międzynarodowych Zasad
Rachunkowości, Międzynarodowych Zasad Sprawozdawczości Finansowej),
zasad tzw. Umowy Kapitałowej (a z mocy CRD wkrótce
zasad tzw. Nowej Umowy Kapitałowej),
międzynarodowych Zasad Audytu Finansowego,
krajowych zasad nadzoru bankowego,
zasad sprawozdawczości do NBP i CEB,
w przypadku banków giełdowych bądź prowadzących
działalność maklerską – obowiązków informacyjnych
wobec KPWiG,
prawa dewizowego,
szeregu przepisów podatkowych czyniących banki płatnikami podatków osób trzecich,
przepisów dotyczących prania brudnych pieniędzy.
W związku z tymi i innymi obowiązkami banki nie mogą
zrezygnować z badania rozmaitych aspektów ryzyka, które
wiążą się z projektem wymagającym finansowania zwrotnego. Poniżej krótko wspomniane zostaną pewne szczególne
wymogi prawne, a w rozdziale 6.3. – badane przez banki
rodzaje ryzyka.
6.2.1. Ochrona wartości depozytów
Zachowanie płynności finansowej (tzn. zdolności terminowego regulowania zobowiązań finansowych) przez Bank, a
w szczególności ochrona powierzonych depozytów, są ściśle uregulowane przez przepisy prawne. Ryzyko płynności
(banku) jest najbardziej restrykcyjnie nadzorowanym przez
organy zewnętrzne obszarem działalności bankowej.
6.2.2. Ochrona wartości aktywów netto
6.2. Ocena ryzyka
z punktu widzenia
banku – uwarunkowania
systemowo-prawne
Aktywa netto banku (różnica, pomiędzy jego aktywami a zobowiązaniami – inaczej – kapitał banku) podlegają szczególnym regulacjom właśnie ze względu na rolę, jaką pełni kapitał w zarządzaniu ryzykiem. O ile w przypadku innych spółek
kapitałowych rola kapitału nie jest tak ściśle sprecyzowana,
o tyle w przypadku banków wymogi kapitałowe są zapisane
bardzo konkretnie. Należy przy tym pokreślić, że wszelkie rezerwy zalicza się do zobowiązań – a te pomniejszają kapitał.
Aktywa netto redukują również wszelkie odpisy aktualizacyjne (niezaliczane do pasywów, ale księgowane po stronie
Jak wspomniano wyżej, ocena ryzyka stanowi dla banku
kwestię priorytetową. Standaryzacja i globalizacja procesów
kapitałowych doprowadziły do powstania precyzyjnych
wymogów i regulacji, dotyczących procesów kredytowych
36
Raport otwarcia
Bank BISE
„ma”, ekwiwalenty rezerw celowych na aktywa, których wartość te odpisy aktualizują).
więc na decyzje dotyczące zaangażowania się w ten lub
inny (np. mniej kapitałochłonny) projekt. Finansowanie NGO
należy do najbardziej kapitałochłonnych. Z czego to wynika
i czy można temu zaradzić?
6.2.2.1. Rezerwy – ryzyko oczekiwane; kapitał
– ryzyko nieoczekiwane
Wartość bieżąca (tzn. zdyskontowana stopą procentową, typową dla danego rodzaju aktywów) wszystkich przepływów
oczekiwanych przez bank w związku z udzielonym klientowi kredytem (spłat rat kapitałowych, odsetek, opłat i prowizji) może w przypadku wystąpienia istotnych ryzyk okazać
się niższa od wartości zadłużenia (to jest – w przybliżeniu
– od wartości pozostałego do spłaty kapitału oraz odsetek
naliczonych za okres do danej daty bilansowej). W takim
przypadku bank jest zobowiązany stwierdzić wystąpienie
„utraty wartości kredytu” i na całą różnicę – od razu (od momentu rozpoznania zagrożenia, a nie stopniowo – w okresie
od daty rozpoznania do daty oczekiwanej kasowej realizacji
straty) – utworzyć odpis. Jest to wymagane nawet wówczas,
gdy kredytobiorca nigdy wcześniej nie opóźnił się ze spłatą jakiejkolwiek płatności wynikającej z umowy – jeśli tylko
możliwe jest wiarygodne oszacowanie prawdopodobieństwa wystąpienia przesunięć w czasie lub zmniejszenia wartości przepływów w stosunku do pierwotnie zakładanego
harmonogramu płatności.







Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego w tzw. Nowej Umowie Kapitałowej (International Convergence of Capital Measurement and Capital Standards, patrz [NUK]) określił wymogi
kapitałowe, zgodnie z którymi od 8% do 12% (28% w przypadku portfeli sekurytyzowanych) ekspozycji kredytowych
wymaga finansowania kapitałem. Wysokość tych wymogów zależy głównie od rodzaju kredytobiorcy, a dodatkowo od rodzaju przedmiotu finansowania i od zabezpieczeń.
Kredytów udzielonych NGO należy w celu ustalenia wymogu kapitałowego szukać wśród następujących kategorii
ekspozycji:
państwowe,
sektora publicznego,
wielostronnych banków rozwoju,
bankowe,
od firm inwestycyjnych,
korporacyjne,
detaliczne.
W przypadku, gdy to NGO jest kredytobiorcą, a nie szersze
konsorcjum podmiotów, udzielony kredyt traktowany jest
jako należności korporacyjne. Wymogi dla tej kategorii, regulowane paragrafami 66-68 oraz 218-228, dzielą się na zobowiązania od:
 S.A., innej spółki lub współwłasności,
 SME,
 kredytowanie specjalistyczne.
Tworzenie odpisów (ekwiwalent rezerw) jest wymagane
od banków przez regulatorów nawet w przypadku tzw.
regularnych kredytów. Wartość odpisu jest proporcjonalna
do statystycznej części utraty wartości kredytów i szacowana na podstawie informacji o kredytach udzielonych w przeszłości, które na początku były traktowane jako regularne,
a później do banku dotarła informacja o tym, że są zagrożone. Zatem już w pierwszym sprawozdaniu, sporządzanym
po udzieleniu kredytu, bank jest zobligowany do utworzenia
odpisu aktualizującego wartość wypłaconego kredytu (pomniejszającego tę wartość, a tym samym pomniejszającego
aktywa netto – fundusze banku).





Wielkość kapitału – pomniejszona o odpisy i rezerwy – musi
dodatkowo spełniać sprecyzowane przez regulatorów wymogi dotyczące ryzyka nieoczekiwanego. Sankcje za ich naruszenie sięgają utraty przez właścicieli prawa do posiadania
akcji banku. Aby udzielić kredytu – nie oczekując jego utraty
– bank musi pokryć jego część kapitałem, na wypadek gdyby zwrot kredytu nie był pełny. Kiedy pojawią się symptomy zagrożenia spłaty kredytu, bank musi ponadto utworzyć
rezerwę (pomniejszającą jago aktywa netto) – pokrywającą
w całości oczekiwaną stratę. Kapitał pokrywający stratę nieoczekiwaną nadal musi być przypisany do kredytu.
Kategorią Nowej Umowy kapitałowej, do której można zaliczyć rozważane kredyty, jest „kredytowanie specjalistyczne”,
które dzieli się na 5 podkategorii:
finansowanie projektów,
finansowanie obiektów,
finansowanie towarów,
nieruchomości dochodowe,
nieruchomości komercyjne wysokiego ryzyka.
Kredyt dla NGO może należeć do każdej z tych podkategorii – o klasyfikacji decyduje cel konkretnego kredytu. Każda
z tych podkategorii należy do generujących jedne z najwyższych wymogów kapitałowych.
6.2.2.2. Koszty ryzyka nie pokryte kapitałem
i rezerwami
Warto pamiętać, że poza kosztami (w sensie prawa bilansowego) wynikającymi z rezerw i odpisów aktualizujących
oraz wymogami kapitałowymi omówionymi powyżej, aby
prowadzić działalność kredytową, bank musi ponosić również szereg innych kosztów, które bezpośrednio obniżają
Tzw. wagi ryzyka, określające, jaki procent ekspozycji kredytowej banku powinien być pokryty kapitałem, zależą od typu
projektu kredytowego i typu kredytobiorcy. Obowiązek
przestrzegania przepisów związanych z ryzykiem wpływa
37
jego fundusze własne (aktywa netto). Są to między innymi
koszty bezpośrednie, takie jak:
 koszty upominawcze,
 koszty egzekucyjne,
 koszty upłynnienia zabezpieczeń,







można interpretować jako kolejny wymóg stojący na straży
ochrony depozytów. Równocześnie jest on jednak przepisem chroniącym pożyczkobiorcę – bank jako profesjonalista
z reguły dokładniej niż pożyczkobiorca ocenia ryzyka projektu. Wskazując takie ryzyka i rozważając wraz z potencjalnym
kredytobiorcą sposoby ich eliminacji, bank może uchronić
kredytobiorcę przed wieloma błędami. Szukanie rozwiązań wspólnie z kredytobiorcą nie jest wprawdzie obowiązkiem banku, ale leży w jego interesie – może doprowadzić
do skonstruowania projektu, który warto sfinansować.
jak również inne koszty (poza kosztami ryzyka) bezpośrednie i pośrednie, generowane na każdym etapie współpracy
z kredytobiorcami. Etapy te i procesy powiązane to m.in.:
inicjacja,
ocena wstępna,
operacyjne,
monitoring,
sprawozdawczość wewnętrzna,
sprawozdawczość wewnętrzna,
audyt wewnętrzny.
6.2.4. Szczególne znaczenie profesjonalnej
oceny ryzyka dla NGO – jako Klienta
banku
A zatem – nie mówiąc nawet o tzw. „kosztach ogólnego zarządu” – z działalnością kredytową wiąże się szereg kosztów
banku, zależnych głównie od stopnia komplikacji projektu,
łatwości w pozyskaniu informacji, stopnia wystandaryzowania produktu, poziomu ryzyka. Projekty NGO często bywają
niestandardowe. Praktyka i doświadczenia banków w finansowaniu zwrotnym dla NGO są ubogie. Uwarunkowania
prawne są specyficzne (zazwyczaj chodzi o współfinansowanie, wymagania współfinansujących są specyficzne, kwestie podatkowe i rachunkowość są różne od tych, z którymi banki mają najczęściej do czynienia). W związku z tym
niezwykle ważne jest, aby poprzez współpracę na linii bank
–NGO (otwartość obu stron na wymianę informacji, gotowość do wspólnego rozwiązywania problemów) zminimalizować wzajemne trudności i koszty wpływające na obsługę
projektu.




NGO ubiegający się o kredyt ma wobec 6.2.3. nie tylko obowiązek umożliwić bankowi dokonanie oceny ryzyka projektu, ale też prawo wymagać od banku dokonania tej oceny!
Wydaje się, że:
świadomość tego prawa jest nikła;
praktyka wykorzystania tego prawa jest zaburzona niewłaściwymi zachowaniami pracowników systemu bankowego,
którzy zamiast budować relacje partnerskie, jedynie komunikują odmowę finansowania;
roszczenia klientów w stosunku do banków działających
w Polsce mogą w przyszłości zmienić tę sytuację;
programy pomocy technicznej (technical assistance), oferowane przez międzynarodowe instytucje finansowe – m.in.
w ramach programów skierowanych do NGO – mogą
wpłynąć pozytywnie na aktywność banków przy ocenie
projektów organizacji.
6.3. Rodzaje ryzyka brane pod
uwagę
6.2.2.3. Wnioski systemowe
Na potrzeby programu warto w Raporcie otwarcia zaznaczyć, że wśród potencjalnych rozwiązań systemowych,
zwiększających zainteresowanie banków projektami NGO,
mogłyby znaleźć się takie, które redukowałyby wymogi kapitałowe. Mogłyby do nich należeć szczególne zabezpieczenia towarzyszące programom realizowanym przez państwo
za pośrednictwem sektora NGO, na przykład jakieś formy
gwarancji (te zmniejszałyby dodatkowo obciążenia banków
z tytułu rezerw). Być może słuszne byłoby wprowadzenie
takich rozwiązań, które pozostawiając ciężar rezerw na bankach ograniczałyby jedynie wymogi kapitałowe w przypadku kredytów dla NGO lub pewnych projektów NGO.
W rozdziale 6.2. wskazano, jak wielki nacisk zobowiązany
jest położyć bank na badanie ryzyka związanego z finansowaniem zwrotnym. NGO, jako klient banku ubiegający się
o finansowanie zwrotne, musi być gotowy do dialogu dotyczącego ryzyka. Im więcej obie strony (bank i NGO) będą
w stanie przeanalizować przed uruchomieniem projektu,
tym lepiej będą w stanie przygotować się na różnorodne
przejawy ryzyka i tym większe będą szanse na pomyślne
zrealizowanie projektu. O ile dla banku (a zwłaszcza jego
służb kredytowych) analiza ryzyka jest chlebem powszednim, o tyle dla NGO analiza ta może stanowić spore wyzwanie. Katalog podstawowych rodzajów ryzyka, badanego w kontekście finansowania zwrotnego, powinien stać się
jednym z zasadniczych elementów przygotowań organizacji do realizacji projektów (również tych NGO, które ryzyko
finansowania swoich projektów ponoszą same, bądź które
korzystają z bezzwrotnych form finansowania). Niezależnie
6.2.3. Ochrona pożyczkobiorcy
Artykuł 73 Prawa bankowego wymaga, aby bank przed
udzieleniem kredytu sprawdził zdolność kredytobiorcy
do spłaty należności wynikających z umowy kredytowej
w terminach przewidzianych w tej umowie. Przepis ten
38
Raport otwarcia
Bank BISE
bowiem od formy finansowania, analiza ryzyka koncentruje się na czynnikach zagrażających projektowi – a nie tylko
na tych przejawach, które decydują o ostatecznej zdolności
NGO do spłaty zobowiązań.
występują mniejsze lub większe, korzystne lub niekorzystne odchylenia. Obowiązkiem planującego jest zbadanie, jak
odchylenia rzeczywistych cen od przyjętych w planie prognoz mogą wpłynąć na projekt. Ten sam obowiązek ciąży
na analityku bankowym.
6.3.1. Ryzyko rynkowe
6.3.1.2.1
Ryzyko rynkowe obejmuje szerokie spektrum zagrożeń,
związanych z mechanizmami działania rynków, od których
zależy projekt. Na rynkach przede wszystkim ustalają się
ceny – ich zmiany w oczywisty sposób modyfikują projekt.
Ceny zazwyczaj ewoluują zgodnie z zasadą równowagi popytu i podaży. Jednak rynki nie zawsze są idealnie zrównoważone, niekiedy dochodzi do stanów nierównowagi: rynki
wręcz tracą płynność (gdy podaż nie jest w stanie nadążyć
za wzrostem popytu lub gdy popyt zanika). Zatem obok
zmian cen należy liczyć się z brakiem możliwości uzyskania
pewnych dóbr lub z brakiem możliwości ich zbycia.
Ryzyko walutowe
Wahania kursów walutowych od dziesięcioleci były przedmiotem prognoz, a ich właściwe oszacowanie po dziś dzień
stanowi wyzwanie dla podmiotów gospodarczych i banków
centralnych wszystkich krajów. Nawet kursy wzajemne walut powiązanych z rozwiniętymi, stabilnymi gospodarkami
podlegają trudnym do przewidzenia zmianom sięgającym
10-20% w skali roku – niekiedy tak duże wahania następują
w ciągu zaledwie kilku minut. Mało wiarygodne są zatem
plany opierające się na jakiejś optymistycznej prognozie
kursowej i niezakładające rezerw na wypadek niekorzystnego odchylenia kursu od prognozowanej wartości
Najważniejsze aspekty ryzyka rynkowego wymieniane
są w kolejnych podrozdziałach. Niekiedy do ryzyka rynkowego zalicza się również ryzyko płynności finansowej.
Na potrzeby Raportu otwarcia to ryzyko traktujemy jednak
oddzielnie.
Oczywiście ryzyko kursowe ma największe znaczenie dla
projektów, w których występują podmioty operujące różnymi walutami. Jednak byłoby zbyt daleko idącym uproszczeniem sądzić, że jeżeli pożyczka jest złotowa, to ryzyko kursowe nie występuje. Zmiany kursów mogą wpłynąć na ceny
usług lub produktów. Często zdarza się, że finansowanie
(zwrotne lub nie), na przykład pochodzące ze środków „pomocowych” – w walucie obcej (np. euro), musi być wspomagane krajowym finansowaniem pomostowym. NGO liczący
na spłatę kredytu pomostowego z takich środków może
wystawić się na poważne ryzyko kursowe, gdyż złotówka
może wzmocnić się w okresie pomiędzy zaciągnięciem kredytu pomostowego a wpływem środków walutowych.
6.3.1.1. Ryzyko cyklu gospodarczego
Ewolucja wielu rynków gospodarczych składa się na ogólną
koniunkturę. Wprawdzie niektóre rynki ewoluują w opóźnieniu do innych (obserwuje się charakterystyczne przesunięcia fazowe), uzasadnione jest jednak obserwowanie
koniunktury jako takiej. Stworzenie modeli konkretnych zależności pomiędzy parametrami projektu i sytuacją makroekonomiczną nie jest zadaniem łatwym i może wymagać
zgromadzenia wielu danych statystycznych.
Również kooperanci NGO mogą być narażeni na ryzyko
kursowe. Zmiany cen walut mogą wpłynąć na ich zdolność
do wywiązania się ze zobowiązań (finansowych i niefinansowych). Diagnoza tego rodzaju zagrożeń leży zarówno
w interesie banku jak i NGO.
W przypadku braku dostatecznie dobrych modeli ilościowych warto przynajmniej dokonać analizy jakościowej.
Należy zadać pytanie o to, czy przyszłe zmiany koniunktury
gospodarczej mogą wpłynąć na przebieg realizowanego
projektu? Jeżeli wpływ ten może zagrozić np. zasobom pracy (nawet ogólnie bardzo pozytywne zjawiska – jak zmniejszenie bezrobocia – mogą negatywnie wpłynąć na projekt
– gdy ten zakładał zatrudnienie bezrobotnych po niskich
stawkach) czy przychodom (spadek koniunktury może ograniczyć napływ składek bądź darowizn), wówczas w projekcie
należy przyjąć odpowiednio ostrożne szacunki cen pracy /
przychodów, lub zadbać o dodatkowe źródła finansowe.
6.3.1.2.2
Ryzyko stopy procentowej
O ile ryzyko kursowe jest „doceniane” przez większość organizacji, o tyle zmiana cen pieniądza – zmiana stóp procentowych – często nie jest analizowana z równą pieczołowitością. Cena pieniądza – tak jak ceny innych towarów
– decyduje o koszcie finansowania i/lub przychodach finansowych z poczynionych lokat. Organizacje, które dysponują
poważnym kapitałem żelaznym, zwykle lokują go w różnych
instrumentach. Zmiany stóp rynkowych mogą wpłynąć
na zmiany rentowności tych inwestycji w różny sposób.
6.3.1.2. Ryzyko cen rynkowych
Niektóre ceny rynkowe są dla projektu bardziej istotne niż
inne. Niezbędne staje się wówczas stworzenie dla nich odrębnych prognoz. Sytuacje, w których prognozy spełniają się
w stu procentach, należą do zupełnych wyjątków. Zwykle
Typowym sposobem alokacji kapitału żelaznego jest zakup
bonów skarbowych. Podwyżka stóp rynkowych powoduje
natychmiastowy spadek cen (wartości godziwej) bonów.
39
Jeżeli nie potrzeba ich upłynniać przed terminem, nie rodzi to skutków dla NGO. Jeżeli jednak zajdzie taka potrzeba,
NGO poniesie stratę.
przynajmniej w odniesieniu do własnych kadr oraz najważniejszych kooperantów.
6.3.2. Nawet NGO, które nie finansują inwestycji kapitałem żelaznym, są wrażliwe na zmiany stóp procentowych. Zmiany te
mogą bowiem zmodyfikować koszty finansowe kredytów.
Wzrost stóp procentowych w przypadku kredytu zaciągniętego na warunkach zmiennej stopy bazowej spowoduje
podwyższenie oprocentowania płaconego wierzycielowi. Nie zawsze broni przed ryzykiem stóp procentowych
zawieranie pożyczki po stopie stałej (niezależnej zatem
od przyszłych zmian stóp). Spadek stóp rynkowych po zawarciu takiej pożyczki przyniesie bowiem niższe dochody
z inwestycji i lokat, a jeżeli udział przychodów z tego tytułu
w finansowaniu kosztów pożyczki był znaczący, to trudno
będzie spłacić stałe oprocentowanie kredytu.
Na wiarygodność kontrahentów wpływają wszystkie rodzaje ryzyka, typowe dla uczestników życia publicznego i gospodarczego. Z pozycji NGO czasem trudno przeprowadzić
analizę ryzyka stopy procentowej czy kursowego dla wszystkich kontrahentów. Dla dobra projektu należy przynajmniej
przeprowadzić analizę jakościową oraz zbadać historyczną
wiarygodność partnerów. Analiza jakościowa może odbywać się według zasad podobnych do zapisanych niżej (w
rozdziale 6.4. ). Historyczną wiarygodność ustala się na podstawie wywiadu (tzw. „białego” – obejmującego wiadomości
powszechnie publikowane, jak również specjalistycznego
– za pomocą wyspecjalizowanych agencji), referencji, dokumentacji dostarczonej przez samego kontrahenta. W rozdziale 7.1. wskażemy, jak pogłębić to badanie w kooperacji
z bankiem.
Podobnie jak w przypadku cen walut, również ceny pieniądza oddziałują nie tylko na nas, ale i na innych – w tym
na naszych kooperantów. Zarówno NGO, planujący realizację projektu z udziałem stron trzecich, jak i bank finansujący
ten projekt, powinny pozyskać i przeanalizować jak najwięcej informacji o zależności finansów kooperantów od zmian
stóp procentowych.
6.3.1.2.3
6.3.3. Ryzyka operacyjne
Wszystkiego nie da się przewidzieć i przeanalizować. Dlatego nawet banki, które tak wiele uwagi przykładają do zarządzania ryzykiem, dopiero od 2007 roku poddane będą rygorowi pomiaru ryzyka operacyjnego w wymiarze kapitału
niezbędnego do pokrycia nieoczekiwanych strat z jego tytułu. Trudno wymagać od NGO – organizacji znacznie mniej
rozbudowanej niż bank – profesjonalnej oceny tego rodzaju
ryzyka. Ale z całą pewnością dobrze świadczyć będzie nawet
o jednoosobowym podmiocie, gdy zada sobie pytanie, jakie
ryzyka są istotne dla jego działalności? Brak istotnych ryzyk
operacyjnych, poparty racjonalnymi przesłankami, może
znacznie podnieść wartość organizacji w oczach banków
i kontrahentów. Jeżeli takie ryzyka zostaną jednak zidentyfikowane, a ich ograniczenie lub pomiar będą wykraczały
poza możliwości danego NGO, to ujawnienie tego bankowi
przez kierownictwo organizacji może jedynie wyjść stronom i projektowi na dobre. Z pewnością podwyższy ocenę
kierownictwa NGO jako partnera w konstruowaniu projektu,
a może też zaowocować właściwą korektą projektu lub uzupełnieniem go o podprojekt, mający na celu ograniczenie
ryzyka.
Ryzyko cen towarów
Nie wszystkie ceny towarów muszą w łatwy sposób poddawać się modelowaniu w zależności od parametrów koniunktury gospodarczej. W specyficzny sposób ewoluują
ceny towarów z sektorów gospodarczych o dużej koncentracji producentów, poddanych znacznym wpływom cen
światowych, bądź tzw. sektorów „politycznych” – zależnych
od decyzji krajowych lub zagranicznych centrów politycznych lub gospodarczych.
Niektóre towary są przedmiotem handlu na rynkach regulowanych (giełdach). Tam zazwyczaj, obok samych towarów, kwotowane są również kontrakty zabezpieczające.
Jednak większość towarów nie podlega takiemu handlowi
i podstawowym zabezpieczeniem na wypadek zmiany cen
w stosunku do planowanych może być przyjęcie w planie
jakiegoś „zapasu” – marginesu błędu prognozy.
6.3.1.2.4
Ryzyko kontrahenta
Ryzyko ceny pracy i usług
Najwięcej doświadczeń organizacje (nie tylko NGO, ale
i podmioty działające na zasadach komercyjnych) zebrały
w obszarze ryzyka operacyjnego związanego z logistyką.
W tym zakresie za najbardziej „wrażliwe” uważa się zagadnienia związane z informatyką i telekomunikacją – ryzyko
związane z możliwością wystąpienia awarii sprzętu, błędów
w oprogramowaniu, ataków zewnętrznych (hakerów), ryzyko związane z wrażliwością oprogramowania na braki
w danych, błędne dane, ryzyko utraty danych lub wygene-
Podobnie jak kursy dewizowe, stopy procentowe czy ceny
towarów, ceny innych zasobów – w tym ceny pracy i usług
– muszą być przedmiotem założeń na etapie budowy planu
finansowego. Podlegają zatem, podobnie jak poprzednie
ceny, ryzyku błędu prognozy. Im więcej wiemy o historycznych zmianach tych parametrów, tym lepiej potrafimy oszacować ryzyko z nimi związane. Warto więc zbierać te dane
40
Raport otwarcia
Bank BISE
(choć wcale nie oczywiste, a w żadnym razie nie wymagane
przepisami prawa), że banki będą na zarządzanie ryzykiem
operacyjnym przez swoich klientów patrzeć oczyma nawykłymi do systematyki obowiązującej na terenie banku. Podejście takie nie musi być niewłaściwe,przeciwnie – wydaje
się, że przy braku innych standardów wykorzystanie również
przez NGO systematyki zaproponowanej przez Komitet Bazylejski może pomoc w identyfikacji ryzyka oraz ułatwić komunikację z bankami.
rowania błędnych danych w wyniku pomyłek osób obsługujących systemy.
Niewiele organizacji stać na zastosowanie specjalistycznego oprogramowania, monitorującego prawidłowość przebiegu podstawowych procesów zachodzących w systemie
informatycznym. Nawet proste narzędzia do zbierania danych na temat występujących problemów i zagrożeń należą
do rzadkości. Jednak ignorowanie tego typu ryzyka przez
zarządy organizacji nie daje się niczym usprawiedliwić. Ryzyko utraty danych wskutek wirusów komputerowych
oraz dysfunkcji nośników jest tak znaczącym zjawiskiem,
że usługi „odzyskiwania” danych rozwinęły się w odrębną
gałąź działalności firm IT. Dlatego co najmniej zagadnienia
ochrony antywirusowej oraz zapisu i przechowywania zapasowych kopii danych powinny być przedmiotem troski
każdej organizacji wykorzystującej systemy komputerowe
do prowadzenia księgowości oraz dokumentacji wyników
własnej działalności.
6.3.4. Ryzyko prawne
To jeden z najtrudniejszych obszarów zarządzania ryzykiem.
Zmiany prawa trudno przewidzieć i aktywnie kontrolować.
Jeżeli porzucimy nadzieję na wyeliminowanie ryzyka wynikającego ze zmiany prawa „zewnętrznego”, to jest wiele
do zrobienia w zakresie ryzyka dotyczącego prawa tworzonego z naszym udziałem. Należą do niego m.in. wszystkie
podpisane umowy, przepisy wewnętrzne, procedury działania. Poddanie pod ocenę banku zasadniczych dla organizacji i dla projektu umów i aktów konstytutywnych może
zaowocować wykryciem i usunięciem poważnych ryzyk
z tego obszaru.
Drugie w kolejności na liście powszechnie identyfikowanych
jako obszary potencjalnie wysokiego narażenia na wystąpienie przejawów ryzyka operacyjnego są systemy zasilania
(w energię elektryczną, gaz, wodę itp.). Poza dużymi organizmami, głównie tymi, które są do tego zobowiązane przepisami prawa powszechnego, niewiele organizacji posiada
plany awaryjne na wypadek przerw w dostawach mediów.
Podobnie, jak w przypadku ryzyka operacyjnego, można
ryzyka prawne pojmować bardzo szeroko (łącznie z analizą wpływu całego środowiska prawnego – przepisami krajowymi i międzynarodowymi, a także z kształtującym się
nurtem wykładni i orzecznictwa), lub ograniczyć ten obszar
do kwestii konkretnych, bezpośrednio związanych z danym
projektem. Pierwsze podejście będzie właściwe przy analizie
wieloletniej strategii działania. Jest jednak niezwykle trudne do operacyjnego zastosowania. Posiadanie przez NGO
zakończonej konkretnymi wnioskami analizy tego rodzaju
znacznie ułatwiłoby każdemu finansującemu podjęcie decyzji i wysoko pozycjonowałoby organizację pośród konkurujących z nią o finansowanie podmiotów. Drugie podejście,
dzięki koncentracji na kwestiach konkretnych – łatwiej poddających się praktycznej analizie, nie pociąga za sobą istotnych obciążeń i kosztów. Wydaje się, że każdy zarząd byłby
zainteresowany taką analizą niezależnie od tego, czy projekt
wymaga finansowania zwrotnego (i finansujący domaga się
jej), czy nie.
Zarządzanie ryzykiem operacyjnym jako odrębny obszar
zarządzania (a nie jako suma przepisów, zasad, zwyczajów,
zachowań i środków materialnych wynikających z zarządzania poszczególnymi aspektami działania organizacji) jest
dyscypliną stosunkowo nową. Nie istnieje jedno powszechnie akceptowane podejście do tego zagadnienia. Ryzyko
operacyjne pojmowane bywa zarówno stosunkowo wąsko
– przez pryzmat konkretnych, wyróżnionych aspektów działalności, takich jak wymienione wyżej dwa obszary z zakresu
logistyki, ale także bardzo szeroko – z uwzględnieniem całego zakresu zagrożeń, począwszy od obszaru BHP a skończywszy na ryzyku katastroficznym. Upłyną zapewne dziesięciolecia, zanim ukształtuje się jakiś przeważający pogląd
prowadzący do rozwiązań teoretycznych, ułatwiających
praktyczne usystematyzowanie rodzajów ryzyka operacyjnego w celu jego pomiaru i zarządzania. W kontekście relacji
NGO – banki naturalne wydaje się wykorzystanie przez obie
strony systematyzacji narzuconej na system bankowy przez
międzynarodowe gremium regulatorów – Komitet Bazylejski (patrz [NUK]), który od trzech dekad wytycza standardy
dobrej praktyki, respektowane praktycznie na wszystkich
kontynentach. W przypadku banków europejskich standardy te przenoszone są na grunt obowiązującego prawa
– od 1 stycznia 2007 roku mocą dyrektywy Unii Europejskiej
zasady Nowej Umowy Kapitałowej w zakresie zarządzania ryzykiem operacyjnym staną się obligatoryjne dla wszystkich
banków działających na terenie Polski. Wydaje się naturalne
Brak lub trudność w dokonaniu oceny podstawowych ryzyk prawnych projektu może być poważną przeszkodą
dla udzielenia finansowania. Wspominana już wielokrotnie Nowa Umowa Kapitałowa (patrz [NUK]) kładzie na ten
aspekt duży nacisk. Weryfikacja prawidłowości dokumentacji, stanowiącej zabezpieczenie prawne projektu, należy
do podstawowych obowiązków banku i nie może być zastąpiona przez domniemanie, że zarząd NGO dopełnił staranności w ocenie ryzyk prawnych i ich minimalizacji.
41
Nacisk na formalne aspekty przygotowania projektów kładą organizatorzy zarówno finansowania zwrotnego, jak
i bezzwrotnego. W szczególności finansowanie ze środków Unii Europejskiej wymaga ogromnej pieczołowitości
w przygotowaniu dokumentacji – zwłaszcza prawnej. Wynika to wprost z założeń polityki spójności i potrzeby weryfikacji celów i form wykorzystania środków pomocowych
z celami Wspólnoty. Środki unijne, płynąc do działających
w Polsce NGO, wymagają zgodności z Narodowym Planem
Rozwoju, prowadzącym do uzgodnienia tzw. Community
Support Framework, w ramach którego określone działania mogą korzystać ze wsparcia odpowiednich funduszy
strukturalnych. Każdy z nich wprowadza własne obowiązki
dokumentacyjne.
kredytowego lub wypłatę środków pochodzących z tych
źródeł;
3. ryzyko niezgodności ze stanem faktycznym oświadczeń i informacji składanych przez kontrahentów
i podwykonawców;
. ryzyko wystąpienia zaległości podatkowych lub innych
budżetowych w trakcie realizacji projektu, warunkujących
prawo do uzyskania przewidzianych w projekcie form
wsparcia;
. ryzyko błędnej dokumentacji podatkowej, np. wskutek:
i. braku lub niedostatecznej szczegółowości kalkulacji
do danego działania podejmowanego w ramach działalności statutowej odpłatnej,
ii. uwzględnienia w kalkulacji kosztów działania podejmowanego w ramach działalności statutowej odpłatnej,
które wbrew opinii NGO w decyzji organu podatkowego nie są kosztami bezpośrednimi,
iii. umieszczenia w kalkulacji składnika, który zostanie zinterpretowany przez organ skarbowy jako marża lub zysk,
iv. przekroczenia wskaźników wynagrodzenia dla osób
fizycznych, progów, powyżej których podjęta przez
organizacje pożytku publicznego działalność będzie
rozpatrywana przez jednostki uprawnione do kontroli
jako działalność gospodarcza.
Uchybienia mogą nie zostać wykryte na etapie przygotowania projektu i uzyskania decyzji o przyszłym refinansowaniu.
Mogą natomiast ujawnić się już w trakcie realizacji projektu
i dopiero wówczas może się okazać, że niektóre warunki,
uruchamiające korzystanie z prawa do wypłaty refinansowania, nie są przez NGO lub inne elementy projektu spełnione.
W takiej sytuacji pojawia się zagrożenie dalszej realizacji projektu oraz ryzyko, że nie zostaną zgodnie z planem pozyskane środki refinansowe, mające służyć spłacie finansowania
pomostowego. Bank, który udziela takiego finansowania,
jest zatem bezpośrednio zainteresowany spełnieniem przez
NGO wszystkich wymogów instytucji refinansującej.
Jeszcze raz w kontekście ryzyka prawnego wypada podkreślić szczególną wrażliwość NGO, a zwłaszcza organizacji,
które z trudem zdobyły status organizacji pożytku publicznego, na interpretację (niestety nie zawsze jednoznacznych)
przepisów przez organy skarbowe. Ustawa o działalności
pożytku publicznego i o wolontariacie stworzyła teoretycznie organizacjom pozarządowym możliwość budowania
własnej siły i stabilności finansowej. Można byłoby bowiem
oczekiwać, że skoro organizacje mogą pobierać opłaty
za swoje działania – pod warunkiem, że ewentualna nadwyżka przychodów nad kosztami będzie przeznaczana
na działalność statutową – to z takich nadwyżek można
będzie budować np. kapitał żelazny organizacji, i to bez
deklarowania i urzędowego uruchamiania procedur (w
tym fiskalnych) niezbędnych do prowadzenia działalności
gospodarczej. Jednak okazuje się (por. [16], [25]), że zmiany
w zakresie kwalifikowania działalności organizacji spowodowały sporo niejasności i problemów interpretacyjnych
w kwestiach finansowo-księgowych i fiskalnych, a praktyka, która się krystalizuje, zdaje się całkowicie zaprzeczać tej
idei. Dopuszczenie ustawą działalności odpłatnej nie tylko
nie pozwoliło NGO na budowanie substytutu „kapitałów”,
ale naraziło je na „zarzuty prowadzenia działalności gospodarczej”. Jakkolwiek kuriozalnie by brzmiała ta fraza, sankcje
w przypadku postawienia takiego zarzutu zarządowi NGO
mogą być dramatyczne – jeżeli organ kontrolny udowodni
przed sądem gospodarczym, że NGO prowadzi działalność
zarobkową, a nie zarejestrowała działalności gospodarczej,
wówczas orzeknie grzywnę lub karę pozbawienia wolności
dla członków zarządu, a ministerstwo może odebrać organi-
Spośród wielu różnych rodzajów ryzyka prawnego z obszaru generalnie scharakteryzowanego powyżej zwrócimy
uwagę na kilka specyficznych, typowych dla projektów realizowanych przez NGO. Aby nie mnożyć rozdziałów, zapiszemy wśród nich również niektóre formy ryzyka podatkowego (prawo podatkowe czasami wydziela się spośród innych
przepisów prawa w kontekście zarządzania ryzykami, ale
na potrzeby niniejszej publikacji nie wydaje się to potrzebne
ani uzasadnione). Należą do nich w szczególności:
1. ryzyko nieotrzymania dotacji po zakończeniu realizacji
projektu lub otrzymania w kwocie niższej niż oczekiwana
w wyniku:
i. niedotrzymania zakresu rzeczowego projektu,
ii. niewłaściwego wykorzystania środków,
iii. nieosiągnięcia celu realizacji projektu,
iv. niedotrzymania terminu /realizacji projektu (a także
jego rozpoczęcia, jeśli założenia programu taki termin
określają,
v. błędnej identyfikacji kosztów jako kosztów
kwalifikowanych,
vi. niewłaściwej dokumentacji projektu wobec wymagań
donatora i/lub standardów Banku;
1. ryzyko uchybienia przepisom prawa zamówień
publicznych;
2. ryzyko sfałszowania przez kontrahentów dokumentów
mających wpływ na przyznanie dofinansowania i produktu
42
Raport otwarcia
Bank BISE
zacji status organizacji pożytku publicznego! Niestety, przepisy nie dostarczają precyzyjnych sposobów rozróżnienia,
czy występujące w działalności odpłatnej pożytku publicznego nadwyżki przychodów nad kosztami bezpośrednimi
są systematyczne czy sporadyczne i nieoczekiwane, jak
również czy dany rodzaj kosztu jest kosztem bezpośrednim
czy kosztem ogólnym – interpretacja zależy jedynie od organów skarbowych i sędziów sądów gospodarczych. W tej
sytuacji ryzyko prawne jest tak duże, że organizacje, które
początkowo z nadzieją zarejestrowały się jako organizacje
pożytku publicznego, obecnie nerwowo próbują ratować
się, rejestrując działalność gospodarczą! W ten sposób zakres organizacji korzystających ze zwolnienia przedmiotowego zawęża się zamiast poszerzać, a systemowa zachęta
do prowadzenia działalności pożytku publicznego zanika.
Ryzyko to należy ocenić jako najpoważniejsze systemowe ryzyko prawne dotykające NGO.
 analizie nakładów inwestycyjnych skoordynowanych
w czasie z harmonogramem przedsięwzięcia,
 analizie określonych w projekcie źródeł finansowania,
 prognozie przychodów i kosztów, uwzględniającej w szczególności przychody i koszty finansowe związane z prognozą stanów pasywów oraz wolnych środków obrotowych
i rentowności inwestycji.
Innymi słowy, od operatora realizującego projekt w ramach
Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego oczekiwany jest biznes plan, nieróżniący się niczym
od planów wymaganych od profesjonalnego podmiotu
komercyjnego ubiegającego się o finansowanie inwestycji.
Brak takiego dokumentu, nawet gdyby bank zamierzający
wziąć udział w finansowaniu pomostowym nie wymagał
go dla własnych analiz, spowoduje brak refinansowania
ostatecznego, a zatem porażkę ubiegającego się o środki
unijne NGO oraz banku. Dokument taki musi zatem być wymagany również przez bank.
6.3.5. Ryzyko płynności
Niemal wszystkie ryzyka mogą „odbić się” na płynności. Dlatego zarządzanie ryzykiem płynności jest „zwieńczeniem”
całego procesu zarządzania ryzykiem
6.4. Sposób oceny – badane cechy
i ich wpływ na możliwości
i warunki finansowania
Jednak zanim nałożymy na siebie i zsumujemy oczekiwane
efekty realizacji wszystkich rodzajów ryzyka (w tym te niewymienione powyżej, a jest ich bez liku, jak ryzyko reputacji,
ryzyko katastroficzne, ryzyko stosowanych modeli i inne),
musimy przynajmniej umieć przewidzieć, jak w kolejnych
momentach realizacji projektu wyglądałaby nasza kasa,
gdyby żadne z ryzyk się nie zrealizowało. A zatem minimum
minimorum, oczekiwane od każdej ze służb finansowo-księgowych, to zestawienie różnicy pomiędzy planowanymi
wpływami do kasy i rozchodami kasowymi.
Jak wspomniano w punktach 6.3.4. oraz 6.3.5. w przypadku finansowania udzielanego przez kanały dystrybucyjne
– przewidziane w ramach programów międzynarodowych,
takich jak programy infrastrukturalne ze środków Unii Europejskiej – sposób przygotowania wniosków oraz przeprowadzenia badania samego NGO oraz finansowanego
przedsięwzięcia jest zazwyczaj bardzo szczegółowo wyspecyfikowany. Wymagania są ogromne, a ich opis wymaga
kilkuset stron (por. [25]). Podobnie szczegółowe mogą być
procedury poszczególnych banków. Trudno byłoby opisać
wszystkie aspekty, które finansujący musi wziąć pod uwagę
przed podjęciem decyzji. Na potrzeby raportu zasygnalizowane zostaną jedynie najważniejsze zdaniem autorów grupy tematyczne.
Jeżeli potrafimy wymodelować poprzednio omawiane
rodzaje ryzyka, to potrafimy razem z bankiem ocenić, jak
przejawy ryzyka są w stanie wpłynąć na wpływy i wydatki oraz określić rezerwę kasową niezbędną do zachowania
wypłacalności.
Niestety, ograniczenie się do przeanalizowania powyżej
zarysowanego minimum minimorum nie zawsze jest możliwe. Jak wspomniano w punkcie 6.3.4. w przypadku wielu
schematów finansowania strukturalnego ze środków Unii
Europejskiej wymagana jest bardziej szczegółowa analiza.
Na przykład (por. [25]) w ramach Zintegrowanego Programu
Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (jeden z podstawowych filarów obecnego, obowiązującego na lata 2004-2006
Narodowego Planu Rozwoju) zaleca się, aby studium wykonalności projektu zawierało między innymi szczegółową
prognozę przepływów pieniężnych, opartą na:
 analizie strategicznej (zawierającej w szczególności analizę
SWOT),
Oczywiście już z zapisów rozdziału 6.3. wynika, że przedmiotem badania będą różnorakie formy ryzyka i sposoby
zarządzania nimi przez NGO. Poza ryzykami jednak (to znaczy poza tym, co może „pójść źle”), przedmiotem badania
muszą oczywiście być te elementy, które decydują o możliwości skutecznej realizacji planowanego przedsięwzięcia
(elementy zapewniające, że może „pójść dobrze”!).
6.4.1. Przedmiot działalności
Jak wskazano w rozdziale 6.1. , przedmiot działalności NGO
i jego zgodność z celami realizowanego przedsięwzięcia,
które ma być przedmiotem finansowania zwrotnego, są dla
43




oceny projektu nadzwyczaj istotne. Bank jest zobligowany
do tego, aby zbadać dokumenty konstytutywne NGO i ich
zgodność z faktycznie prowadzoną działalnością organizacji.
Spośród tego typu dokumentów najważniejsze to:
akt notarialny zawierający oświadczenie o ustanowieniu organizacji typu „not-for-profit” wraz ze statutem organizacji,
odpis z rejestru stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz publicznych zakładów
opieki zdrowotnej Krajowego Rejestru Sądowego/ewidencji przedstawicielstw przedsiębiorców zagranicznych (w
zależności od formy organizacji),
zaświadczenie o nadaniu statystycznego numeru identyfikacyjnego REGON,
decyzja w sprawie nadania numeru identyfikacji podatkowej (NIP).












Fakt podjęcia działalności gospodarczej musi znaleźć odzwierciedlenie w rejestrze przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego. Organizacja może rozpocząć działalność
gospodarczą dopiero po uzyskaniu postanowienia o wpisie
do rejestru przedsiębiorców.



Stosunkowo wiele uwagi poświęciliśmy już w poprzednich podrozdziałach zagadnieniu prowadzenia działalności
pożytku publicznego. Uzasadniliśmy, dlaczego tak ważne
jest, aby perfekcyjnie zarządzać relacją pomiędzy odpłatną
działalnością statutową pożytku publicznego a działalnością
gospodarczą.




Jeżeli organizacja prowadzi działalność statutową odpłatną
i działalność gospodarczą, to przedmiot działalności gospodarczej musi być różny od działalności statutowej odpłatnej.
Działalność statutowa odpłatna nie jest traktowana jako
działalność gospodarcza i nie musi być rejestrowana w rejestrze przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego.






działalność na rzecz mniejszości narodowych;
ochrona i promocja zdrowia;
działania na rzecz osób niepełnosprawnych;
promocja zatrudnienia i aktywizacja zawodowa osób pozostających bez pracy i zagrożonych zwolnieniem z pracy;
upowszechnianie i ochrona praw kobiet oraz działalność
na rzecz równych praw kobiet i mężczyzn;
działalność wspomagająca rozwój gospodarczy, w tym
rozwój przedsiębiorczości;
działalność wspomagająca rozwój wspólnot i społeczności
lokalnych;
nauka, edukacja, oświata i wychowanie;
krajoznawstwo oraz wypoczynek dzieci i młodzieży;
kultura, sztuka, ochrona dóbr kultury i tradycji;
upowszechnianie kultury fizycznej i sportu;
ekologia i ochrona zwierząt oraz ochrona dziedzictwa
przyrodniczego;
porządek i bezpieczeństwo publiczne oraz przeciwdziałanie patologiom społecznym;
upowszechnianie wiedzy i umiejętności na rzecz obronności państwa;
upowszechnianie i ochrona wolności i praw człowieka oraz
swobód obywatelskich, a także działań wspomagających
rozwój demokracji;
ratownictwo i ochrona ludności;
pomoc ofiarom katastrof, klęsk żywiołowych, konfliktów
zbrojnych i wojen w kraju i za granicą;
upowszechnianie i ochrona praw konsumentów;
działania na rzecz integracji europejskiej oraz rozwijanie
kontaktów i współpracy między społecznościami;
promocja i organizacja wolontariatu;
działalność wspomagająca technicznie, szkoleniowo, informacyjnie lub finansowo organizacje pozarządowe.
O tym, czy działalność organizacji mieści się w powyżej
zakreślonych ramach, świadczyć będą wszelkiego rodzaju
sprawozdania oraz plany. Najważniejszy dla banku jest plan
strategiczny organizacji (o ile organizacja taki plan posiada). Projekty realizowane w ramach funduszy strukturalnych wymagają istnienia takiego dokumentu w organizacji.
Skonfrontowany ze sprawozdaniami z działalności i sprawozdaniami finansowymi pozwala on określić faktyczny profil
organizacji.
Stosowanie przepisów w zakresie działalności pożytku publicznego dotyczy wszystkich organizacji pozarządowych
– nie tylko tych, które posiadają status pożytku publicznego
(OPP). Dla banku i każdego innego finansującego jest istotne,
czy rzeczywisty profil działalności NGO mieści się w sferze
zadań publicznych realizowanych w ramach działalności pożytku publicznego. Ze względu na wagę tego zagadnienia
przypominamy, że mieszczą się w niej następujące zadania:
pomoc społeczna, w tym pomoc rodzinom i osobom
w trudnej sytuacji życiowej oraz wyrównywanie szans tych
rodzin i osób;
zapewnienie opieki byłym żołnierzom zawodowym, którzy
uzyskali uprawnienie do emerytury wojskowej lub wojskowej renty inwalidzkiej, inwalidom wojennym i wojskowym
oraz kombatantom;
działalność charytatywna;
podtrzymywanie tradycji narodowej, pielęgnowanie polskości oraz rozwoju świadomości narodowej, obywatelskiej
i kulturowej;
6.4.2. Jakość zarządzania i wiarygodność
płatnicza
Istnieje dość powszechne przekonanie, że o wysokiej jakości zarządzania świadczy wystarczająco dotychczasowe
powodzenie organizacji. Jednak prawda jest inna. To niepowodzenia świadczą o błędach w zarządzaniu. Natomiast powodzenie może sprzyjać przez jakiś czas organizacjom nie
zarządzanym dobrze. Każdy depozytariusz banku chciałby,
aby pozyskane od niego pieniądze bank powierzył w zarząd
nie tyle organizacjom, które miały szczęście, ile tym, które
44
Raport otwarcia
Bank BISE
nie tylko miały szczęście, ale też temu szczęściu umiały pomagać, chroniąc się przed nieszczęściami.
 zasad monitorowania występowania „nieplanowanych
incydentalnych nadwyżek przychodów nad kosztami
bezpośrednimi”.
Jak zatem oceniają banki jakość zarządzania NGO? Podobnie
jak jakość zarządzania innych klientów. Przede wszystkim
starają się upewnić, czy organizacja wytworzyła mechanizmy zarządzania wszystkimi rodzajami ryzyka wymienionymi w rozdziale 6.3. Nie chodzi wyłącznie o to, czy kadra
zarządzająca zdaje sobie sprawę z tego katalogu ryzyk, ale
czy zostały sformalizowane procedury, dedykowane zasoby i wyposażone w odpowiednie narzędzia pomiaru
i zarządzania.

Przede wszystkim analizie podlega plan strategiczny. Jest
istotne, jakie zagadnienia są dla zarządu na tyle ważne, aby
je umieścić w planie strategicznym. Pominięcie w nim istotnych dla organizacji źródeł finansowania, rodzajów kosztów
bądź rodzajów ryzyka świadczyć może o powierzchowności
lub nadmiernym koncentrowaniu uwagi na niektórych tylko filarach działalności organizacji.





Ogromnie ważnym dokumentem w organizacjach pozarządowych jest polityka rachunkowości. Wynika to z podkreślanego już wielokrotnie ryzyka prawnego specyficznego dla
tych organizacji. W dokumentacji opisującej przyjęte i stosowane przez organizację zasady rachunkowości powinien być
jednoznacznie określony sposób ujmowania działalności
pożytku publicznego. Gdy organizacja nie prowadzi działalności gospodarczej – prowadzi tylko działalność statutową
odpłatną i nieodpłatną pożytku publicznego – prowadzenie księgowości może się odbywać na podstawie uproszczonych przepisów rozporządzenia w sprawie szczególnych
zasad rachunkowości dla jednostek niebędących spółkami
handlowymi i nieprowadzących działalności gospodarczej.
Należy natomiast wyraźnie rachunkowo wyodrębnić obie
formy działalności, tak aby można było precyzyjnie określić
przychody, koszty i wyniki dla każdej z nich. Nie gwarantuje
to jednak jeszcze bezpieczeństwa fiskalnego. Organizacja
może być bowiem przekonana, że nie prowadzi działalności
gospodarczej, a organy karno-skarbowe mogą mieć na ten
temat inne zdanie. Konieczna jest zatem jednoznaczna
identyfikacja, czy działalność gospodarcza występuje, czy
nie. Identyfikacja ta nie jest możliwa bez szczegółowego
ustalenia metodologicznego:
zasad kalkulacji do każdego działania podejmowanego
w ramach działalności statutowej odpłatnej,
zasad identyfikacji kosztów, które są i które nie są kosztami
bezpośrednimi dla każdego działania,
zasad eliminowania z kalkulacji pozycji, które mogłyby być
przez organizację zaliczane do pozycji kosztowych, zaś
przez służby fiskalne mogłyby być uznane za substytuty
marży lub zysk,
zasad monitorowania przekroczeń dopuszczalnych wskaźników wynagrodzenia dla osób fizycznych,



Według autorów [16] wśród najczęściej występujących błędów w zarządzaniu ryzykiem prawno-podatkowym związanym z odróżnieniem działalności gospodarczej od „not-forprofit” są następujące:
traktowanie drobnych opłat za usługi świadczone przez
organizacje jako darowizny (uwaga: semantycznie i formalnie w umowie darowizny może nie być mowy o żadnej
usłudze – liczy się jednak stan faktyczny). Taki błąd narusza
zasadę o bezwzajemności świadczenia, niezbędną dla rozpoznania darowizny. Działalność powinna zostać przekwalifikowana na działalność odpłatną. Gdy darowizny zostały
odliczone przez osoby korzystające z odpisu, donator musi
dokonać korekty zeznania podatkowego – odliczyć uznane
darowizny i dopłacić odpowiednią kwotę podatku wraz
z odsetkami;
kompensowanie przychodów z działalności odpłatnej
kosztami tej działalności na kontach rozrachunkowych
– przychody należy ujmować oddzielnie i koszty oddzielnie;
ujęcie w kalkulacji kosztów, które nie są kosztami bezpośrednimi zadania. Zadanie prowadzone cyklicznie
(np. szkolenia) może prowadzić do sytuacji, gdy przed
rozliczeniem jednego cyklu rozpoczyna się drugi; koszty
poniesione w trakcie realizacji pierwszego cyklu, ale wynikające z przygotowania drugiego, nie mogą być zaliczane
do kosztów rozliczenia pierwszego cyklu – nie da się zatem
systematycznie podnosić jakości szkoleń przez przeznaczanie występującej nadwyżki na zakup lepszych pomocy
naukowych!;
przekraczanie przychodów powyżej kosztów bezpośrednich założonej kalkulacji i osiąganie dochodu na działalności statutowej odpłatnej;
Ujmowanie wszystkich kosztów (działalności statutowej
odpłatnej i nieodpłatnej pożytku publicznego) na tych
samych kontach księgowych.
Badając jakość zarządzania i wiarygodności płatniczej klientów, banki przywiązują dużą wagę do dotychczasowego
wywiązywania się organizacji ze zobowiązań. Sprawdzają
zatem, czy organizacja nie ma zaległości podatkowych wobec urzędu skarbowego, zaległości wobec ZUS czy z tytułu
podatków będących dochodem jednostek samorządów terytorialnych – jeżeli wnioskodawca jest płatnikiem takiego
podatku. Badają również, czy organizacja nie jest notowana
w bazie gospodarczej lub bankowej klientów niesolidnych.
Zasięgają też opinii w bankach, z którymi organizacja współpracowała (albo nadal współpracuje) jako dłużnik.
W zakresie wiarygodności specyficzne dla NGO (w stosunku
do ogółu potencjalnych kredytobiorców) jest badanie relacji pomiędzy organizacją a jej sponsorami (czy donatorami)
oraz beneficjentami. Ocenie może podlegać w szczególno-
45
ści dokumentacja komunikacji z beneficjentami – zgodność
danych w niej zawartych z celami statutowymi organizacji
i zapisami w umowach z donatorami.
nych na podstawie Community Support Framework wymagana jest od NGO szczegółowa projekcja przepływów pieniężnych na okres obejmujący okres realizacji planowanego
przedsięwzięcia.
6.4.3. Sytuacja finansowa








Badaniu podlegają:
 jakość merytoryczna dokumentacji,
 sposób jej przygotowania (osoby sporządzające, sprawdzające, zatwierdzające) czytelność, zakres, szczegółowość,
 spójność, w tym wewnętrzna, pomiędzy poszczególnymi dokumentami, z dokumentami konstytutywnymi,
z projektem.
Sytuacja finansowa badana jest w oparciu o sprawozdania
finansowe oraz projekcje strategiczne i projekcje dotyczące
danego przedsięwzięcia. Banki zazwyczaj opierają się na takich dokumentach, jak:
roczne deklaracje podatkowe CIT-8 za ostatnie lata oraz,
jeśli organizacja nie skorzystała ze zwolnienia z obowiązku
składania deklaracji miesięcznych, także CIT-2 za ostatnie 3
miesiące poprzedzające złożenie wniosku,
deklaracja CIT-5, jeśli organizacja uzyskuje dochody
z dywidend i innych udziałów w zyskach osób prawnych,
przeznacza je na cele statutowe i korzysta ze zwolnienia
z opodatkowania podatkiem zryczałtowanym, lub deklaracja CIT-11a, jeśli organizacja nie przeznacza uzyskanych
w ten sposób dochodów na cele statutowe,
kopie umów kredytów i pożyczek lub inne umowy wskazujące na źródło finansowania działalności, np. umowy
darowizny, umowy o dofinansowanie realizowanych projektów oraz kopie umów zawartych z wykonawcami w celu
realizacji projektów inwestycyjnych,
informacje finansowe organizacji prowadzących wyłącznie
działalność statutową za ostatnich kilka lat):
 bilans, według wzoru określonego w załączniku 1
do rozporządzenia Ministra Finansów z 15 listopada
2001 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości
dla niektórych jednostek niebędących spółkami handlowymi, nieprowadzących działalności gospodarczej,
 rachunek wyników, według wzoru określonego w załączniku 1 do rozporządzenia Ministra Finansów z 15
listopada 2001 r.,
 informacja dodatkowa, według par. 3 rozporządzenia
Ministra Finansów z 15 listopada 2001 r.,
 sprawozdanie roczne według wzoru określonego
przez Ministra Sprawiedliwości sporządzane przez
fundacje lub roczne merytoryczne sprawozdanie z działalności innej organizacji posiadającej status organizacji
pożytku publicznego,
opinia i raport z badania sprawozdania finansowego
organizacji pożytku publicznego (pierwsze sprawozdanie podlegające badaniu dotyczy 2005 roku),
ostatnie sprawozdanie statystyczne SOF (wzór określony
przez GUS),
budżet/plan finansowy na okres obejmujący co najmniej
okres kredytowania,
plan strategiczny.
Na podstawie analizy wymienionych dokumentów banki
przeprowadzają zazwyczaj własną ocenę ryzyka organizacji,
przygotowują analizę wskaźnikową i podsumowują badanie jakąś formą oceny punktowej uzupełnionej wnioskami
werbalnymi.
6.4.4. Potencjał




Ocena potencjału organizacji jest elementem oceny jakościowej i przebiega zazwyczaj w następujących obszarach:
finansowy,
majątkowy (w tym wartości niematerialne prawne),
techniczny,
know-how i potencjał ludzki.
Jakościowa ocena potencjału finansowego jest zazwyczaj
podsumowaniem strategicznym wynikającym z przeprowadzonej szczegółowej analizy finansowej, o której była
mowa w punkcie 6.4.3. Ocenie podlega sposób pozyskiwania środków na finansowanie działalności statutowej, tj. albo
wyłącznie poprzez realizację działalności statutowej albo
działalności statutowej wspieranej prowadzeniem działalności gospodarczej. Środki pozyskiwane dodatkowo z działalności gospodarczej zapewniają niezależność finansową
w obszarze działalności przewidzianej statutem.
Potencjał majątkowy oceniany jest na podstawie informacji
zawartych w sprawozdaniach finansowych oraz w następujących dokumentach:
 akty własności (akt notarialny oraz odpis z księgi wieczystej)
i zawarte umowy najmu lub dzierżawy,
 polisy ubezpieczeniowe (ubezpieczenie majątku od ognia
i zdarzeń losowych),
 kopie umów kredytów i pożyczek lub inne umowy wskazujące na źródło finansowania działalności, np. umowy
darowizny, umowy o dofinansowanie realizowanych projektów oraz kopie umów zawartych z wykonawcami w celu
realizacji projektów inwestycyjnych.
Warto podkreślić, że wymagania donatorów oraz ośrodków
dystrybuujących środki unijne mogą być dalej idące. Jak
już wspomniano, w niektórych działaniach wchodzących
w skład Sektorowych Programów Operacyjnych realizowa-
Potencjał techniczny nie wynika wyłącznie ze składników
majątkowych. Często organizacje wypracowują własne
procedury i narzędzia, które nie są uwzględniane jako ak-
46
Raport otwarcia
Bank BISE








tywa w bilansie. Mogą to być aplikacje, przepisy, a nawet
urządzenia.
wą kulturą organizacyjną mogą stanowić o podwyższonej
odporności zespołu na fluktuację kadr.
Najważniejszy składnik potencjału NGO to potencjał ludzki
Bywa on elementem stanowiącym jedno z najważniejszych
aktywów organizacji, a równocześnie może stanowić źródło najpoważniejszego ryzyka. Ocenie podlegają między
innymi:
doświadczenie w prowadzeniu działalności statutowej
– dotyczy to głównie kadry kierowniczej i kluczowych
pracowników –ocenie podlega wykształcenia, kwalifikacji
zawodowych i dotychczasowego zatrudnienia;
doświadczenie w realizacji projektów z wykorzystaniem
środków publicznych lub innych środków powierzonych
– ocenie podlega poziom doświadczenia w realizacji
projektów z wykorzystaniem środków publicznych (tj.
pochodzących z budżetu państwa, funduszy celowych,
budżetów jednostek sektora finansów lub budżetu wspólnot europejskich) albo też innych środków powierzonych,
np. pochodzących od sponsorów prywatnych, o zakresie
i złożoności podobnym do analizowanego projektu;
liczebność członków organizacji – potencjał organizacji wzrasta wraz ze wzrostem liczby członków, w tym
wolontariuszy;
wiek i historia organizacji – najwyżej oceniane są organizacje kontynuujące z powodzeniem działalność i realizujące
podobne do analizowanego projekty już od wielu lat;
ocenie podlega jednak także zaawansowanie realizacji celu
statutowego – osiągnięcie takiego celu może być powodem likwidacji działalności organizacji;
możliwości i skuteczność wykorzystania przez organizację organu nadzorczego do pomocy w sytuacjach
kryzysowych – ocenie podlega możliwość wykorzystania
potencjału osób tworzących organy nadzorcze organizacji
(np. radę nadzorczą) w przypadkach kryzysów i konieczności mobilizacji środków oraz pod kątem wpływu tych
osób na poziom zwiększania wiarygodności organizacji lub
poprawy jej wizerunku (np. osoby publiczne posiadające
dobrą reputację lub aktywne w środowisku lokalnym, etc.);
posiadane narzędzia propagacji know-how wewnątrz organizacji – gdy podstawowym nośnikiem wiedzy korporacyjnej są kluczowi pracownicy a ich wiedza nie jest dokumentowana ani wprowadzana pomiędzy innych pracowników
w formie metodyk, przepisów wewnętrznych, zbiornic
danych, istnieje poważne ryzyko utraty potencjału wraz
z utratą kontroli nad kluczowymi pracownikami;
zależność od kluczowych pracowników a konkurencja
na rynku – w przypadku omawianym w poprzednim tiret
szczególnej wagi nabiera ryzyko wynikające z konkurencji
rynkowej o pracowników o unikalnych kwalifikacjach;
kultura organizacyjna – w warunkach dużych dysproporcji
płacowych stosunkowo często występujących w różnych
gospodarkach pomiędzy sektorem przedsiębiorstw a sektorem NGO, szczególne „zyski niefinansowe”, których beneficjentami stają się pracownicy NGO w związku z wyjątko-
Badanie potencjału organizacji podsumowywane jest zazwyczaj również w formie punktowej. Waga poszczególnych obszarów oraz sposoby punktacji są najczęściej tajemnicami handlowymi finansujących.
6.4.5. Ocena projektu











47
Ponieważ siła finansowa polskich NGO, za wyjątkiem kilku organizacji, nie jest znacząca na tyle, by sama w sobie
była dostateczną gwarancją zwrotu pożyczonych na realizację poważniejszego projektu pieniędzy, analiza projektu będzie zazwyczaj najważniejszym elementem całego
badania. Na temat konstruowania biznes planów projektów opublikowano wiele poważnych pozycji. Biznes plany
przedsięwzięć realizowanych z udziałem NGO nie różnią się
zasadniczo od innych. Przykładową analizę projektu NGO
realizowanego w ramach ZPORR można prześledzić w cytowanej już aktualnej publikacji [25]. Podstawą do przeprowadzenia analizy projektu oprócz biznes planu muszą są następujące dokumenty:
kopie umów zawartych z wykonawcami projektu,
budżet organizacji na okres kredytowania,
zestawienie rzeczowo-finansowe projektu,
umowa dofinansowania projektu lub ostateczny projekt
umowy dofinansowania,
kopia wniosku o dofinansowanie złożonego u donatora
oraz pisemne potwierdzenie od donatora o przyznaniu
środków i zatwierdzeniu projektu,
budżet projektu, chyba, że jest on przedstawiony we wniosku o dofinansowanie,
harmonogram realizacji projektu, chyba, że jest on przedstawiony we wniosku o dofinansowanie.
Przedmiotem wstępnej analizy w przedsięwzięciu zakładającym np. dofinansowanie ze środków Unii Europejskiej
będą w szczególności:
sposób szacowania nakładów finansowych projektu przez
wnioskodawcę – szacowane nakłady powinny być oparte
na stawkach jednostkowych, które można porównać z cenami rynkowymi;
zaawansowanie w realizacji projektu z uwzględnieniem
założeń w harmonogramie – ocena stopnia wykonania
projektu przeprowadzona jest na podstawie informacji
organizacji, zamieszczonej we wniosku o udzielenie finansowania, odpowiednio udokumentowanej;
zaawansowanie w pozyskiwaniu dodatkowych źródeł
finansowania projektu – w przypadkach gdy kwota dofinansowania nie jest wystarczająca do pokrycia wydatków
związanych z realizacją projektu, w tym kosztów obsługi
prefinansowania;
sprawdzenie, czy projekt wymaga przestrzegania Prawa
zamówień publicznych;
 sprawdzenie, czy realizacja projektu nie spowoduje degradacji środowiska naturalnego bądź nie złamie zastrzeżeń
któregokolwiek z donatorów i finansujących.
1.
2.
1.
2.
3.
.
.
6.
7.
nisterstwa w zakresie działalności statutowej. Ocenie podlega także możliwość uzyskiwania przychodów z kontraktów
zawieranych z instytucjami publicznymi lub gminami, a także posiadanie stałych sponsorów (czy darczyńców).
Na podstawie wstępnej analizy nastąpi modelowanie wszelkich wymienionych w rozdziale 6.3. ryzyk, a
w szczególności:
ryzyka niedoszacowania nakładów bądź kosztów,
ryzyka nieotrzymania dotacji po zakończeniu realizacji
projektu lub otrzymania w kwocie niższej niż oczekiwana (ocena dostępności do alternatywnych źródeł spłaty
kredytu), w tym:
 ryzyka niedotrzymania zakresu rzeczowego projektu,
 ryzyka niewłaściwego wykorzystania środków,
 ryzyka nieosiągnięcia celu realizacji projektu,
 ryzyka niedotrzymania terminów rozpoczęcia lub i realizacji projektu, w tym rozpoczęcia realizacji projektu, jeśli
założenia programu określają termin tego rozpoczęcia,
ryzyko braku środków na obsługę kosztów finansowych
w trakcie okresu kredytowania, szczególnie gdy takie wydatki nie stanowią kosztów kwalifikowanych,
ryzyko niewłaściwej dokumentacji projektu, wobec wymagań donatora lub standardów banku,
ryzyko nieprzestrzegania prawa zamówień publicznych,
ryzyko sfałszowania dokumentów mających wpływ
na przyznanie dofinansowania i produktu kredytowego lub
wypłatę środków pochodzących z tych źródeł,
ryzyko niezgodności ze stanem faktycznym oświadczeń
i informacji składanych przez wnioskodawcę,
ryzyko wystąpienia zaległości podatkowych lub innych
budżetowych w trakcie realizacji projektu,
ryzyko zmiany osoby odpowiedzialnej za projekt przed
zakończeniem jego realizacji.
Powyżej wymienione zostały tylko niektóre aspekty analizy
typowego realizowanego przez NGO projektu wymagającego finansowania zwrotnego. Wybrano aspekty charakterystyczne dla projektów z udziałem środków pomocowych.
Zasadnicza część oceny wiąże się ze sprawdzeniem formalnym i rachunkowym projekcji z planami i sprawozdaniami
podmiotu prowadzącego, wyliczeniem rezerw istniejących
w projekcie na pokrycie zidentyfikowanych ryzyk, wyznaczeniem wskaźników finansowych używanych typowo w analizie biznes planów i wyznaczeniem punktacji końcowej.
Z analizy poza punktacją (oceną ryzyka projektu) mogą
wyniknąć postulaty dotyczące niezbędnych korekt lub
wprowadzenia dodatkowych elementów podwyższających
prawdopodobieństwo realizacji projektu zgodnie z planem. Ten aspekt oceny jest kluczowy w relacji NGO – bank
na etapie konstrukcji planu. Jest to właśnie punkt, w którym
partnerski stosunek banku i NGO może zadecydować o powodzeniu przedsięwzięcia. Błędy w planowaniu odpowiadają za co najmniej 1/3 niepowodzeń przedsięwzięć. Banki
mają zazwyczaj znacznie większe doświadczenie w ocenie
ryzyka, niż NGO, ponieważ obserwują realizację wielkiej liczby przedsięwzięć. Są również bardziej bezstronne w ocenie
niezbędnych nakładów, ponieważ to nie one odczuwają
presję niedoborów płynności. Działając pod taką presją
konstruktorzy projektów liczą na to, że ryzyka nie będą się
realizowały. Tymczasem praktyka pokazuje, że nawet najbardziej wiarygodni płatnicy, jakimi są operatorzy środków
strukturalnych, bywają płatnikami stosunkowo często spóźniającymi się z przekazywaniem ich beneficjentom. Każde
opóźnienie zwiększa koszty projektu i generuje domino
kolejnych ryzyk. Dlatego cyzelowanie wspólnie z bankiem
projektu, zanim zrealizują się jakiekolwiek ryzyka, dołożenie
elementów mogących tym ryzykom przeciwdziałać (patrz
rozdział 8. ) może okazać się znacznie bardziej pożyteczne,
niż na przykład sięganie po podrażające projekt zabezpieczenia lub dodatkowe źródła płynności. Bowiem zabezpieczenia w sensie, o którym mowa w rozdziale 6.4.6. faktycznie
zabezpieczają jedynie finansującego, a nie projekt. Źródła
finansowe mogą powiększyć koszty projektu bardziej niż instrumenty finansowe, o których będzie mowa w rozdziale 8.
, zaś bank współpracujący z NGO sam zapewne jest w stanie
zapewnić projektowi dostateczną płynność. Musi jedynie
dostatecznie dobrze rozumieć naturę przedsięwzięcia. Rolą
NGO jest mu w tym pomóc.
Ocena źródeł finansowania projektu – jeżeli kwota dofinansowania jest wystarczająca do pokrycia wszystkich wydatków związanych z realizacją projektu, wnioskodawca nie
musi pozyskiwać innych źródeł finansowania; w przypadku
gdy nie wszystkie nakłady stanowią koszty kwalifikowane,
wnioskodawca zmuszony jest do korzystania z innych źródeł niż umowa dofinansowania. Możliwość uzyskania finansowania z innych źródeł powinna zostać udokumentowana.
Ponadto na etapie przyjmowania budżetu projektu przewidywane przez wnioskodawcę koszty mogą zostać zredukowane przez donatora, co może oznaczać potrzebę dofinansowania z innych źródeł. W przypadku braku dostępu
do źródeł dodatkowych projekt nie byłby realizowany a donator może uznać cały projekt za niekwalifikowalny i zażądać zwrotu środków. Konieczne jest uzyskanie udokumentowanej informacji o zapewnionych źródłach finansowania.
Ocena sponsorów (zleceniodawców) i partnerów organizacji – ocenie podlega możliwość zwiększania wiarygodności
finansowej – chodzi o wpływ na uwiarygodnienie działań
organizacji, np. może ona posiadać certyfikat patronatu mi-
6.4.6. Zabezpieczenia
Generalnie uzasadniona wydaje się być hipoteza robocza,
że zabezpieczenia są piętą achillesową segmentu NGO.
48
Raport otwarcia
Bank BISE
Poza nielicznymi wyjątkami dysponują one bowiem nikłym
majątkiem trwałym i finansowym. Udział środków własnych
angażowanych przez NGO w projekty zazwyczaj jest minimalny. Zabezpieczenia majątkowe (na nikłym majątku NGO)
nie mogą być podstawą zbyt wielu przedsięwzięć. Wydaje
się, że w najbliższej przyszłości podstawowym zabezpieczeniem będzie dla NGO cesja wierzytelności z tytułu środków
unijnych oraz gwarancja bankowa lub akredytywa.
nie zawsze oznacza wzrost ryzyka. Przeciwnie, może się
zdarzyć, że warunki realizacji są bardziej sprzyjające, niż te,
które założono. Może to stworzyć możliwość zrealizowania
pewnych oszczędności. Z drugiej strony, w czasie realizacji
projektu może okazać się, że konieczne jest jego zmodyfikowanie lub uzupełnienie o dodatkowe elementy. Służy
temu monitoring prowadzony przez bank finansujący. Jest
oczywiste, że podstawowy obowiązek operatora projektu
(którym w przypadkach będących przedmiotem naszego
zainteresowania jest NGO) to samodzielne prowadzenie
monitoringu. Bank musi mieć podstawy do włączenia się
w proces systematycznego analizowania. Dane pochodzić
będą od NGO. Zapewnienie możliwości pozyskiwania tych
danych powinno nastąpić jeszcze przed uruchomieniem
projektu i być uwzględnione w jego planie. Nie zawsze
bowiem odbywać się będzie bez ponoszenia kosztów. Ale
koszty monitoringu są jak najbardziej uzasadnione, zarówno możliwością uzyskania oszczędności, jak i możliwością
wczesnego reagowania na zagrożenia projektu.
Właśnie ze względu na trudności w przedstawieniu bankom
mocnych zabezpieczeń przez NGO ubiegające się o finansowanie zwrotne wysoka jakość przygotowania projektu
musi być czynnikiem przekonującym banki o wyborze tego
kierunku kredytowania, w sytuacji gdy inne podmioty dysponują większym majątkiem własnym mogącym stanowić
zabezpieczenie.
6.4.7. Ocena łączna
Łączna ocena samego podmiotu, projektu oraz warunków
zapisanych w umowie finansowania zwrotnego i umowach
towarzyszących – zwłaszcza umowach zabezpieczenia
– zazwyczaj konstruowana jest przez banki jako kombinacja
ocen punktowych przyznawanych poszczególnym elementom poprzednio omawianych ocen. Waga przypisywana tym
elementom jest elementem know-how banku kredytującego. Trudno liczyć na to, by w najbliższych latach NGO działające w Polsce powszechnie sięgnęły po oceny ratingowe.
W świetle dotychczasowych ustaleń Nowej Umowy Kapitałowej dla większości NGO ratingi te byłyby raczej przeszkodą
niż korzyścią przy ubieganiu się o kredyt, gdyż prowadziłyby
do jeszcze wyższych wymogów kapitałowych narzuconych
bankom kredytującym. W tej sytuacji trudno spodziewać się,
że może się wyłonić jakiś powszechnie akceptowany, transparentny sposób budowania przez banki oceny łącznej. Nie
jest to jednak niezbędne o tyle, że podstawowe elementy
oceny zostały powyżej scharakteryzowane i podmioty, które
będą w stanie przedstawić bankom stosowną dokumentację niezależnie od konstrukcji ostatecznej oceny punktowej,
mogą liczyć na zainteresowanie banków.
6.5.2. Restrukturyzacja
Jeżeli w wyniku prowadzonego monitoringu okaże się,
że konieczna (ze względu na ryzyko) lub celowa (ze względu
na możliwość uzyskania znacznych oszczędności) jest istotna przebudowa projektu w trakcie jego realizacji, to mówimy o restrukturyzacji. Restrukturyzacja wymaga praktycznie
zbudowania nowego biznes planu i powtórzenia procesu
analizy, jaki odbywał się przed jego inicjacją. Również na tym
etapie partnerski, otwarty, oparty na pełnej wymianie informacji stosunek pomiędzy finansującym a realizującym jest
kluczem do sukcesu projektu.
6.6. Windykacja
Niestety, pewien odsetek projektów nie kończy się powodzeniem. Nawet poprawny biznes plan nie zabezpieczy
w stu procentach przed nieoczekiwanym załamaniem
pewnych rynków, przed ryzykiem katastroficznym, przed
zbiegiem wielu mało prawdopodobnych niekorzystnych
zdarzeń, przed malwersacją jednego z licznych uczestników, atakiem konkurencji itp. Problemy mogą okazać się
tak poważne, że nie będzie możliwe zastosowanie żadnego
rozsądnego planu restrukturyzacyjnego. W tym przypadku
bank finansujący sięga po zabezpieczenia i prowadzi z nich
windykację. Jeżeli te zabezpieczenia to majątek NGO, wówczas w naturalny sposób interesy banku i NGO stają w opozycji. Warto o tym pomyśleć na etapie budowania projektu, ponieważ sposób zabezpieczenia może poszerzać krąg
podmiotów, na których barki spadnie ciężar jego ewentualnego niepowodzenia. Nie musi to być wyłącznie NGO prowadzący projekt. Będzie o tym mowa w rozdziale 7.1.
6.5. Współpraca po udzieleniu
finansowania
6.5.1. Co to jest monitoring
Poważne projekty oparte są na wielu prognozach. Nie
znam projektu, w którym wszystkie prognozy zostałyby
zrealizowane. Oznacza to, że w praktyce zawsze następują
odchylenia od zakładanego scenariusza. Wymaga to stałego śledzenia postępów realizacji oraz okresowego powtarzania wszystkich analiz. Stwierdzenie odstępstw od planu
49
6.7. Podsumowanie i pytania
 włączenie zysków społecznych do sprawozdawczości
finansowej,
 stworzenie ustawowych uprawnień transferu aktywów i zobowiązań z tytułu zysków społecznych pomiędzy osobami
fizycznymi i prawnymi,
 powołanie choćby „wzajemnościowej” (jeżeli nie budżetowej) organizacji wspierającej NGO w zakresie gwarancji,
a także outsourcingu IT, służb finansowo-księgowych, HR,
reprezentacji PR,
 powołanie banku rozwoju na mocy ustawy różnej od ustawy prawo bankowe – z jasno określoną misją i zasadami
rachunkowości uwzględniającymi rachunek zysków
społecznych.
6.7.1. Czynniki ograniczające zainteresowanie
banków finansowaniem NGO






Wśród czynników, które bez wątpienia wpływają negatywnie na częstotliwość i intensywność relacji finansowania
zwrotnego pomiędzy bankami a NGO w Polsce, wymienić
należy:
małe doświadczenie banków w finansowaniu NGO,
brak sektorowych baz danych umożliwiających wyznaczanie statystyk ryzyka,
brak struktur poręczeniowych dla NGO, w tym struktur
poręczeń wzajemnych,
słabość kapitałowa większości NGO,
restrykcje fiskalne prowadzące do opodatkowania czynników wzrostu sektora NGO,
słaba znajomość przez kadry zarządzające NGO produktów
bankowych – niedostatki służb finansowo-księgowych.
Pytaniem, na które warto poszukać odpowiedzi w toku projektu, jest, czy NGO byłyby bardziej zainteresowane pogłębianiem wiedzy na temat produktów bankowych, czy raczej
współpracą z zaufanym podmiotem, od którego tę wiedzę
mogłyby pozyskiwać na zasadzie outsourcingu – same koncentrując się na własnej działalności statutowej.
6.7.2. Rozwiązania strukturalne potencjalnie
zwiększające możliwości współpracy
Niektóre rozwiązania mogące zwiększyć możliwości współpracy pomiędzy NGO a bankami zostały zasygnalizowane
w tekście. Część z nich wymaga tak wielkich nakładów intelektualnych, że na obecnym etapie wydawać się może całkowicie oderwana od realiów – przypominająca raczej literaturę futurologiczną niż raport otwarcia. Jednak czy do tej
samej kategorii nie zaliczylibyśmy pomysłu zorganizowania
giełdy NGO, gdyby nie było wiadomo, że giełda taka została
uruchomiona w Brazylii, a pierwsi inwestorzy już przekazali
za jej pośrednictwem organizacjom pozarządowym swoje
kapitały? Zanotujmy więc również te wizje, które obecnie
wydają się trudne do realizacji. Bez takiej inicjacji ich realizacja będzie jeszcze dłuższa:
 stworzenie i opublikowanie strategii państwa w kwestii
budowania sfery organizacji pozarządowych jako ważnego
elementu rozwoju społecznego,
 liberalizacja przepisów podatkowych, a zwłaszcza zniesienie opodatkowania przychodów z działalności odpłatnej
pożytku publicznego przeznaczanych na działalność
statutową – zniesienie ryzyka „oskarżenia” o prowadzenie
działalności gospodarczej,
 stworzenie standardów rachunkowości zysków społecznych i standardów sprawozdawczych w tym zakresie,
50
Raport otwarcia
Bank BISE
7. Ograniczenie ryzyka dla NGO
Analizując ryzyko przedsięwzięcia przed podjęciem decyzji o przyznaniu finansowania zwrotnego, bank dba nie tylko o własne bezpieczeństwo
– identyfikuje też zagrożenia po stronie organizacji. Banki mają znacznie większe doświadczenie w dziedzinie finansowania oraz w rozwiązywaniu problemów, które mogą uniemożliwić lub znacznie utrudnić realizację projektu. Dysponują ponadto wachlarzem instrumentów pozwalających na eliminację sporej części zagrożeń. Wybrane rozwiązania, umożliwiające znaczne ograniczenie ryzyka dla NGO, zostały przedstawione
w niniejszym rozdziale.
kontrahenta NGO. Jeżeli jest ona wystarczająca, bank wykupi od NGO wierzytelność bez regresu, a NGO przetransferuje
całe ryzyko kredytowe na bank.
Wszechstronna analiza ryzyka to nieodłączny element
współpracy NGO z bankiem na etapie budowania projektu
wymagającego finansowania zwrotnego. Analiza ta może
doprowadzić do identyfikacji takich rodzajów ryzyka, przed
którymi można zabezpieczyć nie tyle bank, co NGO i projekt. Banki dysponują w tym celu całym zestawem narzędzi.
Czasami dla dobra projektu mogą nawet starać się narzucić organizacji zastosowanie określonego typu produktów
finansowych. Zabezpieczenia omówione poniżej mogą być
wykorzystywane również bez związku z finansowaniem
zwrotneym.
Dodatkowym efektem będzie wcześniejsze od przewidywanego terminu płatności otrzymanie zapłaty od banku,
a zatem pomniejszenie kosztów finansowania (jeżeli NGO
jest zmuszone z niego korzystać do czasu planowanego
przepływu). Ceną jest natomiast dyskonto, które będzie zastosowane przez bank przy wykupie wierzytelności. Stopa
dyskonta będzie zależna od oceny ryzyka kontrahenta. Jeżeli rynek (i bank) ocenia ryzyko kontrahenta niżej niż ryzyko
NGO, to marża ryzyka kontrahenta będzie niższa niż marża,
jaką musi zaakceptować NGO a zatem oszczędność na obniżce kosztów finansowania NGO będzie wyższa niż koszt
dyskonta. Oczywiście gdy kontrahent jest oceniany jako
gorszy płatnik niż NGO, koszt dyskonta przewyższy oszczędność, ale być może warto ze strony NGO ponieść raczej ten
koszt, niż brać na siebie ryzyko kredytowe takiego kiepskiego płatnika. Wszak NGO nie są raczej powołane do zarabiania na przyjmowaniu ryzyka kredytowego.
7.1. Ryzyko kredytowe i kontrahenta
Realizująca projekt NGO oczekuje dostaw środków finansowych, produktów czy usług ze strony licznych kontrahentów. Jest zatem narażona na ryzyko braku, niekompletności,
opóźnień lub obniżonej jakości dostaw. Musi umieć zidentyfikować te rodzaje ryzyka i nauczyć się nimi zarządzać.
Kompetencje w tej dziedzinie mają banki – są naturalnym
dostarczycielem usług outsourcingowych w tym zakresie.
7.1.2. Przyjęcie prefinansowania pod płatność
kontrahenta
7.1.1. Sprzedaż wierzytelności bez regresu
Odmianą poprzedniej transakcji jest przyjęcie od banku prefinansowania pod płatność kontrahenta. W tym wypadku
zobowiązanie kontrahenta jest jedynym zabezpieczeniem
spłaty przez NGO prefinansowania.
Źródłem środków finansowych dla NGO może być płatność
ze strony podmiotu, którego wiarygodność jest dla NGO
trudna do ocenienia. Bywa też, że status płatnika jest taki,
że NGO miałaby obawy dochodzić swoich roszczeń wobec
takiego podmiotu – choćby ze względu na image – NGO
zazwyczaj unikają publicznie toczonych sporów.
7.1.3. Gwarancja wykonania płatności
– akredytywa
W tej sytuacji bank może być zainteresowany odkupieniem
wierzytelności od NGO. Przede wszystkim bank zbada, czy
roszczenie jest bezsporne lub wynika z niepodważalnych
dokumentów. Następnie zbada, czy może podlegać cesji.
Zwykle bank jest też w stanie ocenić zdolność płatniczą
Akredytywa (por. [1]) występuje w dwu postaciach: pieniężnej i dokumentowej. W pierwszym przypadku jest odmianą
gwarancji bankowej, że płatność, którą co do zasady powinien wykonać klient banku otwierającego dlań akredytywę,
zostanie wykonana. Druga odmiana warunkuje wykonanie
51
7.2. Ryzyko finansowe
płatności otrzymaniem przez bank określonych dokumentów potwierdzających wypełnienie przewidzianych w umowie warunków. Akredytywa może być wykorzystana przez
NGO w dwu odmiennych sytuacjach.
NGO rzadko dysponują służbami finansowo-księgowymi
zainteresowanymi aktywnym zarządzaniem ryzykiem rynkowym (patrz rozdział 6.3.1. ). Nie znają też ofert banków
w tym zakresie. Warto wymienić choćby podstawowe instrumenty bankowe, które mogą pomóc NGO zarządzać ryzykiem na co dzień, a w szczególności będą przydatne przy
planowanych przedsięwzięciach wymagających optymalizacji w związku z obciążeniami finansowymi generowanymi
przez finansowanie zwrotne.
7.1.3.1. Przyjęcie przez bank NGO akredytywy
otwartej przez inny bank dla płatnika
W tym przypadku ryzyko kredytowe płatnika przyjmuje
bank wystawiający akredytywę. NGO nie jest narażony na
to ryzyko. Oczywiście wymóg przedstawienia przez płatnika
akredytywy na rzecz NGO może spotkać się z pewnym oporem. Z pewnością najłatwiej taki opór pokonać we współpracy z własnym bankiem, i to przed zawiązaniem całego
stosunku – gdy wszystkim stronom na tym zależy, a mając
dobrą wolę realizacji projektu nie przewidują problemów.
7.2.1. Ryzyko płynności
Z natury banki służą większości swoich klientów właśnie
do zagospodarowania ich środków płynnych albo do dostarczenia im środków pieniężnych w celu zwiększenia płynności finansowej.
7.1.3.2. Rozliczenia dostawców poprzez otwarcie
przez bank finansujący akredytywy dla
NGO
7.2.1.1. Klient płynny
Transakcja polega na tym, że bank finansujący NGO „uruchamia” to finansowanie w postaci wypłat z tytułu akredytywy
dokumentowej – gdy wpłyną do banku odpowiedniej jakości dokumenty potwierdzające, że kontrahenci NGO wywiązali się ze swoich zobowiązań kontraktowych wobec NGO.
W tym przypadku NGO zabezpiecza się przed szeregiem ryzyk. Przede wszystkim jest to ryzyko problemów z dostawami ze strony kontrahentów. Poza tym zabezpiecza się przed
ryzykiem utraty płynności. Dodatkowo „wykorzystuje” bank
do zarządzania ryzykiem operacyjnym. Jeżeli kontrahenci
NGO „nawalą”, to płatność nie zostanie przez bank „uruchomiona” i organizacja nie zadłuży się w banku.



7.1.4. Montaże finansowe – zapewnienie
finansowania kontrahentów przez Bank

Na etapie konstruowania projektu może się okazać, że NGO
prowadzący projekt wcale nie musi być kredytobiorcą dokonującym płatności na rzecz poszczególnych wykonawców
i podwykonawców. Przykładową konstrukcją jest wspomniana w 7.1.3.2. sytuacja, gdy bank finansujący otwiera
dla NGO akredytywę dokumentową. Możliwe są jednak
znacznie bardziej rozbudowane konstrukcje. Poszczególni
uczestnicy projektu mogą być stronami wielu bilateralnych
i multilateralnych umów z udziałem banku finansującego
projekt. W tym przypadku mogą być również dostarczycielami części zabezpieczeń tego finansowania. NGO „wykorzystująca” bank do takiego montażu „rozkłada” ryzyka na szerszej grupie uczestników (por. rozdziały 6.4.6. , 6.6. ).
Instrumentami bankowymi, które ułatwiają zarządzanie
płynnością przez posiadającego płynne środki finansowe
klienta – w tym przypadku NGO – są:
instrumenty lokowania środków, takie jak:
 lokaty bankowe,
 inwestycje w papiery dłużne,
 jednostki uczestnictwa funduszy inwestycyjnych.
cash-pooling – usługa polegająca na łączeniu na jednym
ustrukturyzowanym rachunku środków pochodzących
z wielu źródeł,
polecenie zapłaty – automatyzacja płatności ze strony
wielu kontrahentów (usługa dla jednej strony – wierzyciela)
oraz na rzecz wielu wierzycieli (usługa dla drugiej strony
– płatnika),
masowa obsługa płatności – usługa związana z wystawianiem dokumentów płatniczych i obsługą przepływu
środków oraz archiwizacją dowodów wpłaty.
7.2.1.2. Klient poszukujący płynności
Tradycyjnie źródłami finansowania NGO bywają:
 Zbiórki,
 Dotacje.
Rzadziej NGO finansują swoje działania w oparciu o:
 Kredyt,
 dochody z akcji/udziałów.




52
Jeszcze rzadziej (szczególnie na rynku krajowym) pozyskują
środki dzięki emisji instrumentów:
dłużnych,
dochodowych,
tworzących wartość społeczną,
jednostek uczestnictwa.
Raport otwarcia
Bank BISE





Pośrednikiem, operatorem, agentem bądź stroną każdego
z tych instrumentów jest bank. Poza tymi instrumentami
banki mogą zapewnić klientom płynne środki finansowe
za pomocą takich instrumentów, jak:
operacje SBB/repo – polegające na udzieleniu klientowi sui
generis kredytu lombardowego (przyjęciu od klienta na pewien okres papieru wartościowego pod zastaw pożyczki
pieniężnej),
pożyczka pod środki w drodze – szybka wypłata środków
zabezpieczonych środkami wysłanymi za pośrednictwem
innego banku),
skup wierzytelności – por. rozdział 7.1.1. , również z przeszłym terminem płatności,
faktoring – skup z dyskontem (z regresem lub bez) wystawionych faktur z przyszłym terminem płatności,
sell and lease back – zakup środków trwałych od używającego tych środków klienta i udostępnienie mu ich do dalszego używania na zasadzie leasingu.
Ze względu na częstotliwość występowania takich sytuacji
posłużymy się tym razem przykładem.
1. Projekt Fundacji „For Ward” zyskał akceptację donatora
zagranicznego. Budżet projektu przewiduje wydatek 100
000 zł 15 września. Umowa podpisywana jest w styczniu.
Kurs euro wynosi 4 zł. Donator zobowiązuje się przekazać
14 września na rachunek NGO 25 000 euro.
2. Projekt idzie świetnie. „For Ward” przesyła raport do donatora. Donator jest zadowolony. Nadchodzi 13 września.
Na rachunek NGO wpływa 25 000 euro. Kurs euro wynosi
3,8 zł. „For Ward” oblicza: 25 000 x 3,8 = 95 000. Ma za 2 dni
zapłacić 100 000 zł. Napięcie rośnie.
3. Księgowa przypomina prezesowi „For Ward”, że w styczniu
(po podpisaniu umowy z donatorem) zawarła umowę
z bankiem na sprzedaż do banku 25 000 euro po cenie 4,08
zł za 1 euro. Obliczają: 25 000 x 4,08 = 102 000. Sytuacja jest
opanowana – wystąpiła oszczędność!
Dlaczego bank zapłacił o 7 000 więcej niż bieżący kurs?
Bo się pomylił? Bo jest filantropem? Nie – od stycznia do 13
września lokował złotówki, uzyskując z nich odsetki wyższe
od odsetek eurowych o 3 pkt Proc. per annum! A na skupione euro zapewnił sobie już dawno nabywcę. Kto na tym
stracił? Nikt!
7.2.2. Ryzyko stopy procentowej
Ryzyko to opisano w rozdziale 6.3.1.2.2. Można się przed nim
zabezpieczyć stosując wymienione niżej oferowane przez
banki instrumenty:
 swap – stopa stała/stopa zmienna – transakcja, na mocy
której następuje zamiana strumieni odsetkowych (otrzymywanych bądź płaconych przez stronę transakcji) z takich,
które są wyliczane na podstawie stałej stopy procentowej,
na takie, które wynikają z zastosowania stopy zmiennej,
ustalanej na rynku międzybankowym;
 transakcje FRA (Forward Rate Agreement) – na ich mocy
strona może sobie zapewnić wpływ odsetek według
z góry ustalonej (w momencie zawarcia transakcji) stopy
procentowej za cenę płacenia odsetek, które wynikłyby
w przyszłości z zastosowania stopy zmiennej, ustalanej
na rynku międzybankowym;
 MCIRS-y (Multi Currency Interest Rate Swap) – transakcja
zamiany strumieni odsetkowych właściwych dla jednej
waluty i stopy procentowej właściwej dla tej waluty na strumienie odsetkowe właściwe dla drugiej waluty i stopy
procentowej właściwej dla tej drugiej waluty; dodatkowo
transakcja ta umożliwia również rozliczanie różnic kursowych dla kapitałów (wyrażonych w tych dwu walutach).
Podobnie jak w przypadku transakcji Forward przebiega
transakcja NDF. Rachunki odbywają się dokładnie jak wyżej,
tylko umowa z bankiem dotyczy jedynie różnicy:
25 000 x (4,08 – 3,8) = 7 000
Księgowa sprzedaje 25 000 euro po 3,8 zł za 1 euro – uzyskuje 95 000 zł.Z NDF-a dostaje 7 000 zł. Ma razem 102 000.
Oszczędność jest analogiczna.
A co stałoby się, gdyby kurs rynkowy wzrósł do 4,1 a nie
spadł do 3,8? Fundacja „For Ward” uzyskałaby nadal 102 000
zł. Ale na rynku za 25 000 euro można byłoby uzyskać 102
500 zł. Nie jest wykluczone, że spowodowałoby to konsternację w kierownictwie „For Ward”. Ale przecież cel zabezpieczenia zostałby osiągnięty!
Bardziej skomplikowane instrumenty zabezpieczenia przed
ryzykiem kursowym to transakcje Futures i opcje walutowe.
Są opisane w wielu publikacjach, obowiązkowych dla każdego dyrektora finansowego i głównej księgowej. Ale pewna
część NGO – zwłaszcza niedużych – nie prowadzi w ogóle
księgowości, a osoby sprawujące te funkcje w pozostałych
organizacjach pozarządowych (poza największymi) rzadko
wspierane są przez rozbudowane piony finansowo-księgowe. Banki z pewnością chętnie przeprowadzą bezpłatne
„szkolenie” każdemu zarządzającemu finansami w NGO – nie
poprzez formalne kursy – ale poprzez szczegółową prezentację oferowanych w tym zakresie produktów finansowych.
Kombinacja tych trzech instrumentów pozwala podmiotowi zaplanować z góry wynik odsetkowy z tytułu aktywów
i zobowiązań kredytowych w różnych walutach.
7.2.3. Ryzyko walutowe
Na ten rodzaj ryzyka rynkowego (por. rozdz. 6.3.1.2.1)
są narażone głównie NGO wykorzystujące środki z funduszy
strukturalnych (indeksowane do euro). Stosunkowo łatwo
się przed nim zabezpieczyć – za pomocą transakcji Forward lub NDF (Nondelivery Forward – Forward bez dostawy).
53
7.3. Ryzyko operacyjne
Ryzyko to zostało opisane w rozdziale 6.3.3. Banki są dopiero
na etapie wdrażania zintegrowanych systemów zarządzania
tym ryzykiem. Nie oznacza to bynajmniej, że nie mają doświadczenia w zarządzaniu nim. Przykładem niech będzie
transakcja akredytywy omówiona w rozdziale 7.1.3. Znakomicie redukuje ona ryzyko operacyjne NGO, realizującego
projekt w oparciu o finansowanie z banku. Bank we własnym interesie przejmuje ryzyko operacyjne, związane z rozliczaniem się z (być może licznymi) kontrahentami NGO. Dopiero po spełnieniu przez nich przewidzianych w umowach
warunków bank dokona w imieniu NGO zapłaty za dostawy.
Tym samym zapewni sobie (a także NGO i głównemu sponsorowi) celowość wydatkowania środków.
54
Raport otwarcia
Bank BISE
8. Ograniczenie ryzyka dla banku
Podaż produktów finansowych i liczba instytucji zajmujących się finansowaniem organizacji non-profit są niewielkie. W niniejszym rozdziale
przedstawiono przyczyny tej sytuacji oraz proponowane rozwiązania, służące obniżaniu barier w zakresie nawiązywania współpracy pomiędzy
bankiem a NGO. Wiele uwagi poświęcono problemowi niskiej wiarygodności kredytowej NGO oraz procesowi monitorowania już udzielonego
kredytu.
w tym zakresie wymaga działań wielu podmiotów na różnych szczeblach. Jak pokazano w tabeli 7, ważną rolę katalizującą odgrywają różnego rodzaju „organizacje wspierające”,
m.in.:
 instytucje państwowe i samorządowe,
 pozarządowe instytucje infrastrukturalne,
 wyspecjalizowane instytucje wspierające w zakresie
doradztwa, ratingu, księgowości, szkoleń itp. usług,
które oceniają i wpływają na jakość działania organizacji
pozarządowych.
8.1. Problemy w finansowaniu
organizacji pozarządowych







W poprzednich rozdziałach szczegółowo analizowano przyczyny braku rozbudowanej oferty kredytowej dla NGO. Podsumowując – główne problemy to:
brak wiedzy ze strony banków o specyfice NGO,
przewaga w budżetach NGO źródeł finansowania bezzwrotnego – niestabilnych i uniemożliwiających obsługę
zadłużenia,
brak zabezpieczeń na wypadek niewywiązania się NGO
ze zobowiązań,
niewielkie (w porównaniu z tradycyjnymi klientami banku)
zainteresowanie organizacji budowaniem majątku i stabilnych finansów,
brak systemu finansowania i wsparcia NGO ze strony
państwa,
brak regulacji prawnych, które pozwalałyby bankom, jako
instytucjom zobowiązanym do szczególnej ostrożności, wyceniać ryzyka NGO w oparciu o ich rzeczywistą
specyfikę,
niskie zaangażowanie obywateli w działalność organizacji
pozarządowych.




8.2. Jak ograniczyć ryzyko dla
banku?
Niektóre z powyższych przyczyn mają charakter systemowy
– wizja kierunków działania została zaprezentowana w rozdziale 6.7.2.
Wiele barier wynika z postawy samych zainteresowanych –
organizacji pozarządowych i banków. Przyspieszenie zmian
55
Ograniczając się wyłącznie do analizy metod wsparcia procesu kredytowego dla organizacji pozarządowych działania
w tym zakresie można by podzielić na cztery etapy:
zainicjowanie kontaktu,
wzmocnienie wiarygodności kredytowej organizacji,
pomoc przy ocenie zdolności kredytowej,
wsparcie procesu monitorowania kredytu.
-
wzmocnienie wiarygodnoĞci kredytowej organizacji,
-
pomoc przy ocenie zdolnoĞci kredytowej,
-
wsparcie procesu monitorowania kredytu.
Tab
ela 7 Katalizator zmian – rola instytucji wspierających w finansowaniu sektora
31
ekonomii
spoáecznej
Tabela
7
Katalizator zmian – rola instytucji wspierających
Kolejnym etapem mogłoby być pośrednictwo. Obecne organizacje pośredniczące nie są jeszcze do tego przygotowane (patrz przypis 19). Dobry pośrednik w tej dziedzinie
powinien znać ofertę i warunki banków (i innych instytucji
finansowych) oraz specyfikę i potrzeby organizacji.
w literówka:
finansowaniu
sektora
ekonomii
społecznej
PoniĪej
instytucje
ekonomii
spoáecznej
(nie spoáeczne)
29
INSTYTUCJE EKONOMII SPOàECZNEJ
EDUKACJA
DORADZTWO I POMOC
TECHNICZNA
PARTNERSTWO
POPYT NA FINANSOWANIE
BARIERY
BRAK INFORMACJI
KOSZT FINANSOWANIA
REGULACJE
8.2.2. Wzmocnienie wiarygodności kredytowej
organizacji i pomoc przy ocenie
zdolności kredytowej
KATALIZATOR
INSTYTUCJE WSPIERAJĄCE
EKONOMIĉ SPOàECZNĄ
Wielokrotnie podkreślano w niniejszym raporcie, że organizacje mają problem z pozytywnym przejściem oceny zdolności kredytowej, która jest obowiązkowym elementem
procedury udzielania kredytu30.
WàADZE PUBLICZNE
SPOàECZNE INSTYTUCJE
FINANSOWE
FUNDUSZE PORĉCZENIOWE
INSTYTUCJE EKONOMII
SPOàECZNE
INSTYTUCJE RATINGOWE
INSTYTUCJE DORADCZOSZKOLENIOWE
FINANSOWANIE
INSTYTUCJA FINANSOWA
EDUKACJA
POMOC TECHNICZNA
PARTNERSTWO



8.2.1. Nawiązanie kontaktu
Podczas rozmów z organizacjami autorzy tego raportu czę[21]
sto spotykają
się ze zdziwieniem zarządzających NGO. Pada88
ją pytania: „kredyt pod dotacje – to u was (w banku) można
to zrobić?”, „a w ogóle nie myślałem, żeby z tym (pytaniem
o kredyt) zwrócić się do banku – to dla organizacji też macie
kredyty?”.

31

Działalność wspierająca mogłaby dotyczyć takich działań,
jak:
tworzenie baz danych organizacji realizujących projekty
publiczne (dotacje, kontrakty) wraz z oceną jakości wywiązywania się ze zobowiązań,
promocja dobrych praktyk w zakresie zarządzania
finansami,
wsparcie organizacji w dziedzinach niezbędnych do realizacji zadań, ale wymagających specjalistycznej wiedzy
(księgowość, zarządzanie finansami, informatyka, prawo),
tworzenie instrumentów zabezpieczających dla organizacji
(fundusze i sieci poręczeniowe, fundusze żelazne),
tworzenie sieci organizacji finansujących NGO w celu wymiany doświadczeń, tworzenia wspólnych praktyk.
Realizacją wielu z powyższych zadań powinien zająć się
sektor publiczny – to władze publiczne tworzą rozwiązania
systemowe i prawo. Doświadczenie pokazuje równocześnie,
że rozwiązania systemowe często wywodzą się ze sprawdzonych instrumentów praktycznych. Rozwiązania dla sektora powinny zostać opracowane na drodze współpracy
władz publicznych z instytucjami finansowymi. Pierwszym
krokiem mogłoby być pilotażowe wdrożenie niektórych
z powyższych koncepcji.
Wiele NGO nie zdaje sobie sprawy, jakie produkty i na jakich
warunkach mogą im zaoferować banki. Negatywne oświadczenia – własne lub zasłyszane od znajomych organizacji
– zniechęcają do kontaktu z jakimkolwiek bankiem. Zadanie
organizacji wspierających mogłoby polegać na rzetelnym
informowaniu NGO (o ofercie banków, przypadkach udanych wspólnych projektów, przyczynach niepowodzeń)
oraz banków (o specyfice organizacji, charakterystyce źródeł finansowania, bieżących problemach). Formy mogłyby
być bardzo różne: od portalu, poprzez katalogi, raporty, konferencje i spotkania, aż do konkursów.
8.2.3. Wsparcie procesu monitorowania
kredytu
Są już w Polsce inicjatywy organizacji pozarządowych, które
oceniają i promują niektóre inicjatywy banków dla tego sektora. Warto wspomnieć o konkursach „Bank dostępny” czy
„Dobroczyńca roku.”
Przyczyną odmowy kredytowania nie musi być brak zdolności kredytowej organizacji. Także nieumiejętność lub
złożoność oceny ryzyka finansowanego na etapie realizacji
projektu mogą spowodować odrzucenie go przez bank.
Takie działania wpływają na zmianę postaw, pozwalają dostrzec w drugiej stronie ewentualnego partnera.
Monitorowanie projektu to bieżąca ocena, czy jego realizacja przebiega zgodnie z planem i czy zakładane warunki
zwrotu kredytu są spełnione. Im prostsze do identyfikacji,
29 [21]
30 por. art. 70 PrBankowego
56
Raport otwarcia
Bank BISE
bardziej jasne są kryteria oceny zgodności, tym łatwiejszy
proces monitorowania.
Rola instytucji wspierających w procesie monitorowania
może być dwojaka:
 zapewnienie jasnych kryteriów sukcesu projektu,
 wsparcie w samej czynności monitorowania projektu
i organizacji.
W pierwszym przypadku organizacje wspierające prowadzą
takie działania, jak: ustalenie jasnych reguł rozliczania projektów dotowanych ze środków publicznych; ograniczenie
swobody oceny kryteriów sukcesów przez urzędnika; monitorowanie i wyjaśnianie przypadków niezrealizowania
projektów, a nawet ich publikacja; nadzorowanie publikacji
sprawozdań przez organizacje (w szczególności przez organizacje pożytku publicznego); publikacje analiz powodzenia
i niepowodzenia działalności organizacji, etc.
W drugim przypadku organizacja wspierająca stawia przed
sobą zadania takie, jak: opracowanie narzędzi i mechanizmów wspierających monitorowanie projektu/organizacji,
stworzenie instytucji realizujących takie zadanie, tworzenie
bieżących ratingów organizacji, etc.
Etap monitorowania jest kluczowy dla dobrej relacji pomiędzy bankiem i organizacją. Wiele projektów organizacji ma
charakter innowacyjny – nie ma jednoznacznych, standardowych reguł ich realizacji. Stały kontakt z bankiem oraz
dobrze prowadzony monitoring mogą zadecydować o sukcesie projektu – nawet jeśli podczas realizacji następowały
sytuacje kryzysowe. Bank przeważnie może zażądać natychmiastowego zwrotu kredytu, jeżeli pojawią się problemy
podczas realizacji projektu. Niektóre instytucje finansowe
korzystają z tego przywileju – wolą zminimalizować straty
i wycofać się z finansowania niż aktywnie przeciwdziałać
kryzysowi. Rola organizacji wspierających na tym etapie
może być kluczowa dla powodzenia indywidualnego projektu oraz pozytywnie wpłynąć na przyszłą współpracę banku z organizacją..
Podsumowując, instytucje wspierające mają do odegrania
ważną rolę w zakresie umacniania współpracy pomiędzy
NGO a instytucjami finansowymi. Wiele trudnych zadań stoi
przez tzw. organizacjami infrastrukturalnymi. Niektóre z nich
już aktywnie działają na rzecz finansowego wzmocnienia
sektora, ale nadal brakuje wspólnych działań na rzecz „ubankowienia” sektora. Pierwszym krokiem mogłaby być dyskusja
na temat roli, jaką według organizacji mogłyby w ich finansowaniu pełnić banki – na przykład w formie debaty podobnej do tej, którą przed kilkoma laty zorganizowała Fundacja
im. Stefana Batorego. Ich zaangażowanie w proces będzie
większe, jeśli jasna będzie wizja roli organizacji i systemu ich
finansowania.
57
9. Podsumowanie
Finansowanie zwrotne NGO w Polsce – jaki model
finansowania
 NGO powinny mieć dostęp do zróżnicowanego finansowania zwrotnego, z przewagą instrumentów tworzonych
przez podmioty zewnętrzne. Jak pokazały dotychczasowe
doświadczenia, instrumenty tworzone przez sektor opierają
się albo na środkach publicznych, albo są dużo droższe niż
rynkowe.
 NGO powinny szukać takiego finansowania, które uwzględnia ich specyfikę oraz specyfikę realizowanych przez nie
projektów.
 Warunki finansowania zwrotnego powinny być rynkowe – uwzględniać ryzyko projektów i ryzyko organizacji.
Ponieważ obecnie ryzyko NGO jest wysokie (brak danych,
statystyk, doświadczenia po stronie instytucji finansowych),
należy opracować instrumenty okołofinansowe, takie jak
poręczenia i doradztwo, które mogą ułatwić dostęp do finansowania oraz obniżyć ryzyko i w konsekwencji cenę.
Finansowanie zwrotne NGO w Polsce – stan obecny
Nie ma przeszkód formalnych, które uniemożliwiałyby organizacjom korzystanie ze zwrotnych instrumentów finansowych. Równocześnie praktyka pokazuje, że organizacje
niechętnie i w ostateczności sięgają po kredyty i pożyczki.
Najczęściej w sytuacjach zagrożenia płynności. Powody
niechęci do instrumentów zwrotnych biorą się najczęściej
z barier w sferze przekonań organizacji, z nieznajomości
zalet i wad instrumentów zwrotnych, niegenerowania wystarczającego zysku przez organizacje na pokrycie kosztów
finansowania. Również niewiele instytucji finansowych jest
nastawionych na współpracę kredytową z tym sektorem,
co wynika przede wszystkim z nieznajomości specyfiki sektora, nieumiejętności oceny ryzyka i potencjału, wciąż wysokich zysków osiąganych w innych, znanych segmentach
rynku. Przykłady wybranych instytucji finansujących pokazują, że jest to nadal rynek bardzo zróżnicowany, w trakcie
dynamicznych zmian, dla którego trudno zastosować standardowe podejście. Współpraca kredytowa jest czasochłonna i wymaga wielu działań w zakresie wzajemnej edukacji,
a ze strony banku również wsparcia i doradztwa. Te organizacje finansowe, które decydują się na zaangażowanie
w tym zakresie, robią to przeważnie w związku z przyjętą
misją społeczną.






Znaczne zwiększenie środków na finansowanie obszarów
należących do zakresu działań NGO (bezrobocie, walka z wykluczenie, bieda, ochrona środowiska, edukacja) w związku
z napływem środków z Unii Europejskie zwiększa potencjał
finansowy tego sektora oraz zapotrzebowanie na finansowanie pomostowe oraz inwestycyjne. Jest to dobry okres
do wypracowania wspólnych rozwiązań, które będą dobre
dla organizacji (zgodne z jej specyfiką, dopasowane do jej
potrzeb i możliwości) i korzystne dla instytucji finansowych
(rentowne i w granicach określonego ryzyka).
58
Co jest konieczne, żeby zwiększyć skalę i dostępność
bankowego finansowania zwrotnego dla NGO?
komunikacja oparta na informacji,
budowanie wiedzy i zaufania,
tworzenie własnych instrumentów przez sektor,
połączenie finansowania z wsparciem towarzyszącym,
budowanie instrumentów i podmiotów wspierających,
wzajemna kontrola.
Raport otwarcia
Bank BISE
10. Bibliografia
Akty prawne:
 [NUK] – Nowa Umowa Kapitałowa
 Ustawa z 16 kwietnia 2004 roku o Funduszu Poręczeń
Unijnych (Dz.U. 04.121.1262)
 [KSH] – ustawa z 15 września 2000 roku Kodeks Spółek
Handlowych (Dz.U. 00.94.1037 z późn. zm.)
 [UNBP ] – ustawa z 29 sierpnia 1997 roku o Narodowym
Banku Polskim (Dz.U. 05.1.2 z późn. zm.)
 [UCIT] – Ustawa z 15 lutego 1992 roku o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz.U. 00.54.654 z późn. zm.)
 Ustawa z 8 maja 1997 roku o poręczeniach i gwarancjach
udzielanych przez Skarb Państwa oraz niektóre osoby
prawne. (Dz.U. 97.79.484 z późn. zm.)
 [RachU] – ustawa z 29 września 1994 roku o rachunkowości
(Dz.U. 02.76.694 z późn. zm )
 [UVAT] – ustawa z 11 marca 2004 roku o podatku od towarów i usług (Dz.U. 04.54.534 z późn. zm.)
 [PrBan] – ustawa z 29 sierpnia 1997 roku Prawo bankowe
(Dz.U. 02.72.665 z późn.zm.)
 [UOPiW] – ustawa z 24 kwietnia 2003 roku o działalności
pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz.U. nr 96, poz.873
z późn. zm.)
 [RMF0101015] – rozporządzenie Ministra Finansów z 15
listopada 2001 roku w sprawie szczególnych zasad rachunkowości dla niektórych jednostek niebędących spółkami
handlowymi, nieprowadzących działalności gospodarczej
(Dz.U. nr 137, poz.1539 z późn. zm.)
Książki i publikacje:
1. B. Andrzejuk, Operacje dokumentowe (w transakcjach handlu
zagranicznego), TWIGGER S.A. 2002
2. Bank of England, The Financing of Social Enterprises: A Special Report by the Bank of England, UK, May 2003
3. N. Bolgert, Współpraca organizacji pozarządowej z bankiem,
ISBN 83-915864-6-4, Fundacja Rozwoju Społeczeństwa
Obywatelskiego, 2003, seria: Zarządzanie finansami organizacjach pozarządowych, zeszyt 7
. C. Borzaga, J. Defourny, The Emergence of Social Enterprise,
Londyn 2004
. T. Burgis, S. Zadek, Reinventing accountability for the 21-st
century, ISBN 1901-693-24-2, AccountAbility, London 2006
6. C. Davister, J. Defourny, O. Gregoire, Work integration social
enterprises in the European Union: An overview of existing
models, EMES Working Papers no 04/04
7. Department of Trade and Industry, Lending to the Social
Enterprises Sector, UK, May 2004,
. P. Dijkstra, S. Knottnerus, Successful Partnerships for Social
Enterprise – social enterprises in partnership with the public
and private sector as a source of inspiration and renewal in
local and regional development, Vereniging Solidair/v.o.f de
Verandering
9. E-CFO. Budowanie wartości w przedsiębiorstwach nowej
ery, Cedric Read et al., ISBN 83-918243-5-7, IFC Press, Kraków 2004
10. Finance for local development – new solutions for publicprivate action, raport przygotowany w ramach projektu
realizowanego na zlecenie DG Zatrudnienie „Getting the
Framework Right: Public Support and Strategiersand Measures fro Local and Micro-Finance”
11. Financial instrument of the Social Economy (FISE) in Europe,
raport INASE, 1997, www.inaise.org
„Finansowanie
ekonomii społecznej – narzędzia, metody,
12.
instytucje, potrzeby” materiały z seminarium projektu
EQUAL eS, 26 kwietnia 2006 rok, Warszawa, Bank BISE (materiały niepublikowane)
59
33. Third System Employment and Local Development, tom 3,
raport przygotowany dla DGV Komisji Europejskiej, Sierpień
1999
3. T. Zagrodzka, T. Burski, Zarządzanie finansami w organizacjach pozarządowych nieprowadzących działalności gospodarczej, ISDN 83-89095-10-6, Stowarzyszenie Klon/Jawor,
Warszawa 2004
13. M. Gumkowska, J. Herbst, Podstawowe fakty o organizacjach
pozarządowych – raport z badania 2004, ISBN83-89095-96-3,
Stowarzyszenie Klon/Jawor, Warszawa 2005
1. M. Gumkowska, J. Herbst, O kondycji finansowej sektora 2006
– wstępne wyniki, Stowarzyszenie Klon/Jawor, Warszawa
2006 (dane niepublikowane)
1. K. Herbst, Zastosowanie Ekonomii Społecznej w realizacji NPR
2007-2013, raport na zlecenie Stałej Konferencji Ekonomii
Społecznej, kwiecień 2005
16. B. Hermak, T. Burski, Zwolnienia podatkowe, Zobacz, kiedy
twoja organizacja ma prawo do zwolnienia z podatku dochodowego, w: „Rachunkowość organizacji pozarządowej
w praktyce”, strony Z01/01- Z 01/07, Wydawnictwo Wiedza
i Praktyka, Warszawa 2005
17. International Financial Reporting Standards (IFRSs) 2005, ISBN
1-904230-79-2, International Accounting Standards Board,
IASCF, London 2005
1. J. Kochanowicz, I. Topińska, Economie sociale en Pologne,
“Revue des Études Cooperatives, Mutualistes et Associatives”
nr 41/992
19. Konkluzje II Konferencji Ekonomii Społecznej w Krakowie 28-29
października 2004 roku (www.fise.org.pl)
20. A. Królikowska, Czym jest ekonomia społeczna, Nowoczesny
Bank Spółdzielczy, 12/2002-01/2003
21. A. Królikowska, Finansowanie instytucji ekonomii społecznej,
„Trzeci Sektor” nr 2/2005
22. I. Krysiak, Informacje o sektorze spółdzielczym w Polsce,
raport Banku BISE, 2004 rok
23. OECD, Social Enterprises, 1999 rok
2. OECD, The Non-profit Sector in a Changing Economy, Paris
2003
2. J. Paluch, T. Burski, Działalność pożytku publicznego a działalność gospodarcza, w: „Rachunkowość organizacji pozarządowej w praktyce”, strony D01/01-D01/14, Wydawnictwo
Wiedza i Praktyka, Warszawa 2005
26. J. Paluch, Jak przygotować sprawozdanie finansowe organizacji pożytku publicznego, raport na zlecenie Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, Warszawa 2006 rok,
www.pozytek.gov.pl
27. Projekty współfinansowane ze środków UE. Od pomysłu
do studium wykonalności, praca zbiorowa pod redakcją naukową J. Skrzypka, ISBN 83-88904-61-2, TWIGGER S.A. 2005
2. B.Roleants, C.S.Bajo, Rozszerzenie ekonomii społecznej, Dokument przygotowawczy do konferencji „Ekonomia społeczna”, Praga 24-25 października 2002
29. Social Enterprise: A Strategy for Success, dokument wydany
przez rząd brytyjski w 2002 roku
30. The business of giving, a survey of wealth and philantropy,
The Economist, 25 lutego 2006 roku
1999
1999
60
Raport otwarcia
Bank BISE
11. Spis Tabel
Tabela 1.
Pola działań organizacji w 2004 roku 12
Tabela 2.
Typy zasobów, jakie wykorzystują organizacje
pozarządowe 13
Tabela 3.
Źródła finansowania organizacji pozarządowych 13
Tabela 4.
Źródła przychodów organizacji pozarządowych 14
Tabela 5
Instrumenty finansowania zwrotnego 19
Tabela 6
Konstrukcja montażu finansowego 22
Tabela 7
atalizator zmian – rola instytucji wspierających
K
w finansowaniu sektora ekonomii społecznej 56
Tabela 8
Wykorzystanie produktów finansowych w Banku
BISE przez podmioty ekonomii społecznej 66
Tabela 9
Wolumen rachunków NGO w Banku BISE 67
Tabela 10
Zestawienie wybranych ofert kredytów
inwestycyjnych 69
Tabela 11
Zestawienie ofert kredytów na dotacje
wybranych banków komercyjnych 70
Tabela 12
Zestawienie ofert funduszy pożyczkowych
województwa mazowieckiego 71
61
Załącznik 1.
Charakterystyka instytucji ekonomii społecznej w Polsce
Podmiotami ekonomii społecznej są zarówno przedsiębiorstwa rynkowe zajmujące się np. skomercjalizowanymi
usługami publicznymi, jak i podmioty spółdzielcze (spółdzielnie mieszkaniowe, banki spółdzielcze itp.), a także organizacje pozarządowe, w tym również organizacje pożytku
publicznego.
1.Definicja instytucji ekonomii
społecznej
Oficjalna definicja, zaaprobowana przez UE w marcu 2002
roku mówi, że „organizacje ekonomii społecznej są to podmioty gospodarcze i społeczne aktywne we wszystkich sektorach.
Wyróżniają je realizowane cele oraz szczególna forma przedsiębiorczości. Ekonomia społeczna obejmuje takie organizacje, jak
spółdzielnie, towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych, stowarzyszenia i fundacje. Przedsiębiorstwa te działają w różnych obszarach – niektóre z pól ich działań to opieka społeczna, usługi dla
społeczeństwa, zdrowie, bankowość, ubezpieczenia, produkcja
rolnicza, sprawy konsumentów, praca stowarzyszeń, sektor
mieszkaniowy, handel, usługi sąsiedzkie, edukacja i trening, obszar kultury, sport i aktywność w czasie wolnym.” 31
Na poziomie UE jedynym oficjalnym przedstawicielem organizacji ekonomi społecznej jest CEP-CMAF (Europejska
Stała Konferencja Spółdzielczych Stowarzyszeń Wzajemnych, Organizacji i Fundacji), którą tworzą CCACE (Komitet
Koordynacyjny Europejskich Stowarzyszeń Spółdzielczych),
AIM (Międzynarodowe Stowarzyszenie Społeczności Wzajemnych), CEDAG (Europejska Rada Organizacji Wolontariackich) i EFC (Europejskie Centrum Fundacji).
2.Charakterystyka instytucji
ekonomii społecznej w Polsce
Ekonomia społeczna obok celów związanych z osiąganiem
zysków realizuje również inne, związane z szeroko rozumianym rozwojem społecznym. Choć obejmuje wszystkie
aspekty działalności ekonomiczno-społecznej, jej szczególnym zainteresowaniem cieszy się m.in. przeciwdziałanie
bezrobociu, zwiększanie integracji społecznej, rozwój edukacji. Ważną zasadą ekonomii społecznej jest zwiększanie
demokratycznego zarządzania w ramach poszczególnych
przedsiębiorstw, a także zwiększanie odpowiedzialności
przedsiębiorców za pracowników, ich rodziny, otoczenie
biznesowe.
Instytucje sektora ekonomii społecznej w Polsce to trzy grupy podmiotów:
 organizacje spółdzielcze i spółdzielnie pracy,
 towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych,
 organizacje pozarządowe.
2.1. Spółdzielnie pracy i organizacje
spółdzielcze
Ekonomia społeczna uzupełnia lukę w gospodarce, w której tradycyjne przedsiębiorstwa nie funkcjonują ze względu
na brak dostatecznej opłacalności, a typowe organizacje
społeczne nie potrafią działać efektywnie.
W Polsce działa obecnie ok. 13 000 spółdzielni w 13 branżach spółdzielczych, z czego najliczniejsze są spółdzielnie
mieszkaniowe, spółdzielnie spożywców „Społem”, spółdzielnie pracy, spółdzielnie kółek rolniczych, spółdzielnie rolnicze
„Samopomoc Chłopska”, spółdzielcze kasy oszczędnościowokredytowe, banki spółdzielcze oraz od niedawna działające
spółdzielnie socjalne.
31 [28]
62
Raport otwarcia
Bank BISE
Spośród wymienionych powyżej branż reprezentujących
spółdzielczość w Polsce na szczególną uwagę zasługuje
bankowość spółdzielcza oraz Spółdzielcze Kasy Oszczędnościowo-Kredytowe (SKOKi).
Ich udziałowcami są sami klienci, bo by założyć lokatę lub
dostać kredyt, trzeba wykupić udziały w kasie. Na przykład
członkiem największej SKOK im. Stefczyka może być każdy
po wniesieniu wpisowego (34 zł), wykupieniu przynajmniej
jednego udziału (50 zł) i wniesieniu wkładu członkowskiego
(10 zł).
Bankowość spółdzielczą w Polsce tworzą trzy zrzeszenia:
 Bank Polskiej Spółdzielczości S.A. (zrzesza 355 banków
spółdzielczych),
 Gospodarczy Bank Wielkopolski S.A. (zrzesza 154 banki
spółdzielcze),
 Mazowiecki Bank Regionalny S.A. (zrzesza 80 banków
spółdzielczych).
SKOK-i oferują swoim klientom kredyty, lokaty, a także karty
płatnicze i fundusze inwestycyjne.
Rosnąca z roku na rok popularność SKOK-ów ma związek
z tym, że mogą one oferować lokaty i kredyty na lepszych
warunkach niż banki. Wynika to przede wszystkim z faktu,
iż od wielu lat polskie rządy wspierały rozwój tych organizacji wprowadzając przepis zwalniający je z podatku dochodowego. SKOK-i nie ponoszą też innych kosztów, takich jak odprowadzana przez banki do NBP tzw. rezerwa
obowiązkowa.
Krakowski Bank Spółdzielczy nie jest zrzeszony i współpracuje z bankiem BPS.
W 2005 roku łącznie działało 588 banków spółdzielczych,
które posiadały 3 597 placówek. Tylko w 2005 roku ich czysty zysk netto wyniósł 509 mln zł i był o 4,5% większy niż
w roku poprzednim.
Pod koniec 2005 roku wszystkie kasy obsługiwały 1 mln 78
tys. osób, a ich aktywa przekroczyły 5 mld zł. Wartość depozytów wzrosła, w porównaniu z rokiem 2004, o ponad 30%,
a kredytów i pożyczek o 26%.33
Wpływ na wyniki finansowe banków spółdzielczych miało głównie zwiększenie się liczby placówek
i przedstawicielstw.
Przedstawiciele SKOK-ów przyznają, że do kas trafia wielu
klientów, którzy wcześniej nie mieli kontaktu z żadnym bankiem ani instytucją finansową.
Aktywa banków spółdzielczych w 2005 roku wzrosły o 18%
i reprezentują ponad 5% wartości aktywów całego sektora
bankowego.
Wzrost aktywów jest głównie efektem dopływu depozytów
sektora niefinansowego, w tym oszczędności osób fizycznych i rolników indywidualnych.
Niektórzy obserwatorzy rynku finansowego podkreślają,
że SKOK-i przestały być organizacjami samopomocowymi i przekształciły się w zwykłe firmy nastawione na zysk.
Świadczy o tym chociażby fakt, że niektóre oferty niczym
nie różnią się od ofert bankowych.
Na 2 mln gospodarstw rolnych aż 1,3 mln ma swój rachunek w bankach spółdzielczych. Udział kredytów zagrożonych w bankach spółdzielczych jest trzykrotnie mniejszy niż
w bankach komercyjnych.
2.2.Towarzystwa Ubezpieczeń Wzajemnych
(TUW-y)
Przedstawiciele banków spółdzielczych twierdzą, że przyciągnięcie nowych klientów było możliwe dzięki wprowadzeniu niższych opłat za prowadzenie rachunków, dostępowi do informacji na temat dopłat bezpośrednich oraz
prowadzeniu doradztwa w zakresie korzystania z funduszy
unijnych.









Sieć placówek Spółdzielczych Kas OszczędnościowoKredytowych jest obecnie największą co do wielkości
wśród instytucji oferujących ludności usługi finansowe (1
578 placówek w całej Polsce). 32
W tej chwili w Polsce działa 9 TUW-ów34, co stanowi około
0,5% rynku ubezpieczeń. Są to:
TUW Bezpieczny Dom,
TUW CUPRUM,
TUW SKOK,
TUW TUW
Concordia Polska TUW,
Pocztowe TUW,
TUW TUZ,
MACIF Życie TUW,
TUW REJENT LIFE35.
SKOK-i w Polsce istnieją od 16 lat. Są tworzone przy zakładach pracy, parafiach, bardzo często przy stowarzyszeniach.
33 www.skok.pl, dane na 31.12.2005r.
34 www.kniufe.gov.pl (2 zakłady ubezpieczeń na życie i 7 zakładów ubezpieczeń osobowych
i majątkowych).
35 www.knuife.gov.pl , wg. stanu na 1 lipca 2006r.
32 www.skok.pl, dane na koniec maja 2006r.
63
Ideą działania Towarzystw Ubezpieczeń Wzajemnych jest
działanie na zasadzie „non profit” (bez zysku), dzięki czemu
mogą one oferować bardzo korzystną ofertę ubezpieczeniową. Filozofia ta odróżnia je od nastawionych na zysk firm
ubezpieczeniowych prowadzących ubezpieczenia komercyjne w formie spółki akcyjnej. Formalnym wyrazem odrębności TUW od spółki akcyjnej jest fakt, iż TUW są wpisywane
do odrębnego rejestru prowadzonego wyłącznie dla tych
towarzystw.
TUW nie jest związkiem kapitałów, lecz związkiem osób
i innych podmiotów, w którym każdy ubezpieczony jest
jednocześnie członkiem towarzystwa, a każdy członek towarzystwa jest równocześnie ubezpieczonym. Każdy z ubezpieczonych (członków TUW) ma prawo do udziału i głosu
na walnym zgromadzeniu członków, na którym uchwalane
są ogólne warunki ubezpieczeń.
Według danych Urzędu Komisji Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych w 2005 roku w Polsce działało 70 zakładów ubezpieczeń, w tym 9 TUW-ów. Wartość aktywów
ubezpieczycieli wyniosła prawie 90 mld zł, z czego na towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych przypadło 466 mln zł.
W 2005 roku wynik finansowy netto zakładów ubezpieczeń
wyniósł 5,2 mld, a TUW-ów 7,1 mln zł.36
2.3.
Organizacje pozarządowe
Według danych z kwietnia 2004 roku w Polsce zarejestrowanych było prawie 46 tys. stowarzyszeń i 7,2 tys. fundacji.
Dodatkowo wraz z pozostałymi podmiotami działającymi
w ramach sektora pozarządowego (związki zawodowe, organizacje społeczne, organizacje samorządu terytorialnego
i inne) sektor organizacji pozarządowych liczy ok. 109 tys.
podmiotów.37
Wśród szerokiego zakresu pól działania organizacji pozarządowych pierwsze miejsca zajmują: hobby i rekreacja (38,6%),
kultura i sztuka (11,6%), edukacja i wychowanie (10,3%),
usługi socjalne i pomoc społeczna (10%) oraz ochrona zdrowia (8,2%).
36
obliczenia własne na podstawie: Rocznika ubezpieczeń i funduszy emerytalnych 2005,
KNUiFE
37 [13]
64
Raport otwarcia
Bank BISE
Załącznik 2.
CASE STUDY – organizacje pozarządowe
jako klienci banku na przykładzie Banku BISE
1.
 najaktywniejszymi klientami banku są organizacje działające w obszarze edukacji i szkolnictwa, duże organizacje
zajmujące się ochroną praw człowieka, rozwojem społeczeństwa obywatelskiego i przestrzeganiem prawa;
 znaczne zapotrzebowanie na produkty bankowe towarzyszy ubieganiu się o środki publiczne, w szczególności
pochodzące z funduszy strukturalnych;
 sukcesem w zakresie współpracy z organizacjami jest
wyraźny wzrost zainteresowania banków tym sektorem
(co potwierdzają również badania brytyjskie – por [2]) oraz
w konsekwencji lepsze zrozumienie potrzeb i specyfiki
sektora.
Wstęp
Jednym z celów Raportu otwarcia jest przedstawienie obecnej sytuacji w badanej dziedzinie i sformułowanie diagnozy
w zakresie potrzeb i kierunku dalszych badań.
W dziedzinie zwrotnego finansowania NGO przez banki
temu celowi służyła analiza przypadku banku BISE i jej porównanie z danymi dla sektora. Autorów interesowało znalezienie pewnych prawidłowości – jakie organizacje decydują
się na skorzystanie oferty bankowej.
Użyte w analizie dane własne banku pochodziły z dwóch
źródeł:
 z danych statystycznych Banku dotyczących wykorzystania
produktów przez organizacje pozarządowe (patrz zakres
tego pojęcia),
 badań ankietowych wśród wybranych aktywnych klientów
Banku w zakresie potrzeb finansowych, planów i praktyki zarządzania finansowaniem oraz oceny współpracy
z bankami. Ankieta została skierowana do wybranej grupy
klientów. Niewielki zakres odpowiedzi (24 ankiety) nie
pozwala, zdaniem autorów, formułować wniosków dla
całego sektora. Przytoczone dane z tego badania należy
traktować jako przykład postaw i praktyk NGO. Weryfikacja
tendencji, które ujawniły się w tej próbie, z zachowaniami
powszechnymi w całym sektorze będzie przedmiotem
dalszych badań.
2.
3.Definicja organizacji
pozarządowej i produkty dla
organizacji
Analiza wykorzystania produktów bankowych byłaby niepełna bez określenia pojęcia organizacji pozarządowej oraz
określenia gamy produktów banku przeznaczonych dla
tego sektora.
Do podmiotów not-for-profit w Banku BISE zalicza się stowarzyszenia i fundacje, publiczne zakłady opieki zdrowotnej,
parafie, kościoły, rady i komitety rodzicielskie, ochotnicze
straże pożarne, zarządy cmentarzy i partie polityczne.
Bank BISE oferuje organizacjom pełną współpracę w zakresie obsługi bieżącej działalności oraz oferty depozytowej
(różne rodzaje lokat, możliwość inwestowania nadwyżek
finansowych poprzez zakup za pośrednictwem banku bonów skarbowych, obligacji skarbu państwa, bankowych
papierów wartościowych). Dostępne są również specjalne
pakiety dla NGO, które obejmują prowadzenie rachunku
Hipotezy
Biorąc pod uwagę powyższe ograniczenia, analiza pozwala
na obecnym etapie sformułować następujące wnioski:
 zwrot w kierunku banku (zapotrzebowanie na kredyty,
depozyty, gwarancje) wzrasta wraz z budżetem organizacji;
65
oraz dodatkowe usługi, których zakres dostosowany jest
do potrzeb różnych profili organizacji.
 założą w BISE nieoprocentowany rachunek do obsługi
programu, którego dotyczy gwarancja.
Organizacje mogą ponadto skorzystać z bogatej oferty kredytowej i gwarancyjnej Banku. Warto podkreślić, że oferta
produktów obarczonych ryzykiem została specjalnie dostosowana do potrzeb NGO.
Maksymalna kwota gwarancji wynosi 2,5 mln zł. Okres
gwarancji to czas wymagany dla danego programu, objętego umową dofinansowania – maksymalny okres gwarancji kończy się 6 miesięcy po rozliczeniu objętego nią
przedsięwzięcia.
1. Kredyt odnawialny w rachunku bieżącym
Zabezpieczeniem gwarancji są weksel in blanco wraz z deklaracją wekslową, a także pełnomocnictwa do rachunku
służącego do obsługi przedsięwzięcia objętego gwarancją
oraz rachunku bieżącego. Dodatkowe zabezpieczenie wymagane jest w przypadku gwarancji w kwocie wyższej niż
600 tys. zł – jego wartość jest równa połowie różnicy pomiędzy wartością gwarancji a kwotą 600 tys. zł.
To kredyt przeznaczony na finansowanie działalności bieżącej organizacji oraz krótkoterminowych zobowiązań.
Spłatę zadłużenia powodują wpływy na rachunek, które
jednocześnie odnawiają limit kredytu określony w umowie.
Maksymalny okres kredytowania wynosi 12 miesięcy, a maksymalna kwota kredytu – 100 tys. zł – jednak nie więcej niż
50% średnich miesięcznych wpływów na rachunek w przypadku organizacji posiadających konto od 12 do 24 miesięcy lub nie więcej niż 80% średnich miesięcznych wpływów
dla organizacji, które posiadają rachunek od ponad 24 miesięcy. Jednym z zabezpieczeń akceptowanych przez bank
jest weksel.
. Wykorzystanie produktów bankowych – porównanie
danych banków i badań sektora
Wykorzystanie poszczególnych produktów finansowych
na poziomie banku przedstawia tabela:
2. Kredyt obrotowy krótkoterminowy z terminarzem spłat
Tabela 8Wykorzystanie produktów finansowych w Banku BISE
przez podmioty ekonomii społecznej
Maksymalny okres kredytowania wynosi 18 miesięcy, a spłata następuje zgodnie z ustalonym harmonogramem. Kredyt
ten jest przeznaczony na finansowanie środków obrotowych. Jednym z zabezpieczeń akceptowanych przez bank
jest weksel.
Produkt bankowy
Udział organizacji, które z produktu korzystają w całkowitej liczbie klientów
kredyty obrotowe
14%
kredyty inwestycyjne
3%
gwarancje bankowe
3%
Lokaty
21%
3. Kredyt inwestycyjny
Jest przeznaczony na finansowanie przedsięwzięć inwestycyjnych, służących realizacji działalności statutowej. Oprocentowanie kredytu oparte jest o stopę WIBOR lub EURIBOR,
maksymalny okres kredytowania wynosi 10 lat. Spłaty rat
mogą odbywać się w okresach miesięcznych, kwartalnych
lub półrocznych, spłaty odsetek – w okresach miesięcznych
lub kwartalnych. Możliwy jest 12-miesięczny okres karencji
w spłacie kapitału.
Badanie przeprowadzone przez Stowarzyszenie Klon/Jawor38 wykazuje, że rachunek w banku posiada ok. 85% zarejestrowanych organizacji pozarządowych. Najpopularniejszą
z usług, z których korzystają podmioty ekonomii społecznej,
są przelewy oraz wpłaty/wypłaty gotówki – taki kontakt
z bankiem w ciągu ostatnich 12 miesięcy miało prawie 64%
organizacji.
Analiza klientów Banku BISE pozwala stwierdzić, że z produktów innych niż rachunki korzystają przeważnie organizacje
o większych budżetach – to one decydują się na instrumenty obarczone ryzykiem, takie jak kredyty czy gwarancje.
. Gwarancje
Bank BISE udziela podmiotom ekonomii społecznej gwarancji jako formy zabezpieczenia wykonania umów dofinansowania, przeznaczonych na realizację przedsięwzięć współfinansowanych ze środków unijnych lub źródeł publicznych.
Specyficzną grupę klientów stanowią podmioty korzystające ze środków unijnych. Z ankiety przeprowadzonej przez
bank wśród części najaktywniejszych klientów wynika, że organizacje, które ubiegają się lub planują ubiegać o środki
z funduszy strukturalnych (90% ankietowanych), oczekują
od banku doradztwa, szybkiej ścieżki kredytowej oraz więk-
Gwarancje są udzielane organizacjom, które spełniają łącznie poniższe warunki:
 otrzymały pozytywną decyzję w sprawie zawarcia umowy
o dofinansowanie,
 posiadają lub założą w Banku BISE rachunek bieżący,
38 „O kondycji finansowej sektora 2006”, Stowarzyszenie Klon Jawor (niepublikowane)
66
Raport otwarcia
Bank BISE
szej elastyczności w udzielaniu gwarancji i poręczeń. 30%
ankietowanych podmiotów przyznało, że w wyniku opóźnień w realizacji płatności przez instytucje wdrażające miało
problemy z zachowaniem płynności – 15% organizacji płynność zapewniło sobie poprzez zaciągnięcie kredytu obrotowego. Według badań Stowarzyszenia Klon/Jawor możliwość skorzystania z usług doradczych jest kluczową cechą
przy wyborze banku według ponad 10% organizacji.
Informacje uzyskane na podstawie ankiet wśród klientów
Banku BISE pozwalają oszacować, że 90% organizacji – nawet jeśli miało problemy z płynnością – nigdy nie ubiegało
się o kredyt w banku. Powodem było przekonanie o niemożności spełniania warunków przyznania kredytu – związane
m.in. z brakiem zabezpieczeń. To powszechne w środowisku organizacji przeświadczenie, które przy wyborze formy
finansowania ma niekiedy większe znaczenie niż realna
zdolność kredytowa. Jeżeli takie opinie wyrażają organizacje,
które korzystają z oferty bankowej i należą do grupy aktywnych i dość zamożnych podmiotów na tle sektora, bardzo
prawdopodobne jest, że pogląd ten jest powszechny wśród
ogółu NGO. Te wypowiedzi uświadamiają jak wiele jest jeszcze do zrobienia w zakresie edukacji finansowej organizacji
oraz edukacji „pozarządowej” banków.
Kredyty
Spośród kredytów udzielonych przez Bank BISE NGO większość – 85% stanowią kredyty obrotowe. Wykorzystanie kredytów inwestycyjnych jest znikome, a tylko jedna organizacja korzysta jednocześnie z obu rodzajów kredytów.
Depozyty
Kwota średniego udzielonego przez Bank BISE kredytu obrotowego wynosi 9 569 zł. 99% wartości całego portfela
kredytów przypada na 8% kredytobiorców – pozostałe 92%
kredytowanych klientów pożycza średnio zaledwie 139 zł.
Prawie 90% klientów Banku BISE posiada dodatnie saldo
depozytów bieżących. Wśród pozostałych 10% co trzecia
organizacja ma depozyty terminowe. Średnie saldo 65% depozytów nie przekracza 10 tys. zł.
Z danych Stowarzyszenia Klon/Jawor wynika, że z kredytów
inwestycyjnych korzysta mniej niż 1% ogółu organizacji, a
z kredytów obrotowych – dokładnie 1%.
W przeprowadzonym przez Stowarzyszenie Klon/Jawor badaniu ankietowym 82% organizacji przyznało, że przechowuje posiadane środki finansowe na rachunku bieżącym
w banku, a jedynie 8,5% – że zakłada w tym celu lokaty
terminowe. Prawie 19% ankietowanych organizacji część
środków przechowuje w gotówce. Zdecydowana większość
ankietowanych podmiotów (80%) przyznaje jednak, że posiadane rezerwy finansowe nie pozwoliłyby nawet na miesiąc prowadzenia działalności bez pozyskiwania dodatkowych środków.
To pokazuje, jak niewielki odsetek organizacji decyduje się
na zadłużenie w banku – w sumie jest to grupa kilkuset
podmiotów.
Badanie Stowarzyszenia Klon/Jawor wykazuje również,
że bardzo mała grupa organizacji ubiega się o kredyt w banku. 5,5% ogółu organizacji deklaruje, że poszukiwało środków na rozpoczęcie działalności gospodarczej, ale tylko 14%
spośród nich próbowało je uzyskać od banku.
Rachunki
Podobnie jest w przypadku poszukiwania środków na wkład
własny w projekt – co czwarta organizacja o środki na ten
cel zabiegała, ale kredyt bankowy pod uwagę brało niespełna 1% z nich.
W banku organizacje mogą korzystać z rachunków bieżących oraz pomocniczych. Te ostatnie są bardzo wygodne
dla organizacji realizujących wiele projektów. Pozwalają bowiem osobno rozliczać i ewidencjonować przepływy związane z każdym z programów. W większości przypadków jest
to również wymóg przekazania dotacji publicznych.
Wśród ankietowanych przez Bank BISE klientów jedynie
nieznaczna część – 15% badanych organizacji – ma zamiar
ubiegać się o kredyt w najbliższym czasie. Badanie Stowarzyszenia Klon/Jawor, które dotyczy całego sektora NGO,
wykazuje, że ponad 83% organizacji nie posiada żadnego
znacznego majątku, co może stanowić przeszkodę w uzyskaniu kredytu. Wśród ankietowanych przez Bank BISE klientów te proporcje są nieco inne – 40% organizacji deklaruje,
że nie posiada żadnego majątku, wśród pozostałych 60%
zdecydowana większość jako majątek wskazuje jedynie fundusz statutowy, który waha się w granicach od 10 tys. do 2
mln zł. Znajdują się wśród nich również organizacje, których
majątek stanowią nieruchomości o wartości powyżej 100
mln zł. Należy jednak pamiętać, że ankieta została skierowana do reprezentatywnej grupy aktywnych klientów.
Tabela 9
Wolumen rachunków NGO w Banku BISE
Typ rachunku
Liczba rachunków
rachunek bieżący
56,3%
rachunek pomocniczy
43,7%
razem rachunków
100%
4.
Gwarancje
Bank BISE od początku marca 2005 roku zaczął udzielać
gwarancji do funduszy unijnych. Średnia wysokość gwaran-
67
6.
cji wyniosła ok. 400 tys. zł. Udzielanie gwarancji związane
jest przede wszystkim z obsługą projektów współfinansowanych ze środków UE.
Podsumowanie
Z badania przeprowadzonego przez Stowarzyszenie Klon/
Jawor wynika, że w ciągu ostatnich 2 lat gwarancji finansowych potrzebowało niecałe 3% ogółu organizacji. W ciągu
ostatnich 12 miesięcy z gwarancji i poręczeń skorzystało
jedynie 0,3% podmiotów ekonomii społecznej.
W analizie przeprowadzonej przez Bank BISE daje się zaobserwować wyraźną prawidłowość: najaktywniejszymi klientami banku są organizacje działające w obszarze edukacji
i szkolnictwa (posiadają najwięcej środków w depozytach
bieżących) oraz duże organizacje, zajmujące się ochroną
praw człowieka, rozwojem społeczeństwa obywatelskiego
i przestrzeganiem prawa.
5.Organizacje korzystające
z usług więcej niż jednego
banku
Poza podstawową obsługą finansową współpraca z bankiem w przeważającej mierze polega na lokowaniu środków.
Większość organizacji preferuje lokaty krótkoterminowe
do 10 tys. zł. Taki wybór oznacza, że dla większości organizacji nie ma znaczenia kapitalizacja odsetek, aktywne zarządzanie kontem czy inne produkty lokacyjne.
45% ankietowanych przez Bank BISE klientów korzysta
z usług innych banków – najczęściej BPH, BZ WBK, PKO
BP. Największą popularnością cieszą się w tym wypadku
bankowość internetowa, lokaty krótkoterminowe i karty
debetowe.
Jednak najwięksi klienci banku – organizacje o rocznych
przychodach powyżej 1 mln zł – inwestują środki w bony
skarbowe, obligacje, fundusze inwestycyjne. Pojedyncze
podmioty – wciąż stanowiące wyjątki – korzystają z profesjonalnych usług tzw. asset managera, zarządzającego środkami organizacji, inwestującego agresywnie w akcje.
Podmioty, które są klientami jednocześnie kilku banków,
to duże organizacje, których roczne przychody przekraczają
2 mln PLN. 60% z nich prowadzi działalność gospodarczą,
70% posiada majątek trwały o średniej wartości powyżej 1
mln zł, a 90% wykazuje nadwyżki finansowe. 60% tych podmiotów realizuje projekty współfinansowane ze środków
UE, których średnia wartość wynosi ok. 400 tys. zł.
W badaniu przeprowadzonym przez Stowarzyszenie Klon/
Jawor do zakupu obligacji Skarbu Państwa przyznaje się zaledwie 0,1% ogółu organizacji, 0,5% deklaruje, że dokonuje
zakupu akcji lub innych papierów wartościowych.
Najciekawsze pytanie, w świetle niniejszego raportu, dotyczy tego, jakie organizacje przeszły analizę kredytową
i otrzymały finansowanie. Obecne dane nie pozwalają jeszcze na zbudowanie przekonywającej statystyki. Można jednak zasygnalizować, że najczęściej finansowanie otrzymują
te spośród pomiotów posiadających zdolność kredytową,
które:
 są stałymi, często wieloletnimi klientami banku,
 mogą przedstawić zabezpieczenia,
 realizują projekty z określonym, niskim ryzykiem.
Ponad 55% organizacji ankietowanych przez Stowarzyszenie Klon/Jawor za najważniejsze kryterium decydujące
o wyborze banku uważa bliskość i dostępność oddziału oraz
atrakcyjne warunki cenowe. Ponad 40% przy wyborze zwraca uwagę na fachowość obsługi, 20% – na niewielką ilość
formalności i dokumentacji wymaganej przez bank, a 18%
– na znajomość specyfiki sektora organizacji pozarządowych.
Jedynie 6% organizacji preferuje banki i instytucje finansowe o społecznym charakterze – SKOK-i i banki spółdzielcze.
To zaskakujący wynik – wygląda na to, że organizacje, które
znacznie częściej są depozytariuszami niż kredytobiorcami,
zwracają uwagę przede wszystkim na cenę – nie interesuje
ich cel, na jaki zostaną przeznaczone lokowane środki.
Uzyskane z kredytu środki przeznaczają najczęściej na:
 prefinansowanie – w przypadku ubiegania się lub wykorzystywania środków publicznych (ze znaczną przewagą
funduszy strukturalnych i innych środków publicznych
pochodzących z Unii Europejskiej),
 realizację inwestycji lub wkład własny konieczny przy ubieganiu się o środki na realizację inwestycji,
 inne finansowanie pomostowe lub bieżące, często powiązane z prowadzoną działalnością ekonomiczną.
60% ankietowanych jest zadowolonych z usług swoich banków, a jedynie niewiele ponad 9% przyznaje, że brakuje im
w ofercie banków, których są klientami, specjalnych pakietów usług przeznaczonych dla NGO. Na brak lokat o odpowiednich terminach i regułach naliczania odsetek narzeka
zaledwie 2,7% badanych organizacji, a na brak adekwatnych
do potrzeb i możliwości kredytów – tylko 2,7%.
68
Raport otwarcia
Bank BISE
Załącznik 3.
Zestawienie wybranych ofert kredytów inwestycyjnych
Tabela 10 Zestawienie wybranych ofert kredytów inwestycyjnych
Bank
Oprocentowanie
Prowizja za udzielenie
kredytu
Opłata za rozpatrzenie
wniosku
Bank Pocztowy
WIBOR 3M + marża
od 1%
0
brak
maksymalnie 84 miesiące
Bank Poslkiej półdzielczości
WIBOR 1M + marża od 2% od 1,5%
80% wartości inwestycji
do 15 lat
BGŻ
Do 1 roku – WIBOR 1M
+ 3,5%; powyżej 1 roku
– WIBOR 3M +4%
od 1,5% (minimum
minimum 300zł
300zł); powyżej 3 lat – 2%
(minimum 350zł)
negocjowany
do 8 lat
BISE
WIBOR 1M/3M + marża
od 3,5%
do 5,5%
do 500zł
80% ogólnej sumy nakładów
inwestycyjnych
do 10 lat
BOŚ
WIBOR 1M/3M/6M +
marża
do 4%
0,1% (minimum 100
– maksymalnie 500zł)
brak
do 2% (minimum 1000zł)
0
do 75% przewidywanych
nakładów inwestycjnych
BRE Bank
Limit kredytu
Okres spłaty
do 5 lat z opcją przedłużenia
BZ WBK
WIBOR 1M/3M + maża
0,5-3%
brak
do 15 lat
Deutsche Bank
WIBOR 1M/3M + negocjo- od 1%
wana marża
brak
do 10 lat
ING Bank Śląski
WIBOR 1M/3M/6M +
marża
do 1,8%
0,2% (minimum 500zł)
brak
Kredyt Bank
WIBOR 1M/3M/6M +
marża od 1,9%
od 0,4%
od 0zł
brak
do 15 lat
Fortis Bank
WIBOR 1M + od 0,5 punktu procentowego
do 2%
zależy od zdolności kredytowej klienta
do 5 lat
Millenium
1%
brak
do 15 lat
MultiBank
od 8,5%
1-2%
Nordea
od 1,5%
od 1% (minimum 100 zł)
Pekao S.A.
WIBOR 1M/3M + negocjo- od 1,5%
wana marża
PKO BP
WIBOR-S + marża
0,8-3,5%
Polbank S.A.
od 7,5%
0,75%
0,2% (minimum 200 zł)
80% wartości inwestycji netto
do 15 lat
90% wartości inwestycji netto
do 10 lat
minimum 250zł
do 80% wartości inwstycji
5 lat z opcją przedłużenia
0,1% (minimum 150
– maksymalnie 1500zł)
80% wartości inwestycji
5 lat z opcją przedłużenia
brak
do 20 lat
69
Załącznik 4.
Zestawienie ofert kredytów na dotacje wybranych
banków komercyjnych
Tabela 11 Zestawienie ofert kredytów na dotacje wybranych banków komercyjnych
Bank
Kwota
Oprocentowanie
Prowizje
Dokumenty
Spłata
BZ WBK
wysokość dotacji
w zależności od waluty
Indywidualnie
ustalane
- umowa o dofinansowanie projektu
- wyniki finansowe
- status prawny
- opis inwestycji
- propozycja zabezpieczeń
raty miesięczne
- cesja z praw
z możliwością karencji z dotacji
do 6 miesięcy
- inne ustalane indywidualnie
BRE Bank
minimum 25% wkładu własnego
w zależności od waluty
indywidualnie
ustalane
- wyniki finansowe
- status prawny
- opis inwestycji
raty miesięczne spłacane od momentu
wpływu dotacji
Fortis
Bank
wysokość dotacji
w zależności od walu- indywidualnie
ty-zmienne
ustalane, bez opłat
rozpatrzenie wniosku
i spłata przed terminem
- wyniki finansowe
- status prawny
- opis inwestycji
raty miesięczne
- cesja z praw
do 6 miesięcy
- inne ustalane indywidualnie (np. poręczenie BGK)
PKO BP
minimalny wkład
własny 10%
stawka referencyjna
indywidualnie usta+ marża banku
lane, bez opłat spłata
negocjowana indywi- przed terminem
dualnie
- wyniki finansowe
- status prawny
- opis inwestycji
raty miesięczne
- cesja z praw
do 12 miesięcy
Pekao S.A. wysokość dotacji
WIBOR 1M/3M +
marża
indywidualnie
ustalane
- wyniki finansowe
- status prawny
- opis inwestycji
raty miesięczne
- cesja z praw
do 9 miesięcy
BISE
WIBOR, LIBOR lub
EURIBOR 1M/3M +
marża, w zależności
od waluty – zmienne
indywidualnie ustalane, nie mniej niż
0,25%, JST minimium
0,1%
Umowa o dofinansowanie projektu
-wyniki finansowe
- status prawny
-opis inwestycji
-propozycja zabezpieczeń
raty miesięczne,
kwartalne i półroczne
z możliwością karencji
do 12 miesięcy
minimalny wkład
własny 20%, dla JST
wysokość dotacji
70
Zabezpieczenie
- cesja z praw
z dotacji
- inne ustalane indywidualnie
- cesja z praw
z dotacji
- inne ustalane
indywidualnie
(np. poręczenie BGK
lub regionalnych
funduszy poręczeniowych)
Raport otwarcia
Bank BISE
Załącznik 5.
Zestawienie ofert funduszy pożyczkowych
województwa mazowieckiego
Tabela 12 Zestawienie ofert funduszy pożyczkowych województwa mazowieckiego
Nazwa funduszu
Adresat oferty
Przeznaczenie
Fundacja na rzecz
Rozwoju Polskiego
Rolnictwa
przedsiębiorstwa (w tym
działalność gospodarcza) do 50
osób na terenie województw:
mazowieckiego, małopolskiego, zachodniopomorskiego
i podlaskiego
Fundacja Wspomagania Wsi
Oprocentowanie
Prowizje
Zabezpieczenia
rozpoczęcie lub kon- do 20.000 zł – pierwsza
tynuacja działalności pożyczka
gospodarczej
do 120.000 zł – kolejna
pożyczka
7,06%
1% za rozpatrzenie wniosku,
1-2% za udzielenie pożyczki
weksel in blanco wraz
z deklaracją wekslową +,
przewłaszczenie majątku
ruchomego lub inne,
negocjowane
mieszkańcy wsi i miast do 20
000 mieszkańców prowadzący
działalność gospodarczą
działalność gospodarcza,
działalność pszczelarska
Do 10 000 zł
0%
do 3%
za udzielenie
pożyczki
Weksel in blanco wraz
poręczenie
Fundusz Mikro sp.
z o.o.
mikroprzedsiębiorcy,
osoby rozpoczynające działalność gospodarczą,
stowarzyszenia,
agroturystyka
zakup środków
trwałych, bieżąca
działalność gospodarcza
1) do 3 000 zł –pożyczka
ekspresowa
2) do 7 000 zł – pożyczka
starter
3) 10 000-15 000 zł dla
stałych klientów
4) 1 000–10 000 zł
5) 1 000–50 000 zł
6) 1 000-150 000 zł dla
stałych klientów
zależne
od kwoty
i okresu spłaty,
zabezpieczenianegocjowane
indywidualnie
Mazowiecki Regionalny Fundusz
Pożyczkowy sp.
z o.o.
mali przedsiębiorcy (zatrudniający do 50 osób) i bezrobotni
działający w województwie
mazowieckim
zakup środków
do 30 000 zł dla działających krócej niż 6 miesięcy
Do 120 000 zł dla działających dłużej niż 6 miesięcy
(wymagany wkład własny
nie niższy niż 20%)
do 10%
Europejski Fundusz
Rozwoju Wsi
Polskiej
mieszkańcy wsi i miast do 20
000 mieszkańców prowadzący
sdziałalność gospodarczą
zakup środków
do 20 000 zł
Od 4%
Stowarzyszenie „Ra- mali przedsiębiorcy (do 50 zazakup środków
domskie Centrum
trudnionych osób) i bezrobotni trwałych, remont
Przedsiębiorczości” działający w regionie radomskim i adaptacja pomieszczeń
do 120 000 zł
1 rok – 10%
2-5 rok – 11%
Stowarzyszenie
Rozwoju Przedsiębiorczości i Inicjatyw Lokalnych
mali przedsiębiorcy (do 50
ztrudnionych osób) i bezrobotni
działający w województwie
mazowieckim
do 30 000 zł dla działających krócej niż 6 miesięcy
do 120 000 zł dla działających dłużej niż 6 miesięcy
6,55-8%
Żyrardowskie
Stowarzyszenie
Wspierania Przedsiębiorczości
rozpoczynający lub prowadzący
działalność gospodarczą z terenu działalności Stowarzyszenia
zakup, budowa,
rozbudowa lub modernizacja obiektów
produkcyjno-usługowo-handlowych,
zakup środków
trwałych
Limit pożyczki
Do 20 000 USD
71
1) brak
2) poręczenie 3 osób
3) brak
4) bez poręczenia
5) poręczenie + zabezpieczenie majątkowe
6) poręczenie + zabezpieczenie majątkowe
100 zł
za rozpatrzenie
wniosku
do 3%
za udzielenie
pożyczki
Inne do negocjacji (np. poręczenie, hipoteka)
Przewłaszczenie majątku
ruchomego
+
poręczenie
do 3%
za udzielenie
pożyczki
inne do negocjacji (np. poręczenie, hipoteka)
inne do negocjacji (np. poręczenie, hipoteka)
EKONOMIA SPOŁECZNA TEKSTY jest serią wydawniczą prezentującą teksty ważne z punktu widzenia dyskusji
o ekonomii społecznej. Seria powstała w ramach projektu „W poszukiwaniu polskiego modelu ekonomii
społecznej”.
Autorzy tekstów to: osoby związane z projektem, osoby aktywnie działające w obszarze ekonomii społecznej,
a także przedstawiciele innych środowisk zainteresowanych ekonomią społeczną.
Wszystkie materiały publikowane w serii są dostępne na stronach portalu www.ekonomiaspoleczna.pl.
Niniejszy tekst powstał w ramach projektu „W poszukiwaniu polskiego modelu ekonomii społecznej”,
realizowanego przy udziale środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Inicjatywy
Wspólnotowej EQUAL.
Administratorem projektu jest Fundacja Inicjatyw Społeczno-Ekonomicznych.

Finansowanie zwrotne instytucji ekonomii społecznej w Polsce

Transkrypt

Podobne dokumenty

Czy organizacja pozarządowa może zarabiać? Fundacje i

program szkolenia - kalendarz.ngo.pl

Co to jest NGO

Formularz zgłoszeniowy Imię i nazwisko/Nazwa organizacji

Fundraising

1. RPO WD 2014-2020

Newsletter Centrów Wsparcia NGO na Dolnym Śląsku nr 6/kwiecieo

PROGRAM SZKOLENIA: Planowanie strategiczne w NGO Trener

Wyniki konkursu FIO 2017 - Komponent Działań Systemowych w