Procesy afektywne jako mechanizmy motywacji

Mateusz Stebliński
Psychologia I, gr. C
PROCESY AFEKTYWNE JAKO
MECHANIZMY MOTYWACJI
U podstaw wielu procesów motywacyjnych leżą mechanizmy afektywne. Poziom
pobudzenia emocjonalnego ma duży wpływ na podejmowanie przez podmiot różnych
działań i efektywność jego funkcjonowania.
W swojej pracy chciałbym przedstawić kilka z mechanizmów motywacji, które są
związane z emocjami.
DEFINICJE
Proponuję wyjść od przedstawienia samej teorii. Posłużę się przy tym po raz
kolejny encyklopedią PWN. Reakcja afektywna jest w niej definiowana jako:
subiektywne odczucie przyjemności lub przykrości będące najprostszą,
swoistą reakcją oceny bodźca, podstawowy składnik procesu
emocjonalnego; silna, krótkotrwała emocja; ogólna nazwa emocji, uczuć,
nastrojów jako specyficznych stanów, procesów i dyspozycji
psychicznych.1
Analizując samą tą definicję możemy stwierdzić związek jaki istnieje pomiędzy
emocjami i motywacjami. Afekt jest pewnego rodzaju dyspozycją psychiczną, która
ukierunkowuje działanie jednostki. Dopełnienie tego zagadnienia możemy znaleźć
w definicji motywacji. Według encyklopedii PWN jest to:
proces
regulacji
psychicznej
nadający
energię
zachowaniu
i ukierunkowujący je na osiągnięcie jakiegoś celu; także względnie trwała
tendencja (dążenie) do podejmowania czynności ukierunkowanych
na określony cel.2
Definicja motywacji wskazuje na celowość zachowania jednostki wywołaną
poprzez motywację. Motywacja z kolei jest uruchamiana przez emocje.
ROLA EMOCJI W MOTYWOWANIU
Łukaszewski i Doliński wskazują na cztery mechanizmy motywacyjne, w których
ważną rolę odgrywają emocje.
1
2
http://encyklopedia.pwn.pl/haslo.php?id=4007499
http://encyklopedia.pwn.pl/haslo.php?id=3943894
1
PRZEŁĄCZENIE PRIORYTETÓW Z JEDNEGO CELU NA DRUGI
Jest to pierwszy z tych mechanizmów. Każdy organizm ma w ciągu życia
do zrealizowania bardzo wiele celów i ustala pewne priorytety w działaniu. Ale skąd
wie, które cele są ważne, a które nie. Wskazówek dotyczących tego dostarczają emocje.
Przesuwają one uwagę jednostki na te kwestie, które są w danym momencie istotne.
Pozwalają organizmowi stwierdzenie, że w jego otoczeniu bądź środowisku
wewnętrznym dzieje się coś, co w jakiś sposób jest dla niego istotne i uruchamiają
odpowiedni w danym momencie program działania.
Uczucie szczęścia lub zadowolenia skłania ludzi do kontynuowania podjętego
działania lub też modyfikowania planów, kiedy okazuje się to konieczne. Występuje
wtedy także dążenie do kooperacji z innymi oraz okazywanie im ciepłych uczuć. Smutek
jest emocją złożoną: motywuje jednostkę do podjęcia jakiegoś działania, ale działanie to
nie jest dokładnie określone. Wskazuje on również na potrzebę stworzenia nowego
planu działania oraz na potrzebę poszukiwania pomocy. Gniew z kolei jest emocją
wywoływaną przez zablokowanie realizacji aktualnego planu – motywuje jednostkę
do wzmożenia wysiłków w realizacji tego planu lub też pobudza do agresji. Następna
emocja – strach – skłania jednostkę do zatrzymania realizacji pewnego planu oraz
do czujnej analizy tego, co dzieje się w otoczeniu. Niekiedy konieczne okazuje się
znieruchomienie albo ucieczka.
WZMOCNIENIE MOTYWU DANEJ POTRZEBY
To kolejny mechanizm motywacji związany z pobudzeniem emocjonalnym.
Tomkins określa motyw jako sygnał danej potrzeby. Zwraca on jednocześnie uwagę na
to, że bez wystąpienia emocji sygnał ten byłby zbyt słaby, by uruchomić program
działania, mający na celu zaspokojenie tej potrzeby.
Jako przykład, potwierdzający twierdzenie Tomkinsa, można podać pilotów
podczas II wojny światowej. Podczas lotów piloci często ginęli z powodu niedostatku
tlenu. Naturalnie niedostatek tlenu wywołuje u człowieka emocję strachu. W tym
wypadku stopniowe wznoszenie samolotu powodowało, że pilot nie rejestrował
świadomie spadku stężenia tego gazu. To sprawiło, że nie pojawiała się emocja strachu
i motyw do zaspokojenia potrzeby tlenu nie zostawał wzmocniony. Sygnał ten był zbyt
niski, by uruchomić program działania polegającego na włożeniu maski. 3
WYPEŁNIANIE LUK INFORMACYJNYCH
Jest trzecim mechanizmem zaproponowanym przez Łukaszewskiego i Dolińskiego.
Człowiek niemal zawsze doświadcza deficytu informacyjnego. Nie wiemy wszystkiego,
nie możemy przewidzieć rozwoju sytuacji, a nawet własnej reakcji. W obliczu takiego
deficytu emocje pełnią funkcję informacyjną. Pozytywne emocje dostarczają informacji,
że w otoczeniu jednostki nie występują problemy, wymagające reakcji. Pojawienie się
takich emocji sprawia, że osoba nie angażuje wysiłku poznawczego i posługuje się
heurystykami. Emocje takie mogą także wskazywać, że jednostka zbliża się
3
Tomkins, 1980
2
do osiągnięcia celu, lub już go osiągnęła. Natomiast negatywne emocje wskazują,
że w otoczeniu pojawił się problem, wymagający od osoby działań interwencyjnych.
Dlatego takie stany afektywne skłaniają osobę do systematycznego przetwarzania
informacji. Mogą także wskazywać, że jednostka nie zbliża się do osiągnięcia celu.4
Ciekawe badanie na temat informacyjnej natury nastroju zostało przeprowadzone
w latach 90’ przez Martina i wsp. Badanych wprowadzano w pozytywny i negatywny
nastrój po czym proszono o wykonanie zadania, które polegało o czytaniu opisów
różnych zachowań pewnego człowieka w celu wyrobienia sobie o nim opinii. Badani
mogli zakończyć badanie w dowolnym momencie, w zależności od instrukcji –
w momencie, gdy przestanie sprawiać im to przyjemność lub gdy będą mieli
wystarczająco dużo informacji na temat bohatera historyjek, by wyrobić sobie o nim
opinię. Wyniki wskazywały, że osoby nastawione na osiąganie przyjemności szybciej
przerywały badanie gdy zaindukowano u nich nastrój negatywny. Natomiast osoby
nastawione na osiąganie celu przerywały szybciej gdy ich nastrój był pozytywny.
Potwierdza to informacyjną naturę emocji. Gdy osoby miały przerwać badanie, kiedy nie
będzie im sprawiało przyjemności, negatywny nastrój powodował u nich przekonanie
o szybszym zaistnieniu takiej sytuacji. Gdy miały one przerwać po uzyskaniu
odpowiedniej ilości informacji, czyli po osiągnięciu celu, nastrój negatywny powodował
przekonanie, że nie przybliżają się do tego celu.5
UKIERUNKOWANIE AKTYWNOŚCI
Jest to czwarty mechanizm, na który chciałbym zwrócić uwagę. Apter wyróżnia
dwie orientacje, jakie przyjmuje człowiek w stosunku do zewnętrznej rzeczywistości
określa je jako stany metamotywacyjne.
Pierwszy stan określany jest jako teliczny. Związany jest on z sytuacją, w której
człowiek jest ukierunkowany na realizację jakiegoś celu. Uwaga człowieka w tym stanie
skoncentrowana jest na celu i działaniach zmierzających do jego osiągnięcia. Człowiek
czuje się niejako zobowiązany do podejmowania działań, przybliżających go do celu.
Pozytywne emocje wiążą się z sytuacją przybliżania się do celu lub z jego osiągnięciem.
Drugi stan Apter określa jako parateliczny. Wiąże się z nastawieniem na sam fakt
podejmowania aktywności, niekoniecznie prowadzącej do osiągnięcia jakiegoś celu.
Działanie pochłania wtedy uwagę jednostki nie ze względu na możliwość
doprowadzenia do jakiegoś rezultatu, ale dlatego, że samo w sobie jest angażujące
i satysfakcjonujące.6
Efektywność działania jednostki związana jest ze stanem meta motywacyjnym
oraz z poziomem pobudzenia, co wyraża się w prawie Yerkesa-Dodsona7. Człowiek
znajdujący się w stanie telicznym pracuje efektywniej, gdy poziom pobudzenia nie jest
4
Bless i in., 1996
Martin, Ward, Achee, Wyer, 1993
6 Apter, 1989
7 (1) W miarę wzrostu intensywności pobudzenia czynność wykonywana jest do określonego poziomu
krytycznego coraz lepiej, po czym zaczyna się pogarszać aż do całkowitej dezorganizacji. (2) Poziom
krytyczny jest niższy dla zadań trudnych niż dla łatwych.
5
3
za wysoki, ponieważ zadanie jakim jest osiągnięcie celu samo w sobie dostarcza
pobudzenia. Gdyby poziom pobudzenia jednostki był zbyt wysoki, spowodowało by to
„przestymulowanie” i dezorganizację działania. Zatem ludzie znajdujący się w stanie
telicznym są zorientowani na unikanie pobudzenia. Osoba znajdująca się w stanie
paratelicznym funkcjonuje tym lepiej im wyższy jest poziom pobudzenia, gdyż
nie wykonuje żadnych zadań, które dostarczałyby pobudzenia. Gdyby u takiej osoby
poziom pobudzenia był zbyt niski, prowadziło by to do „niedostymulowania” i uczucia
znudzenia. Więc ludzie w stanie paratelicznym są nastawieni na poszukiwanie
pobudzenia.
PODSUMOWANIE
Jak więc możemy zauważyć, związek pomiędzy procesami afektywnymi
i motywacjami jest bardzo ścisły i zawiera się już w samej ich definicji. Przedstawione
przeze mnie mechanizmy motywacyjne, które są związane z emocjami to tylko niewielki
fragment całości. Mam jednak nadzieję, że ten drobny wycinek tematu pozwolił
na przybliżenie całego zagadnienia.
BIBLIOGRAFIA
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Feldman R. S. (1996) Zrozumieć psychologię. Wrocław: Wyd. Astrum
Oatley K., Jenkins J. M. (2oo3) Zrozumieć emocje. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN
Strelau J. (2oo4) Psychologia tom 2. Gdańsk: GWP
Zimbardo P. G. (1999) Psychologia i życie. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN
http://encyklopedia.pwn.pl
http://l-earn.net
4