Rola zabawy w życiu dziecka
Transkrypt
Rola zabawy w życiu dziecka
Dla rodziców Rola zabawy w życiu dziecka Zabawa jest bardzo istotnym elementem życia, naturalnym zjawiskiem, opartym na własnej aktywności, która w rozmaitych formach towarzyszy człowiekowi przez całe życie. Zabawa powinna być podstawowym narzędziem pracy z dziećmi zwłaszcza w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Pomaga w zrozumieniu świata i lepszym poznaniu samego siebie. Ma wpływ na rozwój poznawczy, sferę emocjonalno-motywacyjną i na kształtowanie osobowości dziecka. Funkcje zabawy Duża aktywność dzieci znajduje naturalne ujście w zabawie. W czasie zabaw pobudzane są ważne procesy nauczania, kształtują się zdolności do rozwiązywania problemów i przezwyciężania trudności, a także odnoszenia sukcesu. Dziecko trenuje swoje zdolności motoryczne, jak np. umiejętność szybkiego reagowania, i jednocześnie uczy się współpracy w grupie. Zabawy rozwijają wyobraźnię, twórcze pomysły, inteligencję i pomysłowość dzieci, a także zdolność wczuwania się w sytuację drugiej osoby, ucząc empatii. Według kryterium typu zmian, jakie zachodzą w dziecku pod wpływem zabawy, można wyróżnić następujące jej funkcje (Elżbieta Maria Minczakiewicz): • funkcja kształcąca – dziecko kształci swoje zmysły, doskonali sprawność motoryczną, wzbogaca wiedzę o świecie i o sobie samym, uczy się poznawać swoje możliwości i je oceniać; • funkcja wychowawcza – dziecko przyswaja sobie różne normy, poznaje reguły postępowania, zawiera umowy, których przestrzeganie obowiązuje w zabawach z innymi dziećmi; • funkcja terapeutyczna (korekcyjna) – w zabawie dziecko ma z jednej strony możliwość uwolnienia się od dręczących je napięć i emocji, a z drugiej – uczy się różnych sposobów wyrażania swoich uczuć i rozwiązywania osobistych problemów; • funkcja projekcyjna – pozwala dziecku wchodzić w różne role społeczne, dając mu okazję do zrealizowania rzeczy niemożliwych w życiu codziennym. Zabawa spełnia też funkcję diagnostyczną. Zachowanie dziecka podczas zabaw informuje o świecie jego wewnętrznych przeżyć oraz o trudnościach, z którymi się boryka. Dlatego dla rozwoju umysłowego dziecka ważne jest również to, jak się ono bawi, co wykorzystuje w zabawie, jak często, jak długo, w jakim stopniu samodzielnie, z jakim zainteresowaniem, z jaką korzyścią dla rozwoju własnego umysłu. Bawiąc się, dziecko wypowiada swe uczucia, pragnienia, dążenia. Poznaje świat realny, świat rzeczy i świat stosunków międzyludzkich. Dodatkowo, gdy w zabawie biorą udział rodzice dziecka, wzmacniane są więzy i relacje między nimi. Dlatego pamiętajmy, by w dobie wielkiego zapracowania znaleźć czas na zabawę ze swoim dzieckiem. Rola zabawek W zabawie wielką rolę odgrywają zabawki. W przypadku najmłodszych dzieci dobra zabawka powinna wspomagać rozwój ruchowy, a więc motorykę, manipulację i korzystnie wpływać na emocje. Właściwie dobrana zabawka pozwala dziecku rozwijać te zdolności, które na danym etapie jego rozwoju są najważniejsze – od odkrywania własnego ciała, postrzegania tego, co je otacza, aż do naśladowania czynności dorosłych i zabaw ćwiczących umysł. Ważne są zabawki miękkie, tzw. przytulanki. Uczą one dziecko wyrażać emocje i uczucia, zarówno pozytywne, jak i negatywne, są cenną pomocą w odkrywaniu świata, dają poczucie bezpieczeństwa. Zabawa jest swoistą formą uczenia się. 1 Dla rodziców • Rola zabawy w życiu dziecka Oczekiwania dziecka zmieniają się na każdym etapie jego rozwoju, dlatego potrzebuje ono adekwatnych bodźców i różnych, nowych sposobności zabawy. Musimy pamiętać, że zabawki są tylko zabawkami. Nawet najpiękniejsze, nietypowe i najdroższe z nich nie dadzą nic, jeśli dziecko nie będzie miało z kim się bawić. Jak się bawić? Aby dziecko mogło prawidłowo się rozwijać, musi się bawić. Zadaniem dorosłych jest stworzenie warunków do aktywnej i twórczej zabawy. Zabawa nie może być ucieczką od realnego świata. Dziecko nie może pozostać w świecie zabawy, szukać w niej schronienia przed zbyt trudnymi zadaniami. W okresie przedszkolnym zabawa dominuje nad innymi rodzajami działalności, wtedy to następuje przejście od zabaw indywidualnych do zespołowych. W wieku wczesnoszkolnym – nauka i zabawa występują naprzemiennie, a w starszym wieku dominuje nauka. Ważna jest świadomość rodziców i opiekunów, że powinni tak zaplanować dzieciom dzień (kółka zainteresowań, nauka dodatkowego języka, gry na instrumentach), żeby znalazł się w nim czas na zabawę. Zabawa w sposób naturalny zaspokaja potrzebę ruchu, emocjonalnych doznań i przeżyć estetycznych oraz społecznych kontaktów z innymi dziećmi i dorosłymi. Stwarza też okazje do zbierania doświadczeń i obserwacji. Wiąże się z twórczością plastyczną, konstrukcyjną oraz z ekspresją słowną, ruchową, muzyczną i wokalną (Maria Dmochowska). Zabawa jest najważniejszym narzędziem pracy z dziećmi młodszymi. Najmłodsze dzieci gromadzą doświadczenia za pomocą zabaw manipulacyjnych, dzięki nim zdobywają wiadomości o zewnętrznych właściwościach przedmiotów. Uczą się umiejętności technicznego i praktycznego obchodzenia się z zabawkami i przedmiotami codziennego użytku. Nieco później tego typu zabawy przeradzają się w zabawy badawcze. Zabawy konstrukcyjne „przez budowanie uczą małe dziecko i rozwijają jego umysł, podobnie jak przez książkę uczy się i rozwija umysłowo dziecko w szkole” (Stefan Szuman). Kształtują tzw. wyobraźnię przestrzenną oraz uczą planowania swoich czynności. Ogromny wpływ na rozwój dziecka mają zabawy tematyczne. W zabawach tych biorą udział prawie wszystkie funkcje poznawcze dziecka, takie jak: spostrzegawczość, myślenie, pamięć, uwaga, wyobraźnia. Rozwijają się inicjatywa, pomysłowość, zaradność. Wiele ważnych funkcji poznawczych, kształcących i wychowawczych spełniają zabawy dydaktyczne, które służą gromadzeniu wiadomości, utrwalaniu ich i operowaniu zdobytymi informacjami. Szczególne znaczenie przypisuje się zabawom, w których dzieci wchodzą w różne role, które stymulują twórcze myślenie i decydują o twórczości w późniejszym okresie życia (Dorota Kubicka). Wielkie znaczenie mają zabawy ruchowe, kształtujące u dziecka jego sprawność, koordynację ruchową i orientację przestrzenną (Kazimiera Tyborowska) oraz zaspokajające naturalną, dziecięcą potrzebę ruchu. Niestety, dzieci otoczone są dzisiaj mnóstwem atrakcyjnych gadżetów absorbujących uwagę od najmłodszych lat, a rodzice z braku czasu lub z powodu niekonsekwencji pozwalają na częstsze niż dotychczas spędzanie czasu przed telewizorem czy ekranem komputera. W ciągu dnia dziecko spędza wiele godzin w pozycji siedzącej: w szkolnej ławce, odrabiając lekcje, spożywając posiłki, odpoczywając, bawiąc się np. grą komputerową. 2 Dla rodziców • Rola zabawy w życiu dziecka Zabawa jest wytchnieniem dla zmęczonego organizmu lub umysłu, pełni funkcję odprężającą i relaksującą. Nadmiar energii dziecko wyładowuje właśnie w zabawie. Zabawa jest przygotowaniem do późniejszych czynności życiowych. Zabawa to ważny czynnik wychowania moralnego, znacząco wpływający na fizyczny rozwój dziecka, kształtuje jego zdolności, sprawności i umiejętności, rozwija inteligencję, myślenie przyczynowo-skutkowe, wywołuje uczucie zadowolenia i satysfakcji, uczy współdziałania, przestrzegania zasad obowiązujących w grupie, pomaga wyrazić pragnienia i uczucia, pozwala na poznanie i zrozumienie świata oraz rozróżnianie fikcji od rzeczywistości. Celem zabawy jest rozrywka i to właśnie, zdaniem niektórych psychologów, różni zabawę od pracy. Aby móc się rozwijać, dziecko musi się bawić. Przykłady różnego typu zabaw: z wyobraźnią, z muzykowaniem, plastycznych, ruchowych, badawczych, matematycznych są umieszczone w zakładce Dla rodziców – Zadania dla dzieci. LITERATURA: •Brzezińska A., Burtowy M., Psychopedagogiczne problemy edukacji przedszkolnej, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 1992. •Dmochowska M., Metody i formy pracy z sześciolatkami [w:] Vademecum nauczyciela sześciolatków, M. Dunin-Wąsowicz (red.), WSiP, Warszawa 1980. •Dyner W.J., Zagadnienie zabawy w przedszkolu, PZWS, Warszwa 1958. •Kubicka D., Kontrowersje wokół pomiaru twórczości u dzieci, „Psychologia Wychowawcza” 2000, nr 2–3. •Minczakiewicz E.M., Zabawa manipulacyjna dziecka głębiej upośledzonego umysłowo i jej wartość diagnostyczna, „Szkoła Specjalna” 1994 nr 3. •Okoń W., Zabawa a rzeczywistość, Żak, Warszawa 1995. •Przetacznikowa M., Włodarski Z., Psychologia wychowawcza, PWN, Warszawa 1986. •Szuman S., Rola zabawy, twórczości i pracy dzieci w procesie kierowania ich rozwojem [w:] Wybór tekstów do ćwiczeń z pedagogiki przedszkolnej, A. Sawicka (wstęp i wybór), WSiP, Warszawa 1985. •Tyborowska K., Wiek przedszkolny [w:] Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, M. Żebrowska (red.), PWN, Warszawa 1966. •Żebrowska M. (red.), Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, PWN, Warszawa 1986. 3