Bobry i potop. - W słowach kilku o wydrze bobrze i wilku

Scenariusz 13
Gimnazjum
autor: Krzysztof Kus
temat: Bobry i potop.
Cele ogólne:
‒‒powtórzenie wiadomości dotyczących biblijnej opowieści o potopie,
‒‒przedstawienie roli symboli w mitach i wierzeniach,
‒‒ukazanie wierzeń indiańskich związanych z bobrami i potopem.
Cele operacyjne:
Uczeń potrafi:
‒‒opowiedzieć historię biblijnego potopu,
‒‒przedstawić rolę Noego w czasie potopu,
‒‒porównać przekaz o potopie w eposie o Gilgameszu i Biblii,
‒‒wymienić inne niż Biblia źródła, w których mowa jest o potopie,
‒‒opowiedzieć o symbolice zwierzęcej w Biblii i mitach.
Miejsce: sala.
Formy pracy:
‒‒zbiorowa,
‒‒praca w grupach.
Metody pracy:
‒‒pogadanka,
‒‒praca z tekstem.
Wiek uczestników: II klasa gimnazjum.
Optymalna liczba uczestników: 20 osób.
Czas przewidywany na realizację planowanych zajęć: 1 godzina lekcyjna (45 minut).
Materiały i środki dydaktyczne:
‒‒teksty z Biblii i eposu o Gilgameszu,
‒‒materiały dydaktyczne.
Czynności przygotowawcze nauczyciela:
1. Przygotuj do odczytania fragment Księgi Rodzaju dotyczący potopu, a także opowieści z mitologii Indian i mitologii
babilońskiej (materiały dydaktyczne nr 1, 2).
2. Przygotuj pięć wydruków lub kserokopii fragmentu Biblii opisującego potop oraz materiałów dydaktycznych
nr 1 i 2.
3. Przygotuj dla każdej grupy kartę pracy nr 1.
Przebieg zajęć:
A. Faza wstępna zajęć:
1. Wyjaśnij cel lekcji, którym jest powtórzenie wiadomości o biblijnym potopie.
2. Przeczytaj uczestnikom zajęć, lub poproś o to jednego z uczniów, opowieść o potopie i powstaniu świata wywodzącą
się z indiańskich mitów. Przypomnij uczniom, czym jest mit. To próba wyjaśnienia i znalezienia odpowiedzi na odwieczne pytania dotyczące powstania bogów, świata, człowieka, dobra i zła, a także zjawisk przyrodniczych. W mitach bardzo często istotną rolę odgrywają legendarni bohaterowie lub bóstwa. Mitami bywają również opowieści do-
Pakiet edukacyjny - W słowach kilku o wydrze, bobrze i wilku
Gimnazjum
tyczące ginących w pomroce dziejów początków rodów, państw lub miast. Ich zbiory określane są mianem mitologii.
3. Znamy mitologię grecką i rzymską, ale istnieją również bogate mitologie innych ludów, na przykład: mitologia skandynawska, celtycka czy aztecka. Swoją mitologię posiadali również Słowianie, jednak z powodu znikomej ilości źródeł pisanych jej elementy przetrwały jedynie w ludowych wierzeniach. Poproś o podanie kilku znanych dzieciom mitów greckich.
4. Zapytaj, z jaką opowieścią kojarzy się uczniom indiański mit o potopie i powstaniu świata? Poleć jednemu z uczniów
przeczytanie fragmentu Księgi Rodzaju dotyczącego potopu biblijnego. Czy odnajdują jakieś analogie w opowieści
indiańskiej i biblijnej?
5. Potop znajduje odzwierciedlenie w przekazach i tradycji ludów z wielu kręgów kulturowych. Jego ślady odnajdziemy
w mitach greckich, indiańskich, indyjskich, chińskich czy afrykańskich. Wyraźnie zbieżne z przekazem biblijnym są
zachowane w wielu wariantach mity z rejonu Eufratu i Tygrysu, w tym wizja potopu opisana w Eposie o Gilgameszu.
6. Wykorzystując materiały dydaktyczne nr 2, przytocz opis potopu z Eposu o Gilgameszu. Cały epos jest opowieścią o wędrówce legendarnego władcy miasta Uruk w poszukiwaniu tajemnicy nieśmiertelności. Pragnie on ożywić przyjaciela, który zmarł wskutek choroby zesłanej przez bogów. Gilgamesz udaje się na poszukiwanie Utnapisztima - człowieka, który przeżył potop i został za to obdarzony nieśmiertelnością.
B. Ćwiczenia
1. Porównujemy opowieści o potopie.
1. Podziel klasę na pięć grup. Każdej z grup wręcz kartę pracy nr 1 oraz trzy teksty z różnymi wersjami opowieści o potopie (tekst z Księgi Rodzaju oraz materiały dydaktyczne nr 1 i 2).
2. Poszczególne grupy będą miały za zadanie porównanie i wypisanie określonych w tabeli zagadnień ze wszystkich
trzech źródeł. Będą to: przyczyna potopu, ocalone postacie, czas trwania potopu, sposoby poszukiwania suchego lądu,
efekty potopu.
3. Po wykonaniu zadania, poproś, aby każda grupa po kolei zaprezentowała uzyskane porównania. We wszystkich
trzech przypadkach potop jest postrzegany jako kara dla ludzi za ich przewinienia: złe postępowanie, nadmierne
rozmnożenie się i czynienie hałasu oraz chęć wykradzenia wiedzy. Podobnie we wszystkich przypadkach, wody potopu zatapiają cały znany świat gubiąc wszelkie istoty poza tymi, które schroniły się na łodzi (tratwie). Wody potopu w wypadku Biblii pochodzą z deszczu padającego nieprzerwanie przez czterdzieści dni i nocy, podobnie w eposie
o Gilgameszu, ulewa zatapia lądy na siedem dni. W mitach indiańskich woda pochodzi z uszkodzonego rozlewiska
bobrów. We wszystkich opowieściach w poszukiwaniu suchego lądu pomagają człowiekowi zwierzęta. Efektem potopu w obu mitach starożytnych jest żal boga (bogów) za swoje decyzje i obietnica zaprzestania podobnych działań
w przyszłości. Opowieść Indian kończy się powstaniem nowych lądów na wodach potopu.
4. Na tablicy wypiszcie cechy wspólne oraz różnice wszystkich opowieści. Ustal z uczniami, które elementy przeważają. W mitologii indiańskiej niektórzy naukowcy doszukują się możliwości wpływu na jej kształt opowieści pierwszych misjonarzy. Ponieważ została ona utrwalona pisemnie stosunkowo późno, być może echa nauczania duchownych chrześcijańskich, którzy pojawili się na kontynencie amerykańskim po 1492 roku, były przekazywane z ust do
ust i docierały w różnej, zniekształconej formie nawet do odległych plemion.
5. Zapytaj uczniów, jaką rolę dla ludzkości według nich odegrał potop? Czy miał on znaczenie oczyszczające? Czy wyschnięcie wód oznaczało nowy początek pozbawiony dotychczasowych przewinień ludzi?
2. Zwierzęta w opowieściach o potopie.
1. Poproś, aby uczniowie wymienili zwierzęta, które występują w trzech opowieściach. W Księdze Rodzaju są to
kruk i gołębica, w opowieści o Gilgameszu: gołąb, jaskółka i kruk, w micie indiańskim: bóbr, piżmak, kruk i wilk.
2. Zwróć uwagę uczniów, że w mitach i legendach zwierzęta często spełniają rolę symboliczną. W różnych kulturach
określone gatunki zwierząt były różnie postrzegane. Występujący we wszystkich historiach kruk uznawany był przez
Izraelitów za ptaka nieczystego, w chrześcijaństwie staje się on symbolem bezbożności i niewierności, bowiem wypuszczony przez Noego nie powrócił do arki. Natomiast wśród Indian północnoamerykańskich cieszył się poważaniem, u niektórych plemion wręcz szacunkiem. Wierzono, że to on wykradł bogom ogień i podarował ludziom. Gołąb dla Żydów i chrześcijan jest ptakiem powietrza i światła. Symbolizuje miłość oraz pokój. Przyniesienie przez gołębia gałązki oliwnej po potopie można odczytywać jako znak pojednania, ponownego pokoju między rodem ludzkim i Bogiem. Odmienną symbolikę zwierzęcą możemy dostrzec u Indian. W micie o potopie centralną postacią jest
2
13. Bobry i potop
Pakiet edukacyjny - W słowach kilku o wydrze, bobrze i wilku
Gimnazjum
Bóbr Olbrzym. Bobry nazywane przez Indian małymi braćmi lub ludźmi - bobrami były przez nich niezwykle podziwiane. Posiadane przez te zwierzęta zdolności inżynierskie, a także bardzo podobne do ludzkich zachowania
w rodzinnym stadzie budziły szacunek i zrozumienie. Stąd częsta obecność bobrów w mitach o stworzeniu świata czy nawet powstaniu człowieka. Wydawały się one być pierwowzorami ludzi, a więc zwierzętami, które były na
samym początku tego, co można dostrzec wokoło.
Zakończenie:
Na zakończenie przedstaw naukowe hipotezy starające się wyjaśnić zaistnienie opowieści o potopie w wielu kulturach,
niemających ze sobą styczności przez tysiąclecia. Zjawisko to łączone jest z postrzeganiem przez nie świata w niewielkim wymiarze dotyczącym ziem najbliżej położonych. Wówczas kataklizm w postaci powodzi spowodowanej wylewem
rzeki, czy falami tsunami, stawał się potopem, który pochłaniał cały znany świat. Po dziś dzień trwają spory czy potop biblijny, czy też babiloński wydarzył się naprawdę i jaką miał skalę. Wspólnym powodem pojawienia się tej historii w różnych regionach globu mogła być także potrzeba wytłumaczenia odnajdywanych od najdawniejszych czasów skamieniałych zwierząt morskich, niejednokrotnie w bardzo dużej odległości od mórz, nawet w górach.
Poleć, by w ramach zadania domowego, każdy z uczniów odnalazł motywy potopu w dowolnych utworach literackich.
Ślady i porównania z Arką Noego i zatopieniem lądów odnajdziemy w „Panu Tadeuszu” Mickiewicza, „Weselu” Wyspiańskiego czy utworze Jana Kochanowskiego „Pieśń o potopie”.
Słowniczek trudniejszych pojęć:
Mit - opowieść fantastyczna z udziałem herosów i bogów, będąca próbą wyjaśnienia zagadnień związanych z powstaniem świata, pochodzeniem człowieka, zaistnieniem różnorakich zjawisk przyrodniczych.
Wybrane pozycje z literatury:
1. G. Chomicki, S. Sprawski, Starożytność. Teksty źródłowe, komentarze i zagadnienia do historii w szkole średniej,
Kraków 2001.
2. W. Kopaliński, Słownik mitów i tradycji kultury, PIW, Warszawa 1987.
3. P. Puchta, M. Kapełuś, Epos o Gilgameszu, wyd. Agade, Warszawa 2002.
4. K. Szarzyńska, Mity sumeryjskie, wyd. Agade, Warszawa 2000.
5. J. Szemiński, M. Ziółkowski, Mity, rytuały i polityka Inków, PIW, Warszawa 2006.
6. A. Świerkowa, Biblijny i niebiblijny potop, „Mówią Wieki”, 9: 6-14, 1991.
7. http://www.nonpossumus.pl/ps/
8. http://www.linux.net.pl/~wkotwica/potop.html
13. Bobry i potop
3
Pakiet edukacyjny - W słowach kilku o wydrze, bobrze i wilku
„Bobry i potop” - karta pracy nr 1
Porównujemy opowieści o potopie.
Porównaj trzy opowieści o potopie.
Źródło
Przyczyna potopu
Ocalone postacie
Czas trwania
potopu
Sposoby
poszukiwania
suchego lądu
Efekt potopu
Księga Rodzaju
Epos o Gilgameszu
Opowieść o Bobrze
Olbrzymie
Pakiet edukacyjny - W słowach kilku o wydrze, bobrze i wilku
„Bobry i potop” - materiały dydaktyczne nr 1
1. Kosmogonia Indian Północnoamerykańskich 1
Na początku wszędzie rozlewał się jedynie bezmiar wód. Wielki Duch jednak zesłał na ziemię
Bobra Olbrzyma2, by wyciągał on spod wody muł i budował z niego stałe lądy. Na nich ludzie
i bobry żyli blisko siebie. Ludzie potrafili jedynie polować. Żywili się surowym mięsem, okrywali
skórami swe ciała, jak i ściany szałasów. Z zazdrością patrzyli na sprytne i mądre bobry, które ułaskawiały strumienie, obalały potężne drzewa i budowały trwałe żeremia. Nie wiedząc, jak się tego
od nich nauczyć, wysłano na przeszpiegi czarownika, aby podstępem lub czarami zdobył wiedzę
bobrów. Ten postanowił zabić Bobra Olbrzyma, najstarszego spośród bobrów i go zjeść, aby w ten
sposób posiąść jego mądrość.
Czarownik udał się nad rozlewisko i w górze strumienia zbudował z patyków tamę. Chciał,
aby kiedy zacznie brakować wody na rozlewisku, Bóbr Olbrzym popłynął w jego stronę i wówczas zamierzał przebić go oszczepem. Czekał cierpliwie cały dzień, jednak dopiero wieczorem
poziom wód nieco obniżył się. W zapadającym zmroku zauważył płynącego w górę nurtu bobra. Nad wodą wystawała jedynie jego potężna głowa i ruchliwe oczy. Zamierzył się do rzutu oszczepem, gdy niespodziewanie ugryzł go piżmak. Oszczep chybił celu, a Bóbr Olbrzym
przejrzał jego zamiary i schronił się pod wodą. Zapadła noc i rozlewisko wydawało się być wymarłe. Ciszy nie mącił żaden plusk czy szelest. Nawet wiatr ucichł w koronach drzew.
Rankiem zniecierpliwiony czarownik ruszył do ostatecznej rozprawy z Bobrem Olbrzymem.
Przepłynął do środka tamy i rozebrał jej część. Woda zaczęła wylewać się gwałtownie, jednak
poziom rozlewiska nie opadał. To Bóbr Olbrzym swoimi czarami ukarał podstępnego czarownika za zniszczenie tamy. Woda wylewała się całe dnie i noce, powoli zatapiając świat. Przerażony czarownik zdołał jedynie wyrwać kilka drzew i sporządzić z nich tratwę. Schronił się na
niej, a wraz z nim wiele różnych zwierząt, które pływały wokół szukając ratunku. Po dwóch tygodniach cały świat zniknął pod wodą. Przetrwali jedynie ci, którzy zdołali dotrzeć do tratwy
i bobry.
Widząc bezmiar wód czarownik postanowił sprawdzić czy gdzieś dalej nie przetrwał suchy ląd.
Wypuścił piżmaka. Ten pływał bardzo długo, jednak nie odnalazł nawet skrawka ziemi i zginął. Następnie przyszła kolej na kruka. Wzbił się on w powietrze i latał przez cały dzień. We
wszystkich kierunkach świata aż po horyzont widział jedynie wodną toń. Wrócił bez dobrych
wieści. Czarownik ostatniego ratunku poszukał u wilka. Za pomocą czarów poprosił go o pomoc. Wilk wziął do pyska kępkę mchu i zaczął biegać wokół tratwy. Za każdym okrążeniem
kępka powiększała się, a na niej powstawała ziemia. Kiedy była już bardzo duża wilk ułożył ją
na tratwie i wówczas wszyscy, którzy ocaleli, zaczęli tańczyć wokół niej. Stały ląd rozrastał się
coraz bardziej i utworzył świat, który możemy oglądać po dziś dzień.
1
Na motywach mitów indiańskich plemion Cree i Algonkinów zamieszczonych na www.bobry.org za M. Wood, North American
Indian Mythology, Peter Bedrick Books, New York 1985.
2
Pojawienie się w micie Bobra Olbrzyma zapewne wiąże się z odnajdywanymi przez Indian szczątkami kostnymi wymarłych
bobrów olbrzymich Castoroides ohioensis, które osiągały długość do 2,5 m i wyginęły na kontynencie amerykańskim około 10 tys.
lat temu.
Pakiet edukacyjny - W słowach kilku o wydrze, bobrze i wilku
„Bobry i potop” - materiały dydaktyczne nr 2
2. Potop w eposie o Gilgameszu 1
„[...] W siódmym roku rzekł Enlil:
Ludzkość się nie zmniejsza, jest liczniejsza niż dotąd! Już spać nie można! Niech przyjdzie rankiem okrutna ulewa i niechaj przez całą noc nie ustaje, niech deszcz gór sięgnie, ich szczyty zatopi, niech jakoby złodziej pola ograbi!
Tak też powiedziawszy, z krzykiem powstali bogowie na radzie, nic się nie zlękli, serce ich pragnęło potop uczynić. Byli na tej radzie ojciec ich Anu, mężny Enlil, ich doradca, pełnomocny
u tronu Ninurta i Ennugi, wodnych robót nadzorca. Ea z jasnym okiem, sprawiedliwy, słodkich wód władca, z nim razem przysiągł. Ale, iż łaskaw, do trzcinowej chatki rzecze w te słowa:
Chatko, chatko! Ścianko, ścianko trzcinowa! Posłuchaj mnie, chatko, ścianko, uważaj! Niech
mąż z Szurupaku, syn Ubartutu (imieniem Utnapiszti), dom swój rozbierze i korab zbuduje.
Porzuć mienie, szukaj życia człowiecze, bogactwo znienawidź, duszę w żywych z wszelkiej duszy nasienie, ze zwierząt polnych i z ptaków niebieskich! Weź swoje zboże i wszelki majątek,
weź żonę, potomstwo i wszystkich krewnych, weź biegłych w rzemiośle. Ja poślę tobie zwierzynę stepową, wszelkie zwierzęta, co tylko je trawę, iżby u drzwi twoich czuwały. Ten korab,
który masz uczynić, niechaj ma czworokątną postać, równe niech będą szerokość i długość, jak
otchłań wypukło ma być przykryty! [...]
Przed zachodem słońca dnia siódmego korab był gotów [...]. Włożyłem na korab wszystko co
miałem. Włożyłem nań srebra, co tylko miałem, włożyłem nań złota, co tylko miałem, włożyłem nań zwierząt. Podniosłem na korab rodzinę, krewnych, dzikie bydło i zwierzynę oraz wszelakiego synów rzemiosła [...].
I czas nadszedł. Deszcz z rana spadł jak soczewica, wieczorem ulewa jakby pszenica! [...]
Kiedy dzień siódmy się uczynił, poniechała burza południowa potopu, zmagań, co srożyły się
jakoby wojska, co miotały się jak żona rodząca. Morze się uspokoiło, ucichła burza, potop walić przestał. Otwarłem dymnik: na oblicze światło mi padło. Na morze spojrzałem: cisza nastała i zaprawdę cała ludzkość gliną się stała. Ziemia płodna była jak dach płaska. Padłem na kolana, usiadłem w płaczu, po obliczu moim łzy popłynęły. Brzegu jąłem wypatrywać po krańce
morza: o czternaście wiorst ostrów sterczał.
Dobił korab mój do góry Nicir [...].
Kiedy dzień siódmy się uczynił, wyniosłem gołębia, wypuściłem, lecieć mu dałem. Odleciał gołąb i znowu powrócił, miejsca nie znalazł, gdzie by stanął, przyleciał z powrotem. Wyniosłem
jaskółkę, wypuściłem, lecieć jej dałem. Odleciała jaskółka i wraca znowu, miejsca nie znalazła,
gdzie by stanęła, przyleciała z powrotem, nóżki miała gliną umazane. Wyniosłem kruka, wypuściłem, lecieć mu dałem. A kruk odleciał, wód spadek zobaczył, nie wrócił już, kracze, w ścierwie się babrze, żre i paskudzi. Na ląd zszedłem ze swoją małżonką, z córką i synem mym Urszanabi.
Rozpuściłem wszystko na cztery wiatry […].”
Tekst fragmentu eposu z książki Chomicki G., Sprawski S. 2001. Starożytność. Teksty źródłowe, komentarze i zagadnienia do
historii w szkole średniej. Kraków.
1