Historia panstwa i prawa polskiego sem. II wyklad

Historia panstwa i prawa polskiego sem. II wyklad

HISTORIA PAŃSTWA I PRAWA POLSKIEGO
2009/2010
SEMESTR LETNI
I.
Ewolucja pojęcia konstytucji na przestrzeni dziejów.
Formalne:
Pierwszeństwo w hierarchii
źródeł
powszechnie
obowiązującego prawa
Materialne (ustawa zasadnicza):
Ustrój państwa i jego organów
Prawa i obowiązki obywateli
Okres
Nazwa aktu
RZECZPOSPOLITA Artykuły
SZLACHECKA
henrykowskie
(1573-1791)
Charakterystyka Znaczenie
W.
materialne
Konopczyński”
pierwsza polska
pisana
konstytucja
MONARCHIA
Konstytucja 3 „Ustawa
KONSTYTUCYJNA Maja
Rządowa”
(1791-1794)
KSIĘSTWO
WARSZAWSKIE
(1807-1814)
KRÓLESTWO
POLSKIE
(1815-1830)
Konstytucja
KW
Konstytucja
KP
Materialne,
przepisy
niektórych
innych
ustaw
sprzeczne z
Konstytucją
Materialne i
formalne
Zmiana
Początkowo
dowolnie
prawo
Później
kardynalne
(niezmienne)
Sejm
konstytucyjny
ekstraordynaryjny
co 25 lat
Zmiana
przez
cesarza
Napoleona
Materialne i Zmiana
przez
formalne
cesarza Rosji
1825- wyłączenie
jawności obrad
BEZPOŚREDNIE STOSOWANIE KONSTYTUCJI JAKO SAMODZIELNEJ PODSTAWY
PRAWNEJ DOROBKIEM MYŚLI XX WIEKU
1
I. PODZIAŁ KONSTYTUCJI.
KRYTERIUM
FORMA
PODZIAŁ
PISANE I NIEPISANE
CHARAKTERYSTYKA
WIĘKSZOŚĆ W FORMIE
PISANEJ
NIEPISANE: Izrael, Wielka
Brytania, Nowa Zelandia
SPOSÓB ZAPISANIA
AKT
NORMATYWNY WIĘKSZOŚĆ W FORMIE
LUB
FORMUŁA JEDNEGO
AKTU
ROZPROSZONA
NORMATYWNEGO
ROZPROSZENIE:
pojedyncze
ustawy
odnoszące się do materii
konstytucyjnej
TREŚĆ
PEŁNE I NIEPEŁNE
PROCEDURA
POWSTAWANIA
UCHWALANE
OKTROJOWANE
SPOSÓB ZMIANY
SZTYWNE
ELASTYCZNE
OKRES
OBOWIĄZYWANIA
STAŁE I CZASOWE
Obejmują całość materii
konstytucyjnej lub tylko
część
(kwestie
najważniejsze):
„małe”
konstytucje 1919, 1947, 1992
I UCHWALANE przez organ
ustawodawczy
OKTROJOWANE: nadane
przez władcę
I SZTYWNE:
wymagają
specjalnej procedury (np.
kwalifikowana większość):
Austria, Belgia, Grecja,
Hiszpania, Holandia
ELASTYCZNE: zmiana nie
wymaga
szczególnych
procedur, zmiana w trybie
zwykłej nowelizacji: Wielka
Brytania
WIĘKSZOŚĆ
JEST
STAŁYCH
CZASOWE:
okres
obowiązywania ograniczony
(Sudan, Jemen)
2
KONSTYTUCJA KSIĘSTWA WARSZAWSKIEGO
I KRÓLESTWA POLSKIEGO (KONGRESOWEGO)
I.
Tło historyczne.
A. Nadanie konstytucji Księstwa Warszawskiego przez Napoleona 22 lipca 1807
roku w Dreźnie
B. Nadanie konstytucji Królestwu Polskiemu przez Cara i Samodzierżawcę
Wszechrusi Aleksandra I Romanowa 27 listopada 1815 roku
II. Porównanie konstytucji KW i KP
Lp.
1.
Konstytucja
Księstwa Warszawskiego
2.
Królestwa Polskiego
Charakterystyka
Pisana, akt normatywny, pełna, oktrojowana,
sztywna, stała
Pisana, akt normatywny, pełna, oktrojowana,
sztywna (13.02.1825 dodatkowy art. o niejawności
obrad sejmu), stała
III. Treść konstytucji KW i KP
Zasady / organ
Konstytucja KW
Sprawy religijne
Równość wobec prawa
Religia
katolicka Opieka rządu nad religią katolicką
religią
państwową (tolerancja religijna) – art. 11
(tolerancja religijna) –
art. 1-2
Art. 4
Art. 17
Wolność osobista
Art. 4
Inne wolności i prawa
Wolność druku – art. 16
Ochrona własności – art. 26
Obejmowanie urzędów cywilnych i
wojskowych przez Polaków – art. 29
Dziedziczność tronu - Unia personalna z Rosją – art. 1
art. 5
Dziedziczność tronu – art. 3
Król
Konstytucja KP
Art. 18 - 23
3
Kompetencje króla
Zastępca króla
Rada Stanu
Kompetencje Rady Stanu
Władza wykonawcza –
art. 6 zd. 1 i 2
Inicjatywa
ustawodawcza – art. 6
zd. 3, zwoływanie
sejmików i sejmu art. 9
Przewidziany wicekról
– art. 7 (niepowołany)
Ministrowie
pod
przew.
Króla,
referendarze – art. 14
Przygotowywanie
projektów ustaw i
dekretów księcia – art.
15
Sąd kasacyjny - art. 16
Rozstrzyganie sporów
kompetencyjnych – art.
17
Struktura i skład sejmu (art. Izba poselska – 60
19)
posłów i 40 deputatów
gminnych – art. 35
Izba senatorska – po 6
biskupów, wojewodów
i kasztelanów – art. 23
Kadencja sejmu
Kompetencje sejmu
Rada Ministrów
Podział terytorialny
Polityka zagraniczna, prowadzenie
wojen – art. 9-10, art. 38, art. 40
Władza wykonawcza – art. 35
(kontrasygnata – art. 47
Prawo łaski – art. 43
Udział w ustawodawstwie – art. 86
Przewidziany namiestnik – art. 5 (J.
Zajączek do 1826)
Nieprzewidziany,
ale
aktywny
komisarz (M. Nowosilcow)
Ministrowie,
radcy
stanu,
referendarze
i
inne
osoby
wyznaczone przez króla – art. 63
Podział RS na Zgromadzenie Ogólne
i Radę Administracyjną
Przygotowywanie projektów ustaw i
aktów królewskich
Sąd kasacyjny
Rozstrzyganie
sporów
kompetencyjnych
Kontrola rządu
Pociąganie do odpowiedzialności
prawnej - art. 73
Król i dwie izby sejmowe – art. 31
Izba poselska – 77 posłów i 51
deputatów gminnych - art. 118
Izba senatorska: książęta krwi
cesarsko – królewskiej, biskupi,
wojewodowie, kasztelanowie – art.
108
2 lata z odnowieniem składu – art.
120
Podatki, prawodawstwo cywilne i
karne, sprawy monetarne, budżet –
art. 90-92
2 lata z odnowieniem
składu – art. 20, art. 38
Podatki,
prawodawstwo
cywilne
i
karne,
sprawy monetarne –
art. 21
Ministrowie – art. 11
Ministrowie – art. 41
Wydziały rządowe – art. 76
Departamenty, powiaty
i
gminy
(municypalności) – art.
64-67
4
RZECZPOSPOLITA KRAKOWSKA
(Wolne, Niepodległe i Ściśle Neutralne Miasto Kraków z okręgiem)
1815-1846
I. Podstawy ustrojowe:
1) wstępna konstytucja z 3.05.1815 (kongres wiedeński)
2) konstytucja z 11.09.1818
3) konstytucja z 29.07.1833
LIKWIDACJA WOLNEGO MIASTA KRAKOWA w 1846 ROKU (INKORPORACJA DO
AUSTRII JAKO WIELKIE KSIESTWO KRAKOWSKIE) –akt objęcia w posiadanie cesarza
Austrii z 11.11.1846
KRÓLESTWO GALICJI I LODOMERII Z WIELKIM KSIĘSTWEM KRAKOWSKIM
I KSIĘSTWAMI OŚWIĘCIMIA I ZATORU
(1772-1918)
I. Podstawy ustrojowe:
1) Dyplom „październikowy” z 20.10.1860 i Patent „lutowy” z 26.02.1861
2) Statut Krajowy z 26.02.1861
PODSTAWOWE POSTANOWIENIA USTROJOWE w WMK i Galicji (w okresie
autonomii):
LP.
1.
Zagadnienie
Religia
2.
3.
wolność osobista
i równość wobec prawa
Prawa wyborcze
4.
organ ustawodawczy
WMK
GALICJA
Religia
katolicka-religią
kraju, tolerancja religijna –
art. 1
art. 3
pełnoletniość i cenzus
majątkowy (50 zł) kupcy,
rzemieślnicy,
oraz
duchowieństwo(
z
wyjątkiem zakonników),
profesorowie, nauczyciele
i artyści (art. 7)
Izba
Reprezentantów
(organ
jednoosobowy!),
skład – art. 11 i art. 14,
marszałkiem
jeden
z
delegatów senatu.
system kurialny: I kuria:
wielka własność ziemska
(cenzus
majątkowy
–
100zł), II kuria: izby
przemysłowo-handlowe, III
kuria:
miasta większe
(cenzus
majątkowy
zmienny), IV kuria: gminy
wiejskie i miasta mniejsze
(cenzus
majątkowy
zmienny) – art. 5
161 osób, w tym 12
wirylistów: arcybiskupi i
biskupi
obrządku
greckołacińskiego,
katolickiego (unickiego) i
5
Kompetencje:
ustawodawstwo, reforma
prawa – art. 11 (in fine) i
art. 12
5.
organ wykonawczy
6.
Sądownictwo
7.
Podział terytorialny
ormiańskiego, prezes AU,
rektorzy
uniwersytetu
krakowskiego i lwowskiego
rektor
Politechniki
Lwowskiej
149 posłów z wyborów,
marszałek mianowany przez
cesarza. (art. 1, 3, 4
kompetencje:
ustawodawstwo w sprawach
„kultury krajowej” (sankcja
cesarska)- art. 18
Wydział Krajowy: kadencja
6 lat, art. 11
Kompetencje:
prawo
inicjatywy ustawodawczej,
badanie
prawidłowości
wyborów, „biuro sejmu”
Senat, skład: art. 4-5 i art.
19
Kompetencje:
prawo
inicjatywy ustawodawczej
– art. 11, prawo łaski - art.
4, mianowanie na urzędy
adm. – art. 8
powszechne, niezawisłość brak regulacji
sędziego - art. 15 i art. 18
gminy – art. 9
brak regulacji
ORGANY NADZORUJĄCE: KONFERENCJA REZYDENTÓW,
GALICJI
NAMIESTNIK
6
HISTORIA ŹRÓDEŁ PRAWA XVIII/XIX WIEK
WYKŁAD
I.
DEFINICJA POJĘCIA KODEKS – KODYFIKACJA.
KODEKS----------
KODEKS (KODYFIKACJA)----
KODEKS + KODYFIKACJA
(staroŜytność do XVIII w)
(XVIII/XIX W.)
(XX w.)
Określenie kodeks było znane juŜ w staroŜytności. Nazwa
pochodzi z łac. Codex
oznaczającego pień drzewa, kloc
drzewny, deska. SłuŜył do zapisywania informacji. Początkowo
były to połączone tabliczki drewniane, kryte woskiem, na
których pisano rylcem. Deseczki te zostały następnie zastąpione
pergaminem. W ten sposób uformowana była księga (ksiąŜka)
czyli codex ( średniowieczu zastępowana określeniem liber).
Pierwsze kodeksy w rozumieniu ksiąŜek są datowane od I
wieku i stanowiły literaturę pierwszych chrześcijan.
Domniemywa się, Ŝe kodeksem mogła być Ewangelia Marka
oraz Apokalipsa. Zachowane kodeksy średniowieczne o treści
religijnej były pisane na pergaminie (odpowiednio
wyprawionej skórze cielęcej), który przed rozpoczęciem pisania
wygładzano pumeksem lub ostrzem noŜa i nakreślano linie.
Karty były ozdabiane bardzo pracochłonnymi iluminacjami.
Gotowe karty zszywano i oprawiano w płytki z kości słoniowej
lub pozłacaną blachę wysadzaną klejnotami. Zachwycającym
przykładem takiego księgozbioru jest Srebrna Biblioteka księcia
pruskiego Albrechta Hohenzollerna oraz jego drugiej Ŝony
Anny Marii, składającego się z 20 woluminów, oprawionych w
srebrne oprawy (niektóre waŜą ponad 5 kg). Po 1120 roku
zaczęto pisać na papierze; ten materiał piśmienniczy
zdominował pergamin około 1400 roku.
Kodeks w znaczeniu zbioru praw, niekoniecznie w formie
księgi, datuje się od staroŜytności. Za pierwszy uchodzi Kodeks
Hammurabiego z ok. 1700 r. p.n.e., choć w rzeczywistości
wcześniejszymi zbiorami praw, mającymi charakter kodeksu
prawa były: kodeks sumeryjskiego króla Ur-Nammu (ok. 2060
7
r. p.n.e.), Kodeks Lipit-Isztar, władcy miasta Isin (pocz. II tyś
p.n.e.) oraz akkadyjski Kodeks z Esznuny. O treści norm
prawnych z czasów Hammurabiego dowiadujemy się z stelli
(słupa – tablicy), na którym babiloński władca kazał wyryć
ułoŜony przez siebie zbiór praw. Po drugiej stronie znajduje się
płaskorzeźba przedstawiająca boga Marduka wręczającego
berło stojącemu przed nim Hammurabiemu. Słup został
wykonany z twardego diorytu o wys. 2,25 m, płaskorzeźba ma
wys. 0,65 m. Słup z kodeksem prawa był ustawiony w
najwaŜniejszej świątyni w Babilonie.
W formie ksiąg powstawały najstarsze kodeksy
średniowieczne. Często jednak nadawano im inne nazwy.
Zwano: kolekcjami, reformacjami, ordynacjami, ordonansami,
kutimami, rewizjami, korekturami. Do końca XVIII wieku w
krajach niemieckich na określenie zbioru prawa karnego
materialnego i procesowego uŜywano określenia constitutio. Za
uniwersalny, pełny zbiór prawa uchodził corpus iuris. TakŜe
obecnie stosuje się inne nazwy: „prawo”, „ordynacja” (np.
prawo o ruchu drogowym potocznie zwane kodeksem
drogowym)
----------------------------------------------------------------------------W przeszłości obu pojęć (kodeks i kodyfikacja) uŜywano
zamiennie. W szczególności, było to charakterystyczne dla
wieków: XVIII i XIX (epoki wielkich kodyfikacji). Pierwszym
wielkim teoretykiem kodyfikacji był Jeremy Bentham (17481832), który określił przesłanki konieczne do nadania zbiorowi
prawa miana kodeksu. W swoim dziele Ogólne spojrzenie na
pełny
zbiór
ustawodawstwa
postulował
wprowadzenie
powszechnie obowiązującej jednolitej kodyfikacji. Prawo w niej
zawarte powinno być pewne, zupełne, kompletne, bez luk,
zwięzłe. By zrealizować te postulaty kodeks powinien zawierać
normy dostatecznie ogólne, by moŜna z nich dedukować
rozwiązania szczegółowe. Temu celowi słuŜył podział kodeksu
8
na część ogólną i szczególną oraz wprowadzenie słownika
pojęć. Potrzeba zwięzłego ujęcia materiału prawnego wymaga
stosowania właściwej techniki prawodawczej – budowania
zdań moŜliwie krótkich, pozbawionych słów zbędnych a
zwłaszcza wieloznacznych. Kodeks powinna cechować jasność,
przejrzystość, harmonijność układu oraz powszechna
zrozumiałość
treści.
Nastąpiła
tendencja
wyraźnego
rozgraniczania poszczególnych dziedzin (oddzielenie prawa
publicznego od prywatnego, w Polsce prawa politycznego od
sądowego), rozdzielano prawo materialne od procesowego. Z
poszczególnych dziedzin zaczęły się wyodrębniać następne: z
prawa prywatnego - prawo handlowe oraz prawo pracy. Od
końca XVIII przez wiek XIX powstawały, zgodnie z nowymi
wskazaniami, nowe kodeksy czyli kodyfikacje.
---------------------------------------------------------------------------------RozróŜnienie pojęć kodeks i kodyfikacja jest owocem
doktryny XX-wiecznej. Kodeks bowiem to pisany zbiór
przepisów prawnych (księga prawa), który obejmuje całość lub
znaczną część systemu prawa danego państwa, w którym jest
uznany za obowiązujące źródło poznania prawa (fons iuris
cognoscendi) na mocy aktu ustawodawczego (ex lege) lub
zwyczaju (ex consuetudine).
Przez kodyfikację rozumiemy obecnie proces tworzenia
kodeksów prawa (działalność kodyfikacyjną). Zdarza się
jednak takŜe współcześnie uŜywanie tych pojęć jako
równoznacznych. Powodem jest z pewnością takie ich
rozumienie dawniej.
Brak rozróŜnienia tych pojęć został ujawniony w uchwale
Sejmu RP z dnia 10.01.2008 r. w sprawie powołania Komisji
Nadzwyczajnej do spraw zmian w kodyfikacjach. Natomiast
Komisja Kodyfikacyjna Prawa Cywilnego przy Ministrze
Sprawiedliwości powołana rozporządzeniem Rady Ministrów z
22.04.2002 r. , zmienionym rozporządzeniem z 4.06.2008 r.
9
odnosi się do pojęcia kodyfikacji w znaczeniu procesu
tworzenia kodeksu. NaleŜy wszakŜe zaznaczyć, Ŝe obecnie
samo określenie kodyfikacja równieŜ zmienia swoje znaczenie.
Obok powyŜszego oznacza współcześnie równieŜ nowelizacje
(mniejsze lub większe) istniejących kodeksów. Gwoli przykładu
wspomniana
Komisja
Kodyfikacyjna
przy
Ministrze
Sprawiedliwości zaprojektowała zmianę ustawy Kodeks
cywilny (uchwalona 30.05.2008), która wprowadza nowy rodzaj
słuŜebności
- słuŜebność przesyłu, ponadto wprowadza
zadośćuczynienie za śmierć osoby bliskiej.
10
KODYFIKACJE CYWILNE
TERYTORIUM
KSIESTWO
WARSZAWSKIE
NAZWA KODEKSU
KODEKS NAPOLEONA 1804
WOLNE MIASTO
KRAKÓW
CHARAKTERYSTYKA
Wstęp +3 księgi: I. o osobach, II – o
majątkach, III – o różnych rodzajach
własności
wpływ prawa rzymskiego
(systematyka), kanonicznego,
ordonansów królewskich, prawa
rewolucyjnego,
KN wprow. art. 69 Konstytucji
Księstwa Warszawskiego
KODEKS HANDLOWY1807
Zasada przedmiotowa, 4 księgi:
prawo handlowe, wekslowe, handel
morski, prawo upadłościowe i
bankructwa jurysdykcja i
organizacja sądów handlowych,
wprow. w Księstwie Warszawskim
w 1809
PRAWO HIPOTECZNE 1818 Przywrócenie staropolskiej hipoteki
KODEKS CYWILNY
KRÓLESTWO
Zmiana I i III ks. KN: prawo
KRÓLESTWA POLSKIEGO osobowe małżeńskie +hipoteka
POLSKIE
1825
UKAZ O MAŁŻEŃSTWIE Zmiana osobowego prawa
małżeńskiego
1836
KODEKS CYWILNY
GALICJA I WMK
ZACHODNIOGALICYJSKI WŁĄCZONE DO
1797
AUSTRII
Autor Franciszek Zeiller, wstęp + 3
ABGB -1811
księgi: I. o prawie osobowym, II. O
prawie rzeczowym, III o przepisach
wspólnych dla praw osobowych i
rzeczowych, wpływ prawa
rzymskiego (systematyka –
personae, res, actiones) i prawa
natury; zasada powszechności,
równości, pełnej własności (choć z
wyjątkami), swobody umów, 3
nowele dopiero w 1914
Autorzy: Carmer, Svarez i Klein,
ZABÓR
POWSZECHNE PRAWO
charakter posiłkowy, bardzo
PRUSKI/NIEMIECKI KRAJOWE (LANDRECHT
obszerny, kazuistyczny, wstęp + 2
PRUSKI) – 1794
części: I. prawa indywidualne, II.
prawa społeczne, zawiły rozwlekły,
stanowość, wolność umów, nowe
pojęcie małżeństwa
11
BGB-1896/1900
KODEKS HANDLOWY1897
Autorzy: Pape, Planck, Windscheid,
2 części: I. część ogólna, II. część
szczególna (4 działy: zobowiązania,
prawo rzeczowe, prawo rodzinne,
prawo spadkowe,– system
pandektowy), równość wobec prawa,
wolność umów, pełna własność,
swoboda działalności gospodarczej,
znakomita technika prawodawcza,
klauzule generalne (normy
kauczukowe): „dobrej wiary”,
„dobrych obyczajów”
Zasada podmiotowa, 4 części:
kupiec, spółki handlowe, czynności
handlowe, handel morski
KODYFIKACJE KARNE
TERYTORIUM
KSIĘSTWO
WARSZAWSKIE
KRÓLESTWO
POLSKIE
NAZWA KODEKSU
PRAWO POLSKIE
(POSIŁKOWO PRUSKA
ORDYNACJA
KRYMINALNA - 1805)
„FRANCISZKANA” NA
ZIEMIACH
PRZYŁĄCZONYCH W 1809
KODEKS KARZĄCY – 1818
CHARAKTERYSTYKA
Wzorowany na kodeksie austr.,
pruskim i franc., wstęp + 3 księgi,
równość wobec prawa, formalna
definicja przestępstwa, trójpodział
przestępstw, nullum crimen sine
lege, kara śmierci w 7 przypadkach,
utrzymana kara chłosty, stosowanie
analogii
KODEKS KAR GŁOWNYCH
I POPRAWCZYCH – 1847
GALICJA
I część o zasadach ogólnych, II
część szczególna, kazuistyka,
formalna definicja przestępstwa,
teoria odstraszania: 11 rodzajów kar
podzielonych na stopnie, stosowanie
analogii
POWSZECHNY KODEKS 2 części: I. przestępstwa kryminalne,
KARNY O ZBRODNIACH I
II. przestępstwa polityczne, tylko
KARACH „JÓZEFINA”-1787
prawo materialne, doktryna
12
humanitarna, formalna definicja
przestępstwa, brak kary śmierci w
postępowaniu zwyczajnym
USTAWA KARNA
ZACHODNIOGALICYJSKA 1797
ZABÓR
PRUSKI/NIEMIECKI
KSIEGA USTAW NA
ZBRODNIE I CIĘŻKIE
POLICYJNE
PRZESTĘPSTWA
„FRANCISZKANA”-1803
2 księgi: I. o zbrodniach, II. o
ciężkich policyjnych
przestępstwach, prawo materialne i
procesowe, każdy z działów
podzielony na część ogólną i
szczególną, przywrócenie kary
śmierci
KODEKS KARNY- 1852
Nowelizacja „Franciszkany”,
trójpodział przestępstw: część I.
zbrodnie, część II. występki i
wykroczenia, obow. w Austrii do
1974
POWSZECHNE PRAWO
KRAJOWE DLA PAŃSTW
PRUSKICH – „LANDRECHT
PRUSKI” -1794
17 rozdz.: I. część ogólna, prawo
materialne, formalna definicja
przestępstwa
ORDYNACJA
KRYMINALNA DLA
PAŃSTW PRUSKICH- 1805
KODEKS KARNY PRUSKI1851
Trójpodział przestępstw: zbrodnie,
występki i wykroczenia, formalna
definicja przestępstwa
KODEKS KARNY
OGÓLNONIEMIECKI - 1871
Przeróbka kodeksu pruskiego 1851,
łagodniejszy, wstęp +2 części: I. o
karaniu za zbrodnie, występki i
wykroczenia w ogólności, II. o
poszczególnych zbrodniach,
występkach i wykroczeniach
13
PRAWO MAŁŻEŃSKIE I RODZINNE
I.
PRAWO MAŁZEŃSKIE
OSOBOWE
ZAWARCIE MAŁZEŃSTWA
I JEGO ROZWIĄZANIE:
MAJĄTKOWE
STOSUNKI MIĘDZY MAŁZONKAMI
SYSTEMY MAJĄTKOWE
-SYSTEM ŚWIECKI (LAICKI)
-SYSTEM MIESZANY (ŚWIECKO-WYZNANIOWY)
-SYSTEM WYZNANIOWY
A. FORMY ZAWARCIA
WIEKU.
MAŁZEŃSTWA W
KODYFIKACJACH XVIII/XIX
WEDŁUG KRYTERIUM SYSTEMU OSOBOWEGO PRAWA MAŁZEŃSKIEGO.
Lp. System osob. pr. małżeńskiego
1. Świecki (laicki)
Źródło prawa
1. Kodeks Napoleona – 1804
Art.
Art. 75, 227233
2. Ustawa Rzeszy – 1875
3. BGB – 1896/1900
2.
Mieszany (świecko wyznaniowy)
§ 1317
1. Ehepatent Józefa II – 1783
2. Landrecht Pruski – 1794
3. ABGB – 1811
§ 75, 136,
668, 669
§ 75, 93,
103, 135
4. KCKP – 1825
3.
Wyznaniowy
1. Ukaz o małżeństwie – 1836
WEDŁUG KRYTERIUM MIEJSCA.
Lp.
1.
2.
MIEJSCE
Księstwo Warszawskie
Zabór rosyjski
3.
Zabór pruski/niemiecki
4.
Zabór austriacki
SYSTEM
1. Świecki
1. Świecki
2. Mieszany
3. Wyznaniowy
1. Mieszany
2. Świecki
1. Mieszany
Źródło prawa
Kodeks Napoleona – 1804
1. Kodeks Napoleona - 1804
2. KCKP - 1825
3. Ukaz o małżeństwie - 1836
1. Landrecht Pruski - 1794
2. Ustawa Rzeszy – 1875 , BGB
– 1896/1900
1. Ehepatent – 1783, AGBG 1811
14
PRAWO MAŁŻEŃSKIE MAJĄTKOWE
XVIII/XIX WIEK
I.
USTROJE MAJĄTKOWE MAŁZEŃSKIE:
USTAWOWE
II.
UMOWNE
MODELE USTROJÓW MAJĄTKOWYCH MAŁŻEŃSKICH:
a) WSPÓLNOŚĆ MAJĄTKOWA
b) OGRANICZONA WSPÓLNOŚĆ MAJĄTKOWA
c) ROZDZIELNOŚĆ MAJĄTKOWA
Lp.
Kodyfikacje
Ustrój ustawowy
Ustrój umowny
Obszar
1.
KN - 1804
Wspólność majątkowa
Rząd posagowy
KW, KP
2.
Ustawa Hipoteczna - 1818 Rząd posagowy
3.
KCKP - 1825
Rozdzielność majątkowa
KP
4.
PPK - 1794
Rozdzielność majątkowa
z. pruski
5.
ABGB - 1811
Rozdzielność majątkowa
z. austr.
6.
BGB – 1896/1900
Rozdzielność majątkowa
z. niem.
KP
Skróty: KW – Księstwa Warszawskie, KP – Królestwo Polskie (z. rosyjski)
15
SYTUACJA PRAWNA DZIECI NIEŚLUBNYCH
XVIII/XIX WIEK
Lp.
Zła
1.
KN – 1804: 1) nieślubne zwykłe
(legitymacja przez małżeństwo
rodziców), 2) ze związków
cudzołożnych i kazirodczych
(brak wszelkich praw)
2.
ABGB – 1811 (do 1914)
Lepsza
3.
KCKP – 1825; legitymacja przez małżeństwo
rodziców, na mocy aktu królewskiego,
poszukiwanie
macierzyństwa,
obowiązek
wychowywania i utrzymania
4.
PPK – 1794: legitymacja przez małżeństwo
rodziców, orzeczenie sądowe, uznanie przez ojca,
reskrypt ministra sprawiedliwości na wniosek ojca
16
HISTORIA PRAWA RZECZOWEGO
XVIII/XIX WIEK
I.
PRAWA RZECZOWE
WŁASNOŚĆ
OGRANICZONE PRAWA RZECZOWE
(PRAWA NA RZECZY CUDZEJ)
HIPOTEKA
POJĘCIE WŁASNOŚCI:
Lp.
Kodyfikacje
1.
Landrecht Pruski - 1794
2
ABGB - 1811
3
Kodeks Napoleona - 1804
Regulacje
Własność feudalna: dobra rycerskie (do 1807),
własność podzielona: lenna, fideikomis rodzinny i
oczynszowanie dziedziczne, własność pełna (tyt.
8. O własności, tyt. 18. O własności podzielonej)
Własność podzielona: lenna, dobra wieczystodzierżawne, dobra wieczysto-czynszowe (cz. II. O
prawie rzeczowem; § 285-362)
Wyłącznie pełna własność (art. 544)
Wyłącznie pełna własność (art. 903-905)
4
BGB – 1896/1900
HIPOTEKA
(PORÓWNANIE HIPOTEKI FRANCUSKIEJ I POLSKIEJ)
Lp.
HIPOTEKA FRANCUSKA (KN - HIPOTEKA
POLSKA
(USTAWA
1804)
HIPOTECZNA – 1818, KCKP - 1825
1.
GENERALNA (OGÓLNA)
Z. SZCZEGÓŁOWOŚCI
2.
TAJNA
Z. JAWNOŚCI (FORMALNEJ)
3.
ODNAWIALNA
Z. DOMNIEMANIA DOBREJ
(JAWNOŚCI MATERIALNEJ)
WIARY
17
4.
Z. PIERWSZEŃSTWA
PRAWO SPADKOWE
XVIII/XIX WIEK
I.
DZIEDZICZENIE
USTAWOWE (BEZTESTAMENTOWE)
PRAWA DZIEDZICÓW
TESTAMENTOWEGO
Lp
1.
Zachowek
ABGB – 1811
2
BGB – 1896/1900
KONIECZNYCH
TESTAMENTOWE
W
PRZYPADKU
DZIEDZICZENIA
Rezerwa
3
KN – 1804
4
ZGB - 1912
18
OSIĄGNIĘCIA KOMISJI KODYFIKACYJNEJ (KK) II RP
I.
Okoliczności powstania:
- ustawa o powołaniu KK z 3.06.1919
-powołanie składu przez Naczelnika Państwa 22.08.1919
II. Struktura organizacyjna KK:
- prezydent (prof. UJ F.K. Fierich – zm. 1928, prezes Izby Cywilnej SN B. Podhorecki –
od 1932)
- wydziały (regulamin z 1919), sekcje (regulamin z 1924), podkomisje (regulamin z 1933)
III. Zasady działania:
-przygotowanie projektu przez referentów
-dyskusja w łonie sekcji i na plenum
-ogłoszenie drukiem (z uzasadnieniem) celem konsultacji
-przygotowany projekt przekazywany ministrowi sprawiedliwości
-projekt wnoszony do sejmu jako rządowy
-od 1926 projekt ogłaszany rozporządzeniem Prezydenta z mocą ustawy.
LP.
Nazwa aktu
Rok
uchwalenia/
wydania
1.
Prawo
prywatne
międzynarodowe
i 1926
prywatne
międzydzielnicowe
2.
Prawo autorskie
3.
Ustawa o zwalczaniu
nieuczciwej konkurencji 1926
4.
Rozporządzenie
o
ochronie
wynalazków, 1928
wzorów
i
znaków
towarowych
(prawo
patentowe)
5.
Kodeks
karnego
Charakterystyka
1926
postępowania 1928
Proces
mieszany:
postępowanie
przygotowawcze, rozprawa
-zasady:
prawdy
materialnej,
swobodnej oceny dowodów,
-środki odwoławcze: apelacja, kasacja,
zażalenie
19
6.
Kodeks postępowania
1930
cywilnym
Zasady:
dyspozycyjności,
kontradyktoryjności, prawdy formalnej,
równości stron, ustności i jawności,
bezpośredniości, koncentracji materiału
procesowego, środki odwoławcze:
apelacja, kasacja, zażalenie
7.
Kodeks karny
-struktura: część ogólna i szczegółowa
-odzwierciedlenie szkoły klasycznej i
socjologicznej
-zasady: nullum crimen, nulla poena,
subiektywizacja: wina umyślna (dolus
directus, dolus eventualis) i nieumyślna
(lekkomyślność,
niedbalstwo)
i
indywidualizacja
odpowiedzialności
karnej,
uchylenie
akcesoryjności
odpowiedzialności
karnej,
środki
zabezpieczające: środki lecznicze dla
alkoholików
i
narkomanów,
psychicznie chorych, domy pracy
przymusowej, zakłady dla przestępców
niepoprawnych,
-podział przestępstw: zbrodnie i
występki
1932
8.
Prawo o wykroczeniach
1932
9.
Postępowanie
egzekucyjne
zabezpieczające
1932
i
10.
Prawo
wekslowe
czekowe
i 1932
11.
Kodeks zobowiązań
1933
-struktura: część ogólna i szczególna
-zasady: równość stron, wolność umów,
uczciwość w obrocie prawnym
-klauzule generalne: „dobrej wiary” itd.
12.
Kodeks Handlowy
1933
-2 księgi: (I o kupcu, II o czynnościach
handlowych)
13.
Prawo upadłościowe
układowe
i 1934
20
Projekty nie uchwalone:
LP.
1.
2.
Dział prawa
Rok/autor
Charakterystyka
K. -zawarcie
przed
małżeństwa
Prawo
małżeńskie 1929,
urzędnikiem stanu cywilnego lub
Lutostański
osobowe
duchownym
-separacja
-po 3 latach możliwość rozwodu
-jurysdykcja państwowa
Prawo
małżeńskie 1937,
W.L. -równouprawnienie żony i męża
majątkowe
Jaworski
-system podziału dorobku (rozdzielność
majątkowa): majątki odrębne w trakcie
trwania małżeństwa, po ustaniu
małżeństwa połączenie majątków i
podział po 1/2
SĄDOWNICTWO II RP
I. Zasady przewodnie:
-niezawisłości sędziowskiej
-nominacji sędziów
-udziału czynnika społecznego (konstytucja marcowa – sędziowie pokoju, sądy przysięgłych,
konstytucja kwietniowa – brak regulacji) SĄDY PRZYSIĘGŁYCH JEDYNIE NA TERENIE
GALICJI DO 1938 ROKU
-hierarchiczno-instancyjnej budowy sądownictwa.
II. Podstawy prawne:
-ustawa z 1928 roku Prawo o ustroju sądów powszechnych
I instancja – sąd grodzki
↓ apelacja
II instancja – sąd okręgowy –
I instancja
↓
↓ kasacja
apelacja
sąd apelacyjny - II instancja
↓ kasacja
Sąd
Najwyższy
21
KONSTYTUCJA MARCOWA 1921 I KONSTYTUCJA KWIETNIOWA 1935
Lp.
1.
Kryterium
Zasady
ustrojowe:
Konstytucja marcowa 1921
preambuła, art. 1-3
-ciągłość państwa polskiego
-republikańska forma ustroju
-zwierzchnictwo Narodu
-demokracja reprezentacyjna
-podział władzy
-rządy parlamentarne
-państwo liberalne
-jednolitość państwa
Konstytucja kwietniowa 1935
Art. 1-10
-republikańska forma ustroju
-koncentracja władzy w urzędzie
Prezydenta
-nadrzędnym dobrem dobro państwa
-prymat interesów zbiorowych nad
jednostkowymi
-jednolitość państwa
2.
Prezydent
Art. 39-40, 43-51
Kadencja 7 lat
Wybierany przez Zgromadzenie
Narodowe
Kompetencje: brak uprawnień
ustawodawczych (od noweli
sierpniowej: rozporządzenia z
mocą ustawy)
brak
Odpowiedzialność:
odpowiedzialności
parlamentarnej,
odpowiedzialność konstytucyjna
przez Trybunałem Stanu
Art. 15-17
Kadencja 7 lat
1.Wybierany przez Zgromadzenie
Elektorów
2.Wskazywany przez ustępującego
prezydenta
W sytuacji zgłoszenia dwóch
kandydatów:
WYBORY
POWSZECHNE
Kompetencje:
uprawnienia
ustawodawcze: wydawanie dekretów
z mocą ustawy
3.
Sejm i Senat Art. 11
Art. 31-32
Kadencja 5 lat
Kadencja 5 lat
Sejm: 444 posłów (głosowanie Sejm: 208 posłów (głosowanie
powszechne)
powszechne)
Senat: 111 posłów (głosowanie Senat
(96
senatorów
(1/3
powszechne)
powoływana przez prezydenta, 2/3
wybory powszechne)
Rada
Art. 55-56
Art. 25, 28-30
Ministrów
Skład: Prezes RM i ministrowie Skład: Prezes RM i ministrowie
mianowani przez prezydenta
mianowani przez Prezydenta
parlamentarna
Odpowiedzialność:
Odpowiedzialność:
parlamentarna (polityczna) przed przed Sejmem, polityczna (przed
Sejmem i konstytucyjna (przed Prezydentem) i konstytucyjna (przed
Trybunałem Stanu)
Trybunałem Stanu)
Odpowiedzialność solidarna i Odpowiedzialność
solidarna
i
indywidualna
indywidualna
4.
5.
Zmniejszenie
zakresu
praw
Prawa
Art. 87 i n.
polityczne i Czynne i bierne prawa wyborcze, obywatelskich i politycznych, brak
do jednolitego wykazu, przepisy w tej
obywatelskie prawo
przynależności
22
samorządów,
rozproszone;
prawo
piastowanie kwestii
urzędów, równość wobec prawa, własności, wolność sumienia i
ochrona życia, wolność i ochrona wyznania, wolność nauki
mienia, prawo do ochrony pracy,
prawo do bezpłatnej nauki,
wolność prasy i słowa, wolność
sumienia i wyznania, wolność
nauki nietykalność mieszkania
tajemnica korespondencji
6.
Nowelizacja
Zmiana ustawy 2.08.1926:
Zwiększenie uprawnień
Prezydenta: prawo rozwiązania
sejmu i senatu, wydawanie
rozporządzeń z mocą ustawy,
uprawnienia budżetowe
Brak zmian
23