psychostymulacyjna metoda kształtowania i rozwoju mowy oraz
Transkrypt
psychostymulacyjna metoda kształtowania i rozwoju mowy oraz
Agnieszka Michalska Świnoujście 03. 03. 2005 Zofia Leciej Edyta Pacura PSYCHOSTYMULACYJNA METODA KSZTAŁTOWANIA I ROZWOJU MOWY ORAZ TECHNIKI PSYCHOSTYMULACJI Metoda psychostymulacyjna jest metodą uniwersalną, gdyż jej cechą jest to, że nie ogranicza się do jednego typu zaburzenia, a pozwala na pracę z dziećmi zaburzonymi emocjonalnie, intelektualnie, ruchowo, z uszkodzonym słuchem, zespołem Downa, autyzmem, niedowidzące, jąkające się czy z uszkodzeniami CUN. Głównym celem pracy tą metodą jest wywołanie i utrwalenie spontanicznej aktywności słownej (S.A.S), która występuje u dziecka wtedy, gdy mówi ono z własnej potrzeby, bez dodatkowych wzmocnień lub instrukcji. Spontaniczna aktywność słowna przyjmuje u dzieci z zaburzeniami dwie formy: ekspresyjną i komunikacyjną. Forma ekspresyjna to słowny wyraz myśli, uczuć, wrażeń i innych stanów psychicznych, natomiast forma komunikacyjna to wypowiedzi skierowane do innych osób. Mowa ekspresyjna występuje w zabawach, będzie to na przykład naśladowanie odgłosów, wydawanie entuzjastycznych okrzyków radości itp. a dziecko nie oczekuje żadnych efektów swoich wypowiedzi w przeciwieństwie do mowy komunikacyjnej. W przypadku dziecka bez żadnych zaburzeń spontaniczna aktywność słowna jest efektem stymulacji ze strony mówiącego otoczenia, czyli osób, które wchodzą z nim w codzienny kontakt. Dla pojawienia się S.A.S muszą być spełnione cztery warunki wyjściowe: 1. Właściwa budowa anatomiczna centralnego układu nerwowego, narządów zmysłów i mowy; 2. Prawidłowe funkcjonowanie wyżej wymienionych układów; 3. Właściwa stymulacja mową ze strony otoczenia społecznego; 4. Podstawowy komfort psychiczny, wynikający z dobrego stanu zdrowia oraz poczucia bezpieczeństwa fizycznego i społecznego dziecka. Metoda psychostymulacyjna jest ukierunkowana na spełnienie dwóch warunków wymienionych powyżej, czyli: - właściwej stymulacji mową w sytuacjach terapeutycznych i poza nimi (realizowanie z dzieckiem zaleceń terapeutów przez inne osoby kontaktujące się z dzieckiem; - stworzenie warunków dla poczucia pełnego bezpieczeństwa fizycznego i społecznego dziecka poddanego terapii. Terapia psychostymulacyjna nie ma bezpośredniego wpływu na funkcje cun dzieci oraz na stan ich narządów zmysłów i narządów mowy, działa jednak na nie pośrednio – aktywizując wspomniane układy. Zmierzając do wywołania lub wzmożenia S.A.S u dzieci poddanych tej terapii podejmuje się trzy typy działań: 1. Działania zmniejszające ograniczenia w zakresie S.A.S. Stosuje się w tym celu następujące techniki : - ćwiczenia energetyzujące; - ćwiczenia oddechowo – głosowe; - ćwiczenia rozwibrowujące. 2. Działania wspierające motywację do mówienia, do których ćwiczenia stosuje się: - „zalewanie mową”, które stanowi podstawowy rys tej metody; - sytuacje parateatralne; - inspiracje plastyczne, dźwiękowe, głosowe, ruchowe, których celem jest wywoływanie lub wzmocnienie skojarzeń słowno – zmysłowych; - zabawy tematyczne. 3. Działania ułatwiające mówienie z takimi technikami jak: - rytmogesty; - kreacje ruchowe; - techniki autoekspresyjne; - ćwiczenia artykulacyjne swoiste dla tej metody. Zaburzenie mowy stanowi potencjalny czynnik stresogenny nie tylko dla dziecka, które jest nim dotknięte ale i dla jego rodziny. Metoda psychostymulacyjna posługuje się również dwoma głównymi środkami budowania pozytywnej energii psychicznej dziecka, które pomagają załagodzić lub zlikwidować stres tzw. komunikacyjny. Są to: tworzenie radosnego klimatu terapii oraz konkretna technika pozytywnego oddziaływania na ciało i psychikę – relaks psychostymulacyjny. Teraz pokrótce przedstawię niektóre z wyżej opisanych technik, część z nich pokażemy w działaniu z dziećmi. Relaks psychostymulacyjny – zawiera trzy główne elementy: - technikę oddziaływań na ciało dziecka, zharmonizowaną ze specjalnie dobraną muzyką; - muzykę grecką – zestaw utworów specjalnie sporządzony dla potrzeb psychostymulacji .Stwarza ona pogodny nastrój,co jest podstawowym warunkiem pstchostymulacji, dzięki niej osiąga się, odpowiedni dla psychostymulacji poziom relaksu. - bajkę ze stałymi bohaterami (zwierzętami), o pozytywnej treści, pogodną w nastroju i dostosowaną do potrzeb dziecka (np. ćwiczenia odpowiednich form gramatycznych, pozbywania się lęku). Mogą to być bajki z książek o „Misiu Mokrej Łapce” autorstwa T.Smereki i M.Młynarskiej lub dowolnie wymyślone przez terapeutę. Relaks psychostymulacyjny usuwa tzw .bloki mięśniowe czyli likwiduje napięcia utrzymujące się w pewnych okolicach ciała ( kark, szyja, barki, brzuch) jako efekt przewlekłego stresu komunikacyjnego. Ćwiczenia energetyzujące – oparte są na schematach zachowań zwierząt lub czynności człowieka. Ruch ciała jest sterowany całościowym wyobrażeniem, co sprzyja integracji i koordynacji aparatu mięśniowego. Bardzo ważnym czynnikiem jest aspekt przeżyciowy tych ćwiczeń, wczucie się w odtwarzaną postać, złapanie istoty i charakteru kreowanego ruchu. Mogą one być wykorzystane w terapii indywidualnej i grupowej. Zestaw ćwiczeń energetyzujących zawiera trzy grupy ćwiczeń: - rozgrzewkę – służy ona przygotowaniu do zabawy; - ćwiczenia ugruntowujące ciało – mają stworzyć u dziecka poczucie silnego oparcia stóp o podłoże, czyli spowodować, że będzie ono pewnie stąpać na własnych nogach. - ćwiczenia koordynacyjne – podnoszą świadomość ruchu i zakres jego kontroli, poprawiają współpracę obu półkul mózgowych. Należy zacząć od symetrycznych ruchów obu rąk, potem dochodzić do ruchów asymetrycznych. Ośrodek ruchowy mowy sąsiaduje z ośrodkiem ruchowym ręki, toteż należy oczekiwać udrożnienia czucia mięśniowego narządów mowy jako efektu ćwiczeń koordynacyjnych. Ćwiczenia oddechowo – głosowe – powinny nastąpić bezpośrednio po relaksie, w pozycji leżącej, na stołku lub desce wibracyjnej. Polegają one na uciskaniu dolnych części żeber i wypowiadaniu w tym samym czasie przez dziecko głoski aaa lub uuu (tzw. pompki). Po nich wykonuje się „młoteczki”, które są również ćwiczeniami rozwibrowującymi – polegają na naprzemiennym uderzaniu dłońmi zwiniętymi w pięści wzdłuż całego kręgosłupa od góry do dołu. Dziecko wydaje przy tym głos, który zaczyna drgać, co jest interesujące dla dziecka i często powoduje wywołanie śmiechu, który potęguje rezonans głosowy. Pomaga to w ustawieniu głosu i utrwaleniu brzuszno – dolnożebrowego oddechu, który jest najkorzystniejszy dla człowieka z punktu widzenia komfortu psychicznego. Technika zalewania mową – podczas sesji należy dużo mówić omawiając i komentując aktualną sytuację, wykonywane czynności, oglądane obrazki, opowiadać bajkę o wcześniej wspominanym Misiu Mokrej Łapce. Wielokrotnie też należy powtarzać wybrane zdania lub słowa, które chce się utrwalić w pamięci słuchowej dziecka. Możemy też zastosować techniki zabawy tematycznej, zajęcia parateatralne. Działania ułatwiające mówienie i rozumienie mowy – rytmogesty i kreacje ruchowe, które polegają na obszernym, płynnym ruchu rąk towarzyszącym mowie. Każda z samogłosek ma swój ruch, który pokażemy w trakcie zajęć. Ćwiczone słowa mówi się i jednocześnie pokazuje rękoma. W fazie początkowej ruch rąk wykonuje się z terapeutą, stopniowo zmniejsza się pomoc terapeuty i dziecko wykonuje rytmogesty samo. Kreacje ruchowe obejmują pokazywanie wyrażeń np. To jest... , gdzie słowu „to” odpowiada wskazanie przedmiotu, obrazka lub osoby, o których mówi zdanie. Słowu "jest” towarzyszy gest złożenia dłoni z lekkim klaśnięciem. Ostatniemu członowi zdania odpowiadają rytmogesty towarzyszące wypowiadaniu nazwy wskazywanego obiektu. Rytmogesty mają wspierać płynność wypowiedzi, jej melodię i rytm. Płynność wypowiedzi wpływa stymulująco na mowę dziecka, ograniczając i likwidując skandowanie, szatkowanie wypowiedzi oraz pomijanie sylab. Rytmogesty uwydatniają rolę samogłosek, poprawiając ogólną wyrazistość mowy. Techniki pracy nad rozwojem struktur zdaniowych – stosuje się je wtedy, gdy dziecko ma opanowane mówienie prostych zdań, mają one na celu wydłużanie wypowiedzi. Polegają na zaznaczaniu podczas zabawy ilości słów użytych w zdaniu np. przez robienie kroków i zaznaczanie „przebytej trasy”, czy dokładanie kolorowych klocków do omawianej ilustracji jeden klocek odpowiada jednemu słowu. Zakończenie: Metoda terapii mowy powinna zawierać takie formy ćwiczeń i rozmaitych oddziaływań, które stanowią trening obszarów mózgu odpowiedzialnych za mowę. Te formy ćwiczeń i działań muszą bezpośrednio wiązać się z mową i są możliwe do wprowadzenia nawet tam, gdzie mowa jest w stadium zerowym czy zaburzona poprzez np. jąkanie. Formy i techniki pracy powinny być dobrane do indywidualnych potrzeb i umiejętności dziecka, poza tym niektóre z elementów np. relaks przy greckiej muzyce mogą być stosowane w każdej grupie, a wykonywać go mogą dzieci na dzieciach po kilkakrotnych ćwiczeniach. Literatura: Młynarska M. , Smereka T. , Psychostymulacyjna metoda kształtowania i rozwoju mowy oraz myślenia, WSiP, Warszawa 2000.