Odczyn Biernackiego wczoraj i dziś

diagnostyka laboratoryjna Journal of Laboratory Diagnostics
2012 • Volume 48 • Number 2 • 213-218
Praca poglądowa • Review Article
Odczyn Biernackiego wczoraj i dziś
Erythrocyte sedimentation rate in the past and present day
Kinga Lis
Katedra i Zakład Diagnostyki Laboratoryjnej, Collegium Medicum w Bydgoszczy, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
Streszczenie
Odczyn Biernackiego (OB) jest prostym i niedrogim badaniem laboratoryjnym. Jest jednym z najczęściej zlecanych badań
w przypadku rozpoznania reakcji ostrej fazy. Pomimo, że jest badaniem niespecyficznym stanowi ważne narzędzie diagnostyczne do dnia dzisiejszego.
Summary
Erythrocyte sedimentation rate (ESR) is a simple and inexpensive laboratory test. It is one of the most frequently ordered tests
in the diagnosis of acute phase reaction. Although it is a nonspecific test is an important diagnostic tool to the present day.
Słowa kluczowe:odczyn Biernackiego, metody oznaczania
Key words:erythrocyte sedimentation rate, method of analysis
Skąd się wziął Odczyn Biernackiego (OB)?
Zjawisko sedymentacji krwi znane było już w medycynie empirycznej starożytnej Grecji [1]. Badanie szybkości opadania
erytrocytów zostało po raz pierwszy opisane przez Edmunda Biernackiego w 1894 roku. Ten wybitny polski lekarz, jako
pierwszy szczegółowo opisał zjawisko sedymentacji krwinek
czerwonych we krwi żylnej rozcieńczonej cytrynianem sodu.
Zauważył również, że szybkość opadania erytrocytów jest
różna w zależności od płci, wieku, a przede wszystkim stanu
zdrowia. Prowadząc dalsze badania nad odkrytym zjawiskiem
ustalił, że szybkość sedymentacji u zdrowych mężczyzn wynosi średnio od 2 do 6 mm w ciągu jednej godziny, zaś u kobiet
jest zależna od fazy cyklu menstruacyjnego oraz obecności
ciąży. U zdrowych kobiet nieciężarnych szybkość opadania
erytrocytów w ciągu pierwszej godziny wynosi średnio od
2 do 10 mm. Nieznaczny wzrost OB obserwuje się podczas
miesiączki. U kobiet ciężarnych odczyn Biernackiego może
natomiast osiągać nawet wartości trzycyfrowe (>100 mm/h),
co nie pozwala na zastosowanie tego badania jako wyniku
o wartości diagnostycznej w tej grupie kobiet. W związku
z czym do dnia dzisiejszego u kobiet ciężarnych nie oznacza
się OB, choć w roku 1918 Robin Fahraeus próbował wprowadzić odczyn opadania erytrocytów do kanonu badań przeprowadzanych rutynowo u kobiet ciężarnych [2-5].
Niezwykle istotne z klinicznego punktu widzenia było zaobserwowane już przez Biernackiego [2] przyspieszenie szybkości sedymentacji erytrocytów w przebiegu wielu chorób,
m.in. gruźlicy, chorób zakaźnych oraz nowotworowych. Zja-
wisko to, jak się okazało, związane jest ze zmianą składu
białek osocza, w tym przede wszystkim poziomu fibrynogenu, globulin i albumin, co powoduje zmianę ładunku elektrycznego osocza względem błony komórkowej erytrocytów.
W stanie fizjologicznym ujemny potencjał na powierzchni
błony komórkowej erytrocytów (tzw. zeta potencjał) powoduje wzajemne odpychanie się tych komórek, co zapobiega
ich agregacji. Zmiana wzajemnych potencjałów sprzyja rulonizacji erytrocytów, co z kolei przyspiesza ich opadanie na
dno probówki [3-7]. Pomimo, że odczyn Biernackiego jest
badaniem niespecyficznym to jest on jednym z najczęściej
zlecanych testów laboratoryjnych w przypadku diagnozowania wielu różnych chorób [1].
Technika wykonania badania została dokładnie opisana
w roku 1921 przez Alfa Westergrena, zaś rok 1935 przyniósł
kolejne modyfikacje techniczne autorstwa Maxwella M. Wintroba. Techniczne modyfikacje metody Westergrena nie pozostają jednak bez wpływu na uzyskiwane wyniki (Tabela I).
W roku 1977 metoda zaproponowana przez Westergrena
Tabela I
Wartości prawidłowe odczynu Biernackiego uzyskiwane różnymi
metodami [31].
OB [mm/h]
Metoda
Westergrena
Metoda
Wintroba
Metoda
Cutlera
kobiety
4-7
0-20
2-12
mężczyźni
3-5
0-9
2-8
213
Odczyn Biernackiego wczoraj i dziś
Tabela II
Czynniki wpływające na przyspieszenie OB [32].
Czynniki erytrocytarne
• wzrost objętości krwinki, np. duże erytrocyty
Czynniki osoczowe
• wzrost ilości substancji o dodatnim ładunku elektrycznym
–– wzrost stężenia fibrynogenu
• spadek liczby erytrocytów
–– wzrost stężenia globulin
• obniżenia ilości substancji o ujemnym ładunku elektrycznym
–– spadek ilości albumin
–– spadek ilości lecytyny
–– spadek ilości nukleoprotein
• wzrost stężenia cholesterolu we krwi
została uznana przez Międzynarodowy Komitet do Spraw
Standaryzacji w Hematologii (International Committee for
Standardization in Hematology, ICHS) za referencyjną metodę pomiaru szybkości opadania erytrocytów [1, 3, 4].
Dlaczego erytrocyty opadają na dno probówki?
Badanie szybkości opadania krwinek czerwonych zależy od
proporcji poszczególnych białek osocza oraz budowy i właściwości erytrocytów. W badaniu tym wykorzystuje się zjawisko sedymentacji, czyli opadania na dno naczynia substancji o wyższej gęstości względnej zawieszonej w substancji
o niższej gęstości względnej. Gęstość erytrocytów prawidłowych wynosi 1,095 kg/l, podczas gdy gęstość osocza
w tych warunkach wynosi 1,027 kg/l. Wartości te ulegają zmianie w stanach chorobowych, co spowodowane jest
zmianą wzajemnych proporcji poszczególnych białek surowicy, bądź zmianami budowy i kształtu erytrocytów, znajdując swoje odzwierciedlenie w szybkości opadania erytrocytów (Tabela II).
Najważniejszymi białkami surowicy wpływającymi na wynik
OB są: fibrynogen, immunoglobuliny oraz albumina [5, 7, 8,
9]. Według Haamed i Wagas [4] gdyby określić w skali punktowej od 1 do 10 istotność wpływu poszczególnych frakcji
białek osocza na szybkość opadania erytrocytów, czyli ich
zdolności do redukcji zeta potencjału, to fibrynogen musiałby otrzymać 10 punktów, β-globuliny 5 punktów, α-globuliny
i γ-globuliny po 2 punkty zaś albuminy 1 punkt.
Do przyczyn zmian OB pochodzenia krwinkowego należą między innymi niedokrwistości oraz wszelkiego rodzaju
schorzenia przebiegające z produkcją erytrocytów o nieprawidłowej budowie takie jak np. sferocytoza czy sierpowatokrwinkowość [7, 10, 11].
Spośród przyczyn fizjologicznych powodujących przyspieszenie OB na plan pierwszy wysuwają się wiek (Tabela III)
i ciąża. Od drugiego trymestru wartość tego parametru jest
stale podwyższona i wynosi 40-50 mm/h dochodząc nawet
do 100 mm/h w trymestrze trzecim [12].
Badanie odczynu Biernackiego jest stosunkowo często zlecane ze względu na niski koszt i prostotę wykonania. Interpretacja jego wyników nie jest jednak całkiem oczywista.
Szacuje się bowiem, że około 20% przypadków podwyższonego OB pozostaje niewyjaśniona [12].
Jak to się robi?
Do oznaczania odczynu opadania krwinek czerwonych
używa się pełnej krwi żylnej pobranej z dodatkiem antyko-
Tabela III
Wartości OB w zależności od wieku uzyskane metodą Westergrena [32] i metodą Wintroba [33].
Wartości prawidłowe uzyskane metodą Westergrena [32]
wiek
Wartości prawidłowe [mm/h]
Noworodki
Niemowlęta do 6 m. ż.
Kobiety do 60 r. ż.
Kobiety powyżej 60 r. ż.
Mężczyźni do 60 r. ż.
Mężczyźni powyżej 60 r. ż.
0-2
12-17
3-10
≤ 20
3-6
≤ 15
Wartości uzyskane metodą Wintroba [33]
214
wiek
Zakres wartości [mm/h]
Średnia [mm/h]
< 30 r. ż.
30-39 r. ż.
40-49 r. ż.
50-59 r. ż.
60-69 r. ż.
70-79 r. ż.
80-89 r. ż.
1-20
2-32
2-30
3-35
6-40
4-50
14-54
8,8
11,7
14,8
15,0
19,3
22,7
26,8
agulantu zapobiegającemu jej wykrzepianiu. Środkiem przeciwkrzepliwym standardowo stosowanym do pobrania krwi
w celu wykonania OB jest 3,8% roztwór cytrynianu sodowego, w proporcji 1 objętość antykoagulantu i 4 objętości krwi
żylnej. Działanie antykoagulacyjne roztworów soli kwasu
cytrynowego polega na wiązaniu jonów wapnia, co hamuje kaskadę krzepnięcia, ale nie zmienia składu białkowego
osocza [6, 13].
Krew do badania można pobrać na dwa sposoby. Pierwszy
z nich to tzw. system otwarty. W tej metodzie krew pobrana
z żyły łokciowej do strzykawki w objętości 1,6 ml jest następnie przelewana do probówki zawierającej 3,8% roztwór
cytrynianu sodowego w objętości 0,4 ml. Metoda ta jest już
bardzo rzadko stosowana ze względu na szereg wad takich jak przede wszystkim czas od wynaczynienia krwi do
jej wymieszania z antykoagulantem, w którym dochodzi do
uruchomienia procesu krzepnięcia, niedokładne proporcje
krwi i antykoagulantu, jak również możliwość bezpośredniego kontakt z materiałem potencjalnie zakaźnym stwarzający
wysokie ryzyko zakażenia.
Drugim i zalecanym obecnie [14] sposobem pobierania krwi
jest tzw. system zamknięty wykorzystujący specjalnie przygotowane probówki próżniowe lub asiracyjno-próżniowe,
zawierające odpowiedni antykoagulant w odpowiedniej objętości. Podczas pobierania krwi systemem zamkniętym igłę
umieszczoną w odpowiednim adapterze i wprowadza się do
światła naczynia żylnego, natomiast drugą stroną igły przebija się membranę próbówki próżniowej lub probówko-strzykawki. W przypadku zamkniętych systemów aspiracyjnych
dokonuje się aspiracji krwi żylnej przy pomocy tłoka probówko-strzykawki, zaś w przypadku zamkniętych systemów
próżniowych istniejące wewnątrz probówki odpowiednio dobrane podciśnienie powoduje zassanie właściwej objętości
krwi. Igły używane do pobierania krwi systemem zamkniętym posiadają specjalne zawory zapobiegające wypływaniu
krwi przez igłę w momencie, gdy nie jest połączona z probówką lub probówko-strzykawką. Pozwala to na sprawne
i bezpieczne pobieranie kilku próbek materiału biologicznego o najwyższej jakości, bez możliwości kontaktu osoby pobierającej z krwią pacjenta [13, 14].
Tak pobrana próbka krwi stanowi materiał biologiczny standardowo przeznaczony jedynie do wykonania badania OB.
Odczyn Biernackiego współcześnie może być wykonany na
klika różnych sposobów począwszy od klasycznej metody
Westergrena, poprzez metody manualne, w modyfikacjach
makroobjętościowych i mikroobjętościowych, aż po różne
metody zautomatyzowane. Praktycznie wszystkie stosowane metody oznaczania OB stanowią różnego rodzaju modyfikacje klasycznej metody Westergrena, zaś wyniki nimi
uzyskane są odnoszone do wyników, jakie uzyskalibyśmy
w tej samej próbce krwi zbadanej metodą klasyczną i w tej
formie podlegają interpretacji.
Czym jest klasyczna metoda Westergrena?
Do suchej strzykawki pobiera się 2 ml krwi a następnie prze-
lewa się ją do probówki zawierającej 0,5 ml antykoagulantu
(cytrynian trzysodowy dwuwodny o stężeniu 105 mmol/l).
Szczególną uwagę należy zwrócić na proporcję objętości
krwi do objętości cytrynianu, która powinna ona wynosić 4:1.
Po dokładnym wymieszaniu aspiruje się krew cytrynianową
do rurki Westergrena do poziomu „0”, a następnie umieszcza się pionowo w statywie i pozostawia na 1 godzinę. Po
upływie tego czasu odczytuje się odległość między meniskiem osocza (oznaczonym wstępnie jako punkt „0”) a granicą warstwy erytrocytów. Odległość tę określa się w milimetrach, wynik natomiast podaje się w milimetrach na godzinę
(mm/h) [10, 15].
Parametry rurki Westergrena określone są „Przepisami metrologicznymi o pipetach do badania opadu krwi” [16]. Pipeta powinna być wykonana ze szkła lub przezroczystego
tworzywa, z bezbarwnego materiału wolnego od wad i pęcherzy. Materiał nie powinien oddziaływać na krew oraz na
antykoagulant znajdujący się we krwi. Na powierzchni pipety
nie może być rys ani wyszczerbień. Powierzchnie czołowe
rurki Westergrena muszą być gładko oszlifowane i prostopadłe do jej osi. Pipeta musi mieć trwale naniesioną podziałkę
kreskową o wartości elementarnej 1 mm. Zakres podziałki
ma być niemniejszy niż 180 mm. Kreski podziałki muszą być
prostopadłe do osi symetrii pipety. Nie mogą ulegać ścieraniu podczas normalnego użytkowania. Kreski podziałki powinny być wyraźne i o jednakowej szerokości [16].
W klasycznej metodzie Westergrena ważne jest by pomiar
był prowadzony w odpowiednich warunkach, mianowicie
układ pomiarowy nie może być narażony na wstrząsy, zmiany temperatury, czy silne działanie promieni słonecznych.
Temperatura prowadzenia pomiaru powinna mieścić się
w granicach 18-25°C. Nie wolno też przenosić układu podczas prowadzenia pomiaru [3, 4].
Jak zmodyfikowano klasyczną metodę Westergrena?
Metoda Westergrena przez wiele lat była modyfikowana
w celu zwiększenia czułości, precyzji, a przede wszystkim
ograniczenia kontaktu personelu medycznego z materiałem
potencjalnie zakaźnym oraz skróceniu czasu oczekiwania
pacjenta na wynik badania.
Pierwsza modyfikacja metody Westergrena została zaproponowana przez Wintroba w 1935 roku. Zakładała ona użycie krótszych niż w metodzie Westergrena rurek szklanych
(100mm) oraz zastosowanie EDTA, jako antykoagulantu.
Zastosowanie krótszych kolumn do sedymentacji ogranicza
czułość metody i uniemożliwia odczytywanie wartości odczynu sedymentacji przekraczających 100mm/h. Ponadto
metoda ta daje więcej wyników fałszywie dodatnich aniżeli
metoda Westergrena [3, 17].
Najprostszą spotykaną obecnie modyfikacją klasycznej metody Westergrena jest zastosowanie specjalnie wyskalowanych strzykawek lub probówek zawierających cytrynian,
które jednocześnie traktowane są jako zamienniki rurek Westergrena.
Odpowiednia ilość krwi jest automatycznie aspirowana
215
Odczyn Biernackiego wczoraj i dziś
podczas pobrania z żyły dzięki ustawionej fabrycznie odpowiedniej sile podciśnienia i wymieszana z antykoagulantem. Probówkę z tak pobraną i delikatnie wymieszaną krwią
umieszcza się w specjalnie wyskalowanym statywie tak, aby
menisk krwi znajdował się w punkcie „0”. Odczytu dokonuje
się po upływie 1 godziny ze skali statywu. Poziom, na którym znajduje się granica faz osocze-erytrocyty jest wynikiem
badania. W tej metodzie niezwykle ważne jest stosowanie
statywów i probówek wchodzących w skład jednego zestawu, ponieważ probówki różnych producentów różnią się niekiedy przekrojem i długością, dlatego też statywy mogą być
różnie wyskalowane. Zastosowanie statywów i probówek
różnych producentów może uniemożliwiać prawidłowe wykonanie oznaczenia [11, 18, 19]. Częste ograniczenie tego
typu metod stanowi skala statywu. Skala przeliczeniowa dla
wartości uzyskiwanych klasyczną metodą Westergrena staje się, bowiem często mocno ścieśniona powyżej wartości
100 mm. Jeżeli niezbędne jest dokładne określenie wartości
OB, przekraczającej 100 mm, zaleca się powtórzenie pomiaru klasyczną metodą Westergrena [18].
Ograniczenie objętości krwi koniecznej do wykonania badania umożliwiają kapilarowe modyfikacje klasycznej metody
Westergrena. W użyciu znajdują się różne zestawy wykorzystujące zarówno krew cytrynianową jak i krew wersenianową
wtórnie mieszaną z cytrynianem sodu.
Inne rozwiązane zastosowano w probówkach otwartego sytemu oznaczania OB firmy Vacuette. Probówki Vacuette do
oznaczenia OB zawierają 3,8% buforowy roztwór cytrynianu
trójsodowego (0,129 mol/l). Proporcja składników mieszaniny wynosi 1 część roztworu cytrynianu na 4 części krwi.
Pomiar OB opiera się na metodzie Westergrena.
Układ pomiarowy kapilarowy do oznaczania OB jest zwykle
układem otwartym, który składa się z trzech części: probówki
próżniowej z tworzywa sztucznego o objętości 1,6 ml z roztworem cytrynianu sodu (roztwór 3,8%), pipety z podziałką
i gumowym adapterem oraz statywu do OB bez skali. Po wymieszaniu krwi pobranej z dodatkiem antykoagulantu korek
probówki odtyka się, a w jego miejsce umieszcza się skalowaną mikropipetkę z korkiem gumowym. Krew wypełnia
pipetę automatycznie do linii „0”. Probówkę z pipetą umieszcza się w statywie w pozycji pionowej. Odczytu dokonuje się
po 1 godzinie [18, 19].
Jak zautomatyzowano oznaczanie OB?
Metody zautomatyzowane oznaczania odczynu Biernackiego stawiają wiele wymogów, które jednocześnie sprawiają,
że są metodami bardziej precyzyjnymi dającymi bardziej
wiarygodne wyniki od jakiejkolwiek metody ręcznej. Stosując
zaś matematyczne metody modulowania wyniku pozwalają
w istotny sposób skrócić czas oczekiwania na wynik.
Jednym z analizatorów umożliwiających automatyczny pomiar odczynu opadania jest Sedisystem – Seditainer (Becton Dickinson). Zasada pomiaru w tym systemie oparta jest
o jest na zmodyfikowanej metodzie Westergrena. Mierzy się
szybkość sedymentacji erytrocytów we krwi pobranej na cy216
trynian sodu, w stosunku krwi do antykoagulantu 4:1. Podstawowe różnice obu metod dotyczą probówek, wysokości
kolumny oraz pozycji probówki podczas oznaczenia [20].
W systemie Seditainer stosowane są probówki z podciśnieniem.
Zasadniczą różnicą pomiędzy metodami jest pozycja próbki,
w jakiej prowadzi się oznaczenie. W metodzie Westergrena
probówka podczas pomiaru znajduje się w pozycji pionowej
natomiast w systemie Seditainer znajduje się pod kontem
20O w odniesieniu do pionu i 70O w odniesieniu do poziomu.
Inna jest także wysokość kolumny krwi w naczyniu pomiarowym, która w systemie Seditainer wynosi 82 mm natomiast
dla metody Westergrena 200 mm [20].
Różnice te pozwoliły na wyprowadzenie nieliniowej zależności, która została wymodelowana matematycznie. Na postawie modelu matematycznego system jest w stanie po 20
minutach pomiaru wyliczyć wartość OB dla 1 godziny i dla
2 godzin trwania badania [20].
Odczyt wyniku polega na kontrolowaniu poziomu sedymentacji w odstępach 5-cio minutowych. Probówki skanowane
są za pomocą kamery wideo, która rejestruje granicę faz
osocze/komórki i przekazuje do karty mikroprocesora, ta
z kolei przekształca informacje do postaci cyfrowej i poddaje
je analizie matematycznej. System wylicza narastanie prędkości opadania erytrocytów na podstawie odległości pomiędzy poziomem pobranej krwi a granicą faz osocze/komórki.
Otrzymany wynik jest zapisywany w pamięci komputera zintegrowanego z analizatorem, przekazywany do bazy danych
informatycznego systemu laboratoryjnego (LSI) lub szpitalnego (HSI), lub jest automatyczne drukowany [20].
Krew do oznaczenia tą metodą musi być pobrana dokładnie w wyznaczonej objętości, ponieważ kamera skanuje
poziom pobranej krwi. Nieprawidłowo pobrana próbka zostanie odrzucona przez system i nie będzie poddana dalszej
analizie, podobnie jak próbki zawierające skrzepy lub źle
wymieszane. Próbki powinny być zbadane w ciągu 6 godzin
od pobrania. Przed badaniem powinny być przechowywane
w temperaturze pokojowej [20, 21].
Metoda stosowana w systemie Seditainer wykazuje silną korelację z klasyczną metodą Westergrena (R=0,998 [21] lub
R=0,91 [22].
Uwagi dotyczące samego oznaczenia określają warunki,
w jakich powinien pracować analizator, który ma być używany w pomieszczeniach, w określonych warunkach ciśnienia, temperatury, a nawet wilgotności powietrza. Nie należy
umieszczać aparatu w pobliżu źródeł wibracji [20].
Innym z analizatorów umożliwiających automatyczny pomiar
odczynu opadania jest TEST 1 firmy Alifax. Do wykonania
odczynu Biernackiego analizatorem TEST 1 wykorzystuje się próbkę krwi wersenianowej, pobranej do oznaczenia
morfologii krwi obwodowej, a więc z zastosowaniem, jako
antykoagulantu wersenianu potasu (K2EDTA, K3EDTA)
a nie cytrynianu sodu jak w metodach dotąd stosowanych.
Pomiar szybkości sedymentacji erytrocytów wykonywany
jest we krwi nierozcieńczonej [23].
Badanie przeprowadza się w temperaturze 37ºC, w kapilarze imitującej naczynie włosowate z zastosowaniem metody tzw. próbki zatrzymanej. Zasada metody opiera się na
kinetycznych pomiarach natężenia światła przechodzącego
przez naczynie reakcyjne. Analizator bada zdolność sedymentacji i agregacji krwinek czerwonych poprzez absorbancję. Szybkość opadania erytrocytów mierzona jest przy pomocy mikrofotometru na podczerwień (λ=950 nm) [24, 25].
Zachodzące w próbce zmiany agregacji i mikrosedymentacji
erytrocytów mierzone są 1000 razy w ciągu 20s. Zmiany gęstości optycznej są przeliczane przez zastosowanie algorytmów matematycznych na wartość OB i wyrażone w mm/h.
Daje to wynik porównywalny do tego, jaki uzyskano by wykonując badanie standardową metodą Westergrena. Wyniki
uzyskane na analizatorze TEST 1 dobrze korelują z wynikami uzyskanymi klasyczną metodą Westergrena (R=0,91
[26,27], R=0,89 [28]).
Pierwszy wynik pomiarów szybkości opadania erytrocytów
podawany jest po 3 minutach a następne co 20 sekund, co
pozwala skrócić czas oczekiwania na wynik. Bardzo istotną
cechą tej metody jest to, że nie wymaga ona odczynników
ani użycia dodatkowej probówki do pobrania krwi, w przypadku osób, u których jednocześnie zlecone jest badanie
morfologii krwi obwodowej, co pozwala zmniejszyć objętość
krwi pobieranej do badań oraz obniżyć koszty badania [23,
29, 30].
Podsumowanie
Na przestrzeni lat wykonywania odczynu Biernackiego można zaobserwować ciągłe udoskonalanie kolejno wprowadzanych metod. Modyfikacje te miały na celu m. in. skrócenie czasu koniecznego do wykonania badania, ograniczenie
kontaktu personelu z materiałem zakaźnym, zmniejszenie
zużycia odczynników i sprzętu laboratoryjnego oraz zminimalizowanie objętości krwi pobieranej od pacjenta niezbędnej do wykonania badania.
Wszystkie te zabiegi złożyły się na popularność badania sedymentacji krwinek czerwonych, które jest jednym z najczęściej zlecanych badań. Mimo tego, iż OB jest najstarszym,
w pełni udokumentowanym i popartym obserwacjami klinicznymi, badaniem laboratoryjnym, nadal szczyci się znaczną
użytecznością diagnostyczną. Dzięki ciągłym modyfikacjom
i udoskonaleniom podstawowej metody jego wykonywania,
metody Westergrena, ma szansę jeszcze długo pozostać
w panelu podstawowych badań laboratoryjnych.
Piśmiennictwo
1. Turgeon ML. Clinical Hematology. Theory and procedures.
Chapter 14, Leukocytes: The Granulocytic and Monocytic Series. Fourth Edition. Lippincott Williams and Wilkins, USA, 2005:
202 e-book http://books.google.pl/books/about/Clinical_hematology.html?id=cHAjsUgegpQC&redir_esc=y (25.03.2012).
2. Gutt RW. Rozwój medycyny Klinicznej. In: Brzeziński T. Historia
medycyny. Wyd Lek PZWL, Warszawa, 1988: 380-424.
3. Erthrocyte sedimentation rate (ESR) test measurement instrument of urinary design and method of using the same. WIPO
Patent Application WO/2004/085994 A2.
4. Hameed MA, Wagas S. Physiological basis and clinical utility
of erthrocyte sedimentation rate. Pak J Med Sci 2006; 22: 214218.
5. Ropes MW, Rossmeisl E, Bauer W. The relationship between
the erythrocyte sedimentation rate and the plasma proteins.
J Clin Invest 1939; 186: 791-798.
6. Sox HC, Liang MH. The erythrocyte sedimentation rate. Guidelines for the rational use. Ann Intern Med 1986; 1044: 512-523.
7. Burns ER, Wenz B. Quantitative evaluation of the hematopoietic
system. In: Tilton RC, Balows A, Hohnadel DC, Reiss RF. Clinical Laboratory Medicine. Mosby Year Book, USA, 1992: 875.
8. Reinhart WH, Nagy C. Albumin affects erythrocyte aggregation
and sedimentation. Eur J Clin Invest. 1995; 25: 523-528.
9. Saadeh C. The erythrocyte sedimentation rate: old and new
clinical applications. South Med J 1998; 91: 220-225.
10. Bomski H. Odczyn Biernackiego. In: Bomski H. Podstawowe
laboratoryjne badania hematologiczne. Wyd Lek PZWL, Warszawa, 1995:161-168.
11. Mariańska B, Fabijańska-Mitek J, Windyga J. Najczęściej wykonywane badania hematologiczne. Odczyn opadania krwinek
czerwonych. In: Mariańska B, Fabijańska-Mitek J, Windyga J.
Badania laboratoryjne w hematologii. Wyd Lek PZWL, Warszawa, 2003: 139-140.
12. Caquet R. Odczyn opadania krwinek czerwonych (odczyn Biernackiego – OB.). In: Caquet R. 250 badań laboratoryjnych. Wyd
Lek PZWL, Warszawa, 2007: 323-324.
13. http://
www.zdrowie.med.pl/bad_labor/badania/b_krwi.html
(05.07.2011).
14. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 21 stycznia 2009 r.
zmieniające rozporządzenie w sprawie standardów jakości dla
medycznych laboratoriów diagnostycznych i mikrobiologicznych, załącznik nr 1, standardy jakości w zakresie czynności
laboratoryjnej diagnostyki medycznej, w tym immunologii medycznej, oceny ich jakości i wartości diagnostycznej oraz laboratoryjnej interpretacji i autoryzacji wyniku badań, (Dz. U. z dnia
11 lutego 2009 r.)
15. Sterndale H. The effect of citrate preservatives on estimating the
Westergren method of erythrocyte sedimentation rates. J Clin
Pathol 1963; 16: 488.
16. Zarządzenie nr 39 Prezesa Głównego Urzędu Miar z dnia 5
kwietnia 1996 r. W sprawie przepisów metrologicznych om pipetach do badania opadu krwi. Dziennik Urzędowy Miar i Probiernictwa nr 9, Warszawa 9 kwietnia 1996, ISSN 1231-1219.
17. http://www.medicine.mcgill.ca/physio/vlab/bloodlab/ESR.htm
(05.07.2011)
18. Vacuette – one step ahaed – Greiner Bio One http://www.interpath.com.au/Resources/Vacuette/980042_VACUETTEKatalog_rev04_0609_small_e.pdf (26.04.2012)
19. Vacuette – próżniowy system pobierania krwi. Medlab Products
– materiały informacyjne. http://www.medlab-products.com.pl/
index.php?id=209 (26.04.2012).
20. Seditainer – Becton Dickinson - podręcznik użytkownika.
21. Seditainer, Evacuated Blood Collection Tube For Erythrocyte
Sedimentation Rate Determination*SEDITAINER Stand Reorder Number 366016 – U.S. Pat. No. 4,801,428. Becton Dickinson VACUTAINER Systems. http://www.bd.com/vacutainer/
pdfs/seditainer_VDP40001.pdf (22.10.2009).
22. AlFadhli SM, Al-Awadhi AM. Comparison of erythrocyte sedimentation rate measurement by the automated SEDIsystem
and conventional Westergren method using the Bland and Altman statistical method. Med Princ Pract 2005; 14: 241-244.
23. Plebani M, Piva E, Sanzari MC, Servidio G. Length of Sedimentation Reaction in Undiluted Blood (Erythrocyte Sedimentation
Rate): Variations with Sex and Age and Reference Limits. Clin
Chem Lab Med 2001; 39: 451-454.
24. Giavarina D, Capuzzo S, Cauduro F, et al. Internal quality control for erythrocyte sedimentation rate measured by TEST-1
217
Odczyn Biernackiego wczoraj i dziś
Analyzer. Clin Lab 2002; 48: 459-462.
25. Romero A, Muñoz M, Ramírez G. Length of sedimentation reaction in blood: a comparison of the test 1 ESR system with the
ICSH reference method and the sedisystem 15. Clin Chem Lab
Med 2003; 41: 232-237.
26. Arikan S, Akalin N. Comparison of the erythrocyte sedimentation rate measured by the Micro Test 1 sedimentation analyzer
and the conventional Westergren method. Ann Saudi Med 2007;
27: 362-365.
27. Ozdem S, Akbas HS, Donmez L, Gultekin M. Comparison of
TEST 1 with SRS 100 and ICSH reference method for the measurement of the length of sedimentation reaction in blood Clin
Chem Lab Med 2006; 44: 407-412.
28. Levitus M, Pelliccia A, van de Stadt RJ, et al. Is the Alifax Test1TH useful to determine the Disease Activity Score (DAS28) in
rheumatoid arthritis patients? Clin Rheumatol 2009; 28: 469474.
29. Dalsze postępy w oznaczaniu OB. Nowy aparat do OB – nowoczesna technologia w Diagnostyce. www.diagnostyka.pl
(03.09.2009).
30. http://www.alifax.com/products_test1.asp (05.07.2011)
31. Thatcher J. Blood sedimentation rate. BJN 1941; 3: 44.
32. Skotnicki AB, Nowak WS. Podstawy Diagnostyki hematologicznej. Odczyn Biernackiego. In: Dembińska-Kieć A, Naskalski JW.
Diagnostyka laboratoryjna z elementami biochemii klinicznej.
Urban and Partner, Wrocław, 2003: 400-401.
33. Hayes GS, Stinson IN. Erythrocyte sedimentation rate and age.
Arch Ophthalmol 1976; 94: 939-940.
Zaakceptowano do publikacji: 27.04.2012
Adres do korspondencji:
dr n. med. Kinga Lis
Katedra i Zakład Diagnostyki Laboratoryjnej
85-094 Bydgoszcz, ul. M. Skłodowskiej-Curie 9
tel. 052 5854046, fax 52 5853603
e-mail: [email protected]
218