7 Charakterystyka wybrany

Charakterystyka wybranych
grup drobnoustrojów
chorobotwórczych
mgr Adam Błęka
•
CHOROBOTWÓRCZOŚĆ- patogenność; zdolność drobnoustroju do
wywoływania choroby na drodze zakażenia naturalnego .
Chorobotwórczość drobnoustrojowa uwarunkowana jest cechami
drobnoustroju oraz zakażonego organizmu. Cechy drobnoustroju
decydujące o jego chorobotwórczości to : zjadliwość i toksyczność
ZJADLIWOŚĆ – jest to suma cech patogennych określonego gatunku
zarazka, obejmująca zarówno zdolność wnikania i rozprzestrzeniania
się w organizmie, jak też toksyczne i enzymatyczne działanie na
tkanki.
TOKSYCZNOŚĆ- jest to zdolność do wydzielania toksyn- jadów o
patogennym działaniu na organizm gospodarza.
Drobnoustroje przed osiągnięciem odpowiednich dla siebie , docelowych
tkanek człowieka przebywają przez różnie długi czas w środowisku
zewnętrznym. Szczególnie istotna w tym okresie jest zdolność
przeżycia i zachowania zakaźności , którą ułatwiają takie cechy jak:
- Oporność na wysychanie- np. laseczki tężca, zgorzeli gazowej,
wąglika, prątki gruźlicy, gronkowce;
- Oporność na działanie preparatów dezynfekcyjnych – np. prątki
gruźlicy;
- Oligotrofizm-skąpożywność- większość pałeczek niefermentujących.
CHOROBA ZAKAŹNA- to choroba, w której czynnikiem etiologicznym
są żywe mikroorganizmy ( bakterie, wirusy, grzyby ).
ZARAZKI- to chorobotwórcze drobnoustroje – patogeny.
ZAKAŻENIE- infekcja-to proces wniknięcia drobnoustrojów do
organizmu gospodarza i rozmnażania się w nim .
WROTA ZAKAŻENIA- miejsce wniknięcia chorobotwórczych
drobnoustrojów.
ZAKAŻENIE SZPITALNE- zakażenie nabyte w szpitalu, jest to
zakażenie , które wystąpiło u pacjenta hospitalizowanego z innego
powodu, a ujawniło się w czasie pobytu w szpitalu lub po jego
opuszczeniu. Czynnik etiologiczny musi być potwierdzony
laboratoryjnie.
ŹRÓDŁO ZAKAŻENIA- jest to miejsce, w którym drobnoustroje się
znajdują, namnażają się i z którego mogą się wydostawać , aby
zakażać wrażliwe organizmy.
Źródła zakażenia mogą stanowić:
- Osoby chore;
- Nosiciele;- zdrowi i ozdrowieńcy;
- Zwierzęta- chore i nosiciel;- Zwłoki ludzi i zwierząt przez krótki czas po śmierci.
NOSICIELSTWO- stan równowagi immunologicznej między
drobnoustrojem
i zakażonym organizmem, polegającej na tym, że drobnoustrój namnaża
się i jest wydalany na zewnątrz ale nie działa patogennie na zakażony
organizm. Taki organizm nie wykazujący objawów chorobowych , ale
wydalający nazywany jest NOSICIELEM.
Nosicieli można podzielić na:
1. Zdrowych- takich , którzy nie chorowali, nie wykazują objawów
klinicznych choroby, ale można od nich wyizolować zarazki ,np. nosiciel
gronkowca złocistego;
2. Ozdrowieńców- takich, którzy chorowali i wydzielają drobnoustroje w
okresie rekonwalescencji, np. po przebyciu duru brzusznego, salmonelloz
z kalem są wydalane pałeczki SALMONELLA;
3. W zależności od długości okresu wydzielania drobnoustrojów
chorobotwórczych , nosicieli można podzielić na stałych i okresowych.
DROGI PRZENOSZENIA DROBNOUSTROJÓW
CHOROBOTWÓRCZYCH:
 Przez powietrze- w naturalnym środowisku powietrze nie odgrywa
większej roli w przenoszeniu zarazków i rozwoju zakażenia. Wpływają na to
czynniki bakteriobójcze , jak działanie promieni nadfioletowych ,
promieniowanie słoneczne, wysychanie, nieodpowiednie środowisko cieplne,
rozcieńczanie, opadanie, itp. Inaczej przedstawia się sprawa w
pomieszczeniach zamkniętych , gdzie drobnoustroje chorobotwórcze mogą
znajdować się w większych ilościach. W pomieszczeniach zamkniętych mogą
znajdować się zarazki gruźlicy, błonicy, krztuśca, grypy, odry i innych chorób
wirusowych. Wrotami wejścia i wyjścia jest układ oddechowy. Zarazki są
wydalane na zewnątrz podczas kaszlu, mówienia i kichania. Kropelki mogą
być wdychane bezpośrednio do dróg oddechowych człowieka zdrowego
mogą również opadać na podłogę, ubrania, przedmioty użytkowe, itp.
Tutaj wysychają i przemieniają się w zakaźny pył i kurz. Podczas chodzenia
po pomieszczeniu , sprzątania zarazki unoszą się w powietrzu
i razem z pyłem mogą osiadać na rękach, twarzy, lub są bezpośrednio
wdychane przez drogi oddechowe. Jest to tzw. zakażenie pyłowe .
OGNIWO I
OGNIWO II
OGNIWO III
górne drogi
oddechowe
chorego lub
nosiciela
-Krople z
zarazkami
unoszące się w
powietrzu
-Kurz
-Bielizna,
zabawki
-Górne drogi
oddechowe
człowieka
podatnego na
zakażenie
-Powierzchnia
błon śluzowych
Wrota wyjścia
zarazka
Wrota wejścia
zarazka
 Przez wodę- woda na ogół nie jest dobrym środowiskiem dla
życia bakterii i wirusów. Żyją one w wodzie przeciętnie kilka dni,
a w sprzyjających warunkach do kilkudziesięciu , np. pałeczki
duru brzusznego, czerwonki, wirusy choroby Heinego-Medina –
2- 4 dni.
Drogą wodna mogą być również przenoszone wirusy , jaja lub
larwy pasożytów. Mogą one przebywać w wodzie przez dłuższy
czas, nie tracąc swojej żywotności. Wirusy i bakterie giną w
chlorze.
 Przez glebę- gleba uprawna narażona jest na zanieczyszczenia
wydalinami i wydzielinami chorych zwierząt i nosicieli.
Szczególnie narażone są gleby nawożone nawozem naturalnymdur brzuszny (pałeczki mogą przebywać w glebie kilka tygodni
), dur rzekomy, czerwonka. Do zakażenia może dojść w wyniku
spożywania nie umytych warzyw typu; marchewka, ogórek, sałata,
rzodkiew.
Częste występuje zakażenie wskutek wypłukania drobnoustrojów
chorobotwórczych z wodą deszczową i przedostawania się ich do
zbiorników wody do picia.
Innym mechanizmem zakażenia jest dostawanie się do gleby
drobnoustrojów chorobotwórczych wraz z kałem zwierząt
trawożernych ( tężec, zgorzel gazowa, wąglik). Mają one
postać zarodnikową , która może przetrwać w glebie nawet
kilka lat- człowiek zwykle zakaża się przez skaleczenie i
zanieczyszczenie ran zakażoną ziemią.
Gleba jest także nośnikiem chorób pasożytniczych – jajeczka
niektórych robaków , np. glista ludzka, włosogłówka
tęgoryjca dwunastnicy zachowują swoją zjadliwość przez
kilka miesięcy.
 Przez żywność- następuje po zjedzeniu pokarmów, w których
znajdują się drobnoustroje chorobotwórcze. W organizmie
rozmnażają się one na błonach śluzowych przewodu
pokarmowego- głównie jelito.
Do najczęstszych przyczyn powstania zachorowania
zaliczyć można produkty spożywcze takie jak: mleko, mięso ,
jarzyny, owoce, chleb.
 Mleko może być zakażone:
- Bezpośrednio od zwierzęcia – gruźlica, brucelloza, ropne zapalenie
wymion;
- W trakcie transportu;
- W trakcie obróbki;
- W trakcie sprzedaży.
Choroby szerzące się za pośrednictwem mleka to: dur, brzuszny, dur rzekomy,
czerwonka bakteryjna.
Istotną rolę odgrywają też przetwory mleczne: lody, śmietanki.
Głowna przyczyną powstawania chorób szerzących się drogą pokarmową są
najczęściej zakażone ręce i złe warunki sanitarno-bytowe i dlatego
nazywane są chorobami BRUDNYCH RĄK.
 Mięso może ulec zakażeniu jeszcze za życia zwierząt- po dokonaniu uboju
niezbędne są badania. Zakażone mięso powoduje takie choroby jak
brucelozę i wąglik i zatrucia bakteriami z grupy Salmonella. Niektóre
rodzaje mięsa przechowują pasożyty: np. wągry czyli larwy tasiemca
Nieuzbrojonego, który w organizmie człowieka rozwija się w
dorosłą postać tasiemca. W wieprzowinie może bytować
tasiemiec uzbrojony, włosień kręty. Natomiast mięso
przetworzone, w konserwie może wywołać zatrucie
pokarmowe za sprawą laseczki jadu kiełbasianego.
 Zakażenia pokarmowe mogą być spowodowane też przez
gryzonie i owady np: muchy przenoszą na swoich odnóżach,
skrzydłach narządzie gębowym, tułowiu drobnoustroje
chorobotwórcze z wydalin ludzi lub zwierząt.
 przez przenosicieli biologicznych- jest nim żywy organizm.
Przenosiciel biologiczny ( żywiciel przejściowy) pobiera
drobnoustroje chorobotwórcze od chorego człowieka i
przekazuje je człowiekowi zdrowemu ( żywiciel ostateczny).
Drobnoustrój dostając się do organizmu żywiciela
przejściowego przechodzi odpowiednie etapy rozwojowe i
dopiero wtedy może zarażać. W wielu jednostkach
chorobowych przenosiciel biologiczny jest niezbędnym
ogniwem w łańcuchu epidemiologicznym krążenia
drobnoustroju chorobotwórczego w organizmie.
KOMARY- zimnica, okres wylęgania 8-21 dni- napady gorączki
co 4 dni. Zapłodniona samica jednorazowo składa 150-300 jaj,
w ciągu 1 lata powtarza to 5-6 razy. Cykl rozwojowy trwa 2-3
tyg. Samce żywią się sokami roślin, komarzyce są zoofilne –
żywią się krwią zwierząt i antropofilne- krwią ludzi.
WSZY- odzieżowa, głowowa, łonowa. Antropofilne. Choroby
przenosi przede wszystkim wesz odzieżowa. Przenosi
RIKETSJE , które wywołują dur plamisty i dur powrotny.
Bytuje w szwach odzieży , gdzie samica składa dziennie 2-12
jajeczek. Okres życia wynosi 40-45 dni. Odżywia się krwią
człowieka 2-3 razy dziennie. Wesz ulega zakażeniu riketsjami
po ukłuci i wessaniu krwi człowieka chorego na dur plamisty.
Riketsje dostają się do jelita wszy, gdzie rozmnażają się i
wnikają do komórek nabłonkowych jelita. Następnie komórki
nabłonka ulegają złuszczeniu , dostają się do jelita wszy i wraz
z odchodami w czasie nakłucia ciała przenoszą się do
człowieka.
Samo nakłucie nie powoduje zakażenia, dopiero człowiek rozdrapuje
ranę i wciera odchody wszy do uszkodzonego naskórka.
Wesz głowowa- koltun; powstawał na skutek ukąszenia wszy w głowę i
następnie drapania tego miejsca brudnymi palcami. Powstawało
ropne zakażenie skory , wydzielina ropna zlepiała włosy. Obcinanie i
palenie wlosów jest jedyną metodą.
Wesz łonowa- nie mają większego znaczenia epidemiologicznego.
Pchły- składają jaja poza żywicielem , najczęściej w szparach podłóg,
w kurzu . Obecnie pchły nie odgrywają większej roli epidemiologicznej.
Pchły szczurze przenoszą na człowieka zarazki dżumy.
Kleszcze- żyją ok. 7 lat. Przenoszą np. brucellozę, salmonellozę,
kleszczowe zapalenie mózgu, riketsjozę.
Karaluchy- czarne i rude- prusaki. Zyją ok. 100-130 dni.
Zanieczyszczają i zarażają produkty żywnościowe. Należy usuwać
resztki pożywienia, szczelnie zamykać produkty żywnościowe.
Można je wytępić w temp. – 10.
• Muchy- jednorazowo 150 jaj, najczęściej składa je w
nawozach, nieczystościach, zepsutym mięsie. Z jaj wylęgają
się larwy, a następnie w ziemi poczwarki i po ok. 20 dniach
przy temp. 20 °C wychodzą na powierzchnię dorosłe muchy.
Żyją do kilku tygodni, odbywają loty do ok.1,5 km.
Przenoszą pałeczki duru brzusznego , durów rzekomych,
czerwonki, przecinkowca cholery.
CHOROBA ZAKAŻNA- to choroba, w której czynnikiem
etiologicznym są żywe mikroorganizmy ( bakterie, wirusy,
grzyby )
ZARAZAKI- chorobotwórcze drobnoustroje.
Zakażenie- proces wtargnięcia i rozmnażania zarazków do
organizmu gospodarza.
OKRES INKUBACJI- ( okres wylęgania) czas od wniknięcia
zarazka do wystąpienia pierwszych objawów chorobowych.
Jest on charakterystyczny dla danej jednostki chorobowej.
Krótki okres jest charakterystyczny dla ostrych chorób
infekcyjnych, długi np. wirusowe zapalenie wątroby.
Łańcuch epidemiologiczny- źródło zakażenia i drogi
przenoszenia się zarazków do wrót zakażeń. W celu jego
przerwania stosowane są zabiegi sanityzacji – mycie i
sprzątanie ; dezynfekcji- odkażanie; dezynsekcji- niszczenie
owadów i deratyzacji- niszczenie gryzoni.
KOLONIZACJA- jest to zasiedlenie powierzchni skóry i błon
śluzowych organizmu człowieka przez mikroorganizmy. Sam stan
kolonizacji jest bezobjawowy , z reguły nie wpływa negatywnie na
makroustrój, niekiedy jednak może być on pierwszym etapem
infekcji.
PATOGENY- to drobnoustroje zdolne do wywołania procesu
chorobowego.
SAPROFITY- to bakterie, wirusy i grzyby niewywołujące zakażeń.
ZAKAŻENIA BEZOBJAWOWE- jest to infekcja , w której
zakażenie przebiega w sposób niezauważalny i jest wykrywana na
podstawie przeprowadzanych badań laboratoryjnych.
ZAKAŻENIE OSTRE- charakteryzuje się gwałtownym początkiem
i szybkim przebiegiem, np. świnka, wiatrówka.
ZAKAŻENIE PRZEWLEKŁE- ma wolny początek i trwa długo,
np. gruźlica.
KOLONIZACJA- jest to zasiedlenie powierzchni skóry i błon
śluzowych organizmu człowieka przez mikroorganizmy. Sam
stan kolonizacji jest bezobjawowy , z reguły nie wpływa
negatywnie na makroustrój, niekiedy jednak może być on
pierwszym etapem infekcji.
PATOGENY- to drobnoustroje zdolne do wywołania procesu
chorobowego.
SAPROFITY- to bakterie, wirusy i grzyby niewywołujące zakażeń.
ZAKAŻENIA BEZOBJAWOWE- jest to infekcja , w której
zakażenie przebiega w sposób niezauważalny i jest wykrywana na
podstawie przeprowadzanych badań laboratoryjnych.
ZAKAŻENIE OSTRE- charakteryzuje się gwałtownym początkiem
i szybkim przebiegiem, np. świnka, wiatrówka.
ZAKAŻENIE PRZEWLEKŁE- ma wolny początek i trwa długo,
np. gruźlica.
• CHOROBY ZAKAŹNE mogą występować jako :
1. Pojedyncze zachorowania- przypadki sporadyczne;
2. Masowe- EPIDEMIA- jest to wyraźny wzrost
zachorowań na dana chorobę w określonym czasie i
na określonym terenie . Liczba przypadków tu nie
jest określona, np. w Polsce 100 przypadków grypy
nie jest uznane za epidemię , ale już 2 zachorowania
na „ ptasia grypę”. Chorzy wraz z ich najbliższym
otoczeniem są określani jako ognisko epidemii.
3. Pandemia- jest to epidemia obejmująca kilka krajów
lub jednocześnie, np. HIV.
4. Endemia- okresowe lub stałe występowanie chorób
zakaźnych w danej miejscowości .
Ze względu na mechanizm szerzenia się zakażeń wyróżnia się 2
rodzaje epidemii :
I. Punktowa- zakażenia pochodzą z jednego , wspólnego źródła
zakażenia, np. epidemie mleczne.
II. Progresywna- zakażenia pochodzą z różnych źródeł i szerzą się
bezpośrednio z osoby chorej na wrażliwą lub przez
przenosiciela.
Kordon sanitarny – jest tworzony w celu całkowitego
odizolowania populacji ludzi przebywających na obszarach
epidemicznych od ludzi zdrowych . Jest tworzony w
przypadku szczególnie zaraźliwych i niebezpiecznych chorób :
dżuma, cholera, dur plamisty.
Kwarantanna- obowiązkowe odosobnienie i obserwacja przez
czas nie krótszy niż okres wylęgania danej choroby. Objęte są
osoby i zwierzęta powracające z terenów endemicznych lub
epidemiologicznych zachorowań.
Podstawą ochrony makroustroju przed zakażeniem są
nieswoiste i swoiste mechanizmy obronne, które zapewniają
także stan równowagi w relacji z florą fizjologiczną.
Nieswoiste mechanizmy obronne są mało precyzyjne, reagują
jednak natychmiast na obecność patogenów, stąd stanowią
pierwszą linie obrony.
Swoiste mechanizmy obronne , powstając w odpowiedzi na
określone antygeny – substancje obce, działają wybiórczo i
precyzyjnie , ale uzyskiwanie efektów ich aktywacji wymaga
określonego czasu. Jedynie odpowiedź wtórna – na ponowny
kontakt z tym samym antygenem , jest szybka, ze względu na
istnienie pamięci immunologicznej.
ODPORNOŚĆ na zakażenie może być:
1. Wrodzona- dotyczy to odporności nieswoistej;
2. Nabyta- w sposób bierny naturalny;
3. Bierny sztuczny- podanie gotowych przeciwciał;
4. Czynny naturalny – zakażenie;
5. Czynny sztuczny- szczepionki.
ODPORNOŚĆ SWOISTA BIERNA – jest ograniczona czasowo, co
wynika z faktu określonej żywotności otrzymywanych , gotowych
przeciwciał.
- Naturalna – powstaje na wskutek przechodzenia przeciwciał przez
łożysko lub przekazania ich dziecku wraz z mlekiem matki. Obecność
matczynych przeciwciał chroni dziecko przed infekcjami w
pierwszym okresie życia. Odporność uzyskana od matki chroni
dziecko przed wirusami np. odry przez 4-6 miesięcy życia.
- sztuczna- jest efektem podania gotowych przeciwciał i ma za zadanie
ochronę osób wrażliwych na zakażenie, w sytuacji narażenia ich na
infekcję. Dotyczy to osób, u których czas jaki upłynął od podania
szczepionki jest zbyt krótki na wytworzenie własnej odporności.
ODPORNOŚĆ SWOISTA CZYNNA-. Nabywa organizm w
sposób naturalny, np. po przebyciu choroby zakaźnej
bezobjawowo lub o znanym przebiegu klinicznym.
Odporność taka może być dożywotnia ( np. po
przechorowaniu odry) lub długotrwała( po przechorowaniu
duru brzusznego) lub krótkotrwała ( po przechorowaniu
grypy ).
Odporność czynną organizmu można nabyć w sposób
sztuczny, po podaniu szczepionki. Po 2 tygodniach od
szczepienia następuje wytworzenie się swoistej
odporności. Istnieją różne sposoby przygotowania
szczepionek. Mogą one zawierać: zabite bakterie lub
wirusy, unieczynnione bakterie, w niektórych przypadkach
żywe, ale osłabione bakterie lub wirusy.
NIESWOISTE MECHANIZMY OBRONNE: miejscowe i
układowe.
MIEJSCOWE- są związane z anatomiczną budową ,
fizjologiczną aktywnością organizmu, niekorzystnymi
warunkami oraz obecnością niespecyficznych substancji o
właściwościach antybakteryjnych.
1. Skóra i błona śluzowa- mechaniczna bariera dla
drobnoustrojów.
W wyniku obecności kwasu mlekowego i kwasów
tłuszczowych wytwarzanych przez gruczoły potowe i
łojowe, na powierzchni skóry utrzymane jest niskie pH
działające bakteriobójczo i grzybostatycznie. Kolonizacja
skóry florą naturalną ogranicza penetrację i wzrost
bakterii. Efektywność mechanizmów obronnych zależy od
odżywienia i czynności gruczołów dokrewnych i wieku.
2. Nabłonek migawkowy układu oddechowego- aktywnie
usuwa cząstki, które wtargnęły do dróg oddechowych.
Drobnoustroje są zatrzymywane przez śluz i wydalane z
dróg oddechowych w wyniku kaszlu i kichania.
3. Pasaż jelitowy- zapobiega nadmiernemu namnażaniu się
drobnoustrojów na błonie śluzowej jelita.
4. Przepływ moczu- mechanicznie usuwa drobnoustroje
kolonizujące się w okolicy ujścia cewki moczowej drogą
wstępującą.
5. Niskie pH – żołądka i pochwy hamuje wzrost
drobnoustrojów, ponieważ większość preferuje pH
obojętne.
6. Lizozym- obecny głównie w łzach, ślinie, pocie, niszczy
PEPTYDOGLIKAN ( składnik ściany komórkowej
bakterii).
UKŁADOWE- oparte są na nieswoistej biochemicznej i
komórkowej reakcji na obecność antygenu a ich aktywność jest
często integralną częścią swoistej odpowiedzi immunologicznej.
1. Fagocytoza, pinocytoza- polega na pochłanianiu i degradacji
mikroorganizmów.
2. Naturalne komórki bójcze- NK- to duże limfocyty ziarniste ,
które eliminują komórki zakażone wirusami lub
wewnątrzkomórkowymi bakteriami.
3. Układ dopełniacza- układ złożony z 28 białek.
4. Komórki pomocnicze kontrolujące stan zapalny- są
odpowiedzialne za przyciąganie leukocytów i innych czynników
odporności do miejsca zakażenia.
5. Gorączka – hamuje replikację czynnika zakaźnego.
6. Interferony- chronią zdrowe komórki przed wniknięciem
wirusów.
SWOISTE MECHANIZMY OBRONNE – układ
odpornościowy umożliwia rozpoznanie antygenu i jego
zniszczenie w wyniku wytwarzania odpowiedzi
immunologicznej. Ponowny kontakt z tym samym
antygenem prowadzi do przyspieszonej i jednocześnie
zwiększonej odpowiedzi, a reakcja ta jest wynikiem istnienia
pamięci immunologicznej. Uwarunkowanej obecnością
limfocytów pamięci B i T.
Układ immunologiczny jest złożonym systemem w skład,
którego wchodzą :
- narządy- grasica, szpik, grudki limfatyczne, migdałki,
wyrostek robaczkowy, węzły limfatyczne, śledziona;
- Naczynia limfatyczne;
- Limfocyty krążące.
SZCZEPIONKI
1. Szczepienia należą do najbardziej skutecznych metod
zapobiegania chorobom zakaźnym.
2. Na liście dostępnych interwencji medycznych, uszeregowanych
wg. wyników analizy „koszty – skuteczność”, szczepionki
znalazły się na pierwszym miejscu.
3. Szczepienie polega na wprowadzeniu do organizmu preparatu
zawierającego antygen pochodzący z patogenu, w celu
wytworzenia odporności humoralnej lub/i komórkowej.
PODZIAŁ SZCZEPIONEK:
1. Szczepionki swoiste- zapobiegające konkretnym chorobom
( wścieklizna, wzw B);
2. Szczepionki nieswoiste – zwiększające poziom ogólnej
odporności ( np. Luivac, Panodina)
SZCZEPIONKI STAREJ GENERACJI
1. Szczepionki zawierające żywe atenuowane drobnoustrojeszczep szczepionkowy uzyskiwany jest na drodze atenuacji
( proces odzjadliwienia) w wyniku hodowli drobnoustrojów
w środowisku odmiennym od naturalnego. Przykładem
takiej szczepionki jest BCG – przeciw gruźlicy, Sabina –
przeciw poliomyelitis, MMR- przeciw śwince, odrze i
różyczce.
2. Szczepionki zawierające inaktywowane drobnoustroje –
szczepionki zawierają drobnoustroje inaktywowane ( zabitecałe lub fragmenty) termicznie lub chemicznie, wywołują
zwykle odpowiedź typu humoralnego a efekt obserwowany
jest dopiero po kilkakrotnym podaniu. Do tej grupy należą:
szczepionka przeciw ksztuścowi( DiTePer), przeciw
poliomyelitis ( Salka), przeciw wściekliźnie, grypie,
zapaleniu wątroby typu A.
SZCZEPIONKI przygotowywane dla określonego pacjenta z jego
własnych odpowiedzialnych za infekcję szczepów to autoszczepionki;
najczęściej są stosowane u pacjentów
z
przewlekłymi infekcjami gronkowcowymi i trądzikiem młodzieńczym.
3.Szczepionki podkjednostkowe – szczepionki zawierają oczyszczone
produkty drobnoustrojów: np. wielocukry otoczkowe ( dwoinka
zapalenia płuc, meningokoki).
4. Toksoid – inaktywowana zwykle formaliną egzotoksyna ( błonicza,
tężcowa).
SZCZEPIONKI NOWEJ GENERACJI
1. Szczepionki zawierające żywe atenuowane drobnoustroje –
atenuacja w tym przypadku jest wynikiem ściśle
określonej mutacji . Szczepionki takie są stosowane w
profilaktyce zakażeń Salmonella typhi – dur brzuszny oraz
Vibrio cholerae ( cholera).
 GRYPA- Sezon szczepień rozpoczyna się od września.
Szczepienie na dany sezon jest jednorazowe dla dorosłych i
dzieci powyżej 6 r.ż.
Dzieci w wieku od 7 miesiąca życia do 6 lat szczepione
pierwszy raz w życiu wymagają powtórzenia dawki.
 Szczyt zachorowań w Polsce notuje się od stycznia do
kwietnia.
 Zakaźność grypy jest bardzo wysoka, dlatego choroba
rozprzestrzenia się szczególnie szybko w skupiskach ludzi
takich jak: przedsiębiorstwa i duże zakłady pracy,
przedszkola, szkoły, szpitale, środki transportu, zakłady
usługowe i punkty handlowe.
 Współistnienie przewlekłych chorób układu oddechowego
lub układu krążenia zwiększa ryzyko śmierci w wyniku
infekcji grypowej 40-krotnie, niezależnie od wieku pacjenta.
 Najskuteczniejszym sposobem ochrony przed
grypą jest szczepienie Szczepionka zawiera 3
podtypy wirusa co roku uaktualnione zgodnie
z rekomendacjami Światowej Organizacji
Zdrowia.
 Nie można zachorować na grypę w wyniku
podania szczepionki. Szczepionka zawiera zabite
wirusy bądź ich składowe.
 Odporność po szczepieniu powstaje już po 7
dniach.
 Na skuteczność szczepień nie ma wpływu
powtarzanie ich co roku.
Minister Zdrowia zaleca szczepienie przeciwko grypie:
ze względów klinicznych:
– osobom w podeszłym wieku,
– osobom przewlekle chorym,
– głównie ze schorzeniami układu oddechowego,
– krążenia,
– nerek,
– cukrzycą,
ze względów epidemiologicznych:
– pracownikom służby zdrowia, szkolnictwa, handlu,
transportu, budownictwa,
– pracującym na otwartej przestrzeni i narażonym na kontakty
z dużą liczbą ludzi.
ODPORNOŚĆ POSZCZEPIENNA
 Odporność poszczepienna jest odpornością czynną,
tzn. po immunizacji antygenem w organizmie
biorcy powstają przeciwciała; inaczej niż w
przypadku podania gotowych przeciwciał w postaci
surowicy (odporność bierna).
 Odporność poszczepienna utrzymuje się od kilku
tygodni do kilku lat, w zależności od:
 rodzaju szczepionki (atenuowana, żywa, zabita),
 ilości przebytych szczepień (rewakcynacja),
 stanu ogólnego biorcy w chwili szczepienia
(zarobaczenie, infekcje, kondycja), itp.
DROGI PODANIA SZCZEPIONEK
 Większość szczepionek podawana jest w postaci
zastrzyku, lecz są także takie, które aplikuje się
doustnie (przeciw poliomyelitis).
 Można szczepić drogą wziewną – rozpylając
szczepionkę do nosa (przeciw grypie).
 Przeciwko ospie prawdziwej szczepiono (do 1980
roku, aktualnie nie są prowadzone powszechne
szczepienia) przy pomocy skaryfikatora, czyli
przyrządu do zadraśnięcia naskórka (skaryfikacji)
lub cienkiej igły, którą uciskano wielokrotnie
powierzchnię skóry.
PRZECIWWSKAZANIA DO SZCZEPIEŃ
 zaburzenia odporności przy szczepionkach
atenuowanych – ale nie zakażenie HIV
 ostre choroby zakaźne
 ostre choroby z temp. > 38–38,5°C
 okres zaostrzenia choroby przewlekłej
 alergie na składniki szczepionki
 ciąża (dotyczy głównie pierwszego trymestru,
przede wszystkim szczepionki atenuowane, głównie
przeciw różyczce)
WYKRYWANIE ŹRÓDŁA ZAKAŻENIA
Wykrycie źródła zakażenia wymaga stosowania różnorodnych
metod:
- Zebranie wywiadu epidemiologicznego;
- Rozpoznanie choroby- dokonuje tego lekarz na podstawie
typowych objawów, czyli obrazu klinicznego;
- Izolacja chorych- w szpitalach zakaźnych lub w domu.
W specyficznych przypadkach stosuje się kwarantannę. W
Polsce istnieje obowiązek zgłaszania i rejestracji chorób
zakaźnych
( w stacjach sanitarno-epidemiologicznych lub wydziale zdrowia).
W przypadku zwierząt hodowlanych stosuje się też kwarantannę
i izolację.
W stosunku do dzikich zwierząt przeprowadza się tzw. polowanie
sanitarne.
NISZCZENIE DRÓG I CZYNNIKÓW ZAKAŻENIA.
Rozróżnia się kilka metod niszczenia drobnoustrojów
chorobotwórczych.
Do nich należą:oczyszczanie, dezynfekcja, dezynsekcja, sterylizacja,
deratyzacja, sanityzacja, i inne.
A. DEZYNFEKCJA- ( łac. dis,inficio) – oznacza odkażanie. Jest
sposobem walki z drobnoustrojami za pomocą środków
chemicznych i mechanicznego usuwania zarazków- fizycznych.
Zasadniczym celem czynności dezynfekcyjnych jest przerwanie drogi
szerzenia się zarazków ze źródła zakażenia na osobniki zdrowe.
Ważnym celem jest zabicie jak największej liczby drobnoustrojów.
Proces dezynfekcji można przeprowadzić stosując metody :
1. FIZYCZNE- promieniowanie nadfioletowe, ultradźwięki, filtracja.
Promieniowanie nadfioletowe UV- bakteriobójcza aktywność
promieni zależy od odporności drobnoustrojów i czynników
środowiskowych- temperatura, wilgotność, ciśnienie, gęstość,
współczynnik odbicia fal.
Decydujące znaczenie ma długość fal. Promieniowanie UV nie
przenika w głąb materiałów. Płyny są półprzepuszczalne, natomiast
ciała stałe wchłaniają energię promieniowania w warstwach
powierzchniowych. Lampy bakteriobójcze są stosowane do
eliminacji drobnoustrojów przenoszonych drogą powietrzną.
Najwyższa skuteczność promieniowania UV jest w temperaturze
27-40 ºC przy wilgotności względnej powietrza około 65%.Ważny jest
sposób usytuowania lampy, umożliwiające całkowite prześwietlenie
powietrza lub objęciem zasięgiem całej odkażonej powierzchni.
Intensywność promieniowania maleje wraz z kwadratem odległości
Światło emitowane z lampy nie świadczy o jej aktywności
bakteriobójczej.
Prawidłowe użytkowanie promiennika wymaga kontroli czasu
eksploatacji- rejestr czasu pracy, czas podawany przez producenta
należy uważać jako maksymalny.
Lampy powinny być oczyszczone, ponieważ kurz pochłania znaczne
ilości promieniowania i zmniejsza wydajność urządzenia.
ULTRADŹWIĘKI- myjnie do narzędzi laparoskopowych. Energia
ultradźwiękowa przenika przez każdy materiał usuwając
zanieczyszczenia.
2. TERMICZNE-wysoka temperatura. Jest to metoda
skuteczna, nietoksyczna, nie pozostawiająca zanieczyszczeń,
łatwa do kontroli. Ciepło w postaci wrzącej wody lub pary
wodnej w ciśnieniu atmosferycznym pozwala na
selektywne niszczenie drobnoustrojów w zależności od
zastosowania parametrów temperatury i czasu działania.
Pasteryzacja- jest to postępowanie mające na celu
eliminowanie drobnoustrojów w płynach. Polega na
ogrzaniu płynu do temperatury 65ºC przez 30 minut. Stosuje
się najczęściej w stosunku do mleka, soków, wina. Np.
mleko- w procesie tym giną bakterie w tym szczepy
patogenne takie jak Brucelloza, Salmonella, prątki gruźlicy i
inne. W przemyśle stosuje się też szybką pasteryzację –
temp. 72ºC na 15-30 s. i szybkie ochładzanie- ma na celu
zahamowanie rozpadu cennych składników, np. witamin.
Pierwszy tę metodę zastosował L. Pasteur przy
wytwarzaniu win oraz w przygotowywaniu płynnych
pożywek bakteryjnych- bulion.
2. TYNDALIZACJA- jest to pasteryzacja przeprowadzana raz
dziennie przez trzy kolejne dni. Zastępuje sterylizację płynów i
produktów wrażliwych na wyższe temperatury, Tyndalizacji
poddaje się konserwy roślinne i mięsne, niektóre pożywki
bakteryjne i płyny lecznicze. Nazwa procesu pochodzi od
angielskiego fizyka John’a Tyndall’a.
3. DEKOKTACJA- jest to proces niszczenia drobnoustrojów poprzez
działanie wrzącej wody lub pary wodnej w normalnym ciśnieniu
atmosferycznym przez 15-20 min. Gina tylko postacie wegetatywne
drobnoustrojów. Proces ten zastępuje sterylizacje sprzętu medycznego i
płynów leczniczych. Stosowany jest w przemyśle mleczarskim,
fermentacyjnym, piwowarskim i w wytwarzaniu półproduktów
spożywczych.
4. GOTOWANIE- jest to proces eliminacji drobnoustrojów w
temperaturze 100ºC . Gotowanie przez 25 minut niszczy postacie
wegetatywne wszystkich drobnoustrojów.
5. WYPARZANIE WODĄ- w temperaturze 100ºC zmniejsza liczbę
drobnoustrojów. Dezynfekcję wrzącą wodą – parą przeprowadza się w
naczyniach zamkniętych, zaopatrzonych w perforowany wkład.
Do dezynfekcji termicznej można stosować:
1. Dezynfektor termiczny- do kuchni mlecznej z programem pasteryzacji,
które mogą być też wykorzystywane do mycia butelek i innych
przedmiotów.
2. Laboratoryjne myjnie-dezynfektory- urządzenia z różnego rodzaju
wózkami wsadowymi do mycia butelek, pipet, kolb.
3. Myjnie basenów- do opróżniania, mycia i dezynfekcji basenów,
kaczek, ssaków.
4. Mechaniczne myjnie- dezynfektory- do mycia i dezynfekcji narzędzi
chirurgicznych, sprzętu anestezjologicznego oraz sprzętu o
skomplikowanej budowie. ( 93º 10min.)
Atuty: kontrolowanie skuteczności za pomocą testów chemicznych.
3. TERMICZNO-CHEMICZNA- jest to metoda, która ma zastosowanie do
dezynfekcji sprzętu termolabilnego , np. endoskopy.
W temperaturze 60ºC przy użyciu chemicznego preparatu uzyskiwany jest
efekt bakteriobójczy, grzybobójczy, prątkobójczy, wirusobójcze.
Komory dezynfekcyjne są to specjalistyczne urządzenia do dezynfekcji
termiczno-chemicznej takich przedmiotów jak: koce, materace, łóżka ,
sprzęt ortopedyczny, ubrania, meble.
Komory parowo-formalinowe- metoda z wyboru, w przypadku przedmiotów
wykonanych z tworzyw ulegających zniszczeniu
w temp. Powyżej 100ºC.
4. CHEMICZNA- polega na stosowaniu chemicznych substancji
inaktywujących drobnoustroje. Metodę tę stosuje się w przypadku
niemożliwości wykorzystania innych metod.
Stosuje się środki zatwierdzone przez Państwowy Zakład Higieny.”Zasady
bezpiecznego stosowania preparatów dezynfekcyjnych” reguluje
Komunikat Głównego Inspektora Sanitarnego
Cechy idealnego preparatu dezynfekcyjnego.
Idealny preparat dezynfekcyjny to taki, który:
- Eliminuje niepożądane drobnoustroje;
- Utrzymuje aktywność w obecności substancji organicznych (
ropa, krew, białka )i innych ( detergenty, mydła) oraz
niezależnie od jakości wody używanej do przygotowania
roztworu;
- Jest skuteczny w stężeniach , które są limitowane względami
organizacyjnymi( krótki czas działania);
- Nie indukuje oporności;
- Jest trwały w postaci preparatu stężonego i roztworu
użytkowego;
- Dobrze rozpuszcza się w wodzie wodociągowej;
- Nie niszczy dezynfekowanych powierzchni;
- Nie jest toksyczny dla ludzi i środowiska;
- Nie posiada przykrego zapachu;
- Jest akceptowany ze względów ekonomicznych.
GŁÓWNE GRUPY CHEMICZNE ŚRODKÓW
DEZYNFEKCYJNYCH .
1. ZWIĄZKI FENOLOWE- Pochodne smoły pogazowej. Preparaty z
tej grupy są stosowane do dezynfekcji otoczenia. Roztwór
użytkowy dla przedmiotów nie zanieczyszczonych organicznie
wynosi 1,5-2%; dla zanieczyszczonych 5%. Środki: LIZOL R,
SEPTYL R. Nie mogą być stosowane do dezynfekcji sprzętu
mającego kontakt z błonami śluzowymi i skórą, powierzchni
mających kontakt z pożywieniem i w oddziałach noworodkowych.
2. PREPARATY ZAWIERAJĄCE CHLOR- czynnikiem aktywnym
jest ulatniający się chlor. Najczęściej używanymi środkami z tej
grupy są podchloryny: w postaci płynnej – ACE, DOMESTOS,
CLOROX,JAVEL; w postaci stałej- PODCHLORN WAPNIA,
NaDCC; oraz w postaci tabletek z NaDCC np. PRESEPT.
CHLORIZOL.
Preparaty z tej grupy stosowane są do uzdatniania wody, do dezynfekcji
powierzchni twardych( wanny, umywalki). Są środkami z wyboru
do dezynfekcji otoczenia po rozlaniu się krwi lub innych płynów
ustrojowych. Stosuje się je także do dezynfekcji bielizny szpitalnej i
odpadów klinicznych.
3. ALDEHYDY- środki o działaniu sterylizującym. W preparatach
zawarte są głównie: aldehyd mrówkowy, glikosal oraz aldehyd
glutarowy.
Aldehyd mrówkowy- jest silną trucizna. Używany do dezynfekcji
w postaci pary w specjalnych komorach i do dezynfekcji
pomieszczeń, w których izolowano chorych na bardzo niebezpieczne
choroby zakaźne ( wyjątkowe sytuacje po uzyskaniu specjalnego
pozwolenia od Zespołu ds. Zakażeń Szpitalnych, wykonują tylko
odpowiednio przeszkolone osoby).
Aldehyd glutarowy- do materiałów medycznych wykonanych
z tworzyw sztucznych. Najczęściej stosuje się2% roztwór. Jest
składnikiem wielu preparatów do dezynfekcji narzędzi.
4. KWAS NADOCTOWY- związek o właściwościach sterylizujących.
Zaleca się do preparatów, które mogą ulec zniszczeniu w procesie
sterylizacji termicznej.
5. NADTLENEK WODORU- stosowany w stężeniu 3-6% do soczewek
kontaktowych, aparatów do pomiaru ciśnienia śródgałkowego.
6. ALKOHOLE- stosowane na fizycznie czyste powierzchnie.
Szczególne zastosowanie w aseptyce skóry.
B. STERYLIZACJA- łac.,sterilis- wyjałowienie. Jest to czynność
polegająca na niszczeniu i usuwaniu wszystkich drobnoustrojów
znajdujących się na i w przedmiotach i płynach. Przeprowadza
się za pomocą czynników fizycznych lub mechanicznych.
Ogólne zasady sterylizacji:
- Przedmioty muszą być czyste, odpowiednio opakowane i ułożone
w komorze sterylizatora;
- Metody i parametry sterylizacji powinny być rygorystycznie
przestrzegane;
- Warunki przechowywania powinny wykluczyć możliwość
wtórnego zanieczyszczenia wysterylizowanego sprzętu.
Dobór sterylizacji zależy od rodzaju i właściwości sterylizowanego
materiału.
STERYLIZACJA PARĄ WODNĄ W NADCIŚNIENIUAUTOKLAW- jest metodą preferowaną, najszybszą, nietoksyczną,
najbardziej ekonomiczną dla sprzętu. Para wodna osiąga wysoką
temperaturę i dobrze penetruje w głąb tworzyw.
Gorąca para musi działać przez odpowiedni czas , aby proces został
zakończony pomyślnie.
121ºC przez 20 minut przy ciśnieniu 1,036 Bar ponad ciśnienie
atmosferyczne;
134ºC przez 3-4 minuty przy ciśnieniu 2, 026 Bar ponad ciśnienie
atmosferyczne
STERYLIZACJA SUCHYM GORĄCYM POWIETRZEM- ma
ograniczony zakres stosowania ze względu na wysoka temperaturę
oraz wolna penetrację czynnika sterylizującego do wnętrza pakietu.
Metoda ta jest wykorzystywana do sterylizacji szklanych pojemników,
maści, pudrów, substancji oleistych. Zalecane warunki:170 C 120MIN; 180C 60 MIN.
STERYLIZACJA NISKOTEMPERATUROWA- metoda z wyboru w
przypadku wyjaławiania materiałów i urządzeń wrażliwych na
wysoką temperaturę i wilgoć. Czynniki sterylizujące to : tlenek
etylenu. Formaldehyd, nadtlenek wodoru, kwas nadoctowy, aldehyd
glutarowy, promienie jonizujące.
DERATYZACJA- jest to postępowanie mające na celu zwalczanie
gryzoni, a przede wszystkim szczurów. Do najważniejszych metod
należy zapobieganie ich zadomowieniu się , usuwanie i likwidacja
odpadków oraz uniemożliwienie im dostępu do artykułów
spożywczych. Biologicznie tępi się szczury przez utrzymywanie ich
wrogów naturalnych, np. kotów, psów. Szczury tępi się też za pomoc
różnych pułapek, klatek oraz wykładanie trutek. Można też
zastosować FUMIGACJĘ- gazowanie w pomieszczeniach
zamkniętych.
DEZYNSEKCJA- jest to postępowanie mające na celu zwalczanie
owadów, insektów. Można zastosować metody biologiczne,
polegające na zwalczaniu owadów przez stworzenie im jak
najgorszych warunków bytowania i na ułatwieniu rozmnażania się
ich wrogów naturalnych. Szczególna uwagę zwraca się na miejsca
wybierane do swojego bytowania: śmietniki, piwnice, ubikacje,
obory, magazyny z żywnością . Metoda fizyczna polega na
stosowaniu wysokiej temperatury suchego lub wilgotnego gorącego
powietrza, gotowania, pary wodnej. Metoda chemiczna to
zastosowanie : proszków, płynów i gazów. W zależności od
mechanizmu działania środki chemiczne dzielimy na: kontaktowe,
działające przez przewód pokarmowy owada, przez drogi
oddechowe owada.
Najważniejsze w celu zapobiegania
zarażeniom przez drobnoustroje dbaj o
swoje bezpieczęstwo przez używanie odzież
ochronnej oraz dokładne mycie rąk.
Dziękuje za uwagę
W razie pytań proszę pisać:
[email protected]
[email protected]
Powielanie, kopiowanie, przetwarzanie, dystrybucja lub jakiekolwiek
wykorzystanie w części lub całości w celach komercyjnych wymaga
uprzedniej pisemnej zgody. Treści są chronione prawem autorskim
wymaga uprzedniej pisemnej zgody autora lub twórcy.
mgr Adam Błęka
BHP
50